La Bibia piemontèisa/Testament Vej/Deuterocanonich/Prim Macabé

La Bibia piemontèisa Ij Deuterocanònich

Introdussion

Prim Lìber dij Macabé

1

Lissànder e ij Diadòch

¹Tut sòn a l’era ‘ncapità da dòp che Lissànder ël Macedon, fieul ëd Flip, a l’era surtì da la region dij Chitim e a l’avìa batù Dario, rè dij Persian e dij Medi, e, ancaminand dzora dla Grecia a l’ha regnà a sò pòst. ²A l’é butasse an tren ëd tante guere, a l’é fasse padron ëd fortësse e massà ij rè dla tèra. ³An rivand fin-a ai finagi dla tèra a l’é andàit a cheuje lòn ch’a restava ‘d vàire gent. La tèra a l’é ardovusse al silensi dë 'dnans ëd chiel; sò cheur a l’é esaltasse an gonfiàndse d’orgheuj. ⁴An assembland n’armeja bonben fòrta a l’ha conquistà 'd provìnse, gent e tiran, ch’a son vnùit a esse sò tributari. ⁵Dòp ëd sòn a l’é tombà malavi e a l’ha capì che a stasìa për meuire. ⁶Anlora, convocà ij sò leughtenent pì eminent, coj ch’a l’ero chërsù con chiel fin-a da la gioventura, ancora viv, a l’ha spartì an tra ‘d lor sò regn.

⁷Donca Lissànder a l’ha regnà dódes agn e peui a l’é mòrt. ⁸Ij sò subaltern, mincadun da soa region a l’han ciapà ‘l podèj, ⁹e dòp che Lissànder a l’é mòrt tùit a son ancoronasse e dòp ëd lor ij sò fieuj për vàire ann e parèj che ij maleur an sla tèra a son moltiplicasse.

Antìoch Epìfane e j'arnegà giudé

¹⁰E na rèis përversa a l’é s-ciodùa da col-lì: Antìoch Epìfane, fieul dl’Antìoch ch’a l’era stàit an ostage a Roma, e dl’ani ch’a fa sentetrantessèt dël regn dij Grech, chiel a l’ha ciapà ‘l domini. ¹¹An coj di, a l’ero surtì da Israel ëd fieuj përvers che a l’han përsuadù vàire përson-e an disend: “Doma, foma lega con le gent dj’anviron, përchè a l’é tombane a còl un foson ëd maleur dal moment ch’i soma separasse da lor”. ¹²Cost rasonament a l’é smijaje pì che bon; ¹³cheicadun ëd la gent a l’ha ciapà l’andi ëd vorèj andé dal rè, ch’a l’ha daje mojen ëd fé intré j’istitussion dij pagan. ¹⁴Scond le costume dle gent, lor a l’han drissà un gimnasi a Gerusalem, ¹⁵e, an ëscanceland le marche dla sirconcision a l’ero slontanasse da l’Aleansa santa: a son butasse con le nassion pagan-e e, an fasend ël mal a son vendusse.

Antìoch an Egit

¹⁶Fàit frem ël podèj, Antìoch a l’ha vorsù conquisté l’Egit për vagné doi regn: ¹⁷a l’é intrà n’Egit con na tropada d’armeja, con ëd chèr e d’elefant ^[1], ëd sivalié e un foson ëd flòta, ¹⁸e a l’é intrà an bataja con Tolomé rè d’Egit. Tolomé a l’é stàit batù e a l’ha dovù scapé da chiel: vàire a son tombà, frapà a mòrt. ¹⁹A l’han ocupà le piassefòrt d’Egit e Antìoch a l’ha ravagià ‘l pais d’Egit.

La përsecussion dij Giudé

²⁰Për lòn, dl’ann ch’a fa sentequarantetré, batù l’Egit, Antìoch a l’é tornà andré e a l’é montà contra d'Israel adressandse contra 'd Gerusalem con n’esèrcit amponent. ²¹Pien ëd sagna a l’é intrà ant ël santuari, a l’ha asportane l’autar d’òr e ‘l candlé dij lum con tùit ij sò asi ²²e la tàula ‘d proposission e ij vas për libassion, cope e turìboj, la cortin-a, coron-e e decorassion d’òr ch’a l’ero an sla faciada dël templ: a l’ha rablà tut.

²³A l’ha ciapà peui l’argent, l’òr, j’utiss pressios e portà via ij tesòr stërmà ch’a l’avìa fàila a trové. ²⁴Për lòn, ravagià tut a l’é tornasne a sò pais. A l’avìa fàit massacré vàire përson-e e parlà con sagna granda. ²⁵Anlora an tuti j’anviron d’Israel a-i é staie un deul gròss, ²⁶Cap e ansian a gëmmìo, giovo e fiëtte a perdìo ëd fòrsa e la blëssa dle fomne a l’era perdusse. ²⁷Tuti jë spos a l’han alvà ‘d plente e la sposa setà an sël let ëd nòsse a l’é vestisse ‘d deul. ²⁸La tèra a l’ha tramblà për soa gent e a l’é arvestisse d’onta tuta la casà ‘d Giacòb.

L'ocupassion ëd Gerusalem

²⁹Ant ël vir ëd doi ann, ël rè a l’avìa mandà un dzorantendent a le taje ant le sità ‘d Giuda compagnà da bonben ëd fòrse militar. ³⁰E con fausserìa ‘d paròle ‘d pas, a l’é adressasse a lor ch’a l’han daje da ment. Mach che a l’amprovista a l’é sfrandasse an sla sità, a l’ha batula con gramissia e massà vàire përson-e an Israel. ³¹A l’ha brusà e ravagià la sità, campand a tèra abitassion e muraje d’antorn. ³²Anlora a l’han butà n’ës-ciavensa fomne e masnà e a son fasse padron dj'ëstrop. ³³Peui a l’han drissà d’antorn ëd la Sità ‘d David na muraja fòrta e granda, con ëd tor pì che freme, e costa a l’é vnùita a esse na sitadela.

³⁴A l’avìo butà ‘d nassion ëd pecador, òm përvers che a son fasse ‘d fortilissi. ³⁵A l’han ambaronaie d’arm e ‘d proviande e, butà ansema la pijàita ‘d Gerusalem, a l’han depositala ambelelà an vnisend a esse un trabucèt gròss; ³⁶sòn a l’era stàit n’ansìdia për ël santuari , e un nemis malegn për Israel, për vàire. ³⁷Ël leu sant a l’é stàit profanà e a l’han dàit ël vir a ‘d sangh nossent d’antorn dël Santuari.

³⁸Për cost motiv la gent ëd Gerusalem a l’é scapà: la sità a l’é vnùita esse residensa d’ëstrangé. Sò fieuj a l’han chitala e a l’é vnùita forëstera a sò nativ. ³⁹ Tant ‘me un desert sò Santuari a l’era stàit desolà, soe feste a l’han virà al deul, ij sò sabat a l’onta, sò onor al dëspresi. ⁴⁰Sò dzonor a l’era stàit tant ‘me soa glòria passà: sò splendrior a l’é cangiasse an deul.

La paganisassion dël templi

⁴¹Peui l rè a l’ha emanà 'n decret a tut sò regn, che a fusso tui na gent sola e che mincadun a chitèissa soa legislassion: ⁴²tute nassion a l’han acetà ‘d conformesse ai comand dël rè. ⁴³Dcò vàire Israelita a l’han acetà sò cult an profanand ël sabat. ⁴⁴E ‘l rè a l’ha spedì 'd litre për mojen dij messagé a Gerusalem e a le sità ‘d Giuda, an prescrivend ëd seghité legislassion strangere al pais, ⁴⁵e d’esclude j’olocàust ant ël templ, ij sacrifissi e le libassion, an profanand ij sabat e le feste, ⁴⁶e d’antamné santuari e sò sant fedej, ⁴⁷e drissé d’autar, templ, edìcole, sacrifiché ‘d crin e d’àutre bestie pa pure, ⁴⁸ëd lassé che ij pròpi fieuj midem, nen sirconcis, a s’antamnèisso con minca sòrt d’ampurità e profanassion, ⁴⁹përparèj da dësmentié la lege e cangé tute j’istitussion: ⁵⁰“Tuti coj ch’a l’avèisso pa agì conform ai decret dël rè a saran butà a mòrt!” ⁵¹Scond sti órdin a l’han scrivù a tut ël regn, an stabilend d’ispetor dzora ‘d tuta la gent e obligand le sità ‘d Giuda ‘d sacrifiché tute, sità për sità. ⁵²E vàire dël pòpol a son butasse ansema ‘d lor, tùit traditor ëd la lege, an fasend dël mal ant la region ⁵³e obligand Israel a stërmesse andova che a podìa.

⁵⁴Dl’ann ch’a fa sentequarantessich, ël quìndes dël mèis ëd Chislev, ël rè a l’ha drissà na mistà pagan-a an sl’autar e a l’han aussane dcò ant le sità ‘d Giuda dj’anviron, ⁵⁵an brusand d’ancens an sle pòrte dle ca e ant le piasse. ⁵⁶Tùit ij lìber sacrà che a l’é stàit possìbil d’artrové a son ëstàit s-ciancà e brusà. ⁵⁷A l’era pro che cheicadun a fussa trovà con na còpia dël lìber dl’aleansa e ch’a l’avèissa pa ubidì a la lege: la sentensa dël rè a lo condanava a mòrt. ⁵⁸Tùit ij mèis d’Israelita a vnisìo dëscuvertà ant le sità e tratà con violensa. ⁵⁹Ël vintessinch dël meis, an specie, cora ch'a l’ero an camin ëd fé ij sò sacrifissi sacrà an sl’autar: ⁶⁰a vnisìo butà a mòrt, conform j’ordinanse, fin-a le fomne ch’a l’avìo fàit sirconcide sò fieuj. ⁶¹A-j pendìo le masnà al còl e a vnisio massà dcò ij sirconcisor. ⁶²Contut, an Israel, vàire a son restà frem a fesse fòrsa un con l’àutr a nen mangé d’ampurità ⁶³e acetavo fin-a ‘d meuire pitòst d’antamnese con lòn che a l’é pa mond e dzonoré l’aleansa santa. ⁶⁴Ël ghignon contra d'Israel a l’era sensa fin.

2

Matatìa e sò fieuj

¹An col’época, un prèivi dla famija ‘d Joiarib, Matatia, fieul ëd Gioann e novod ëd Simeon, a l’ha decidù ‘d chité Gerusalem për andé a sté a Modin. ²A tenìa sinch fieuj: Gioann, ciamà dcò Gadì; ³Simon dë stranòm Tassì; ⁴Giuda ciamà Macabé; ⁵ Eleasar ciamà dcò Avaran, e Giònata stranomà Afus. ⁶Donch, Matatia, an vëddend i sacrilegi comëttù an Giuda e a Gerusalem, ⁷a l’ha dit: “Aidemì! Son-ne nassù për vëdde la ruin-a ‘d mia gent e dla sità santa? Hai-ne da sté setà ambelessì antramentre che la sità a l’é an podèj dij nemis e sò santuari an man dë strangé? ⁸Ël templ a l’é giumai tanme n’òm d’abominassion, ⁹tut lòn ch’a-i j’era drinta, soa glòria, a l’é stàit portà via parèj ‘d pijàita, le masnà a son stàite massà an piassa e ij fieuj a son tombà sota la spa nemisa. ¹⁰Tute le nassion pagan-e a son fasse padron-e dla sità, sensa ecession, e a son portasse via ij sò tesòr. ¹¹A l’han rancà via, tùit ij sò ornament, lìbera com a l’era, adess a l’é s-ciava! ¹²Vardé: nòst santuari vastà, parèj come nòsta blëssa, nòsta glòria! Nassion pagan-e a l’han profanaje. ¹³Còs va-lo vive ancora?”. ¹⁴Matatia e ij sò fieuj a l’ero s-ciancasse le vestimente, a son vestisse ‘d tërliss ëd sach e a l’han fàit deul d’amaritùdin.

Ël cult pagan a l'é arfudà

¹⁵Ore, ij funsionari dël rè, ancaricà ‘d forsé a l’apostasìa, a son presentasse a Modin për oblighé la gent a smon-e ‘d sacrifissi pagan. ¹⁶Vàire Israelita a l’ero rivà. Nopà Matatìa e ij sò fieuj a son restà ‘nsema a formé na partìa da banda. ¹⁷Ij funsionari reaj a l’han dije a Matatia: “Ti ‘t ses n’òm d'amportansa particolar, stimà da sta gent e sostnù da fieuj e frej. ¹⁸Sah, it l’has da esse ‘l prim për adempì l’edit dël rè, coma ch’a l’han fàit tùit ij pòpoj e ij Giudé e coj restà a Gerusalem. Përparèj ti e ij tò fieuj i fareve part dj’amis dël rè: i l’avreve onor e present d’argent e d’òr a caterve”. ¹⁹Contut Matatia a l’ha rësponduje a vos gròssa: “ Dcò se tuta la gent ch’a son sota ‘l podèj dël rè a lo scotèisso e tùit a chitèisso la religion dij cé e a vorèisso aderì a soe arceste, ²⁰mi, ij mè fieuj e ij mè frej i marceroma ant l’aleansa dij nòstri grand. ²¹Ch’a sia mai ch’i androma a chité la Lege e le tradission. ²²I scotroma pa ij comand dël rè për scarté nòsta religion nì a drita nì a gàucia!”. ²³Pròpi cand ch’a l’avìa finì ëd parlé, un Giudé a l’é fasse anans, a la vista ‘d tuti, për ësmon-e un sacrifissi an sl’autar pagan ëd Modin, conform j’ordin reaj. ²⁴Matatia, vëddulo, a l’ha avù un fërmisson d’andignassion. Tut an trambland d'un giust bischiss, a l’é fasse anans ëd corsa e a l’ha sgorsalo an sl’autar. ²⁵E dël midem temp a l’ha massà ‘l nunsi dël rè, ch’a cissava la gent a smon-e ‘d sacrifissi e a l’ha dàit ël gir a l’autar. ²⁶Sò ardor a dëfende la lege ‘d Mosè a smijava a col che Pincas a l’avìa mostrà an massand Zimri fieul ëd Salu.

²⁷Peui la vos ëd Matatia a l’é stàita parèj d’un tron an sità: “Tuti coj ch’a son për la Lej ‘d Mosè e a rispeto l’aleansa ch’am ven-o d’apress!”. ²⁸Peui a l’é scapà con sò fieuj an montagna, an chitand an sità tut lòn ch’a l’avìo.

²⁹Anlora vàire ch’arsërcavo la giustissia e ‘l dirit a son calà ant ël desert, ³⁰për steie con fieuj, fomne e cabial, për motiv dël maleur ch’a l’avìa acablàje. ³¹Mach ch'a l’é stàit arportà ai funsionari dël rè e a le milìssie ch’a stasìo a Gerusalem, ant la sità ‘d David, che ambelelà, an leu stërmà dël desert, a l’ero assemblasse d’òm ch’a l’avìo arpossà l’edit dël rè. ³²Për sòn a son dësgagiasse a përseguiteje, e, rivand da lor, a l’han butaie camp an fàcia an prontàndze a dé bataja ‘nt ël di ëd sabat. ³³A-j disìo: “Pro! Vnì fòra e ubidì a j’ordin dël rè e i salvereve la vita”. ³⁴Ma coj-lì a rëspondìo: “I vniroma pa fòra da sì e i faroma nen ubidiensa al comand dël rè, an violand ël di ëd sabat”. ³⁵Anlora ij soldà a son andaje contra. ³⁶Ma ij Giudé a son arfudasse ‘d resiste: nen na pera a l’é stàita prassà contra dl’armeja, e gnanca l’intrada dj’ëstermaj a l’era staita blocà. ³⁷A l’han dit: “I meuiroma tuti con na cossiensa pura. I l’oma cel e tèra testimòni: vojàutri i andreve a massene fòra ‘d tut lòn ch’a l’é giust”. ³⁸Parèj che ij soldà a son sfrandasse contra ‘d lor ëd sabat, e lor a son mòrt con fomne, fieuj e sò bestiam. Almanch na milen-a ‘d përson-e a son ëstàite massà.

³⁹Cora che Matatia e ij sò amis a l’han savulo a l’han fane un gran’ deul. ⁴⁰Contut a son disse an tra ‘d lor: «S’i dovèisso fé tuti com a l’han fàit nòstri frej e i combatèisso pa ij pagan për nòstra vita e për nòstre legi, as farìa an pressa a fene sparì da la surfassa dla tèra». ⁴¹Anlora col midem di a l’han ciapà costa decision: “I combatroma contra tuti coj ch’andran a tachene ‘d sabat. I l’oma pa da meuire com a son mòrt ij nòstri frej da stërmà”. ⁴²Anlora a son butasse ‘nsema ‘l grup dij Cassidé ^[2], Israelita vajant, tùit angagià a la difèisa dla lege ‘d Mosè. ⁴³Nen mach, ma coj ch’a scampavo dai maleur a vnisìo a giontesse an aumentand ël bon dij rinfòrs ëd Matatia. ⁴⁴A l’é stàit parèj ch’a l’é organisasse un contingent ëd fòrse che, con andignassion granda a colpivo ij Giudé colpèvoj d’esse 'nfedel a la lege. Coj ch’a scampavo da lor a trovavo sosta an tra le gent pagan-e. ⁴⁵Matatia peui, e ij sò amis andasìo an gir a droché j’autar ⁴⁶e a fasìo a fòrsa sirconcide tute le masnà ch’a trovavo ant ël teritòri d’Israel. ⁴⁷A l’han përseguì tuti j’arogant, e l’amprèisa a l’é riussìa ‘d pianta. ⁴⁸A l’han salvà la lege 'd Mosè da la prepotensa dle gent dij rè e a l’han pa dàila vinta ai pecador.

Paròle dariere 'd Matatia

⁴⁹Përantant a s'avzinava ‘l moment ëd meuire për Matatia e chiel a l’ha dije ai sò fieuj: “Për adess a dòmino dëspresi e ‘ngiustissia, a l’é temp ëd dëstrussion e ‘d violensa sfrandà. ⁵⁰Ore, car ij mè fieuj, a l’é vnùit ël moment ëd defende con zel la Lej 'd Mosè, e ‘d dé vòstre vite për l’aleansa che Dé a l’ha fàit con nòstri cé.⁵¹Avisévne dj’assion compìe da nòstri grand a sò temp: seguitene l’esempi, i l’avreve na glòria granda e un nòm etern. ⁵²Ha-lo pa trovasse Abraham fedel ant la tentassion e sòn a l’é nen ëstàit la preuva ch’a l’era n’òm giust? ⁵³Giusèp, ant l’ora dël perìcol, a l’ha guernà la Lej e a l’ vnùit a esse sgnor d’Egit. ⁵⁴Pincas, nòst antich, për sò ardor afoà a l’ha conseguì l’aleansa dël sacerdòssi sensa fin. ⁵⁵Giosuè, an ubidiend a l’ha paròla ‘d Dé, a l’é vnùit a esse giùdes dj’Israel. ⁵⁶Caleb, an testimoniand ant la ciambreja a l’ha avù an sòrt part ëd teritòri an proprietà. ⁵⁷David, për soa fedeltà, a l’ha ‘rdità un tròno real.

⁵⁸Elia, ch’a l’era pien ëd zel për la Lege a l’é stàit elevà al cel. ⁵⁹Anania, Asaria e Misael për soa Fej a son ëstàit salvà dal feu. ⁶⁰Daniel an soa nocensa, a l’é stàit liberà da la gola dij leon. ⁶¹Parèj, na generassion apress l’àutra: andran pa a meuire coj ch’a buto soa speransa an Nosgnor. ⁶²Gnun-a pau dël përvers, përchè soa glòria andrà a finì a l’ëmnis e ai verm. ⁶³Ancheuj a l’é esaltà, doman a sparirà,përchè a ‘rtornerà a la póer e sò but a saran a dzoneus. ⁶⁴Vojàutri, car ij mè fieuj, esse fòrt e coragios për defende la Lej 'd Dé. La glòria i l’avreve da chila”. ⁶⁵Vardè-sì vòst frel Simon: mi i sai ch’a l’é n’òm savi, scotelo sempe e chiel a sarà vòst pare. ⁶⁶Giuda Macabé, guerié vajant da soa gioventura, a sarà cap ëd vòstra armeja e ‘v portrà an guera contra le gent. ⁶⁷Buté ansema, tuti coj ch’a son osservant ëd la Lej e arvangé vòstra gent. ⁶⁸Réndje ‘l mal ai pagan e ubidì sèmper a l’ordinament ëd la lege. ⁶⁹Peui a l’ha benedije, e a l’é tornasne ai sò antich. ⁷⁰Matatia a l’é mòrt dl’ann ch’a fa sentequarantesses e a l’é stàit sotrà ant la tomba dij sò pare a Modin. Tut Israel, an deul grand, a l’ha pioralo.

