Lenga piemontèisa/Corso elementare di Piemontese/Lezione 16

Corso elementare di Piemontese

Lez. 0 - Lez. 1 - Lez. 2 - Lez. 3 - Lez. 4 - Lez. 5 - Lez. 6 - Lez. 7 - Lez. 8 - Lez. 9 - Lez. 10 - Lez. 11 - Lez. 12 - Lez. 13 - Lez. 14 - Lez. 15 - Lez. 16 - Lez. 17 - Lez. 18 - Lez. 19 - Lett. 1 - Lett. 2

Conversassion

- At pias la fruta, Cristin-a?

- Sigura ch'am pias, Fransesch.

- A mi am piaso 'd pi j'agrum: limon, portugaj...

- Mi, nopà, i l'hai pi car l'ùa, j'armognan, ij persi e gnanca le fròle am dëspiaso nen.

- Le fròle a son tròp dosse.

- Sòn it lo dise ti. E lòn ch'it na dìes dj'ambrun-e?

- I na diso ch'a son bon-e. Sas-to pa coma ch'as ciamo 'dcò an piemontèis?

- As ciamo 'dcò arëzze.

- Tut ës parlé 'd frut ëd bòsch a l'ha fame ven-e veuja 'd na bela macedònia. Còs it na dìes? Is la fom-ne?

- D'acòrdi: fomëss-la!

Vocabolari

sigura ch'am pias! = certo che mi piace!
portugal = arancia
ùa / uva = uva
armognan / armognach = albicocca
persi = pesca
ambrun-a / arëzza = mirtillo
sas-to pa? = non sai mica?
tut ës parlé = tutto questo parlare
is la fom-ne? = ce la facciamo? (da non confondere con i-i la fom-ne? = riusciamo?)
fomëss-la (pron. fùmëssla o fùmssla) = facciamocela

Letura 1

La lenga piemontèisa, i l'oma già dilo, a l'é nen un dialèt ëd l'italian.

A l'é considerà na lenga da tùit ij linguista ij pì avosà, tan vej che giovo, tan viv che mòrt: con tut lolì lë Stat italian a seguita a amplacheje a còl ël patachin ëd dialèt, e sòn a constituiss n'ingiustissia granda. E. Haugen, H. Lüdtke, K. Gebhardt, G. R. Clivio, G. Bossong, e via fòrt parèj, a son nen dë scaussacan. A son ij pì grand espert ëd lenghe neolatin-e ch'a-i sia al mond. Ben: lor-sì a diso

s-ciancà e plà che 'l piemontèis a l'é na lenga

e nen un dialèt.

Bele che l'Italia a l'abia (ancor) nen arconossù l'esistensa dël piemontèis coma lenga a part, la Region Piemont e ij linguista an dan 'd rason.

Cand ch'i parloma piemontèis, i dovroma nen n'idiòma inferior o dë sconda sèrnia, ma na lenga neolatin-a ch'a dev survive. A dev!

Vocabolari

avosà = famoso
tan... che... = così... come...
con tut lolì = ciononostante
amplaché = appicciare
a còl = addosso
dé 'd rason = dare ragione
scaussacan = scalzacane
dë sconda sèrnia = di seconda scelta
s-ciancà e plà = chiaro e tondo

Letura 2

LA BELA ÀUDA

Àuda a l'era na pì bela fija. A l'era bionda coma l'òr e ij sò euj a j'ero gris coma l'eva sclinta d'un ri. Àuda a l'era na bërgera, e 'l re Arduin, ch'a regnava a Ivrèja, la sità fondà dai Roman cand a governavo 'l mond, a l'é an-namorasse 'd chila.

A l'ha ciamala an ësposa, ma chila a bëstandava: sò pare a vorìa ch'a-j dijèissa òi al monarca,

ma Àuda a l'era peui nen tan decisa.

E na neuit ch'a tempestava, ël cap ëd na còca

'd brigant a l'ha rapila: 'dcò chiel a l'era ancarpionasse 'd chila.

E la Bela Àuda, che fin ch'a l'ha fàit?

