La Bibia piemontèisa/Testament Vej/Deuterocanonich/Introdussion
Ij liber deuterocanònich
modifichéIj liber deuterocanònich (visadì dlë scond cànon) a son coj liber dël Testament Vej ch'a son ëstàit acetà da la Cesa latin-a e da la Cesa greca, ma ch'a son ëstàit an part o dël tut arfusà da la Comunion anglican-a e da le cese protestant. Coste cese a-j considero vàlid pa nen për la formassion d'articoj dotrinaj, ma mach për l'edificassion përsonal. Dai protestant a son ciamà apòcrif (nen autèntich).
Ij liber deuterocanònich a son comprèis ant la vërsion greca dla Bìbia dita dië Stanta (ch'a forma 'l cànon ansidìt d'Alessandria), mentre ch'a son nen na part ëd la lista dij lìber considerà ispirà da j'Ebrèo, definì ant ël prim sècol d. C. (ël Cànon ebraich). Costi lìber a l'ero lassà fòra (arfudà) përchè sucessiv a Esdra e nen ëscrit an ebràich, combin che vàire dë sti-sì a sio stàit artrovà ant ël sécol ch'a fà vint d'edission ebràiche an tra ij manoscrit dël Mar Mòrt, ch'a armonto a anans dlë scond sècol.
Ant la tradission cristian-a costi lìber a son ëstàit considerà canònich dal Decrèt ëd Damaso o De explanatione fidei, emanà da Damaso, vësco d Roma ant l'ann 382 (test latin).
| Liber deuterocanonich | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Titol | Autor | Lenga | Data | Contnù | Nòte |
| Giudita | anònim | grech forsi su 'n proto-test ebraich përdù | redassion final ant slë scond sécol durant l'arvira dij Macabé contra la përsecussion d'Antìoco IV Epifane | Assedi dla sità giudèa ‘d Betulia da part ëd Oloferne, general ëd Nabucadnesar (605-562 a. C.) rè dl’Assiria (an realità babilonèis). Na vidoa bela e divòta për nòm Giudita a riess a fé ambriaché ‘l general e a-j taja la testa. Lolì a pròvoca la dërota dj’asediant. | Ant na cornis ëstòrica e geogràfica fàita mach a truch e branca e dël tut ësbalià, i l’oma sì la dëscrission ëd l’antërvension ëd Dé për ël mojen ëd na fomna, simbol ëd la nassion giudàica e ciamà a la resistensa contra ‘l përsecutor ëstrangé. |
| Tobia | anònim | grech forsi su 'n proto-test ebraich përdù | inissi dle scond sécol a.C. forsi an Israel | A Nìnive ‘l giudé Tòbi, dventà bòrgno, a manda so fieul Tobìa da ‘d so parent lontan a Ectabana. Ambelelà a sta Sara, che ‘n demòni a j’avìa massà ij so marì. Durant ël viagi, Tobìa a l’é compagnà da l’àngel Rafael ch’a rend possibil ël mariage an tra Sara e Tobìa e, a so artorn. A variss Tòbi. | Sto-sì a l’é ‘n romans popolar ëd la tradission sapiensial pagan-a, ch’a esòrta a la fidelità a la Lege, malgré j’aversità dla dispërsion dj’ebrèo. |
| Prim lìber dij Macabé | anònim | grech forsi su 'n proto-test ebraich përdù | fin dlë scond sécol an Israel | A rapresenta ‘n rendicont ëstòrich detajà e precis ëd la lòta nassionalista guidà dai frej macabèj (Giuda, Giònata e Simon) an tra ‘l 176 e ‘l 134 a. C. contra la dominassion dij Seleucida an Israel, an particolar contra Antioch IV. | Lë stil ëd cost lìber a smija a le narassion ëstòriche dël Testament Vej (1-2 Samuel, 1-2 Rè, 1-2 Crònache). |
| Scond liber dij Macabé | anònim compendiator ëd n'euvra an sinch liber ëd Giason da Cirene, scritor giudé dla diaspora | diret an grech | fin dle scond sécol an Israel | Cost liber a l’é pa ‘l séguit ëd 1 Macabé ma a presenta j’aveniment ch’a riguardo la lòta dij Macabé an tra ‘l 176 e ‘l 160 d. C. (ch’a corëspond ai capìtoj 1-7 ëd 1 Macabé). | A presenta ‘d manera ciàira l tema teologich ëd la creassion dal nen, dl’arsurression dij giust, dij mérit dij martir e dl’antërcession për ij mòrt. Coste tre ùltime dotrin-e a son pa mostrà dal Testament Neuv) |