3

Le prime vitòrie 'd Giuda

¹Giudà, ciamà Macabé, a l’é suceduje a sò pare Matatia. ² Tùit ij sò frej e tùit ij partisan ‘d sò pare a l’han giutalo, an portand anans con argiojissansa la lòta a favor d’Israel. ³Giuda a l’ha ‘rchërsù la glòria ‘d soa gent, arvestisse dla corassa parèj d’un gigant, sandrasse l’armura ‘d guera, a l’ha pijàit soe arme e butasse a combate an protegend soe trope con la spa. ⁴An soe amprèise a l'é stàit tanme un leon, e parèj d’un lionòt ch’a brama ansima soa pijàita. ⁵Chiel a sërcava, a seguitava e a cassava le gent pa fedej a la Lej. E a l’ha dëstrovù con feu ij përturbator dël pòpol. ⁶Për pau ëd Giuda, tuti coj ch’a contestavo la lej a savìo pa come viresse e la salvëssa a l’é staita an sla bon-a stra për mojen ëd chiel. ⁷A l’ha daje vita dura a vàire rè, arlegrand Giacòb con soe gesta. Ch’a sia benedìa an etern soa memòria. ⁸A l’ha përcorù le sità dla Giudèa an sterminand j’arnegà e la rabia ‘d Dé a l’ha dëstornà da Israel. ⁹A l’é stàit avosà fin-a ai finagi dla tèra e coj ch’a l’ero sbardlasse a l’ha butaje torna ansema.

¹⁰Apolòni a l’ha mobilità n’armeja gròssa formà da Samaritan e pagan për combate contra Israel. ¹¹Giuda a l’é vnùne a conossensa e a l’é andaje contra, a l’ha batulo e massalo. A son mòrt vàire nemis, e ij survivù a son scapà. ¹²Ij Giudé a l’han ravagià la pijàita e Macabé a l’é arservasse la spa d’Apolòni e a l’ha dovrala an guera për tut ël temp ëd soa vita. ¹³Seron, comandant ëd l’armeja ‘d Siria, a l’avìa sentù dì che Giuda a l’avìa torna butà ansema un contingent e che d’antorn ëd chiel a j’era ‘d gent costumà a la guera. ¹⁴Seron a l’ha dit: “Im farai un nòm e sarai onorà ant ël regn, i combatrai Giuda e soa gent ch’a l’ha dëspresià ‘l comand dël rè”. ¹⁵Anlora a l’é partì; a l’era compagnà da na fòrta fòrta ‘d gent sensa fede nì lege, për giutelo a fesse arvangia dij fieuj d’Israel. ¹⁶Seron a l’é portasse fin-a a la montà ‘d Bet-Oron e Giuda a l’é andaje contra con na pugnà d’òm. ¹⁷Costissì cand che a l’han vëddù l’ëschierament ch’a vnisìa anans contra ‘d lor, a l’han dije a Giuda: “I soma an pòchi. Com farom-ne a combate contra na moltitùdin fòrta parèj? I soma strach e ancheuj i l’oma gnanca mangià!”.

¹⁸Ma Giuda a l’ha replicà: ^[3]“A l’é nen ch’a sia peui tant difìcil che na cita tropa a l’àbia la mej dzora ‘d na gròssa. A j’euj ëd Dé, an efet, a-i é pa diferensa an tra oten-e vitòria për mojen ëd pòca gent o tanta. ¹⁹Ël sucess an guera a dipend nen dal nùmer ëd le fòrse, përchè a l’é dal Cel ch’a ven la potensa. ²⁰Nòstri nemis a rivo contra ‘d nojàutri pien d’orgheuj e ‘d gramissia; lor a veulo massene tuti con nòstre fomne e nòstre masnà e ravagé lòn ch'i l’oma. ²²Nojàutri, an cambi, i combatoma për nòstre vite e nòstre legi. A sarà Dé a crasé nòstri nemis dë 'dnans ëd nojàutri: gnun-e tëmme!”.

²³Finì ëd parlé a l’é sfrandasse a l’atach a l’amprovista e Seron con sò esércit a l’é stàit dësblà. ²⁴A l’han ancora seguitalo ant la calà ëd Bet-Oron fin-a a la pian-a: a son tombà truch e branca eutzent òm, d’àutri a son scampà ant ël teritòri filisté. ²⁵Parèj a l’é ancaminà a spantiesse la tëmma ‘d Giuda e dij sò frej e le gent dj’anviron a l’ero sesìe da l’ësparm. ²⁶La reputassion ëd Giuda a l’é rivà fin-a a rè Antìoch. E le popolassion pagan-e a comentavo soe amprèise.

La polìtica d'Antìoch

²⁷Savù tut lòn ch’as contava, rè Antìoch, a l’é vnùit fòl ëd flin-a. E a l’ha comandà ‘d buté ansema tute soe trope ch’a-i j’ero an sò regn a formé n’armeja motobin potenta. ²⁸A l’ha dovertà sò tesòr e a l’ha pagà ‘l salari ëd n’ann a tùit ij sò soldà, con l’ordin ëd prontesse a tute j’emergense. ²⁹Mach che a l’é antajasne che le riserve ‘d soe cassie a l’ero pa pro e pòche j’intrade dël pais, për motiv ëd le sedission e dla famin-a ch’a-i j’era ant la region, për estirpé le tradission an vigor d’antan. ³⁰Antìoch a l’avìa tëmma ‘d nen avèj, come d’autre vire ant ël passà, d’arsorse për spèise e present, ch’a fasìa con le man forà, an superand ij rè precedent. ³²A l’ha avune un sagrin gròss e a l’é decidusse d’anvade la Persia, për avèj 'd taje dcò da cole provinse e ambaroné d’argent.

³²Chiel a l’ha lassà Lisia, òm d’amportansa e d’ëstirp real, a la diression dj’afé dël rè, da l’Eufrate fin-a ai finagi d’Egit, ³³e con ël but ëd guerné sò fieul Antìoch an soa educassion fin-a ch’a fùissa tornà. ³⁴A l’ha fidaje la mità dl’armeja e j’elefant, an daséndje istrussion për tut an soa escussion; për lòn ch’a riguardava la gent ëd la Giudèa e ‘d Gerusalem ³⁵a l’ha comandà ‘d mandeje contra ëd milissie, për dëstruve e eliminé le fòrse d’Israel e lòn ch’a restava a Gerusalem e scancelé soa memòria da la region, ³⁶chiel a dovìa trasferì dë strangé dzora ‘d tute soe montagne e ‘d ripartì soe tère. ³⁷Dl’ann sentequarantessèt, ël rè a l’é partì da Antiòchia, capital dël regn, con l’àutra mità dl’armeja. A l’ha traversà ël fium Eufrate e passà ‘nt l’Àut-Pais.

Preparassion dla bataja

³⁸Lisia a l’ha sernù Tolomé, fieul ëd Dorimene, Nicànore e Gorgia, gent avosà, an tra j’amis dël rè, ³⁹e a l’ha mandaje con quarantamila òm ëd fanterìa e sètmila ‘d cavalerìa an tèra ‘d Giuda, për vastela conform j’ordin dël rè. ⁴⁰Ij tre comandant a son butasse an marcia con tut sò esércit. Rivà a la pian-a aranda d’Emaus, lor a l’han stabilì sò campament. ⁴¹Cand che ij mercant ëd la region a l’han savù la neuva, a son presentasse al campament con na gròssa quantità d’òr, d’argent e ‘d caden-e, për catë d’ ës-ciav ant ël moment che j'Israelita a fusso fàit përzoné. L’armeja d’invasion a l’avia peui arseivù ëd fòrse da la Siria e da la Filistìa.

⁴³Giuda e ij sò frej a l’han vëddù ël mal ch’a grevava na vira ‘d pì e che l’esèrcit a l’avìa butà camp an sò teritòri. A son vnùit a savèj che ‘l rè a l’avìa ordinà ‘d ruiné e ‘d dësblé ‘d pianta j’Ebreo. Anlora a son disse un con l’àutr: “Salvoma nòstra gent da la ruin-a completa! Combatoma për nòst pòpol e për ël Templ!”. ⁴⁴Anlora, la ciambreja dla gent a l’é radunasse për prontesse a la guera, për preghé e ciamé misericòrdia e pietà.

⁴⁵Gerusalem a l’era dëspoplà parèj d’un desert, gnun dij sò fieuj a intrava o a surtìa, ël santuari a l’era scarpisà, jë strangé a l’ero ant la Fortëssa, andova a stasìo tùit ij pagan. Giacòb a l’avìa pì gnun-e gòj, pa pì son ëd fluta e ‘d lira. ⁴⁶Ij Giudé a son assemblasse e a son andàit a Mispa dë 'dnans ëd Gerusalem, përchè d’antan la gent d’Israel andasìa a preghè a Mispa. ⁴⁷Lor a l’han fàit un di ëd digiun: a son s-ciancasse ij vestì e a son butasse a còl tërliss ëd sach e sënner an sël cupiss. ⁴⁸A l’han dovertà ‘l Lìber ëd la Lej për consultelo, dla midema manera che ij pagan a sërcavo ‘d savèj dai vaticini d’ìdoj. ⁴⁹A l’han portà vestimente litùrgiche, primissie e décime e a l’han fàit vnì anans ij nasiré, ch'a l’avìo chità ij di ëd sò vot, ⁵⁰e a l’han bramà àut vers ël cel an crijand: “ Còs farom-ne ‘d coste oferte e andova porterom-ne sta gent, ⁵¹ore che tò santuari a l’é profanà e scarpisà e ij tò sacerdòt a son an deul e ant l’umiliassion? ⁵²Varda le nassion pagan-e com a son aleasse contra ‘d nojàutri për dësblene: ti ‘t ses a conossensa ‘d lòn ch’a son an tren ëd fé. ⁵³Com i podroma arziste an facia ‘d lor, s’a rivrà pa tò agiut?”. ⁵⁴Anlora a son butasse a soné dle trombe e a brajé a gran vos. ⁵⁵Dòp ëd sòn, Giuda a l’ha stabilì ij cap-militar dël pòpol, ij comandant ëd milen-e, senten-e, sinquanten-e e desen-e ‘d soldà. ⁵⁶Conform a la lege, a coj che a l’ero an tren ëd construve na ca o che a stasìo për mariesse, o ancó ch'a fasìo n’ampiant ëd taragne o ch’a l’ero dcò mach pauros a l’ha dije ‘d tornesne pura a ca. ⁵⁷Apress a l’ha alvà ‘l campament e a son rangiasse a mesdì d’Emaus. ⁵⁸Giuda a l’ha comandà: “ Sandreve j’arme, esse fòrt e pront për primalba ‘d doman a deje bataja a sti pagan, ch’a son butasse ansema për dëstruve noi e nòst santuari. ⁵⁹Mej meuire an combatend, che vëdde ruiné nòst pòpol e nòst templ. ⁶⁰ Contut, lòn ch’a sarà ant la volontà ‘d Nosgnor a sarà compì!”.

4

La bataja d'Emaus

¹Gorgia a l’é butasse an marcia ‘d neuit con un contingent ëd sincmila soldà fantassin e mila sivalié sernù, ²con ël but ëd sorprende ‘l camp dij Giudé e vagné a l’amprovista ’n sl’armeja ebràica: j’òm ëd la Fortëssa a-j fasìo da guida. ³Contut, cand che Giuda l’é vnùit a savèilo, a l’é butasse dun-a ‘n marcia con ij sò vajant për dësblé le fòrse dël rè ch’a l’avìo sosta a Emaus, ⁴an profitand dël fàit che ij soldà nemis a l’ero ‘ncora leugn dal campament. ⁵Nopà Gorgia, dël midem temp a l’é rivà al camp dij Giudé, ma a l’ha trovaie gnun. A l’ha pensà ch’a fùsso scapà an montagna, andova ch’a l’é butasse a sërcheje an disend: “ Costissì a scapo dë 'dnans ëd nojàutri!”.

⁶A l’alvesse dël di, Giuda a l’é presentasse ant la vàuda con tremila soldà: tutun a l’ero sensa corasse nì spa, ma a l’avrìo bin vorsuje. ⁷A l’han s-ceirà ‘l camp dij pagan bin difèis e fortifià, con la cavalerìa tuta d’antorn, tuti bin armà e espert ëd guera. ⁸Ma Giuda a l’ha dije a soa gent: “Gnun-e tëmme dël nùmer, e gnun-a pau cand ch’a ‘tacran! ⁹Avisévne che ij nòstri cé a son ëstàit salvà ant ël Mar Ross, cand Faraon a-j përseguitava con soa armeja. ¹⁰Alvoma nòstra vos al Cel, përchè a l’àbia binvolensa e ch’as arcòrda dl’aleansa con nòsti grand e ch’a veula campé giù ës schierament che ancheuj i l’oma dë 'dnans. ¹¹Tute le gent a ‘rconosran ch’a-i é col ch'a rëscata e a salva Israel”.

¹²Jë strangè pagan a l’han aussà j’euj e a l’han vëdduje vnì contra ‘d lor: ¹³për lòn a son surtì da sò campament për dé bataja, ¹⁴J’Ebreo a l’han sonà dle trombe ¹⁴ e a l’han tacà. Ij nemis a son ëstàit dësblà e a son scapà vers la baragia, ¹⁵ma coj ch’a l’ero ant la retroguardia a son ëstàit tuti massà. A son staje d’apress fin-a a Gheser, ant le vàude dl’Idumea, d’Asdod e d’Jamnia. A son tombane cheicòsa parèj ëd tremila. ¹⁶Tornà da l’inseguiment con soa tropa, ¹⁷Giuda a l’ha dije ai sò òm: “ preocupeve pa dla pijàita, përchè a n’ëspeta n’àutr combatiment. ¹⁸Gorgia con soa tropa a son an sla montagna randa ‘d nojàutri. Ore, sté pront a tnì bon contra ij nemis e bàtve contra ‘d lor: apress, i podreve marodé ‘l botin con tut vòst soèn”. ¹⁹Tut giust che Giuda l’era ‘ncor’an tren ëd parlé, che n’ëstrop ëd soldà a l’ha fàit babòja, an vaciand da la montagna. ²⁰Ant ël vëdde che ij sò a l’ero ciampairasse e d’àutri a dasìo feu al campament: ²²ël fum ch’as ës-cèirava a marcava da bin tut lòn ch’a l’era ‘ncapità, ²¹ij nemis a son antajàsne dla situassion motobin e, an vëddend ant la pian-a l’armeja giudèa parà për taché, a son tuti scapà an Filistìa. ²³anlora Macabé a l’é tornà për ravagé ‘l camp nemis e a l’ha ‘mbaronà d’òr e d’argent a caterve e tëssù ëd porpra violëtta e ‘d porpra marin-a e bonben ëd richësse. ²⁴An tornand, a benedìo e a laudavo Nosgnor e an cantand a disìo: “ Përchè soa binvolensa për noi a l’é granda! E sò grinor a dura për sempe”. ²⁵Col-lì a l’é stàit un di ëd marca për la liberassion d’Israel.

²⁶Coj marèt ch’a l’ero scampà, an presentàndze a Lisia, a l’han contaje tut lòn ch’a l’era ‘ncapità. ²⁷Ste neuve a l’ha sbaruvà e dëscoragià motobin Lisia: tut a l’era pa andàit coma ch’a l’avrìa vorsù e l’ésit a l’era tut a l’ancontrari ëd lòn che ‘l rè a l’avìa ordinà.

Prima campagna 'd Lisia

²⁸L’ani apress, Lisia a l’ha rassemblà sessantamila òm sernù e sincmila sivalié për combate contra ij Giudé. ²⁹A son andàit n’Idumea e a l’han butà camp a Bet-Sur. Giuda a l’ha marciaje contra con desmila òm. ³⁰Ant ël vëdde l’amponensa ‘d col esércit, a l’ha alvà costa preghiera: “Ch’it sie laudà Salvator d’Israel! It ses stàit ti che, për man ëd tò sërvent David, it l’has sfrisà l’atach dël gigant Golìa. Ti ‘t l’has fàit tombé l’armeja dij Filisté ant le man ëd Giònata, fieul ëd Saul, e ‘d sò scudé. ³²Dla midema manera fà tombé st’armeja ant le man d’Israel, toa gent, e parèj costi pagan a saran coatà d’onta a dispet ëd la fòrsa ‘d sò fant e ‘d sò cavaj. Ch’a sio tnajà dal pànich! Dësbla la fiusa an soa fòrsa. Ch’a sio travarcà da soa derota. ³³Càmpie giù con la spa dij tò divòt. Ch’at lòdo con ëd cant tuti coj ch’arconòsso tò nòm”.³⁴ Apress l’atach a l’é stàit da le doe part, combatiment còrp a còrp, e dë 'dnans dij Giudè a son tombà sincmila òm dl’esèrcit ëd Lisia. ³⁵ L’istess Lisia a l’ha podù constaté la vajantisa ‘d Giuda e dij sò, e esse testimòni dla dësfàita ‘d soa armeja. Anlora a l’é tornàsne a Antiòchia andova che a l’ha anrolà na caterva ‘d mersenari da podèj anvade torna la Giudèa con n’armeja na vira pì gròssa.

Purificassion e dedicassion dël Templ

³⁶Antant Giuda e ij sò frej a l’han dit: “Vardé, nòstri nemis a son ëstàit dësblà: ‘ndoma a purifiché ‘l santuari e a consacrelo torna”. ³⁷Parèj che tut l’esèrcit a l’é assemblasse e a son montà ‘n sël mont Sion. ³⁸Mach che a l’han trovà ‘l templi vastà, l’autar profanà e le pòrte brusà. L’erba a l’era chërsùa ant le cort, parèj d’un bòsch o un leu sarvaj qualsëssìa: le dipendense dël santuari a l’ero an ruin-a. ³⁹Tùit a l’han fàit un gran deul, a son s-ciancasse le vestimenta, a l’han fàit plenta, a son coatasse ‘l cupiss ëd sënner, ⁴⁰a son prosternasse la facia për tèra, dàit segnal con son ëd tromba e alvà ‘d braj al Dé dël Cel. ⁴¹Peui Giuda a l’ha comandà ai sò soldà ‘d ten-e angagià coj dla Fortëssa, fin-a che ‘l templ a fùssa stàit purificà. ⁴²Apress a l’ha designà ‘d sacerdòt ireprensìbij e guernant dla lege ‘d Mosè, ⁴³ch’a l’han purificà ‘l templ e portà le pere profanà ant un leu ëd dëscària. ⁴⁴A l’han tenù consèj për decide lòn ch’a ventava fé a riguard dj’autar dj’olocàust, ch’a l’era stàit profanà. ⁴⁵A son peui rivà a la bon-a determinassion ‘d campelo giù, përchè a fùssa pa d’onta për lor, da già ch’a l’era stàit profanà dai pagan. Përparèj ch’a l’han demolì l’autar ⁴⁶e a l’han ambaronà le pere an sël mont dël santuari ant un leu apòsta an aspetand che a sorgièissa un profeta a rësòlve la question. ⁴⁷Apress, con ëd pere mach dësgrossà, com a prescriv la Lege, a l’é costruisse n’autar neuv, parèj ëd col ëd prima. ⁴⁸A l’han restaurà ‘l templ e consacrà la part interna dël santuari e le cort. ⁴⁹ A l’han torna fàit j’utiss sacrà e butà la girindòla, l’autar dj’ancens e la tàula ant ël santuari. ⁵⁰Peui a l’han brusà l’ancens an sl’autar e viscà an sël grand candlé le lampie ch’anlumino ël templi. ⁵¹A l’han ancora butà ij pan an sla tàula e dëstendù le cortin-e. Parèj a son ëstaite completà tute j’euvre ancaminà.

⁵²Ël di ch’a fa vintessinch dël mèis ëd Chislev, dl’ani 148, a son assemblasse tùit ëd primamatin, bonora, ⁵³e a l’han smonù ël sacrifissi conform la lege an sël neuv autar ch’a l’era stàit drissà pr’ ij sacrifissi complet. ⁵⁴Ant la midema stagion e l’istess di che tut a l’era stàit profanà dai pagan, a l’é stàit torna consacrà an tra inn compagnà da cìmbaj, arpe e setre. ⁵⁵Tuta la gent a l’é prosternasse con la facia për tèra, e a l’han adorà e benedì ël Cel ch’a l’avìa portaje a la vitòria. ⁵⁶Për eut di a l’han selebrà la dedicassion dl’autar an smonend d’olocaust con argiojissansa e sacrificand ëd vìtime ëd ringrassiament e ‘d lauda. Peui a l’han decorà la fassada dël santuari con coron-e d’òr e cit ëscù. ⁵⁷A l’han torna restaurà j’andron e le cele sacrà, an butàndie ‘d pòrte. ⁵⁸La gent a l’ha respirà na gòj inmensa, përchè la vërgògna dij pagan a l’era staita scancelà. ⁵⁹Giuda, ij sò frej e tuta la ciambreja d’Israel, peui, a l’han stabilì ch’as selebrèisso ij di dla dedicassion dl’autar an soa arcorensa, minca n’ani, për eut di, an ancaminand dal di ch’a fa vintessinch dël mèis ëd Chislev, con gòj e esultansa ^[4]. ⁶⁰An col temp a l’han dcò edificà, d’antorn dël mont Sion, muraje àute e tor freme, përchè tut a fùssa pa scarpisà com a l’era stàit anans për man dij pagan. ⁶¹Giuda a l’ha peui stabilì na guarnigion për diféndlo. Dcò Bet-Sur a l’é stàit fortifià për doté ‘l pòpol ëd na fortëssa ‘d difèisa contra la banda d’Idumea.