S'i veule savèj-lo passé a la lession ch'a ven!

Vocabolari

na pì bela fija = una gran bella ragazza.
gris = grigio
eva = acqua
sclint = limpido
ri = rio, corso d'acqua
Ivrèja = Ivrea
an-namoresse = innamorarsi
a l'ha ciamala an ësposa = l'ha chiesta in sposa
bërgé = pastore di montagna
bëstandé = esitare
dì òi = dire sì
tempesté = grandinare
còca = banda
brigant / brigand = brigante
ancarpionesse ('d caidun / caidun-a) = prendersi una cotta per qualcuno / -a
s'i veule savèj-lo = se volete saperlo

VERB

IL CONDIZIONALE PRESENTE

1a coniugazione		2a coniugazione		3a coniugazione
canté (cantare)	desinenza	serne (scegliere)	desinenza	finì (finire)	desinenza
mi i cantërìa (io canterei)	-ëria	mi i sernrìa (io sceglierei)	-ria	mi i finirìa (io finirei)	-irìa
ti ‘t cantërìe(s) (tu canteresti)	-ërìe(s) - ërìe	ti ‘t sernrìe(s) (tu sceglieresti)	-rìe(s) -rìe	ti ‘t finirìe(s) (tu finiresti)	-irìe(s)
chiel / chila a cantërìa (egli/ella canterebbe)	-ërìa	chiel / chila a sernrìa (egli/ella sceglierebbe)	-rìa	chiel / chila a finirìa (egli/ella finirebbe)	-irìa
nojàuti i cantërìo (noi canteremmo)	-ërìo	nojàuti i sernrìo (noi sceglieremmo)	-rìo	nojàuti i finirìo (noi finiremmo)	-irìo
vojàuti i cantërìe (voi cantereste)	-ërìe(s) - ërìe	vojàuti i sernrìe (voi scegliereste)	-rìe(s) -rìe	vojàuti i finirìe (voi finireste)	-irìe
loràuti a cantërìo (essi/e canterebbero)	-ërìo	loràuti a sernrìo (essi/e sceglierebbero)	-rìo	loràutri a finirìo (essi/e finirebbero)	-irìo

condizionale presente degli ausiliari
esse (essere)	avèj (avere)
mi i sarìa (sarei)	mi i l'avrìa (avrei)
ti it sarìe(s) (saresti)	ti it l'avrìe(s) (avresti)
chiel / chila a sarìa (sarebbe)	chiel / chila a l'avrìa (avrebbe)
nojàuti i sarìo (saremmo)	nojàuti i l'avrìo (avremmo)
vojàuti i sarìe (sareste)	vojàuti i l'avrìe (avreste)
loràuti a sarìo (sarebbero)	loràuti a l'avrìo (avrebbero)

Nel caso di verbi il cui radicale termina in consonante seguita da una r. oppure l .come

dësblé (disfare, distruggere), anflé (sporcare, lordare), intré (entrare) etc,

le desinenze del condizionale (come quelle del futuro) si attaccano all'infinito:

i dësblerìa, it anflerìe(s), a intrerìa.

A questa regola fa eccezione il verbo parlé (parlare): i parlrai, i parlrìa ecc.

ESERCISSI

VIRÉ AN ITALIAN / AN PIEMONTÈIS

1. A sarìa bel podèj ësté tut ël di cogià (= coricato) ant l'erba a deurme.
2. A ventrìa fé pì d'atension!
3. I sai mi lòn ch'i diso!
4. Dabon it lo sas? Mi i l'hai l'ampression ch'it pàrles përchè ch'it l'has la boca.
5. Còs dis-to? Veus-to ofend-me? Veus-to taché rata? (taché rata = attaccar briga).

1. Se fossimo già a casa sarebbe meglio.
2. Vai a vedere se Cristina è già arrivata.
3. Se non fossero troppo care, comprerei un chilo (un chilo) di albicocche.
4. Daniele sarebbe un gran bel ragazzo se non fosse troppo grasso (grass)!
5. Entrerei subito in quel giardino se non avessi paura dei cani.

Glossario minimo piemontese-italiano