| Sapiensa | pseudoepigraf ëd Salomon | grech | A Alessandria d'Egit an tra 'l 20 a.C. e 'l 38 d.C. Girolam, dël 405, a l'ha atribuilo a Filon d'Alessandria (15 a.C.- 45 d.C.). | A conten tre part: ij capìtoj 1-5 a trato dël destin uman ëscond Dé; ij capitoj 6-11 a son n’elògi dla sapiensa; ël capìtol 14 a trata dl’idolatria e dle stàtue ‘d Caligola ant le sinagòghe. | A presenta la sapiensa ‘d Dé. A l’é stàit scrivù dai giudé dla dispërsion (diàspora) e a presenta ciàr n’influensa elenista. |
| Sirach | Gesù fieul ëd Sirach, magister scriba 'd Gerusalem | original ebraich perdù e artrovà an part (circa 2/3) dgrech forsi su 'n proto-test ebraich përdù su 'n proto-test ebraich përdùl 1910, tradòt an grech dal nevod ëd Ben Sirach apopré dël 130 a.C. | circa 180 a.C. a Gerusalem | A son ëd riflession religiose sensa ‘n pian sistematich definì. | A esalta la religion ebràica an fàcia dla coltura ellenista. |
| Baruch | pseudoepigraf ëd Baruch, "secretari" 'd Geremìa durant l'esili a Babilònia (Sest sécol a. C.) | diret an grech, la 2ª part probabilment da n'original ebraich | sconda metà del II sécol a.C. | A conten quatr part ëd géner divers: (1) Introdussion ëstòrica; (2) Orassion penitensial; (3) Meditassion an sla Sapiensa; (4) Esortassion e consolassion ëd Gerusalem. | Adressà ai giudé dla dispërsion a esòrta a l’arconciliassion con Dé. |
| Letra 'd Geremìa | pseudoepigraf dël profeta Geremìa (VII-VI sécol a.C.), forsi d'un Giudé d'Alessandria d'Egit | grech forsi sù 'n prototest ebraich perdù | IV-II sécol a.C. (?) | N’avertiment contra l’idolatrìa. | Adressà ai giudé an Siria o Fenicia. Conservà ant la Vulgata e ant la tradission catòlica coma capìtol 6 dël lìber ëd Baruch. |
| Preghiera d'Azaria e Cantich dij tre giovo ant la fornasa | anònim | grech forsi sù 'n prototest ebraich perdù | metà dlë II sécol a.C. | A conten na preghiera d’Azaria (Abednego) e un càntich ëd le creature dij tre giovo (Sadrach, Mesach e Abdenego) ant la fornasa a Babilònia, VI sécol a. C. | Na gionta dël liber ëd Daniel ant la Stanta, peui conservà ant la Vulgata latin-a e ant la tradission catòlica. |
| Stòria 'd Susan-a | anònim | grech forsi sù 'n prototest ebraich perdù | metà dlë II sécol a.C. | A Babilònia ant ël VI sécol ël savi Daniel a dëscolpa la bela Susan-a da le maldicense d’adulteri da part ëd dòi ansian émpi giudé. | Un test ch’a sta daspërchiel dla Stanta ancorporà ant la Vulgata e ant la tradission catòlica tanme ‘l capìtol 13 ëd Daniel. |
| Bel e 'l Dragon | anònim | grech forsi sù 'n prototest ebraich perdù | metà dlë II sécol a.C. | Dòi racont indipendent: (1) Babilònia SOTA Ciro (590-529 A. c.) ël savi Daniel a dimostra la falsità dl’adorassion dl’ìdol Bel. (2) Daniel a massa ‘n dragon venerà coma s’a fussa na divinità, a ven campà ant na tampa ‘d leon ma apress na sman-a a n’é liberà san e salv. | Test andipendent sla Stanta, ancorporà da la tradission catòlica coma ‘l capìtol 14 dël lìber ëd Daniel. |
| Ester (version greca) | anònim | grech | II sécol a.C. | A Susa, sota ‘l regn d’Antaserse (465-424 a. C.) la giudèa Adassa (Ester) a dëstorna un complòt machinà da Aman contra ij Giudé. | Version contnùa ant la Stanta dël lìber ebràich d’Ester con vàire addission (93 versèt) e variassion. |