5

Guère contra 'd pòpoj confinant

¹Cand che le gent a son vnùite a savèj che ij Giudé a l’avìo arcostruì l’autar e a l'avìo torna fàit la dedicassion dël santuari, a son anrabiasse motobin ²e a l’han decidù d’eliminé coj dla dissendensa ‘d Giacòb ch’as trovavo an mes ëd lor, e a l’han ‘ncaminà a massé gent ëd nòst pòpol con ël but d’ësterminela.

³Giuda a l’é andàit a combate contra ij fieuj d’Esaù ant l’Idumea e ant l’Acrabaten-a. J’Idumé a l’avìo assedià j’Israelita, tutun Giuda a l’ha daje na gròssa dësfàita, a l’ha umiliaje e fasse padron ëd tut lòn ch’a l’avìo.

⁴Apress a l’é avisasne dla gramissia dla gent ëd Bean, ch’a l’ero sempe stàit a l’avàit an sle stra dël pòpol: na liassa e n’ostàcol për la gent d’Israel. ⁵Chiel a l’ha saraje ant le tor, a l’é acampasse contra ‘d lor, peui a l’ha sacraje a l’ëstermini dasendie feu a le tor con lor andrinta. ⁶Peui a l’é passà da j’Amonita e a l’ha trovà n’armeja fòrta e ‘d bon nùmer a j’órdin ëd Timot. ⁷Contra ‘d lor a l’ha organisà vàire combatiment an butàndje an derota ‘d pianta. ⁸ A l’é fasse padron ëdcò ëd Jaser con ij vilage a soe dipendense, apress a l’é tornasne an Giudèa.

Liberassion dij Giudé dla Galilea

⁹Ij pagan ch’a stan ant la region ëd Ghilead a son butasse ‘nsema për ësterminé j’Israelita ch’a vivìo an sël sò teritòri. Tutun costissì a son scapà a Datema, ant la sitadela, ¹⁰e a l’han mandà costa litra a Giuda e ai sò frej: “Ij pagan dj’anviron a son aleasse contra ‘d nojàutri për ësterminene ¹¹e as pronto për vnì a l’assàut ëd la sitadela dova che i l’oma trovà abrì. Timot a l’é 'l comandant ëd soa armeja. ¹²Ven an pressa, donch, a liberene da soe man, përchè vàire dij nòstri a son tombà. ¹³Tùit ij nòstri frej ch’a vivo ant ël pais ëd Tob a son ëstàt sassinà e soe fomne con sò fieuj a son mòrt, na milen-a 'd përson-e, e a l'é perdusse tut lòn ch’a l’avìo”.

¹⁴A l’ero ancora lì ch’a lesìo la litra, ch’a son presentasse d’àutri nunsi da la Galilea con ij vestì s-ciancà, ch’a nunsiavo le mideme ciòse. ¹⁵A disìo: “La gent ëd la Tolemaida, ëd Tir e ‘d Sidon e tuta la Galilea dij marèt a son butasse ansema contra ‘d noi për dësblene”. ¹⁶Cand che Giuda e ‘l pòpol a l’han sentù tut sòn, na ciambreja gròssa a l’é assemblasse për decide lòn che fé për sò frej butà ant la tribulassion e tacà dai nemis. ¹⁷Giuda a l’ha dije a Simon, sò frel: “ Sernte d’òm e cor a liberé tò frej dla Galilea; mi e mè frel Giònata i androma ant la region dël Ghilead”.

¹⁸La rimanensa dle fòrse Giuda a l’ha lassaje a Giusèp Fieul ëd Zacaria, e ad Asaria, governator dël pòpol, përchè a sicurèisso la difèisa dla Giudèa.

¹⁹Chiel a l’ha daje st’ordin: “Guerné la gent, ma angagé pa ‘d combatiment contra le nassion fin-a ch’i sia tornà”.

²⁰A Simon a l’ha assegnaje tremila òm për andé an Galilea; Giuda a n'avìa eutmila për la region dël Ghilead.

²¹Simon a l‘é portasse an Galilea e a l’ha sfrandà vàire atach contra ij pagan e costissì a son ëstàit dësblà ‘d pianta dë 'dnans ëd chiel; ²²Peui a l’ha seguitaje fin-a a le pòrte ‘d Tolemaida. A l’avìo lassà an sël teren tremila òm e Simon a l’ha esportane via le dëspeuje. ²³Apress j’Israelita ch’a l’ero an Galilea e ant l’Arbata a son ëstàit portà an Giudèa con gran argiojissansa, e a-i j’ero dcò soe fomne, fieuj e tuti sò avèj.

²⁴Giuda Macabé e sò frel Giònata a l’han passà ël Giordan e marcià për tre di ant ël desert. ²⁵A l’han rëscontrà ij Nabaté ^[5], ch’a son vnùje ancontra con sentiment pasi e a l’han contaje tut lòn ch’a l’era ancapità ai sò frej ant la region ëd Ghilead: ²⁶valadì che vàire ‘d lor a l’ero assedià a Bosra e a Bòsor, a d’Alema e a Casfo, a Mached e a Carnaim, tute sità gròsse e fòrte; ²⁷a l’han dije ancora che d’àutri a l’ero sarà ant le sità dël Ghilead, e che për ël di apress a l’era stabilì d’assauté le fortësse, ëd pijeje e d’eliminé tùit ant l’istess di.

²⁸Ëd bòt an blan, Giuda con soa armeja a l’é tornà dun-a andaré për la stra dël desert anvers ëd Bosra: a l’ha ciapà la sità e passà a fil d’ëspà tùit ij mas-cc, peui a l’é pijàsse soe dëspeuje e a l’ha daje feu a la sità. ²⁹Ant la neuit a l’han marcià fin-a a la sitadela giudèa ‘d Datema. ³⁰Partì da là vers matin bonora a l’han alvà j’euj e varda-lì na furfa sensa nùmer ch'a montava d’ëscale e màchine d’assedi për espugné la fortëssa ch’a stasìo ‘tacand.

³¹An vëddend che la bataja a l’era anandiasse e che ‘l rabel inmèns a rivava fin-a al cel, për ël son ëd le trombe e ij crij auss ëd la sità, ³²Giuda a l’ha dije ai soldà ‘d soa armeja: “Ancheuj venta ch’i combate për vòstri frej!”.

³³E a l’ha fàit rivé tre colòne d’òm a le spale dij nemis, an dasend fià a le trombe e con crij e anvocassion àute. ³⁴Le trope ëd Timot a l’han arconossù ch’a-i j’era ‘l Macabé e a son scapaje dë 'dnans. Chiel a l’ha sfiancaje na dësfàita gròssa: col di a son tombà an sël teren eutmila òm.

³⁵An séguit a l’é adressasse contra d'Alema: a l’ha conquistà la sità, e, apress d’avèj massà tuti j'òm, a l’ha ravagiala e peui a l’ha faie dé feu. ³⁶Peui a l’ha gavà campament da lì e a l’é fasse padron ëd Casfo, Mached, Bòsor e j’àutre sità dël Ghilead.

³⁷Apress tut sòn, Timot a l’ha assemblà n’àutr esèrcit e a l’é acampasse dë 'dnans ëd Rafon, da l’àutra banda dël torent. ³⁸Giuda a l’ha mandà d’ëspie a ispessioné ‘l camp nemis, e a l’han arferije përparèj: “ Con Timot a-i son tute le nassion pagan-e dj'anviron: a son n’armeja motobin ëd bon nùmer. ³⁹A son ëstàit assoldà tanme mersenari dcò j’Arab. Lor a l’han campament da l’àutra banda dël torent e dispòst a fete guera”. E Giuda a l’é butasse an tren ëd marceje contra. ⁴⁰Ma Timot, antramentre che Giuda e soa armeja a s’avzinavo al torent, a l’ha dije ai sò ufissiaj: “Se Macabé as pija l’inissiativa ‘d passé da l’àutra part dël torent, nojàutri i-j podroma pa resìstje: a vagnerà sicura. ⁴¹Nopà se as mostrà antërdovà e a butrà campament dëdlà dël fium, anlora i saroma noi a ‘ndeje contra e për nojàutri a sarà mej”. ⁴²Ant ël moment che Giuda a l’era avzinasse al cors d’eva, chiel a l’ha dëspòst j’ufissiaj d’aministrassion arlongh dël torent e a l’ha ordinaje: “Venta che gnun dij nòstri a vada acampesse ambelessì: ch’a vado tùit a combate!”. ⁴³¹Parèj a l’é campasse për prim contra ij nemis e tuta la gent a l’era darera ‘d chiel. A l’han daje ‘l gir a le nassion pagan-e e dë 'dnans ëd Giuda a son scapà ant ël templ ëd Carnaim. ⁴⁴Ma ij Giudé a l’han conquistà la sità e daje feu al templi con tuti coj ch’a l’ero drinta. A l’é stàit parèj che Carnaim a l’é staita sversà e giumai a l’avrìa pa pì podù arziste dë 'dnans ëd Giuda.

Artorn a Gerusalem

⁴⁵Apress Macabé a l’ha butà ansema tuti j’Israelita ch’a l’ero ant ël Ghilead, dal pì cit al pì grand con tute soe fomne, fieuj e lòn ch’a l’avìo: na gròssa caravan-a, për andé an Giudèa. ⁴⁶Rivà a Efron, gròssa sità an sël përcors, motobin fortificà, che da gnun-a banda as podìa scartesse e ventava passeie an mes për fòrsa, ⁴⁷la gent d’Efron a l’avìa saraje ‘l passagi an sbarand le pòrte con gròsse pere. ⁴⁸Giuda a l’ha mandaje ‘d propòste ‘d pas: “I travërsroma vòst teritòri mach për tornesne a nòst pais: gnun av farà dël mal, i faroma nen d’àutr che passé a pé”.

Mach che coj-lì a l’han pa vorsù doverteje. ⁴⁹Anlora Giuda a l’ha faje dì a la tropa ‘d buté camp andova ch’a l’ero. ⁵⁰Ij soldà a son fërmasse e a l’han dàit l’assàut a la sità për tut col di e cola neuit, parèj che la sità a l’é consegnasse al podèj ëd lor. ⁵¹Tùit ij mas-cc a son stàit passà a fil d’ëspà, la sità a l’é staita dësblà ‘d pianta e ravagià. Peui a l’han dëstravërsala an passand dzora dij cadàver.

⁵²Peui a l’han passà ‘l Giordan anvers la gran barasa an facia ‘d Bet-Sean. ⁵³Giuda ancoragiava coj ch’a restavo andaré e a dasìa confòrt a tuta la gent durant ël viage, fin-a che a son rivà a la Giudèa. ⁵⁴Con argiojissansa e letissia a son montà an sël mont Sion e a l’han smonù sacrifissi, përchè a l’era tombà gnun ëd lor, e a l’ero tornà an pas.

⁵⁵Antramentre che Giuda e Giònata a l’ero restà ant ël Ghilead, e Simon, sò frel a l’era an Galilea an facia a Tolemaida, ⁵⁶Giusèp, fieul ëd Zacaria, e Asaria cap ëd l’armeja ‘d Giudèa a l’ero vnùit a savèj dj’amprèise e dle bataje gloriose compìe, e a son disse: ⁵⁷“Fomse dcò nojàutri un nòm! Andoma fòra a combate contra le gent pagan-e ch’i l’oma d’antorn”.

⁵⁸Parèj ch’a l’han comandà a soe trope ‘d marcé contra ‘d Jamnia. ⁵⁹Meno che Gorgia a l’é surtì da la sità con soa gent contra ‘d lor për atacheje. ⁶⁰Giusèp e Asaria a l’han subì na dësfàita e a son stàit seguità fin-a al teritòri giudé: an col di doimila soldà dël pòpol d’Israel a l’é tombà. ⁶¹Ël fàit ëd nen avèj scotà Giuda e sò frej e la pretèisa ‘d compì cheicòsa d’eròich a l’avia pregiudicà tut: ël pòpol a l’é stàit bolversà da la derota. ⁶²Costissì a fasio pa part ëd la categorìa dj’òm predestinà a la salvëssa d’Israel. ⁶³Ël vajant Giuda e sò frej a chërsio an fama granda për tut Israel e dacant ëd tute le gent andova a rivava la neuva ‘d sò nòm. ⁶⁴La furfa as pressava d’antorn ëd lor për aclameje.

Bon ésit a Ebron e Filistìa

⁶⁵Macabé a l’é ancora surtì con sò frej për combate ij fieuj d’Esaù ant ël meridion dël pais e a l’ha colpì Ebron e sò anviron, dëstrovù soe sitadele e daje feu a soe tor tut d’antorn. ⁶⁶Peui a l’ha gavà camp e a l’é andàit ant ël pais dij Filisté an traversand la veja sità ‘d Maresca. ⁶⁷¹An col-di a l’ero tombà an bataja fin-a ‘d sacerdòt che, con anvìa d’eroism, a l’ero surtì a combate da sensa sust. ⁶⁸An seguit, Giuda Macabé a l’é adressasse anvers d'Asdod, pais dij Filisté: e a l’ha campà giù ij sò autar, brusà le statue ‘d soe divinità e ravagià le sità, peui a l’é tornasne an Giudèa.

6

Ij di darié d'Antìoch Epifane

¹Antramentre, che rè Antìoch a përcorìa le provinse dël nòrd, a l’avìa sentù che a-i j’era an Persia la sità d’Elimaida, avosà për sò tesòr d’argent e d’òr. ²Motobin rich a l’era sò templ, andova ch’as trovavo d’armure d’òr, corasse e d’arme, lassà ambelelà da Lissànder ël Grand, fieul ëd Flip, rè ‘d Macedònia, che për prim a l’era stàit rè ‘d tuta la Grecia. ³Anlora a l’é andaie e a sërcava ‘d fesse padron ëd la sita e ‘d ravagela, ma a l’ha pa faila, përchè sò but a l’era a conossensa dla gent ëd la sità, ⁴ch’a l’han contrastalo con j’arme; parèj chiel a l’é scapà e a l’ha dovù artiresse an diression ëd Babilònia, trist e dësconsolà. ⁵Dòp sòn a l’era rivaie un nunsi an Persia ch’a l’ha daje le neuve dla dësfàita 'd soe armeje ch’a l’avìa mandà contra ‘d Giuda: ⁶Lisia a l’era bogiasse con un dj’esercit pì combativ, ma ij Giudé a l’avìo sbërgiairalo, an rinforsàndze con la pijàita d’arme e d’àutr, ch’a l’avìo gavà a le trope vinciùe,valadì cole ‘d Lisia, ⁷e nen mach, ma l’avìo dcò drocà l’abomini ch’a l’era stàit drissà an sl’autar a Gerusalem, a l’avìo rinforsà le muraje, parèj d’anans, ël templ e Bet-Sur, ch’a l’era na soa sità.

⁸A coste neuve, ël rè, bolversà d’ëstupor, a l’é stàit sesì da n’agitassion violenta: a l’é campasse an sël let e a l’é tombà malavi ëd sagrin për ël fàit che tut a l’era pa andàit conform a sò vorèj. ⁹E a l’é stàit parèj për vàire di, përchè n’angossa ancreusa a tornava a frapelo e a chërdìa ‘d meuire ‘d melancolìa. ¹⁰A l’ha convocà tùit ij sò amis an diséndje: “La seugn a scapa da mie parpèile e l’arlìa am crasa për ij sagrin. ¹¹An mè cheur i son dime: a che tribulassion i son rivà, an che angossa afrosa i son crovà, mi ch’i j’era pien ëd boneur e binvolù dzora ‘d mè tròno! ¹²Contut im n’aviso dij maleur ch’i l’hai fàit a Gerusalem, an portand via tuti j’asi sacrà d’òr e d’argent ch’as trovavo e an mandand a sassiné la gent ëd Giuda sensa na rason. ¹³I arconòsso ch’a l’é për lòn ch’i son acablà da sti maleur: vardé, i meuiro ant la malora pì ancreusa ant un pais strangé”.

¹⁴Peui a l’ha ciamà Flip, un dij sò somà, e a l’ha daje la regensa ‘d tut ël regn ¹⁵a l’ha daje la coron-a, soa vestimenta e l’anel, con ël but ëd guerné Antìoch, sò fieul, e d’educhelo al regn. ¹⁶An col leu midem ël rè a l’é mòrt ëd l’ani sentequaranteneuv. ¹⁷Tutun Lisia a la neuva ‘d soa mòrt a l’ha dësponù che a fùissa Antìoch V, ël fieul dël rè a sucede, da già che fin-a da masnà a l’era stàit educà: e a l’han ciamalo Eupator.

Atach arnovà da la Siria

¹⁸Coj ch’a ocupavo la Sitadela ‘d Gerusalem a blocavo ël passage dj’Israelita d’antorn dël santuari e a sërcavo ëd feje dël mal an fasend le part dij pagan. ¹⁹Për sòn Giuda a l’é proponusse d’elimineje e a l’ha butà ansema an ciambreja tuta ël pòpol për sandrelo d’assedi. ²⁰Donch, a son organisasse e a l’han butà assedi d’antorn ëd la Sitadela dl’ani sentessinquanta, e Giuda a l’ha fàit scavé ‘d terapien, e construve ëd catapulte e ‘d màchine da guera. ²¹Meno che, cheicadun a l’é scampà a l’assedi e, a lor a son giontasse d’arnegà d’Israel ²²ch’a son andàit ansema dal rè a dije: “Fin-a che mira faras-to pa giustissia e arvangia dij nòstri amis? ²³¹Volonté noi i l’oma servù tò pare e i soma portasse conform a sò comand e i l’oma ubidì a sò decret. ²⁴Për sòn ij fieuj ëd nòst pòpol a l’han assedià la fortëssa e an trato da nemis, Ma pì ancor a masso coj ch’a-j ancàpito sota e as divido ij nòstri avèj. ²⁵E nen mach a l’han portà soa man contra ‘d noi ma dcò ansima a tut tò teritòri. ²⁶Varda, adess a ten-o la sitadela assedià a Gerusalem, con ël but d’espugnela e a l’han fàit pì fòrt ël santuari e Bet-Sur. ²⁷Se ti ‘t faras nen pì che an pressa a prevénije, a faran pes ancor e it podras pa pì fërmeje”.

²⁸A sente tut lòn, ël rè a l’é anfuriasse. A l’é andàit a riunì "j’amis dël rè", j’ufissiaj ëd soa armeja e ij comandant ëd la cavalarìa. ²⁹An pì, a l’ha fàit rivé ‘d trope mersenarie da d’àutri regn e da vàire ìsole greche. ³⁰Soe fòrse a l’ero ëd sentmila soldà ‘d fanterìa, vintmila sivalié e trantedoi elefant da combatiment. ³¹A son passà da l’Idumea e a l’han butà campament contra ‘d Bet-Sur. Për vàire di a son ëstàit a l’atach e a l’han alestì ëd màchine da guera, ma ij Giudè a fasìo d surtìe e a-j dasìo feu, an contratacand con valor.

La bataja 'd Betsacaria

³²Anlora Giuda a l’ha gavà camp da la sitadela e a l’ha butalo a Betsacaria, an facia dël camp dël rè. ³³Ant l’andoman, a primalba, ël rè a l’ha bogià soa armeja pì che an pressa arlongh ël camin ëd Betsacaria: le trope a l’han formà órdin ëd bataja e a l’han sonà dle trombe.

³⁴J’elefant a l’ero busticà al combatiment an butàndje anans ëd giuss d’uva e ‘d more. ³⁵Le bestie a son staite distribuije an tra le falange e për minca elefant a-i j’ero mila òm, mincadun corassà ‘d còta ‘d maja e con caschèt ëd bronz an testa, sensa conté sincsent sivalié d’elite sernù d’antorn a tute le bestie: ³⁶costissì a anticipavo ij moviment dl’elefant e a lo compagnavo cand ch’a s’ëspostava sensa mai slontanesne. ³⁷Dzora ‘d tuti j’elefant a-i j’ero, tanme aparà difensiv, ëd torëtte ‘d bòsch bin fërmà con ëd coreje, d’andova quatr arcé a sfrandavo ‘d flece. Un ‘’còrnach’’ indian a guidava la béstia.

³⁸La rimanensa dla cavalarìa ‘l rè a l’avìa butala da na banda e da l’àutra dij doi fianch ëd l’ëschierament, për protession ëd le falangi e për sburdì ij nemis. ³⁹Cora che ‘l sol a sbërlusava an sj’ëscù d’òr e ‘d bronz, fin-a le montagne arbatìo dë sluss parèj ëd flambò ëd feu. ⁴⁰Peui, un dëstacament ëd trope dël rè a l’é dësponusse an sle bëcche dle montagne, n’àutr ant la vàuda e andasìo anans an formassion frema e an ordin. ⁴¹Tuti coj ch’a sentìo l’arson ëd cola moltitùdin an marcia e ‘l rabel dj’arme a tramblavo da l’ësbaruv: a l’era pròpi n’armeja granda e poderosa!

⁴²Giuda e soe trope a son avzinasse për taché bataja e dun-a sessent òm ëd l’armeja dël rè a son mòrt. ⁴³Eleasar, ciamà Avaran, a l’ha vëddù un dj’elefant, ch’a l’era pì àut ëd j’àutri e con corassament regal, e për lòn a l’ha pensà bin che ansima a-i fùssa ‘l rè; ⁴⁴e a l’ha vorsù sacrifichesse ^[6] për salvé soa gent e fesse un nòm për l’eternità. ⁴⁵Donch, Eleasar, a l’é campasse con ardiment travers ëd la falange nemisa, an patland a drita e a gaucc, antramentre che ‘l nemis a s’artirava da na banda e da l’àutra. ⁴⁶Rivà sota l’elefant a l’ha daje un colp mortal. La béstia a l’é crovaje a còl an massàndlo ëd colp. ⁴⁷Contut ij Giudé a son artirasse, an vëddend le fòrse dël rè e l’ìmpit ëd le trope.

Assedi dël Templi

⁴⁸Anlora l’esércit dël rè a l’é montà a Gerusalem për taché an fàcia j’Ebreo. Ël rè a l’ha adressà soe fòrse contra la Giudèa e ‘l mont Sion. ⁴⁹Con coj ëd Bet-Sur a l’ha fàit pas, e costissì a son surtì da la sità, da già che për l’assedi a l’avìo pa pì da mangé: an efet ël teren a l’era ant l’arpòs sabàtich. ⁵⁰Donch ël rè a l’é fasse padron ëd Bet-Sur e a l’ha butaje un presidi ëd vàrdia. ⁵¹Për vàire di a l’ha assedià ‘l santuari con piataforme e màchine da guera, angign lansa-fiame e arbaléstre, ‘scorpion' për flece e lanse, e frande. ⁵²Dcò ij difensor a l’han contraponù soe màchine an fàcia ‘d cole dj’assediant e ij combatiment a l’han mantnù la lòta për vàire di. ⁵³Mach che a-i j’ero pì nen proviande ant ij magasin, përchè a l’era n’ani sabàtich e coj ch’a l’ero rivà an Giudèa për scampé dai pagan a l’avìo consumà la resta dle provigion disponìbij. ⁵⁴Ant ël leu sant a son lassasse pòchi òm përchè a l’ero sesì da la famin-a; j’àutri a son sbardlasse mincadun an sò pais.

La Siria a establiss ij termo

⁵⁵Peui Lisia a l’è vnùit a savèj che Flip, dont rè Antìoch ël vej, ancor an vita, a l’avìa fidaje l’ancàrich d’eduché sò fieul Antìoch an vista dël tròno, ⁵⁶a l’era tornà da la Persia e da la Media con le trope ch’a l’avìo compagnà ‘l rè, e che chiel istess a sërcava ‘d ciapé ‘l podèj. ⁵⁷Anlora a l’é pressasse ‘d parte e a l’ha dije al rè e ai generaj dl’armeja e ai soldà: “Nojàutri di për di i soma na vira pì déboj: ël mangé a l’é sempe pì màire e ‘l leu assedià bin fortificà. D’àutra banda, j’afé dël regn a ciamo nòstra atension. ⁵⁸Donca, smonómje nòstra man drita a sta gent, foma pas con lor e con tut sò pòpol ⁵⁹¹ lassómje seguité soe costume, parèj d’anans, përchè a l’é pròpi për coste tradission, che noi i l’oma sërcà ‘d dëstruve, che lor a son butasse an sla difensiva e a l’han provocà tut sòn”.

⁶⁰Ël rè e ij generaj a l’han aprovà l’ideja e Lisia a l’ha mandaje ai Giudé na propòsta ‘d pas, che lor a l’han acetà. ⁶¹Ël rè e ij cap a l’han ratificà tut con un giurament. E con costa garansia, j’Ebreo a l’han chità la sitadela e a son surtì. ⁶²Meno che, cand che ‘l rè a l’é montà an sël mont Sion e a l’ha beicà le fortificassion dël leu, a l’ha tradì ël giurament ch’a l’avìa fàit e a l’ha comandà dë smantlè tuta la muraja ‘d cinta. ⁶³Apress a l’é tornà pì che an pressa a Antiòchia, andova ch’a l’ha trovà Flip magìster ëd la sità. Ël rè a l’ha tacà bataja an pijàndse torna Antiòchia con la fòrsa.

7

Spedission ëd Bachide e Alcino

¹Dl’agn ch’a fa sente-sinquantun, Demetrio, fieul ëd Seleuch, a l’é partisne da Roma, e a l’é sbarcà con pòca gent ant na sità dla còsta dova a l’é proclamasse rè. ²Antramentre ch’a tornava al palass real dij sò cé, le trope a l’han fàit përzoné Antìoch e Lisia për consegneje. ³Cand ch’a l’ha savulo, Demetrio a l’ha dit: “I veui gnanca vëddje!”. ⁴Për lòn i soldà a l’han massaje, e Demetrio a l’é assicurasse ‘l tròno. ⁴Anlora a son presentasse al rè tuta la gent pì përversa e j’arnegà d’Israel, guidà da Alchim, ch’a vorìa esse grand sacerdòt. ⁵Dë 'dnans ëd Demetrio lor a l’han portà cost’acusa contra ‘l pòpol :’’ Giuda e sò frej a l’ha massà tùit ij tò amis e a l’ha sbardlaje da nòst pais. ⁶Ore, donca, manda n’òm ëd fiusa ch’a ven-a a pijé vision ëd la ruin-a general procurà da chiel a nojàutri e ai domini dël rè e përchè a castija Giuda, ij sò frej e tuti coj ch’a-j sosten-o”.

⁸Demetrio a l’ha sernù Bachides, un dj’amis dël rè, governador ëd la Transeufratin-a. A l’era n’òm d’amportansa dël regn e a l’avìa la fiusa dël rè. ⁹ Donca, Demetrio, a l’avìa mandalo con ël përvers Alchim, e a l’ha atribuije a chiel-sì ël gran sacerdòssi, an comandand ëd fé arvangia dj’Israelita. ¹⁰Parèj che Bachides e Alchim a son partì con bon nùmer d’armeja. Rivà an Giudèa a l’han spedije a Giuda e a sò frej ëd nunsi con fàusse propòste ‘d pas. ¹¹ Contut ij Giudé a l’han pa chërdù a soe paròle: a l’avìo vëddù che lor a l’ero rivà con un gròss esercit e a l’han arfudà soe propòste për lòn. ¹²Contut na comission ëd magìster ëd la Lege a l’é trovasse da Alchim e Bachides për trové na solussion giusta. ¹³An tra j’Israelita, ij prim a ciamé la pas a l’ero stàit ij Cassidé. ¹⁴An efet a disìo: “ Un sacerdòt ëd la stìrp d’Aron a l’é an tra ij soldà: an faran pa dël mal!”. ¹⁵E Alchim an dovrand paròle ‘d pas a l’ha giurà: «I faroma gnun mal nì a vojàutri nì ai vòstri amis ». ¹E coj-lì a l’han fin-a chërduje: Alchim a l’ha ciapane na sessanten-a ‘d lor e a l’ha massaje tùit ant un di, pròpi com a stà scrit: ¹⁷“Le carn dij tò fedej e sò sangh a l’han dàit ël gir ant j’anviron ëd Gerusalem e gnun a-j sotrava”. ¹⁸Anlora la pau e ‘l tërmolass a son spantiasse an tra tut ël pòpol, përchè a disìo: “Gnun-a vrità nì giustissia an lor, përchè a l’han violà ‘l pat e ‘l giurament ch’a l’avìo fàit”. Peui Bachides a l’ha gavà ‘l camp da Gerusalem e a l’é acampasse a Beit-Zait. Chiel a l’ha mandà ad aresté vàire përson-e ch’a l’ero passà da soa part e cheicadun dël pòpol: e a l’ha faje massè e campé drinta un pos ancreus. ²⁰A l’ha daje an guerna ël pais a Alchim an lassand un contingent ch’a-j dèissa supòrt. Apress Bachides a l’é tornasne dal rè.

²¹Antant Alchim a lotava për fesse arconòsse për ël gran sacerdòssi; ²²contut j’agita-pòpol a son butasse ansema a chiel, a son fasse padron ëd la Giudèa e a l’han causà motobin ëd maleur a Israel. ²³Giuda a l’ha vëddù che Alchim e ij sò partigian a fasìo pì mal a j’Israelita che ij pagan, ²⁴anlora a l’é surtì ant le region d’antorn ëd la Giudèa, e a l’ha fàit arvangia dij traditor e dij disertor ch’a ravagiavo ël pais. ²⁵Ant ël moment che Alchim a l’é rendusse cont che Giuda e ij sò partigian a l’ero fasse fòrt e ch’a podìa pa resìstje, anlora a l’é tornà dal rè e a l’ha acusà Giuda ëd tut lòn ch’a j’era 'd pì brut.

Nicànore in Judea

²⁶Ël rè a l’ha mandà Nicànore, un dij sò generaj, considerà un dij cap pì avosà dël regn e ch’a l’era nemis mortal d’Israel. L’ordin che ‘l rè a l’avìa daje a l’era d’ësterminé tuta cola gent. ²⁷Për parèj che Nicànore a l’é rivà a Gerusalem con n’armeja gròssa, a l’ha mandà ës message a Giuda e a sò frej con propòste farde ‘d pas: ²⁸“A-i sarà pa guera an tra mi e vojàutre. I vnirai con na cita scòrta për rescontreme con voi an pas”. ²⁹Parèj ch'a l’é andàit da Giuda e a son salutasse un con l’àutr scasi da amis. Tutun a-i j'era 'd nemis a l’avait pront a sequestré Giuda. ³⁰Anlora Giuda antajàndze e anformà dl’angann, a l’ha avune tëmma e a l’ha pa pì vorsulo vëdde. ³¹Nicànore, da part soa, arconossù che sò progèt a l’era dësvelà, a l’é surtì da Gerusalem për presenté bataja da le bande ‘d Cafarsalamà. ³²Ant ël combatiment, Nicànore a l’ha perdù truch e branca sincsent òm; apress la tropa ch’a restava a l’é artirasse ant la sità ‘d David.

Nicànore a mnassa 'l Templ

³³Apress costi aveniment, Nicànore a l’é montà al mont Sion e a son vnùje ancontra dal templi n’ëstrop ëd sacerdòt con càiche ansian dël pòpol, për salutelo con espression ëd pas e mostreje l’olocàust smonù për ël rè. ³⁴Ma chiel a l’ha pa pijaje an sël serio, nen mach, ma a l’ha deridùje e ansultaje an proferend ëd paròle arogante. ³⁵E con ràbia a l’ha pronunsià cost giurament: “S'am sarà pa consëgnà Giuda e soa armeja an mie man, cand ch’i tornerai a guera finìa, i darai feu a cost santuari”. E a l’andasne tanme na furia. ³⁶Ij sacerdòt a son torna intrà ant ël santuari e, an fërmàndze dë 'dnans ëd l’autar dël temp a l’han dit an piorand: ³⁷“Ti ‘t l’has sernù ës templi, përchè a-i fussa anvocà tò nòm e a fussa na ca d’orassion e ‘d sùplica për toa gent. 38 Ore, fà arvangia dë st’òm e ‘d soe trope: ch’a sio massà d’ëspà! Arcòrdte ‘d soe bëstëmmie: làssje pa survive!”.

La mòrt ëd Nicànore

³⁹Nicànore a l’é surtì da Gerusalem, a l’ha butà camp a Bet-Oron e l’armeja dla Siria a l’é vnùita a giutelo. ⁴⁰ Nopà Giuda a l’é acampasse an Adasà con tremila òm e a l’ha pregà parèj: ⁴¹“Cand che j’ambassador dël rè assir ^[7] a l’avìo bëstëmmià, a l’é rivaie tò angel e a l’ha campane giù senteotantessincmila: ⁴²fà tombé dla midema manera st’armeja dë 'dnans ëd noi ancheuj; Nicànore a l’ha parlà con përversità contra ‘d tò templi: faje giudissi conform a soa gramissia. E ch’a lo sàpio dcò ij survivù d’Israel".

⁴³Ël di ch’a fa tërdes dël meis d’Adar j’armeje a son scontrasse e l’esercit ëd Nicànore a l’é stàit vinciù, nen mach, ma Nicànore a l’é stàit an tra ij prim a tombé. ⁴⁴Ij sò soldà, ant ël vëdde che Nicànore a l’era crovà, a l’han campà via j’arme e a son scapà. ⁴⁵Ij Giudé a l’han seguitaje për tut ël di, da Adasà fin-a a Gheser, an sonand trombe darera ëd lor. ⁴⁶Anlora da tùit ij vilage ebràich dj’anviron ëd la Giudèa a son surtì d’òm ch’a l’han anserciaje, faséndje fin-a scontré un con l’àutr e tùit a son tombà d’ëspà: gnanca un a l’é scampà. ⁴⁷A l'é stàit ravagià tut tanme pijàita e dëspeuje da part dij Giudé, a l’han tajaje testa e man ëd drita ‘d Nicànore, la man che chiel con blaga a l’avìa adressà, e tut a l’é stàit portà e esponù an vìsta ‘d Gerusalem. ⁴⁸La gent a l’era pien-a ‘d gòj e a l’ha festegià col di parèj ëd na gran giornà d’argiojissansa. ⁴⁹Peui a l’han decretà che minca n’ani an cost di a sarìa selebrasse ‘l di ch’a fa tërdess d’Adar. ⁵⁰E ‘l pais ëd Giuda a l’é restà an pas për un pòch ëd temp.

8

Elògi dij Roman

¹Ore, Giuda a l’avìa sentù parlé dij Roman. As disìa ch’a fusso potent e ch’andèisso a favorì tuti coj ch’as tacavo a soa càusa, an acordand soa amicissia a tuti coj a s’adresseisso a lor. ²A l’han contaje tute le guere e j’amprèise che ij Roman a l’avìo compì an tra ij Galat e com a l’avèisso sotmëttùje e obligaje a paghé tribùt.

³Tut lòn ch’a l’avìo fàit ant ij pais d’Espagna për fesse padron ëd le min-e d’argent e d’òr ch’as trovavo, ⁴e ‘d com a l’avìo sotmëttù tut ël pais grassie a la determinassion e la costansa ‘d lor, combin ch’as trovèisso motobin leugn da Roma. A l’avìo vinciù ij rè ch’a l’ero vnùit contra ‘d lor dai finagi dla tèra: a l’avìo vagnàje e colpìje, antramentre che j’àutri a pagavo un tribùt tùit j’an. ⁵Peui a l’avìo vinciù e sotmëttù an guera Flip e Perseo, rè ‘d Macedònia, e tuti coj ch’a l’ero arvirasse contra ‘d lor. ⁶Ij Roman a l’avìo dcò butà an derota Antìoch ël Grand, rè d’Asia, ch’a l’era calà a combàtje con sentevint elefant, cavalarìa, chèr ëd guera e con n’armeja bin poderosa. ⁸E a l’avìo pijàit viv Antìoch, an angagiàndlo, chiel e sucessor, con na taja nen da pòch d’ostagi e ‘d dé andaré India, Media e Lidia, con ij teritòri pì bon ëd sò amperi, teritòri che, gavà da chiel a son ëstàit consegnà a rè Eumene.

⁹Ij Grech, da soa banda, a l’avìo decidù d’afronteje na vira për tute, ¹⁰ma, savùsse la facenda, ij Roman a l’han mandaje contra mach un general, rivà a bataja contra ‘d lor e vàire a l’ero tombà mòrt. Le fomne e ij fieuj a l’ero stàit deportà s-ciav, e tut lòn ch’a l’avìo a l’era stàit ravagià; peui a l’avìo conquistà ‘l pais e drocà soe fortësse. Ancora al di d’ancheuj ij Grech a son an ës-ciavensa.

¹¹A-i j’era nen staie regn ant ël continent o ìsola che, oponéndze a lor, a fussa pa stàit sogiogà. Nopà con ij sò amis e con coj ch’a l’ero butasse sota soa protession a l’han mantnù amicissia. ¹²Rè davzin e lontan a l’ero stàit dominà, e coj ch’a sentìo sò nòm, a n’avìo tëmma. ¹³Coj che lor a vorìo giuté e fé regné, a regnavo. Coj che lor a vorìo pa: a l'ero deponù. Lor a l'ero a la mira pì àuta ‘d sò podèj. ¹⁴Contut, mai gnun ëd lor a l’era amponusse la coron-a nì a l’arvestisse ‘d porpra për avèine d’avantage. ¹⁵Lor a l’avìo costituisse un Senat ëd tërzentevint membr, che tùit ij di as consulto për ël bin comun dël pòpol. ¹⁶Ël comand e ‘l govern ëd tùit ij sò domini a l’era fidà a un ëd lor për n’ani ^[8] e tùit a ubidìo mach a chiel sensa ‘nvidia nì gelosìa.

N'aleansa con Roma

¹⁷Giuda a l’ha sernù Eupolem, fieul ëd Gioann, fieul ëd Cos, e Giàson, fieul d’Eleasar, e a l’ha mandaje a Roma për un pat d’amicissia e d’aleansa, ¹⁸e për liberesse dël giov ëd la Siria, përchè Giuda a vëddìa che ‘l regn dij Grech a portava Israel an ës-ciavensa. ¹⁹Për lòn a son andàit fin-a a Roma con un viage motobin longh, a son intrà an senat e a l’han ancaminà a dì:

²⁰“Giuda Macabé, sò frej e ‘l pòpol dij Giudé a l’han mandane a vojàutri, për conclude n’aleansa ‘d pas e për podèj esse an tra vòstri amis e aleà”. ²¹E ‘l senat a l’ha acetà la propòsta. ²²Costa-sì a la còpia dla litra ch’a l’han trascrivù su tavlëtte ‘d bronz e mandà a Gerusalem, përchè a restèissa tanme document ch’a servèissa da memorial ‘d pas e aleansa: ²³«Ai Roman e a la nassion dij Giudé, che l’ésit a-j compagna sempe për mar e për tèra! Leugn da lor la spa nemisa! ²⁴S’a-i fussa mai na guera a mnassé prim ëd tut Roma, opura un ëd qualsëssìa dij sò aleà an tut ël teritòri ch’a dòmina, ²⁵la nassion giudèa a combatrà a sò fianch ëd bon comand com a reclamerà la situassion. ²⁶Coma che Roma a l’ha decretà, ij Giudé a daran pa agiut al nemis nì a forniran pa ‘d gran, d’arme, argent o nav, e a osserveran costi acòrd sensa contrapartìa. ²⁷Dla midema manera, s’a dovèissa riveje anans na guera contra ij Giudé, ij Roman a combatran con lor ëd tut sò ànim, com a përmëtran le sircostanse. ²⁸Ij Roman a daran pa a j’aversari nì gran, nì d’arme, dné, nav, conform lòn che Roma a l’avìa stabilì, e a guerneran st’impegn sensa angann. ²⁹Coste a son le clàusole dël pat an tra ij Roman e ‘l pòpol giudé.

³⁰Se apress ste decision da na banda o da l’àutra as vorèissa gionté o gavé cheicòsa, a sarà fàit d’acòrd comun e tut lòn ch’a sarà gavasse o giontasse a sarà vàlid. ³¹Për peui lòn ch’a riguarda ‘l mal che rè Demetrio a compiss ai dani dij Giudé, i-j l’oma scrivuje: "Për che motiv greves-to ‘l giov dzora dj’Ebreo, nòstri amis e aleà? ³²S’a dovèisso apelesse ancora contra ‘d ti, noi i difendroma ij sò dirit e ‘t combatroma për mar e për tèra"’»

9

Bachides a artorna an Giudèa

¹Contut Demetrio, cand a l’ha savù che Nicànore a l’era mòrt e che soa armeja a l’era stàita dësblà, a l’ha decidù ëd mandé torna Bachides e Alchim an Giudèa e l’ala drita dl’esercit con lor. ²Costissì a l’han ciapà la stra dla Galilea e a l’han assedià Mesalòt ant ël teritòri d’Arbela e, dòp d’avèila ocupà a l’han massà un nùmer gròss ëd gent. ³Ant ël prim mèis ëd l’ani ch’a fa sente-sinquantedoi lor a son acampasse an facia ‘d Gerusalem.

⁴Peui a l’han gavà camp e a son portasse a Beer-Zeth con vintmila fantassin e doimila sivalié. ⁵Giuda a l’era acampà a Eleasa con tremila òm sernù. ⁶Cand a l’han vëddù la massa ‘d n’armeja tant ëd bon nùmer, a son restane ciapà da sparm e vàire a son scapà dal camp ëd manera ch’a son restane mach eutzent òm. ⁷Giuda a l’avìa vëddù che soa armeja as dësgregava antramentre che la bataja a pressava pì fòrta: a l’é sentusse ‘l cheur an frise, përchè a l’avìa pa la ciansa ‘d buté torna ‘nsema ij sò, ⁸e tut svers a l’ha dije ai survivù: “Alvómse, e andoma contra nòstri nemis, ant la speransa ‘d podeje ancora combate!”. ⁹Ma a sërcavo ‘d dëstornelo an disend: “Për ël moment i podoma fé nen d’àutr che salvesse, ma i podoma torné con nòstri frej e combate contra ij pagan: da soj i soma tròp pòchi për felo!”. ¹⁰Ma Giuda a l’ha ‘rbatù: “ Mai i faroma përparèj: scapé da nòstri nemis! S’a l’é rivà nòstra ora, alora ‘ndoma a meuire da vajant për nòstri frej e batómse contra ‘d lor an lassand pa d’ombre a nòstra glòria”.

La bataja dariera 'd Giuda

¹¹L’armeja nemisa a l’é surtìa dal campament, e a l’é fërmasse an fàcia a j’Ebreo: la cavalarìa a l’é bëssonasse an doi ale e j’arcé e ij frandieur a ‘ndasìo anans ëd l’ëschierament; ij pì vajant a l’ero tùit an riga dë 'dnans, e Bachides as tenìa an sl’ala ‘d drita. ¹²La falange a l’é bogiasse andasend anans da doe bande, al son ëd trombe: e dcò ij Giudé a l’han sonà soe trombe. ¹³La tèra a l’é tramblasse dal rabel dj’armeje. Ël combatiment a l’é durà da primalba fin-a a vespr. ¹⁴Giuda a l’avìa notà che l’ala pì fòrta dl’esércit nemis a l’era a drita: anlora ij pì coragios a son butasse ansema ‘d chiel ¹⁵e la banda ‘d drità a l’é staita crasà ‘d pianta e Giuda a l’é staie a le còst fin-a a la montagna d’Asara. ¹⁶Ma coj dl’ala gàucia an vëddend che l’àutra banda a l’era dësblà a son adressasse an sle mideme pianà ‘d Giuda e ‘d soa gent an ciapàndje a le spale. ¹⁷Përparèj ch’a l’é dëscadnasse la bataja e vàire a son tombà mòrt o ferì, da na part o da l’àutra. ¹⁸E dcò Giuda a l’é mòrt e j’àutri a son scampà.

¹⁹Giònata e Simon a l’han arlevà sò frel Giuda, e a l’han sotralo ant la tomba dij sò cé, a Modine. ²⁰Tut Israel a l’ha fàit plenta: a l’é stàit deul gròss e gran complente për vàire di a son sentùsse. A sclamavo: ²¹"Com é-lo podù tombé ‘l vajant ch’a l’ha salvà Israel?”. ²²La resta dj’amprèise ‘d Giuda e dle guere, dle vajantise ch’a l’é stàit bon ëd fé e ij sò tìtoj ëd glòria a son pa stàit scrivù: a l’ero tròpi!

Iònata a sucèd a Giuda

²³Apress ëd la mòrt ëd Giuda a son torna vnùit fora ij campion d’iniquità, ij sensa-lege an tut ël teritòri d’israel e a son s-ciodù tuti j’operator d’ingiustissia. ²⁴An coj di-lì a l’é dzoravnùa na famin-a afrosa e coj istess ch’a stasìo ant la region a son passà da la part dij përvers. ²⁵Bachides a l’ha sernù d’òm arnegà e a l’ha faje padron dël pais. ²⁶A son dasse a ‘rsërché e përseguité j’amis ëd Giuda e a-j portavo da Bachides, ch’as piava arvangia ‘d lor e a j‘ëschergnìa. ²⁷Na tribulassion gròssa a l’é staie an Israel, com a l’era mai pì s-cèirasse da cand ch’a l’era pì nen comparì un profeta an mes ëd lor. ²⁸Anlora tuti j’amis ëd Giuda a son torna butasse ansema e a l’han dije a Giònata: ²⁹“ Dal moment che tò frel Giuda a l’é mòrt, noi i l’oma pa trovà n’àutr tanme chiel ch’agissa contra ij pagan e Bachides, e contra ij nemis ëd nòstra nassion. ³⁰Ore, nojàutri i l’oma sernù ti a esse nòst cap e guida a sò pòst, për combate nòstre guere!”. ³¹A l’ stàit an cola ocasion che Giònata a l’é ansomasse ‘l comand e a l’ha ciapà ‘l pòst ëd Giuda s frel.

Le campagne 'd Giònata

³²Bachides, avune la neuva a sërcava ‘d masselo. ³³Ma Giònata e Simon, sò frel, con tùit ij sò cambrada, a son antajàsne e a son scapà ant ël desert ëd Tecoa, ^[9] an butand campment a la sisterna d’Asfar. ³⁴Tutun Bachides a l’é vnùit a savèilo pròpi ant ël di ‘d sabat e a l’ha dcò chiel portà soa armejà dëdlà dël Giordan. ³⁵Giònata a l’ha mandà sò frel, cap ëd la tropa, a ciamé ai Nabaté, sò amis, ëd podèj deposité dacant ëd lor tùit ij sò armament, ch’a l’ero bondos. ³⁶Ma ij Bene-Amrai ch’a stasìo a Medaba, nopà dj’àutri Nabaté, a l’han fàit un ravagi e a l’ha ciapà Gioann con tut lòn ch’a l’avìa e a l’han portaje via tut. ³⁷Dòp ëd sòn a l’han arferije a Giònata e a Simon sò frel: “Ij Bene-Amrai a sélebro na gran festa ‘d mariagi e a pòrto la sposa da Nabata, la fija d’un gròss particolar ëd Canan, con na coalera granda e avosà ‘d gent. ³⁸Giònata e Simon, a sona visàsne anlora ‘d sò frel Gioann, e për lòn a son bogiasse e butasse a l’avàit ant na balma dla montagna. ³⁹E a l'han vëddù na partìa ‘d pòpol ëd bon nùmer arfestiant, e l’ëspos con frej e amis, ch’andasìa a sò rëscontr, con tambass e cìmbaj e n’aparà da guera. ⁴⁰Ij Giudé a son sfrandasse ansima ‘d lor d’andova ch’as trovavo e a l’han massacraje: vàire a son tombà frapà a mòrt antramentre che ij survivù a scampavo an sla montagna: peui a son arpijasse tute le speuje. ⁴¹Le nòsse a son vnùite a esse un deul e j’arson ëd le mùsiche na plenta. ⁴²Parèj a son pijasse arvangia dël sangh ëd sò frel e a son tornà ant ij mojiss dël Giordan. ⁴³Bachides a l’ha savune la neuva e a l’é vnùit an di ‘d sabat fin-a ‘n sij rivass dël Giordan con n’armeja gròssa.

⁴⁴Giònata a l’ha dije ai sò: “Alvómse e batiómse për nòstra vita, përchè ancheuj a l’é pa parèj ëd jer e jer passà. ⁴⁵Vardé, i l’oma ij nemis an fàcia e darera, da na banda a l’àutra i l’oma l’eva dël Giordan, ij mojiss e la bruera: gnun-e cianse d’ëscampé. ⁴⁶Për sòn, alvé vòstri braj ëd sùplica al Cel, për podèive salvè da vòstri nemis!”. ⁴⁷E a l’é ‘tacasse combatiment. Giònata a l’ha slongà ‘l brass për colpì Bachides, ma chiel-sì a l’è tirasse andaré e a l’ha schivialo. ⁴⁸Anlora Giònata e soa gent a son campasse ant ël Giordan e andasend al nov a l’han tocà l’àutra riva. J’àutri a l’han nen sërcà ‘d seguiteje an passand ël Giordan. ⁴⁹Col di Bachides a l’ha përdù cheicòsa parèj ëd mila òm.

⁵⁰Peui Bachides a l’ tornà a Gersalem e a l’ha drissà ‘d sitadele an tuta la Giudèa: le fortësse ‘d Gérico. Emaus,Bet-Oron, Betel, Piraton, Tamnata e Tefon, con muraje àute, pòrte e stànghe e gròssi froj, e ⁵¹a l’ha butaie ‘d garnison ch’a servèisso contra d'Israel. ⁵²A l’ha dcò fortifià Bet-Sur, Gheser e la Fortëssa an butàndie d’òm armà e ‘d provigion. ⁵³ij fieuj dij cap dël pais a son ëstàit sequestrà tanme ostage e butà ant la Fortëssa a Gerusalem.

⁵⁴Dl’ani ch’a fà sente-sinquantetré, ant l’ëscond mèis, Alchim a l’ha comandà ‘d campé giù la muraja dla cort drinta al santuari : parèj për dësblé l’euvra material dij profeta. E a l’é ancaminasse a demolì. ⁵⁵Anlora Alchim a l’ha avù un colp e ‘l cantié a l’é fërmasse. Soa boca a l’é restà rèida e paralisà. A podìa pa pì parlé nì dé disposission për ca soa. ⁵⁶Parèj che Alchim a l’é mòrt an col temp con gran torment. ⁵⁷Bachides, an vëddend ch’a l’era mòrt Alchim, a l’é tornasne dacant dël rè a Gerusalem, e la Giudèa a l’é restà an pas për doi ann.

La fin ëd la guèra

⁵⁸Tùit ij përvers a l’han tenù consèj: « Vardé, Giònata e soa gent a vivo pasi e sicur. Për lòn nojàutri i faroma vnì Bachides che dcò mach ant na neuit a-j ciaprà tùit ». ⁵⁹E a son andàit da chiel për deliberé ansema. ⁶⁰E chiel a l’é bogiasse për vnì con n’armeja fòrta e d’ëstërmà a l’ha mandà ‘d litre a tùit ij sò aleà ant la Giudèa për ciapé Giònata e ij sò. Ma a l’han pa fàila përchè ij Giudé a l’ero antajàsne dël but. ⁶¹Ma j'Ebreo a l'han ciapà na sinquanten-a d'òm, an tra ij pì gròss promotor ëd gramissie ant ël pais e a l'han giustissiaje. ⁶²Peui Giònata e Simon con soa gent a l'han trovà sosta a Bet-Bassi ant ël desert, a l'han arcostruì dzora 'd soe ruin-e e fortificà. ⁶³Bachides a l'é vnùit a savèilo; a l'ha ambaronà soa gusaja e butà an sl'avis ij Giudé.

⁶⁴Apress a l’é andàit a buté camp d’antorn ëd Bet-Bassi, a l’ha assediala për vàire di con ël mojen ëdcò ëd màchine da guera. ⁶⁵Giònata a l’ha lassà Simon, sò frel, ant la sità e a l’é surtì da la region, an travërsàndla con n’ëstrop d’armà. ⁶⁶A l’ha batù Odomerà con sò frej e ij fieuj ëd Fasiron an sò acampament ëd tende. Parèj ch’a l’han ancaminà ij combatiment e a son chërsùve la fòrse. ⁶⁷Simon, a soa vira, a l’ha fàit con ij sò na surtìa da la sità e a l’han daje feu a le màchine da guera. ⁶⁸Apress a l’han atacà Bachides, ch’a l’é stàit vinciù da lor, e a l’han butalo ant n’arlìa ancreusa, përchè sò pian e soa amprèisa a l’era stàit a dzoneus. ⁶⁹Bachides a l’é adressasse con foton contra soe gusaje ch’a l’avìo daje consèj d’ëvnì an cola region, e a l’ha mandane a mòrt vàire; peui a l’é decidusse ‘d torné an soa tèra. ⁷⁰Giònata a l’ha savulo e a l’ha mandaje ‘d nunsi për stipolé na pas e dëscambié përzoné. ⁷¹Chiel a l’ha acetà e a l’ha fàit conform a soe paròle, an faséndje giurament ëd mai pì feje dël mal për ël rest ëd soa vita. ⁷²A l’ha renduje ij përzoné che a l’ero stàit ciapà anans an Giudèa e, butasse an sla stra dl’artorn, a l’é andasne an soa tèra e a l’ha mai pì vorsù torné an col teritòri. ⁷³A l’é stàit parèj che la spa a l’é pasiasse an Israel. Giònata a l’ andàit a sté a Micmas e a l’ha ‘ncaminà a governé soa gent e fé dësparì j’arnegà da Israel.

10

Arvira 'd Lissànder Epifane

¹Dl’ani ch’a fa sentessessanta Lissànder Epifane, fieul d’Antìoch, a l’é ambarcasse e a l’ha ocupà Tolemaida, andova a l’ha arseivù acoliensa e a l’ha ‘ncaminà a regné. ²Savulo, rè Demetrio a l’ha butà ansema n’armeja motobin gròssa e a l’ha bogiaje contra për feje guera. ³Demetrio a l’ha dcò mandà ‘d litre a Giònata, con espression d’amicissia për avèj binvolensa. ⁴An efet as disia: "Foma ‘n pressa a pasiesse con Giònata, anans che chiel a fasa aleansa contra ‘d nojàutri. ⁵Sicura, ch’as n’aviserà ‘d tute le gramissie ch’i l’oma fait a chiel, sò frej e a soa gent". ⁶A l’ha conceduje facoltà d’assemblé milissie, ëd pronté d’arme e consideresse sò aleà, e a l’ha restituije j’ostagg ch’a l’ero ant la fortëssa. ⁷Giònata a l’é vnùit a Gerusalem e a l’ha lesù tute le litre dë 'dnans al pòpol e a coj dla fortëssa. ⁸Costissì a l’avìo avù na gran tëmma cand che a l’han sentù che ‘l rè a-j dasìa la possibilità d’anrolé milissia. ⁹Për lòn, coj dla fortëssa a l’han daje andaré ij përzoné a Giònata, ch’a l’ha restituije ai sò parent. ¹⁰Giònata a l’é andàit a sté a Gerusalem e a l’é butasse arcostruve e a restauré la sità. ¹¹A l’ha comandà an particolar a j’impresari dij travaj ëd drissé torna ij bastion e d’ansercé ‘l mont Sion con pere da taj për fortificassion: lòn ch’a l’é fasse. ¹²J’ëstrangé ch’a stasìo ant le sitadele costruve da Bachides a l’ero scapà: ¹³mincadun an chitand sò pòst për tornesne a sò pais. ¹⁴Mach a Bet-Sur a l’era restà cheicadun ëd coj ch’a l’avìo tradì la Lege e ij precet: ambelelì a l’avìo trovà sosta.

¹⁵Rè Lissànder a l’é vnùit a savèj le promësse che Demetrio a l’avìa fàit a Giònata. A l’han dcò contaje dle guere e dle vajantise che chiel e sò frej a l’avìo compì e ij sagrin ch’a l’avìo soportà. ¹⁶A l’ha dit: “ Troverom-ne n’àutr parèj ëd chiel? Fómslo amis e nòstr aleà!”. ¹⁷Anlora a l’ha scrivuje na litra ch’a l’ha spedije formulà ‘n costi termo:

Giònata a dventa Gran Sacerdòt

¹⁸Rè Lissànder a sò frel Giònata, salut! ¹⁹I soma vnùit a savèj për lòn ch’at rësguarda, che ti ‘t ses n’òmo potent e ch’it mérite d’esse nòstr amis. ²⁰Parèj che d’ancheuj nojàutri ‘t ëstabilioma tanme gran sacerdòt ëd toa gent e amis dël rè – e a l’avìo dcò mandaje la porpra e na coron-a d’òr- con ël but che ti ‘t ambrasse nòst partì e it guerne nòstra amicissia!”.

²¹Giònata a l’ha vestì le vestimenta sacrà ant ël sétim mèis dl’ani ch’a fa sentessessanta, për la festa dle Bënne, e a l’ha ‘nrolà soldà e preparà vàire arme. ²²Demetrio a l’ vnùit a savèj tut sòn e sagrinà a l’ha dit: ²³“Përchè l’om-ne lassà che Lissànder a rivèissa anans d nojàutri ant ël piijesse l’amicissia dij Giudé për chiel? ²⁴I scriverai dcò mi paròle për anvitelo con propòste d’onor e ‘d don, përchè am sio d’agiut!”. ²⁵Anlora a l’ha scrivù përparèj:

Litra 'd Demètrio a Giònata

“Rè Demetrio a la nassion dij Giudé,salut! ²⁶I l’eve guernà nòstre aleanse, i seve restà an nòstra amicissia sensa passé a nòstri nemis: i l’oma savulo e i në soma bin content. ²⁷Andé donch anans a mantnì vòstra fidelità e noi j’arcambieroma con ëd favor lòn ch’i fareve për nojàutri. ²⁸Iv concedoma d’inmonità gròsse e ‘v mandroma ‘d present. ²⁹Fin-a d’adess voi i l’eve la dispensa e tuti ij Giudé a son esonerà dal tribut e da la taja dla sal e dle coron-e. ³⁰E dël ters ëd j’amson e dla metà dla fruta dj’erbo cuija ch’a dovrìa torneme, a part dal di d’ancheuj mi ‘v në dëspenso ëd pianta tant ant ël pais ëd Giuda coma nt ij tre distret ch’a-j son anetù, valadì da la Samaria e da la Galilea^[10]. ³¹E ch’a sia considerà santa la sità ‘d Gerusalem e, con tùit ij sò anviron, a sia esentà da décime e contrubussion.

³²Mi i faso dcò arnunsia a mia giurisdission an sla Fortëssa ‘d Gerusalem ; a sarà butà sota l’autorità d’un gran sacerdòt ch’a la farà guerné da ‘d soldà ch’a sernrà. ³³A tùit ij Giudé fàit përzoné fòra dal pais ëd Giuda ant tut ël teritòri ëd mè regn, mi i-j buto lìber sensa dësangagg e ch’a sio tuti dispensà da le taje, comprèise cole dël bestiam. ³⁴Che tute le solenità, ij sabat, le lun-e neuve e ‘l triduo anans e apress ëd le feste gròsse: ch’a sio tuti di ëd remission, esension e imunità për tuti j’Ebreo ch’a vivo an mè regn.

³⁵An costi di gnun a podrà, contra ‘d lor, fé càusa për un pagament o d’anchieté për cheicòsa ch’a sia. ³⁶Fin-a a trantamila soldà giudé a podran esse anrolà ant l’armeja real an arsèivend ël midem sòld d’àutre trope dël rè. ³⁷Ëd costissì, cheicadun a sarà dëstacà ant le pì gròsse sitadele reaj o nominà an pòst ëd fiusa ant ël regn. Sò ufissiaj e cap a saran sernù an tra ‘d lor e a podran vive conform soe usanse, tut com a l’ha ordinà ‘l rè për ël teritòri ëd Giuda. ³⁸Ij tre distret giudé ch’a l’ero stàit dësmembrà da la Samaria, a formeran tut un sol teritòri dla Giudèa sota l’autorità dël gran sacerdòt. ³⁹Tolemaida e sò anviron a son mia donassion al santuari ëd Gerusalem, për sovensioné le spèise pròpie dël cult. ⁴⁰Ëd pì, mi ‘m compromëtto a regalé tuti j’ann quìndesmila pesse d’argent ciapà da mie arsorse ‘d réndita tanme rè. ⁴¹E tuta la resta, che miraco a sio pa stàit versà dai fonsionari dle nassion com a l’avìo versaje dj’ann passà, d’ora anans a saran destinà a l’Euvra dël Templ.

⁴²Nen mach, ma ‘ncora ij sincmila sicl ch’a vnisìo prelevà da j’intrade anuaj dël santuari, a saran condonà përchè a servo ai sacerdòt ch'a presto servissi. ⁴³Tuti coj ch’a trovran arfugi ant ël templ ëd Gerusalem e an sò teritòri a podran pa esse arestà combin a fusso debitor d’argent a la cassia real o për d’àutri débit e a-i sarà nen confisca ‘d sò avèj an mè regn. ⁴⁴Le spèise dij travaj d’arcostrussion e restaur dël santuari a saran sostnuve an sël contl dël rè. ⁴⁵E la midema cassia real a pagherà l’arcostrussion ëd le muraje ‘d Gerusalem e ij rinfòrs ëd cinte e rampar, parèj dl’edificassion dij mur an Giudèa”.

Mòrt ëd Demètrio

⁴⁶Ma cand che Giònata e la gent a l’han sentù coste propòste, a l’han pa chërduje nì daje da ment. Lor as n’avisavo anco dij maleur gròss che Demetrio a l’avìa daje a Israel e dla soferensa ch’a l’era derivà da na dura repression. ⁴⁷Nopà a l’han avù pì car ëd deje fiusa a Lissànder ; chiel-sì an efet, a l’era stàit ël prim a fé ëd genite proposission ëd pas: ij Giudé a son restà sò costant aleà fin-a tant ch’a l’ha vivù. ⁴⁸Rè Lissànder a l’ha butà ansem un fòrt contingent ëd trope an ciapand posission contra ‘d Demetrio. ⁴⁹Ij doi rè a l’han angagià ‘l combatiment, ma ij soldà ‘d Lissànder a son artirasse. Demetrio a l’ha seguitaje an avantagiàndze ansima ‘d lor. ⁵⁰La bataja a l’é seguità sensa rechie fin-a ‘l cogesse dël sol, ma Demetrio a l’é tombà massà an col istess di.

Tratà 'd Tolomé e Lissànder

⁵¹A l’é stàit anlora che Lissànder a l’ha mandà a Tolomé VI, rè d’Egit, d’ambassador con ës messagi: ⁵²«Vardeme ambelessì tornà an mè regn e astà an sël tròno dij mè cé. I son arpijame ‘l podèj e i l’hai sconfigiù Demetrio anfaséndme padron ëd nòstra region. ⁵³I l’hai an efet angagià bataja contra ‘d Demetrio : i l’oma butalo an derota ‘d pianta con soa armeja, mi e mè soldà, e mi son montà an sël tròno ‘d soa regalità. ⁵⁴Ore, marcoma n’aleansa, un con l’àutr, un tratà d’amicissia. Dame dcò toa fija për sposa. Mi i sarai tò gënner e ’v darai, a ti parèj ëd chila, ëd present degn ëd tò rangh”.

⁵⁵Rè Tolomé a l'ha rësponduje përparèj: "A l'é un di ch'a marca argiojissansa costì, përchè ti 't ses tornà ant la tèra dij tò antich e it ses state an sël tròno ëd sò regn! ⁵⁶Mi i aceto le proposission ch'it am fase an toa litra,contut, ti vénme a rëscontré a Tolemaida, përchè i podoma vëdse, e mi i sarai tò msé, com it l'has ciamame".

⁵⁷Tolomé a l'é partì da l'Egit con soa fija Cleopatra e a l'é portasse a Tolemaida dl'ani sent e sessantedoi. ⁵⁸Rè Lissànder a l'ha rëscontralo. Tolomé a l'ha acordaje la man ëd soa fija, e a l'han selebrà mariagi a Tolemaida, con gran spatuss a la manera ch'a conven ai rè. ⁵⁹Rè lissànder a l’ha scrivuje a Giònata ch’a vnèissa a trovelo a Tolemaida. ⁶⁰Giònata a l’é presentasse an pompa magna a Tolemaida, an rëscontràndze con tuti doi ij rè: a l’ha smonuje a lor e ai sò amis d’òr e d’argent e vàire present, an vagnandze parèj soa binvolensa.

⁶¹Contut ëd Giudé traditor e përvers, onta d’Israel, a son acordasse për acuselo; ma rè Lissànder a l’ha pa scotaje. ⁶²Nopà a l’ha comandà ‘d fé chité a Giònata soe vestimenta ordinarie për felo vestì ëd porpra, e l’ordin a l’é stàit eseguì. ⁶³Ël rè a l’ha falo sté dacant ëd chiel e a l’ha dit ai grand ëd soa cort: “Andé fòra an sentr-sità e proclamé che gnun a vada ‘d porté d’acuse contra ‘d chiel, për gnun motiv, e ch’as daga pa ‘d molestie an gnun-a manera”. ⁶⁴A l’é stàit anlora che coj ch’a l’avìo acusalo, an vëddend j’onor ch’arseivìa, com a proclamava ‘l bateur, a son scapà tuti. ⁶⁵Peui Giònata a l’é stàit na vira ‘d pì onorà dal rè, cand ch'a l’é stàit ascrivù an tra "j'amis dël rè" e costituì stratega e governator ëd la provinsa. ⁶⁶Parèj che Giònata, pien ëd gòj a l’é tornasne an pas a Gerusalem.

Apollonio a l'é batù da Giònata

⁶⁷Dl’ani sente-sessante-sinch, Demetrio II, fieul ëd Demetrio I, a l’é rivà da Creta ant la tèra dij sò cé. ⁶⁸A costa neuva, rè Lissànder a l’é preocupasse e a l’é tornà ad Antiòchia. ⁶⁹Demetrio a l’ha fidaje ‘l govern ëd la Celesiria ad Apolòni, che, assemblà n’armeja gròssa, a l’ha butà campament taca ‘d Jamnia e a l’ha mandaje ‘s messagi al gran sacerdòt Giònata: ⁷⁰"Sicura, it ses mach ti ch’it ses arvirate contra ‘d nojàutri, e mi për tò motiv i son vnùit a esse ogèt ëd ësvergna. Për che rason mostres-to tò podèj ant le montagne contra ‘d noi? ⁷¹Ore, s’it l’has tuta sta fiusa an toe fòrse, cala giù a combate ant la vàuda, da mia banda i l’hai la potensa dle sità dla còsta. ⁷²Vate anformé, e it savras ch’i son mi e còsa ch’a son j’àutri ch’am giuto. At diran: "Peule pa tnì pé frem dë 'dnans ëd nojàutri, përchè già doe vire ij tò grand a l’ero stàit arpossà an soa tèra". ⁷³A l’é fòra ‘d discussion ch’it l’àbie la ciansa ‘d resiste a nòsta cavalarìa e a n’armeja gròssa parèj dla nòstra ant la pian-a, andova ch’a-i é pa pera nì priòch da trové sosta!”.

⁷⁴Giònata, a l’é anrabiasse motobin për ël message d’Apolòni: a l’ha sernù mila òm e a l’é surtì da Gerusalem. Sò frel Simon a l’é pressasse a vnìje ancontra a giutelo con trope ‘d socors. ⁷⁵Giònata a l’ha butà camp an facia ‘d Giafa, mach che la gent a l’avìa sarà la sità, da già ch’a-i j’era un pressidi d’Apolòni. Ij Giudé a l’han assautala ⁷⁶e ij sitadin, sbaruvà, a l’han dovertà. Parèj che Giònata a l’é fasse padron ëd la sità.

⁷⁷Cand a l’ha savulo, Apolòni a l’ha butà an camp tremila sivalié e na tropa ‘d bon nùmer ëd soldà, peui a l’é portasse anans anvers d’Asdod, an dasend scasi l’ampression d’artiresse an traversand ël pais. Nopà an efet chiel a s’adressava vers la barasa përchè a l’avìa motobin fiusa an soa cavalarìa. ⁷⁸Giònata a l’ha seguitalo da la part d’Asdod e le doe armeje a son rivà a le man. ⁷⁹Apolòni a l’avìa lassà na milen-a ‘d sivalié stërmà darera ‘d soe retrovie. ⁸⁰Meno che Giònata a l’era antajàsne ch’a-i fùssa n’apostament darera ‘d chiel. E coj-lì a l’han ansercià soe trope e a l’han sfrandà ‘d flece contra l’armeja giudea da matin fin-a sèira. ⁸¹Ma l’esércit a l’ha tenù bon, com a l’era racomandasse Giònata, antramentre che ij cavaj dël nemis a l’ero strach.

⁸²Anlora Simon, an vëddend la cavalarìa dij nemis sversa e sensa fòrse, a l’ha fàit vnì anans soa tropa d’apògg ch’a l’ha tacà la fanterìa sirian-a e a l’ha faje scapé an derota. ⁸³Ij sivalié a son sbardlasse ant la vàuda e ij fugitiv an rivand ad Asdod a l’han sërcà d’ëscampé ant ël templ ëd Dagon, so ìdol. ⁸⁴Anlora Giònata a l’ha daje feu ad Asdod e a le sità dj’anviron, a l’ha pijàit le speuje ‘d lor e a l’ha brusà ‘l Bet-Dagon con ij nemis andrinta. ⁸⁵A son contasse scasi eutmila mòrt an tra brusà e massà dë spà. ⁸⁶Apress Giònata a l’ha gavà ‘l camp da là e a l’ha butalo an facia d’Ascalon, e ij sitadin a son vnùje ancontra con onor grand. ⁸⁷A l’é stàit parèj che Giònata a l’é tornasne a Gerusalem carià ‘d pijàita. ⁸⁸Rè Lissànder, sentend ste neuve, a l’ha chërsù ancó j’onor për Giònata. ⁸⁸Lissànder a l’ha fin-a regalaje na fìbula d’òr , un present ch’as costumava për gratifiché ij parent dël rè e a l’ha daje an proprietà Acaron con tut sò teritòri.

11

Tolomé a òcupa la Siria

¹Tolomé rè d’Egit a l’ha butà ‘nsema n’armeja sensa nùmer parèj dla sabia ch’a l’é an sla brova dël mar, e vàire nav, e a l’ha sërcà ‘d fesse padron con l'angann dël regn ëd Lissànder për anglobéslo an sò regn. ²Donch a l’é rivà an Siria con dimostrassion ëd pas e tute le sità a-j dovertavo le pòrte e la gent a-j’andasìa ‘ncontra për comand ëd rè Lissànder, da già che Tolomé a l’era sò mëssé. ³Contut, a mzura che Tolomé a intrava ‘nt le sità,chiel a lassava ‘d dëstacament ëd soldà a guerneie. ⁴ Rivà a Asdod, j’abitant a l’han mostraje ‘l templ ëd Dagon brusà, la sità e sò anviron an ruin-a, ij cadàver spatarà e lòn ch’a restava ‘d coj ch’a l’ero stàit carbonisà ant la guera: a l’ero stàit ambaronà an sla stra. ⁵E a l’han contaje al rè lòn che Giònata a l’avìa fàit, për andispónlo contra ‘d chiel, ël rè tutun a l’avìa pa comentà. ⁶Giònata a l’ presentasse con gran pompa a Giafa për trovesse con ël rè. Lor a son salutasse e a l’han passà la neuit. ⁷Peui Giònata a l’ha compagnà ‘l rè fin-a al ri ciamà Eleuter, peui a l’é tornasne a Gerusalem. ⁸Da soa part, rè Tolomé a l’ha ciapà tute le sità dël litoral fin-a a Seleucia Marin-a ^[11], an meditand ëd but gram contra Lissànder. ⁹Chiel a l’ha mandà d’ambassador a rè Demetrio, për dije: “ Ven, foma aleansa ansema e mi ‘t darai mia fija, che adess a l’é fomna ‘d Lissànder, e ti ’t torneras an sël tròno ëd tò pare. ¹⁰Mi i son pentimne d’avèje dàit mia fija, përchè a l’ha sërcà ‘d masseme!”. ¹¹Tolomé a difamava parèj Lissànder përchè a l’avìa anvia ‘d pijeje ‘l regn. ¹²Donch, a l’é andàit a ‘rpijesse soa fija për dèila a Demetrio. An tranciand përparèj le relassion con Lissànder l’inimicissia a l’é staita pùblica. ¹³Tolomé a l’ha fàit soa intrada a Antiòchia e a l’ha pijàit ël diadema d’Asia, parèj a l’avìa doe coron-e an testa: cola d’Asia dzora a cola d’Egit. ¹⁴ Lissànder an col temp-là as trovava an Cilicia, përchè la gent ëd cole bande a l’era arvirasse. ¹⁵Pen-a ch’a l’ha savù dël tradiment ëd sò mëssé, Lissànder a l’ha anandià la guera contra ‘d Tolomé. Contut rè Tolomé a l’ha dëspiegà soa armeja, a l’é marciaje contra con gròsse fòrse e a l’ha butalo an derota. ¹⁶Lissànder a l’é arfugiasse an Arabia për scampela. Rè Tolomé a l’é rivà al cò ëd sò podèj. ¹⁷Zabdiel, l’Arab, a l’ha tajà la testa ‘d Lissànder e a l’ha mandala a Tolomé. ¹⁸ Mach che, dël ters di, dcò Tolomé a l’é mòrt e j’Egissian ch’as trovavo ant le sitadele a son ëstàit massà da j’istess sò abitant. ¹⁹Parèj che Demetrio a l’ vnùit a esse rè, dl’ann 167.

La diplomassìa 'd Giònata

²⁰Anlora, Giònata a l’ha concentrà j’òm ëd la Giudèa për fesse padron ëd la Fortëssa ‘d Gerusalem, e a l’ha adressaje contra ‘d màchine d’assedi. ²¹Anlora, cheicadun ëd coj ch’a vivo an brova dla Lege ‘d Mosè, nemis ëd soa pròpia nassion, a son presentasse da rè Demetrio an denunsiand Giònata d’assedié la fortëssa. ²²An sentend lolì, ël rè a l’é anfuriasse; confermà la ciòsa a l’é butasse dun-a an viage, e an rivand a Tolemaida a l’ha scrivuje a Giònata ‘d chité l’assedi e d’andeje pì an pressa possìbil ancontra a Tolemaida për rëscontresse. ²³Arseivùa sta litra, Giònata a l’ha comandà d’andé anans ant l’assedi e, sernù për compagnelo caiche ansian d’Israel e vàire sacerdòt a l’ha decidù d’esponse al privo. ²⁴Chiel a l’avìa pijasse motobin d’òr, d'argent, ëd vestimente e vàire d’àutri present, e con lòn a l’é presentasse da rè Demetrio an vagnand sò favor. ¹Tutun, a-i j’era staie d’arnegà israelita ch’a l’avìo vorsù acusé Giònata. ²⁶Ma ‘l rè a l’avìa tratalo parèj com a l’era stàit tratà da sò antecessor: carialo d’onor dë 'dnans ëd tùit ij sò amis, ²⁷confermaje ‘l gran sacerdòssi e tute le distinsion ch’a l’avìa anans e a l’ha stabilì ch’a fussa ‘nscrivù an tra ij prim amis dël rè. ²⁸Giònata a l’ha ‘ncó ciamà al rè l’esension da le taje për la Giudea, le tre topàrchie e la Samaria, an promëttendje tërzent talent an cambi. ²⁹E ‘l rè a l’ha consentì, an sporzéndje a Giònata un document fassonà përparèj:

³⁰«Rè Demetrio a saluta sò frel Giònata e la nassion dij Giudé. ³¹I mandoma dcò a vojàutri na còpia dla litra ch’i l’oma scrivuje a Lastene, nòst parent, për lòn ch’a peul riguardeve, pijene conossensa. ³²"Rè Demetrio a Lastene, sò pare veneràbil, salut! ³³Con atension ai bon sentiment che la gent giudea a l’ha mostrane, i l’oma decidù: ëd favorije tanme nòstri amis, com a son, rispetos dij nòstri dirit, për soa binvolensa ant ij nòstri riguard. ³⁴A son donca confermà ij dirit an sla Giudèa e ij tre distret d’Aferema, Lida e Ramataim saran giontà a la Giudèa da la Samaria con sò anviron: tut sossì an favor ëd coj ch’a smon-o sacrifissi a Gerusalem, an compens dij dirit che ‘l rè a prelevava d’antan minca n’ani da lor an sij frut ëd la tèra e dj’erbo. ³⁵D’ore ‘nans, tùit ij dirit an sle décime e taje a nojàutri dovùe, parèj dle salin-e e dij tribut reaj speciaj: tut a l’é condonà a lor. ³⁶Gnun-a déroga o révoca a dovrà esse mai fàita, d’ancheuj e për sempe. ³⁷Venta ch’a sia vòst soèn ëd pronté n’àutra còpia ‘d cost decret e ch’a sia dàit a Giònata, përchè a sia piassà bin an vista an sël mont sacrà"».

J'antrigh ëd Trifon

³⁸Rè Demetrio, an vëddend che ‘l pais a restava pasi sota ‘d chiel e che gnun a-j fasìa oposission, a l’ha congedà tuta soa armeja përchè mincadun a podèissa tornesne a ca soa, gavà le fòrse strangere mersenarie assoldà da j’ìsole dij pagan. A l’é stàit anlora che tute cole trope ‘d sò pare a l’han pijalo an ghignon. ³⁹Ore, Trifon, che na vira a l’era stàit un dij partisan ëd Lissànder, an vëddend che tuta l’armeja a barbotava contra ‘d Demetrio, a l’é andàit a trové Iamlicou, l’Arab, ch’a l’era precetor d’Antìoch, fieul giovo ëd Lissànder. ⁴⁰E a l’ha ciamaje con ansistensa ‘d consegneilo, con la promëssa ‘f felo vnì rè al pòst ëd sò pare. Peui a l’ha butà Iamlicou al corent dj’ordin ëd Demetrio e ‘d com a l’era fasse anghignoné da soe trope. E a l’é restà vàire di con chiel.

⁴¹Perantant Giònata a l’ha mandà a ciamé a rè Demetrio ëd ritiré le trope ch’a l’ero ant la fortëssa ‘d Gerusalem e drinta d’àutre dla Giudèa, përchè a fasio guera a Israel. ⁴²Demetrio a l’ha faje rësponde a Giònata: ”Mi i farai nen mach sòn për ti e toa nassion, ma i veuj ‘rpatete d’onor, ti e toa nassion, pen-a ch’am përmëtto le sircostanse. ⁴³Tutun për ël moment ti ‘t faras bin a mandene d’òm d’apògg, përchè tut mè esércit a l’ha fame defession”. ⁴⁴Anlora Giònata a l’ha mandaje tremila òm ad Antiòchia dij pì coragios: lor a son portasse dal rè ch’a l’é arlegrasse motobin ch’a fùisso rivà.

⁴⁵Ma la sitadinansa, cheicòsa parèj ëd sentevintmila òm, a son concentrasse ant ël mes ëd la sità për massé Demetrio. ⁴⁶Ël rè a l’era scapà ant ël palass, e j’abitant a l’avìo ocupà le stra dla sità e ancaminà a combate. ⁴⁷Alora ‘l rè a l’ha ciamà ij Giudé a sò socors: tùit ansema a son butasse d’antorn ëd chiel. Apress a son spatarasse për la sità e ‘d col di a l’han massà sentmila sitadin. ⁴⁸Peui j’Ebreo a l’han daje feu a la sità, an col di-lì a l’han fàit na pijàita nen da pòch e a l’han salvà ‘l rè. ⁴⁹An vëddend che ij Giudé a l’ero fasse determinà e padron ëd la sità, j’abitant a son përdusse ‘d corage e a son andàit dal rè a suplichelo: ⁵⁰“Foma la pas, e che j’Ebreo a chito ëd combate nojàutri e nòstra sità!”. ⁵¹Lor a l’han campà j’arme e fàit pas. Parèj che ij Giudé a l’han vagnà ‘d glòria dë 'dnans al rè e a tut sò regn, e a son tornasne a Gerusalem carià ‘d pijàita. ⁵²Mach che cand Demetrio a l’ha vëddù che sò tròno a l’era frem e che ‘l pais a l’era pasiasse, ⁵³a l’ha pa pì mantnù soe promësse e a l’é butasse contra ‘d Giònata sensa gnun-a arconossensa për ij servissi rendù. A l’ha fin-a ‘ncaminà a deje vàire fastudi.

Trifon a pija 'l podèj

⁵⁴Apress ëd lòn a l’é tornà Trifon con Antìoch, un fiolin, ch’a l’é stàit proclamà rè e a l’han ancoronalo. ⁵⁵E tute le trope che Demetrio a l’avìa congedà a son butasse ansema d’antorn dël neuv rè, e Demetrio a l’é stàit butà an derota e a l’é scapà via. ⁵⁶Trifon, da soa part, a l’é fasse padron dj’elefant e dla sità d’Antiòchia.

⁵⁷E a l’é stàit anlora che Antìoch ël giovo a l’ha scrivuje na litra a Giònata ch’a disìa : «  Ti ‘t ses confermà da mi ant ël sacerdòssi e stabilì dzora ‘d quat teritòri, dàndte ‘l rangh d’amis dël rè». ⁵⁸A l’ha dcò mandaje ‘d vas d’òr e un servissi da tàula, con l’autorisassion ëd bèive da na copa d’òr, vestisse ‘d porpra e porté na bocla d’òr. ⁵⁹Nopà Simon, frel ëd Giònata, a l’ stàit sernù tanme comandant dle region ch’a van da La Scala ‘d Tir ai finagi con l’Egit.

Campagna 'd Giònata e Simon

⁶⁰Anlora Giònata a l’é surtì e a l’é butasse a përcore ij pais e le sità da l’àutra banda dël fium Eufrate. E d’antorn ëd chiel a s’assemblavo për combate con chiel, tute le trope ‘d Siria. Apress a l’é portasse ant la sità d’Ascalon, andova che la gent a l’é vnùje dë 'dnans con grand onor d’acoliensa. ⁶¹Da ’mbelelà a l’é passà a Gasa. Mach che j’abitant a l’han saraie le pòrte: chiel a l’ha ‘nlora assedià la sità, brusane j’anviron e ravagiaje. ⁶²Anlora la popolassion ëd Gasa a l’ha ciamà la pas, e Giònata a l’ha acordàila; ma a l’ha pijàit ostage ij fieuj dij prinsipaj e a l’ha mandaje a Gerusalem. Peui a l’ha traversà cola region fin-a a Damasch. ⁶³Giònata a l’é vnùit a savèj che ij generaj ëd Demetrio as trovavo a Cades an Galilea, a la testa ‘d n’armeja gròssa. Sò but a l’era che Giònata as dëstornèissa dal compiment ëd soa mission. ⁶⁴Anlora apress d’avèj lassà sò frel Simon an Giudèa, Giònata a l’é andàit a combate contra ‘d lor. ⁶⁵Antant Simon a l’é andàit a buté campament aranda ‘d Bet-Sur: a l’ha ‘nserciala e assediala për vàire di. ⁶⁶A la fin j’abitant a l’han ciamaje la pas e Simon a l’ha acordàila. Contut a l’ha taparaje via da la sità, che a l’ha ocupà e butaie un presidi për controlela. ⁶⁷Antant Giònata e soa armeja a l’ero acampasse dacant dël lagh ëd Genesaret, e ‘l di apress, a primalba a son intrà ant la pian-a d’Asor. ⁶⁸E varda-lì, che l’armeja nemisa a vnisìa già anans contra ‘d lor ant la pian-a. A l’avìo fin-a organisasse a stërmesse a l’avàit contra ‘d Giònata su an montagna. Parèj che cand ch’a l’é bogiasse ⁶⁹ij nemis a son sautà fòra an amboscada d’andova ch'a l’ero stërmà e a l’han angagià combatiment: ⁷⁰tùit ij soldà giudé a son scapà e chiel a l’é restà da sol con doi cap ëd l’armeja,ch’a l’ero Matatia fieul d’Absalom e Giuda fieul ëd Calfi. ⁷¹Anlora Giònata, disperà, a l’é s-ciancasse ij vestì, butasse ‘d póer an sël cupiss e a l’ha pregà; ⁷²peui, tornà a combate contra ij sò nemis, a l’ha butaje ‘n derota e faje scapé. ⁷³A l’é stàit anlora che ij soldà ‘d Giònata, coj ch’a l’ero sbërgiairasse, a son tornà da chiel. Ansema a l’han seguità ij nemis fin-a a sò campament ant la sità ‘d Cades. Ambelelì a son fërmasse. ⁷⁴Le pèrdite nemise a son staite an col di-là ëd truch e branca tremila soldà. An séguit, Giònata a l’é tornasne a Gerusalem.

12

Alianse con Roma e Sparta

¹An vëddend Giònata che j’aveniment a l’ero propissi, a l’ha sernù d’òm e a l’ha mandaje a Roma për confermé e fé neuva l’amicissia dij Giudé con ij Roman. ²Con ël midem but, a l’ha dcò adressà ‘d message a Sparta e d’àutre sità. ³Ij nunsi ëd Giònata a son portasse a Roma, a son intrà ant ël senat e a l’han dit : « Ël gran sacerdòt Giònata e la nassion dij Giudé a l’han mandane për arnové l’amicissia e l’aleansa tanme la prima vira ». ⁴E ij senator roman a l’han consegnaje na litra a la gent ëd Giònata për j’autorità ‘d cole sità ch’a l’ero an sla stra për torné an Giudèa: as racomandava un viage pacìfich.

⁵Nopà costassì a l’é la còpia dla litra che Giònata a l’avìa scrivù a j’Ëspartan: ⁶“Giònata, ël gran sacerdòt, ël senat ëd la nassion, ij sacerdòt e la resta dla gent giudèa, a j’Ëspartan sò frej, salut! ⁷Già ‘nt ël temp passà, na litra a l’era stàita mandà a Onia, gran sacerdòt, da part d’Ariòs ch’a regnava dzora ‘d vojàutri, e ch’a diciarava d’esse vojàutri nòstri frej, com a fà fede la còpia sì-sota. ⁸Onia a l’avìa arseivù con onor l’òm ch’i l’avìe mandà, e arseivù la litra ‘ndova ch’as parlava ciàir d’aleansa e d'amicissia. ⁹Nojàutri, donch, an vrità i l’avrìo pa da manca ‘d sòn, përchè i l’oma a nòstra disposission ij lìber sant ch’an fan corage, ¹⁰ma për pa vnì a esse strangé un con l’àutr, i l’oma provà a mandeve cheicadun për arnové con voi nòstra fradlansa e nòstra amicissia. An efet a l’é giumai passaie motobin ëd temp da cand ch’i l’eve mnane vòstri rapresentant. ¹¹Nojàutri, donch, an tute le vire ch’i foma ‘d sacrifissi e ch’i pregoma, is n’avisoma ‘d vojàutri. I lo foma soèns e sensa chité : a l’é giust e convenient, ant le feste e ant ij di stabilì, memorié ij pròpi frej. ¹²Contut noi is congratuloma con voi përchè i seve motobin avosà. ¹³Nopà nojàutri i vivoma an mes a guere e calamità për j’agression ch’an fan ij rè dj’anviron. ¹⁴Tutun, an coste guere i l’oma mai vorsù angagé nì vojàutri, nì d’àutri aleà e gnanca nòstri amis. ¹⁵Përchè nòst socors a riva dal cel, e noi i soma stàit liberà e nòstri nemis umilià. ¹⁶Për lòn i l’oma sernù Numeni, fieul d’Antìoch e Antipater, fieul ëd Giàson, e noi i l’oma mandaje dai Roman për fé neuva la veja amicissia e l’aleansa antica. ¹⁷Noi i l’oma comandà a nòstri ambassador ëd portesse da vojàutri, e ‘d saluteve e porteve nòstra litra: i voroma fé neuva nòstra fradlansa. ¹⁸Ore, ‘v ciamoma ‘d dine lòn ch’i penseve ‘d nòstre propòste!”.

¹⁹Nopà, costa a l’ la litra che j’Ëspartan a l’han mandà a Onia:

²⁰“Ariòs, rè dj’Ëspartan, al gran sacerdòt Onia, salut! ²¹ Nojàutri i l’oma trovà un document ch’a parla dj’Ëspartan e dj’Ebreo, e ch’atesta che nojàutri i soma frej e che nòstri doi pòpoj a son dla rassa d’Abraham^[12]. ²²Adess che i savoma lòn, noi i sarìo content che vojàutri an daghe ‘d neuve ‘d vòstra situassion. ²³Dcò nojàutri a nòstra vira ‘v scrivoma. Nòst bestiam e nòst avèj a l’é vòstr, parèj coma che vòst cabial e vòstre richësse a son nòstre, për lòn i voroma ch’i sie anformà ‘d coste diciarassion”.

D'àutre campagne 'd Giònata e Simon

²⁴Giònata a l’é vnùit a savèj che ij generaj ëd Demetrio a l’ero tornà a ‘tachelo con ëd trope pì ëd bon nùmer che anans. ²⁵Për lòn a l’ha lassà Gerusalem e a l’é andaje contra ant la region d’Amat për pa lasseje passé a ‘nvade la Giudèa. ²⁶Peui a l’ha mandà d’ëspie an sò campament. Coste a son tornà e a l’han arferije che ij nemis a l’ero arzolù ëd sorprendlo e atachelo ëd neuit. ²⁷Calà ‘l sol, Giònata a l’ha comandà ai sò ëd vijé e ‘d tense parà an arme tuta la neuit, pront a combate, e a l’ha dëstacà ëd sentinele d’antorn a tut ël camp. ²⁸Ma ij nemis cand a l’han savù che Giònata e ij sò as tenìo pronta al combatiment, a son ëstàit sesì da l’ësparm, a l’han tramblà drinta ‘d sò cheur, a l’han viscà ‘d feu an sò campament e a son scapà. ²⁹Giònata e ij sò soldà an vëddend ij feu anvisch, a son pa antajàsne ch’a l’ero scapà, fin-a la matin. ³⁰A son butasse a l’inseguiment m’a l’han pa podù ciapeje përchè a l’avìo già traversà ‘l fium Eleuter. ³¹Anlora Giònata a l’é virasse a ‘taché na tribù araba ciamà ‘’ij Zabadé’’, a l’ha batuje e depredaje.

³²Da là a l’ha smobilità tut ël campament e a l’é andàit vers Damasch an traversand tuta la region. ³³Dcò Simon, da part soa a l’è rivà fina ad Ascalon e a le sitadele davzin-e, peui a l’ha piegà vers Giafa e a l’ha ocupala. ³⁴An efet a l’avìa sentù dì, che j’abitant a vorìo cede costa sitadela ai partisan ëd Demetrio. Për lòn a l’ha lassà càiche soldà për controlé la sità.

³⁵An tornand a Gerusalem, Giònata a l’ha convocà j’ansian dël pòpol e ansema a l’han decidù ëd fortifiché tuta la Giudèa, ³⁶ëd riaussé le muraje ‘d Gerusalem e ‘d drissé na muraja ch’a fèissa da barriera an tra la Fòrtëssa e la sità, parèj che ij nemis ch’a l’avèisso ocupà la sitadela a sarìo restà isolà sensa pa pì podèj avèj contat con fòra.

³⁷Donca d’ovrié a son dësgagiasse për arcostruve la sità : ventava restauré na part ëd la muraja ch’a l’era crovà a orient dzora dël torent Cedron ; Giònata a l’avìa fàit arcostruve la part ciamà Cafenata. ³⁸Nopà da part soa Simon a l’ha fàit arcostruve la sità d’Adida ant la barasa ‘d Sefela. A l’ha fortifiala e dotala ‘d pòrte sprangà con froj.

Trifon a catura Giònata

³⁹Përantant Trifon a l’avìa anvìa dla coron-a d’Asia, valadì ëd regné an sla Grand-Siria e për lòn dësbarassesse ‘d rè Antìoch. ⁴⁰Contut a l’avìa tëmma d’esse contrastà da Giònata e ‘d conseguensa a sërcava la manera ‘d felo përzoné e masselo. Donch a l’é partì e a l’é andàit a Bet-Sean. ⁴¹Ambelelà Trifon a l’é rescontrasse con Giònata e quarantamila òm sernù. ⁴²Cand ch’a l’ha vëddù la grand armeja ch’a compagnava Giònata, Trifon a l’é pa ancalasne d‘atachelo. ⁴³Bin al contrari, a l’ha arseivulo con tuti j’onor an presentàndlo ai sò colaborator; a l’ha smonuje ‘d present e comandà a soe trope d‘ubidilo coma fùissa chiel midem. ⁴⁴Peui a l’ha dije a Giònata: “ Për che motiv has-to tut st’esércit se a-i è pa motiv ëd guera an tra nojàutri? ⁴⁵Faje torné a ca ; tente mach pòchi soldà d’ëscòrta, apress ven con mi a Tolemaida: it darai cola sità e d’àutre sitadele e a tò órdin a-i saran d’àutre trope e tùit ij fonsionari. Mi peui ‘m në tornerai andaré përchè i j’era vnùit mach con ësto but”.

⁴⁷Giònata a l’ha chërduje e a l’ha fàit com a l’avìa dije: a l’ha mandà a ca l’armeja ch’a l’é tornasne an Giudèa. Con chiel a l’ha tenù mach tremila òm, dont doimila a l’ha lassaie an Galilea e a l’é tnùsne mila con chiel. ⁴⁸Belavans, Giònata a l’era pen-a intrà a Tolemaida, che j’abitant a l’han sarà le pòrte, a l’han falo përzoné e massà tuti coj ch’a l’ero con chiel. ⁴⁹Dël midem temp Trifon a l’ha spedì n’armeja e ‘d sivalié an Galilea e ant la vàuda gròssa, për massacré tùit ij soldà ‘d Giònata. ⁵⁰Ma costissì a l’ero già antajàsne che Giònata a fùissa përzoné e a pensavo fin-a ch’a l’avèisso massalo con ij sò òm. Për lòn, faséndze corage, a son andàit anans schierà e pront al combatiment. ⁵¹Coj ch’a-j seguitavo, an vëddend che j’Ebreo a l’ero pront a dësféndze fin-a a la mòrt, a son tornasne andaré. ⁵²Përparèj che lòn ch’a restava dl’armeja ‘d Gònata, tornà an Giudèa e sesì da na tëmma gròssa a l’han fàit un gran deul. ⁵³E tute le gent dj’anviron a sërcavo ëd dësbarassesse e dëstruve ij Giudé, përchè a disìo: “A-i é pì gnun a guideje e giuteje; atacomje e dësblomje: sbardloma sò nòm da la surfassa dla tèra!”.

13

Simon a pija 'l contròl

¹Simon a l’era vnùit a savèj che Trifon a l’avìa butà ansema n’armeja gròssa për anvade ‘l pais ëd Giuda e vastelo. ²Contut a l’era dcò ancorsusne che la gent a l’avìa pau e a l’ero bolversà dal pànich. A l’é stàit anlora ch’a l’ha convocà na ciambreja ³e a l’ha esortaje përparèj: “Vojàutri i seve bin tut lòn che ij mè frej e mi, tuta mia famija, i l’oma fàit për dësfende nòste legi e ‘l templ. I conòsse da bin j’arlie, le guere e j’angosse ch’i l’oma conossù. ⁴A l’é për ës motiv, për dësfende Israel, ch’a son tombà tùit ij mè frej. I son restà sol^[13]. ⁵E bin, i veuj pa salveme la vita dë 'dnans ai privo! I son pa mej che ij mè frej. ⁶Nopà, i l’hai pì car ëd dësfende mia gent, mè santuari, vòstre fomne e vòstre masnà. An efet noi i soma ‘l ghignon ëd tute le gent pagan-e ch’a son butasse ansema për ësterminene”.

⁷L’ëspìrit dël pòpol a l’é arlamasse ‘d corage a le paròle ‘d Simon,⁸e tùit a l’han rëspondù për aclamassion: “It ses ti nòst cap, al pòst ëd Giuda e ‘d Giònata, tò frej!”. ⁹Ti ‘t combatras con nojàutri e noi i faroma lòn ch’it n’ordine”. ¹⁰Anlora Simon a l’ha radunà tuti j’òm ëd guera e a l’é pressasse a fé completé l’arcostrussion dij bastion ëd Gerusalem e dla fortificassion dj’anviron ëd la sità. ¹¹Apress a l’ha mandà Giònatan, fieul d’Absalom, a Giafa con un bon nùmer ëd trope, e Giònatan a l’ha taparà via coj dla sità e a l’é ‘nstalasne.

Angann e tradiment ëd Trifon

¹²Antant Trifon a l’é surtì da Tolemaida con n’armeja gròssa adressà vers ël pais ëd Giuda. A mnava përzoné Giònata, frel ëd Simon. ¹³Da soa banda Simon a l’ha butà campament aranda d’Adida, an facia dla pian-a. ¹⁴Ant ël moment che Trifon a l’ha savù che Simon a l’avìa pijàit ël pòst ëd sò frel për atachelo, a l’ha mandaje ‘d nunsi për dije: ¹⁵A l’é për motiv dl’argent che tò frel a l’é debitor al tesòr real ch’i l’oma n’ostage. ¹⁶Ore, s’i t’an mande trantessinch quintaj d’argent e doi dij sò fieuj tanme përzoné nojàutri i lo lasroma lìber: i voroma esse sicur che na vira liberà a vada pa a butesse torna contra ‘d noi”.

¹⁷Simon a l’avìa già antajàsne ch’a j’era pa d’avèj fiusa ‘d lor, pura, a l’ha fàit consegné l’argent e ij fieuj, dcò për nen fesse nemis ël pòpol, ¹⁸ch’a l’avrìa podù dì: “ Simon a l’ha pa mandà a Trifon ël dné e ij fieuj: për sòn Giònata a l’é mòrt!”. ¹⁹Për lòn Simon a l’ha mandà ij fieuj e ij trantessinch quintaj d’argent, ma Trifon a l’é pa stàit ëd paròla e a l’ha nen liberà Giònata. ²⁰Apress Trifon a l’é butasse an marcia për anvade tuta la region e vastela, a deviava d’ëstrà soèns e a l’é adressasse a Adora ma Simon con soa armeja as butava contra da qualsëssìa banda a passèissa. ²¹Antant coj ch’a l’ero ant la Fortëssa ‘d Gerusalem a l’han mandà ‘d messagé a Trifon, an pregàndlo ëd mandé dun-a ‘d proviànde e ‘d rivé n’agiut për la stra dël desert. ²²Për lòn Trifon a l’ha fàit prontè tuta soa cavalarìa për butesse an viage. Ma cola neuit a l’é rivaie tanta ‘d cola fiòca da nen podèisse bogé. Anlora a l’ha smobilità ‘l campament e a l’é adressasse vers ël pais ëd Ghilead. ²³Rivà a Bascama, a l’ha fàit sassiné Giònata e falo sotré ambelelà. ²⁴Peui a l’é tornasne a sò pais.

La tomba 'd Giònatan

²⁵Simon a l’ha mandà a pijé ‘l còrp ëd sò frel Giònata e a l’ha daje seportura a Modine, la sità dij sò cé. ²⁶Tut Israel a l’ha fàit complenta për la mòrt ëd Giònata e a l’é restà an deul për vàire di. ²⁷Simon a l’ha fàit aussé la tomba ‘d sò pare e dij sò frej e a l’ha butala bin an vista con pere seulie dë 'dnans e daré. ²⁸Apress a l’ha drissà sèt piràmid, un-a tacà a l’àutra, an onor ëd sò pare, ëd soa mare e dij sò quat frej. ²⁹A l’ha peui archincaje con ëd gròsse colòne con ëd trionf d’arme ansima e dcò dacant ëd trofé ëd nav scurpìe, ëd manera ch’as podèisso vëdze dai navigant an mes al mar. ³⁰A l’é costì ël monument edificà a Modine e ch’as conserva ancor al di d’ancheuj.

³¹An tut ës temp, Trifon a l’é comportasse da traditor con ël rè giovo Antìoch, fin-a cha 'l’ha sassinalo. ³²Fasse rè a sò pòst, a l’é dcò ancoronasse con la coron-a d’Asia, an causànd ëd gròss maleur al pais. ³³Simon, da soa part, a l’han completà le piasse-fòrt ëd Giudèa, butàndie ‘d tor àute e ‘d gran rampar con pòrte, bare, froj e d’arserve ‘d provision. ³⁴Peui a l’ha sernù d’òm e a l’ha mandaje da rè Demetrio për otnì d’esension al pais, da già che Trifon a l’avìa mach rapinà la Giudèa. ³⁵E Demetrio, an rëspòsta a l’ha scrivù sta litra: ³⁶“Rè Demetrio a Simon, gran sacerdòt e amis dël rè, e a j’ansian dël pòpol giudé, salut! ³⁷Con piasì i l’oma arseivù la coron-a d’òr e la palma ch’i l’eve mandane. I soma pront a fé con voi na pas ëd pianta e a prescrive a nòsti fonsionari ‘d concédve j’esension da le taje. ³⁸Nòst but për vojàutri a l’é franch confermà. Dcò le sitadele ch’i l’eve drissà a saran mach vòstre. ³⁹A saran përdonà a vojàutri le betise e le mancanse comëttùe fin-a ‘l di d’ancheuj; parèj che d’or’anans i l’avreve pa pì da paghé gnun-a ‘mpòste real o d’àutri tribut ch’a grevavo an sla sità ‘d Gerusalem. ⁴⁰Se an tra ‘d vojàutri a-i é cheicadun qualificà a ‘nquadresse an nòstra vardia përsonal a sarà bin acetà. Ch’a-i sia an tra ‘d noi pas ëd pianta!”.

⁴¹Dl’ani ch’a fa 170, Israel a l’era liberà dal giov dij pagan. ⁴²E la gent a l’ha ‘ncaminà a daité ij document e ij contrat përparèj: “Ani prim ëd Simon, grand e àut sacerdòt, general e cap dij Giudé”.

Simon a conquista Gheser

⁴³E an col’época midema, Simon a l’ha assedià la sità ‘d Gheser con soa armeja. A l’é staita drissà na tor mòbila ch’andasìa a pogesse a le muraje dla sità. ⁴⁴Ij soldà a son sautà da sta tor e a son intrà an sità. Tuti j’abitant a son stàit sesì da la pau, ⁴⁵a son montà an sle muraje con fomne e masnà, a son s-ciancasse ij vestì e a son butasse a crijé an suplicand Simon ëd fé pas con lor. ⁴⁶A disìo: “Va pa a tratene conform a nòstra gramissia: misericòrdia për nojàutri!”. ⁴⁷Simon a l’ha acetà la pas e a l’ha pì nen atacaje. Contut a l’ha taparaje via e a l’ha purificà le ca andova a-i j’ero ‘d mistà pagan-e, Parèj ch’a l’é intrà an sità an tra cant e aclamassion. ⁴⁸ La sità a l’é staita purificà ‘d pianta e Simon a l’ha lassaie d’òm ëd la lege ‘d Mosè. Peui a l’ha fortificà la sità e për chiel a l’é fasse costrue na ca.

Simon a conquista la sitadela 'd Gerusalem

⁴⁹Tutun ij nemis a ocupavo 'ncora la Fortëssa ‘d Gerusalem, ma a në podìo pa seurte. A podìo gnanca andé për la region a caté o a vende. A l’avìo sempe pì fam e già cheicadun a l’era mòrt për lòn. ⁵⁰Anlora a son adressasse a Simon për otnì la pas e Simon a l’ha concedùjla. Contut a l’ha mandaje via d’ambelelà e a l’ha purificà la Sitadela da tut lòn ch’a l’antamnava. ⁵¹Dël di ch’a fà vintetre dl’ëscond mèis dl’ani 171 a son intrà ant la Sitadela con branch ëd palma an tra cant ëd làuda e son d’àrpe, cìmbali e lire, con inn e càntich, përchè un nemis gròss a l’era stàit mandà via da Israel. ⁵²Su disposission ëd Simon minca n’ani a sarìa staita selebrà costa festa: ël mont dël templi peui, ch’a l’é da para dla Sitadela, a l’é stàit fortificà e Simon a l’é andàit a steie con ij sò. ⁵³Ant ël moment che Simon a l’ha vëddù che sò fieul Gioann a l’era giumai n’òm, a l’ha falo cap ëd tuta l’armeja, con residensa a Gheser.

14

La catura 'd Demetrio

¹Dl’ani ch’a fa 172 ^[14], rè Demetrio a l’ha mobilisà soe fòrse e a l'ha marcià ant la Media a sërché d’agiut për la guera contra ‘d Trifon. ²Arsace, rè ‘d Persia e ‘d Media, an savend che Demetrio a l’era intrà an sò teritòri, a l’ha mandà un dij sò generaj con l’ordin ëd ciapelo viv. ³Ël general a l’ha fàit parèj, a l’ha butà an derota l’esèrcit ëd Demetrio e a l’ha fàit përzoné ‘l rè. Peui a l’ha portalo da Arsace ch’a l’ha falo buté an tafus.

Panegiri 'd Simon

⁴Fin-a che Simon a l’ha vivù, ël pais ëd Giuda a l’é stàit an pas. ⁵Chiel a l’ha mach sempe sërcà ël bin për so agent e tut ël pòpol a l’é stane gratificà për soa manera ‘d governé e dla glòria ch’a cuija di për di. 5 An tra j’amprèise pì avosà: la conquista ‘d Giafa e ‘d so pòrt, parèj da dovertesse un pòst an sël mar gròss. ⁶Peui a l’ha slargà ij finagi ëd soa nassion an tnend frem an man ël pais. ⁷Vaire ostage e përzoné a son ëstàit dësangagià, a l’ha conquistà Gheser, Bet-Sur e la Fortëssa ‘d Gerusalem. Gnun a podìa fërmelo, a l’ha purificà ‘l teritòri da tute le contaminassion. ⁸Ij campagnin a podìo coltivé pasi sò fond: ij camp a dasio ëd bon amson, e ant la pian-a j’erbo a dasìo tanta fruta. ⁹Tùit ij vej ch’a stasìo setà an sle piasse a parlavo mach ëd bin-esse, antramentre che ij giovo a portavo fiamenghe divise da guera. ¹⁰Simon a l’ha pa lassà manché ‘d proviande e d’armament a le sità e an soe difèisa a l’ha costruì ëd fortësse për la difèisa: a l’è stàit avosà fin-a a j’estrem ëd la tèra. ¹¹A l’ha torna stabilì la pas an sò pais, e la gòj d’Israel a l’é staita sensa lìmit. ¹²Mincadun a podìa sté setà sota soa vigna o sò fié, gnun a podìa mnasselo. ¹³Tuti j’aversari a-i j’ero pì nen; ij rè nemis a l’ero stàit butà an dërota. ¹⁴Simon a l’ha giutà tùit ij pòver ëd soa gent. Chiel a l’ha fàit rispeté la Lege 'd Dé, e taparà via ij Giudé gram e ij përvers. ¹⁴Ël santuari a l’é tornà a sò splendor e a son moltiplicasse j’utiss sacrà.

Diplomassia con Roma e Sparta

¹⁶A Roma, parèj dë Sparta, a l’é savusse la neuva dla mòrt ëd Giònata e a l’é stàit ringretà motobin. ¹⁷Ma jë Spartan a l’han dcò savù che ‘l frel ëd Giònata, Simon, a l’era sucedùje ant la càrica ‘d gran sacerdòt e ch’a dominava la campagna e le sità dla Giudèa. ¹⁸Anlora a l’han scrivuje na litra gravà dzora ‘d tàulëtte ‘d bronz, për arnové con tratà d’amicissia l’aleansa ch’a l’avìo fàit con sò frej giudé e Giònata. ¹⁹Ël document a l’é stàit lesù dë 'dnans ëd la ciambreja dël pòpol, a Gerusalem. ²⁰Costa a l’é la còpia dla litra mandà da jë Spartan:

«Ij magistrà e la sità dë Sparta al frel Simon, gran sacerdòt, a j’ansian e ai prèive e tuta la gent giudèa, salut! ²¹Vòstri ambassador a l’han fane savèj ch’i seve na nassion reputà e rëspetà. Motobin ëd piasì a l’ha fane soa vìsita ²²i l’oma fin-a trascrivù soe propòste ant ël registr ufussial ëd nòstra nassion, an costi termo: ‘Numeni, fieul d’Antìoch, e Antipater, fieul ëd Giàson, a son vnùit an qualità d’ambassador dj’Ebreo për fé torna neuva l’amicissia con nojàutri. ²³La gent dë Sparta a l’ha vorsù acheuje sti òm con grand onor e a l’ha decidù ëd guerné ant j’archiv ël test ëd sò dëscors. Përparèj ël pòpol spartan a në consërvrà la memòria. Na còpia d’ës decret a l’é scrivùa dcò për ël gran sacerdòt Simon"».

²⁴Dòp ëd sòn, Simon a l’ha mandà a Roma Numeni, con un grand ëscù d’òr ëd valor ëstrasordinari.

Onor ufisial për Simon

²⁵Cand che ij Giudé a son vnùit a conòsse sti fàit, a son disse: «Còs podom-ne fé për testimonié arconossensa a Simon e a sò fieuj? ²⁶Chiel e sò frej e tuta la ca ‘d sò pare a son mostrasse vajant combatent contra ij nemis d’Israel e a l’han dane la libertà!». Anlora a l’han gravà un test dzora ‘d taulëtte ‘d bronz ch’a l’han peui fissà tanme stele an sël mont Sion.

²⁷Costassì a l’é na còpia dël test :

«A l’era ‘l di ch’a fa disdeut dël mèis d’Elul dl’ani 172, ch’a corispond al ters ani ëd Simon gran sacerdòt. Ant l’Asaramel, ²⁸¹la gran ciambreja dij sacerdòt, dël pòpol, dj’autorità dla nassion e dj’ansian dël pais a l’é stàit publicà ës decret: ²⁹"A son staie vàire guere an nòstra region, ma Simon, fieul ëd Matatia e dëssendent ëd la famija sacerdotal ëd Joarib, e sò frej, a l’han risigà la vita e resistù ai nemis ëd soa gent për defende ‘l templ e la lege ‘d Mosè: an costa manera a l’han procurà glòria granda a costa nassion. ³⁰Giònata a l’ha daje unità a soa gent e a l’é vnùit a esse gran sacerdòt. Ma peui a l’é mòrt ³¹e ij nemis d’Israel a l’han sërcà d’anvade ‘l pais për vastelo e ravagene ‘l templ. ³²Contut Simon a l’ha ciapà ‘l pòst dël frel e a l’ha combatù an favor ëd sò pais, angagiand bon-a part ëd sò patrimòni për armé l’esércit ëd la nassion e pagheje ‘l sòld. ³³Chiel a l’ha fortificà le sità dla Giudèa, parèj ëd Bet-Sur, ai finagi dël pais, andova che ‘l nemis a l’avìa un depòsit d’arme e a l’ha lassaie na guarnison d’Ebreo. ³⁴Dcò Giafa an sla còsta meridional e Gheser ch’a confin-a con Asdod a son ëstàite fortificà, tute sità che ‘l nemis a vorìa fé soe: Simon a l’ha butaie ‘d soldà giudé con tut lòn ch’a podìa serve për vive.

³⁵La gent a l’ha vëddù la fedeltà ‘d Simon e la glòria ch’a vorìa deje a soa nassion, për lòn a l’han nominalo cap e gran sacerdòt an arconossensa ‘d tute soe amprèise. A vorìo arconòsse an fasson pùblica soa giusta condòta e lealtà con soa gent e sò angagg costant ëd portela a la glòria. ³⁶An soa vita, a l’ha faila a dësraisé ij pagan da la Giudèa, dcò coj ch’a l’ero ant la sità ‘d David a Gerusalem. Lor a l’ero fin-a fasse na Fortëssa e d’ambelelì a surtìo për profané tut lòn ch’a l’é d’antorn dël santuari për dëssacrelo. ³⁷Simon a l’ha fàit intré ant la fortëssa ‘d soldà giudé e a l’ha fortificala për la sicurëssa dla region e dla sità. Chiel a l’ha dcò fàit pì àute le muraje ‘d Gerusalem. ³⁸"Për tut sòn rè Demetrio a l’ha confermà sò gran sacerdòssi, ³⁹an consideràndlo un dij sò amis e concedéndje grand onor.

⁴⁰Ël rè a savìa, an efet, che ij Roman a tratavo j’Ebreo parèj d’amis d’aleà e ‘d frej e ch’a l’avìo arseivù j’ambassador ëd Simon con tuti j’onor, ⁴¹e che ij Giudé e ij sò sacerdòt a l’avìo acetà Simon tanme cap e gran sacerdòt an spetand ch’a rivèissa un profeta degn ëd fé. ⁴²Demetrio a l’era dcò al corent che a Simon, general an cap, a l’avìo dcò fidaje ël soèn dël santuari, con ël but ëd serne ij responsàbij dij travaj, dl’aministrassion dël pais, dl’armeja e dle sitadele. ⁴³A Simon tùit a dovìo ubidije e tùit ij document dël pais a dovìo avèj soa aprovassion: chiel a podìa porté la porpra e j’ansegne d’òr. ⁴⁴Gnun mèmber dël pòpol a podìa contradì o arpossé d’ordin o decision ëd Simon: "an tuta la region as podrà fé gnun-a ciambreja sensa sò përmess e gnun a podrà porté porpra o la bocla d’òr. ⁴⁵A saran considerà colpevoj coj ch’a violeran ste dësposission’. ⁴⁶Tuta la gent a l’era pì che d’acòrdi ëd deje a Simon tuti sti podèj. ⁴⁷E Simon a l’ha acetà e giudicà sò dovèj l’esse, gran sacerdòt, general e cap dij Giudé e dij prèive e d’esse anans ëd tut ël pòpol"».

⁴⁸Donch a son ëstaite sislà tute ste paròle dzora ‘d taulëtte ‘d bronz da butesse ant la cinta dël santuari e bin an vista, com a l’era decidusse dal pòpol giudé. ⁴⁹Nopà na còpia a duvìa esse ant la sala dël tesòr, a disposission ëd Simon e dij sò fieuj.

15

Litra d'Antioch VII

¹Antìoch, fieul ëd rè Demetrio, a l’ha mandà a Simon, sacerdòt e cap dij Giudé, e a tuta la nassion ebràica, na litra-papé da j’ìsole dël mar, ch’a disìa:

¹«Rè Antìoch a saluta ‘l gran sacerdòt e cap dij Giudé Simon, e tuta la nassion. ³Ëd traditor a son fasse padron dël regn dij mè cé e mi i veui fé arconòsse ij mè dirit dzora ‘s regn përchè a peuda torné a sò padron d’antan. I l’hai recrutà vàire trope ed equipagià nav da guera. ⁴I l’hai decidù dë sbarché ant la region për castijé coj ch’a l’han ruinà nòst pais e dëvastà vàire sità ‘d mè regn. ⁵Ore, i confermo tute j’esension tributàire ch’a l’avìo concedù ij rè a mi antecessor. ⁶I autoriso a bate moneda pròpia ‘d cors legal an Giudèa. ⁷I confermo la libertà për Gerusalem e sò Templ. Tuti j’armament ch’it l’has fabricà, e le fortësse costruìe e ocupà, i diciaro ch’a resto ëd toa proprietà. ⁸At son peui abonì tùit ij débit e ‘l dovù al rè da adess e ant l’avnì për sempe. ⁹Ant ël moment ch’i l’avroma torna pijà possession ëd nòst regn, ti ‘t saras na vira pì onorà, con toa gent e ‘l santuari: tuti j’onor possìbij parèj che vòstra glòria a sia manifestà për tut ël mond!”.

¹⁰Dl’ani ch’a fà 174, Antìoch a l’é ambarcasse për la tèra dij sò cé. Tute le trope a son schierasse con chiel, ëd manera ch’a son restà an pòchi con Trifon. ¹¹Antìoch a l’ha seguitalo e chiel-lì, an scapand, a l’é rivà a Dor an sël mar, ¹²përchè as rendìa bin cont che ij maleur a s’ambaronavo dzora ‘d chiel e dël contemp a l’era chità da l’armeja.

¹³Antìoch a l’ha butà campament aranda ‘d Dor con sentevintmila fantassin e eutmila sivalié. ¹⁴A l’ha butà assedi a la sità antramentre che le nav a lo blocavo për mar. Parèj ch'a tenìa la sità sircondà për mar e për tèra an lassand nì intré nì seurte gnun.

Roma a dà n'apògg ai Giudé

¹⁵Antant, a son tornà da Roma Numeni e camrada, an portand document e litre për ij rè da vàire pais. Ij papé a l’ero redat an cost tenor: ¹⁶«Lucio ^[15], cònsol ëd Roma, a saluta rè Tolomé. ¹⁷J’ambassador ëd j’Ebreo a son rivà da nojàutri tanme nòstri amis e aleà, për fè neuva l’amicissia d’antan e l’aleansa: lor a son ëstàit mandà da Simon, gran sacerdòt, e dal pòpol dij Giudé. ¹⁸A l’han portà n’ëscù d’òr dal valor ëd sincsent chilo d’argent. ¹⁹Për lòn a l’é smijane bin scrive ai rè ‘d vàire nassion, përchè a-j faseisso pa dël mal, nì ch’a faso ëd guera a soe sità o a soa region, nì ch’a faso aleansa con ij sò nemis. ²⁰E a l’é smijane bin d’aceté sò scu d’òr. 21 Se përtant ëd traditor a son scapà da sò pais dacant ëd voi, consigneje a Simon, gran sacerdòt, përchè a në fasa giustissia conform a soa lege”.

²²La midema litra a l’é staita adressà a rè Demetrio, rè Atal, rè Ariarate e rè Arsace ²³e a tuti sti pais: Samsame, Sparta, Delòs, Mindos, Sicione, Caria, Samos, Panfilia, Licia, Alicarnass, Ròdi, Faselis, Cos, Side, Arad, Gortin-a, Cnidos, Cipro e Cirene. ²⁴Na còpia dël papé a l’é dcò staita adressà al gran sacerdòt Simon.

Antìoch VII a mnassa Simon

²⁵Donch, Antìoch, già da doi di a l’avìa ‘l campament contra la sità ‘d Dor, e sensa rechie a-jë sfrandava le trope contra, sèmper an fabricand ëd màchine d’assedi : përparèj dcò për Trifon a-i j’era gnun-a ciansa ‘d seurte o intré. ²⁶Anlora Simon a l’ha mandà un socors ëd doimila soldà vajant e dcò d’argent d’òr e vàire echipagiament. ²⁷Meno che Antìoch a l’ha nen vorsù aceté nen, e a l’ha fin-a gavaje le concession faite anans an mostràndze nemis ëd Simon. ²⁸Peui a l’ha mandaje Atenòbi, un dij ‘’amis dël rè’’, a traté con chiel an costa fasson : «Vojàutri i òcupe ancó Gafa, Gheser e la Fortëssa ‘d Gerusalem, tute sità ‘d mè regn. ²⁹I l’eve vastà sò teritòri e provocà ruin-a gròssa ant ël pais an pijàndve vàire leu ëd mè regn. ³⁰Ore, donca, torneme mie sità ch’i l’eve ocupà, ansema a le taje dij leu ch’i l’eve ciapà fòra dal teritòri giudé, ³¹opura dene an cambi tërdesmila chilo d’argent al pòst ëd cole sità, pì sincsent talent d’andenis për ij maleur e ij dani ch’i l’eve provocà, dësnò nojàutri intreroma an guera con vojàutri».

³²Cand che Atenòbi, amis dël rè, a l’é rivà a Gerusalem e a l’ha vëddù la glòria ‘d Simon, ë j’asi sislà d’òr e d’argent e sò gran spatuss: a l’é restane bele ambajà. Peui a l’ha arferije le paròle dël rè, ³³ma Simon a l’ha rësponduje: « noi i l’oma pa ocupà ‘d tèra strangera e i l’oma nen butà le man dzora ‘d lòn ch’a l’é d’àutri, ma ant l’ardità dij nòstri grand, che d’antan nòstri nemis a l’avìo ocupà sensa avèine dirit. ³⁴Nojàutri, donch, i l’oma profità dl’ocasion ëd recuperé l’ardità dij nòstri cé. ³⁵Për lòn ch’a riguarda Giafa e Gheser: la gent ëd coste doe sità a causavo ëd maleur gròss a nòst pòpol e a nòstr teritòri: për lòn i soma dispòst ëd pagheve l’equivalent ëd sent talent për le doe sità». Atenòbi a l’ha nen replicà na paròla. ³⁶Chiel a l’é tornà tut anrabià dal rè, che cand a l’é stàit anformà dla glòria ‘d Simon e tut lòn ch’a l’avìa vëddù a l’é dcò anrabiasne motobin.

Vitòria dzora Cendebeu

³⁷Antant Trifon, a l’é scapà për mar a Ortosia, ³⁸e Rè Antìoch a l’ha nominà Cendebeu governator general ëd la region ëd la còsta e a l’ha butà sota sò comand fòrse ‘d fanterìa e ‘d cavalarìa, ³⁹con l’ordin ëd ëstabilì sò campament ai finagi ëd la Giudèa, arcostruì Cedron, fortifichene le pòrte e anandié la guera contra ij Giudé. Antant ël rè a l’avrìa portà anans l’inseguiment ëd Trifon. ⁴⁰Cendebeu da soa part a l’é portasse a Jamnia e a l’ha ‘ncaminà a provoché la gent, peui a l’ha ‘nvadù la Giudèa, e a l’ha fàit ëd përzoné an tra ‘l pòpol che peui a l’ha butà a mòrt. ⁴¹Donch, a l’ha arcostruì Cedron, andova ch’a l’ha dëstacà cavalarìa e armeja, përchè a podèisso fé d’ancursion an sle stra dla Giudèa, com a l’avìa comandaje ‘l rè.

16

¹Gioann a l’é rivà a Gheser për anformé sò pare Simon ëd lòn che Cedebeu a l’era darera ‘d fé. ²Simon a l’ha convocà ij sò doi fieuj grand, Giuda e Gioann, e a l’ha dije: “Mè frej e mi, parèj che tuta la famija ‘d mè pare, i l’oma combatù ij nemis d’Israel, da nòstra gioventura fin-a ‘l di d’ancheuj, e con nòstri sfòrs i l’oma fàila soèns ant l’amprèisa ‘d salvé pì che na vira Israel. ³Ore, mi i son vnùit vej, ma contut vojàutri, për la misericòrdia ‘d Dé, i seve ant ël pien ëd la vita. Ocupé mè pòst e col ëd mè frel e feve anans a combate për vòstra gent e che l’agiut ëd Dé a sia con voi!”.

⁴Anlora Gioann a l’ha reclutà ant ël pais vintmila òm vajant e sivalié, e lor a l’han marcià contra ‘d Cendebeu. A l’han passà la neuit a Modine, ⁵e, alvasse 'd prima matin, a son andàit anans ant la vàuda e varda-lì: n’armeja gròssa ‘d fantassin e cavalarìa, un let ëd torent a separava ij doi esercit. ¹⁶Gioann e ij sò a l’han piàit posission an facia ai nemis. Ma a son ancorsùsne che ij sò soldà a l’avìo tëmma ‘d passé ‘l torent; anlora Gioann a l’é passà për prim e ij sò òm a l’han travërsà darera ‘d chiel. ¹⁷Gioann a l’ha dividù soa armeja e butà la cavalarìa an mes ëd la fanterìa, përchè ij sivalié nemis a l’ero motobin bondos. ¹⁸Le trombe a l’han dàit ël segnal ëd l’atach: Cendebeu a l’é stàit batù e an derota. Vàire ‘d lor a son ëstàit ferì e j’ëscampà a son arfugiasse ant la sitadela ‘d Cedron. ⁹A l’era stàit anlora che Giuda, frel ëd Gioann a l’é stàit ferì. Nopà Gioann a l’ha seguità ij nemis fin-a a Cedron, la sitadela che Cedebeo a l’avìa fàit arcostruve. ¹⁰Cheicadun a l’é scapà fin-a a le tor ch’as treuvo ant la campagna d’Asdod, ma Gioann a l’ha daje feu a tuta la sità, an causand la mòrt d’un doimila nemis. Apress Gioann a l’é tornasne an pas an Giudèa.

Amassidi 'd Simon e dij sò fieuj

¹¹Tolomé, fieul d’Abub, a l’era vnùit governator ëd la pian-a ‘d Gérico, chiel a l’avìa d'argent e d'òr a caterve ¹²përchè a l’era ‘l gënner dël gran sacerdòt. ¹³Për ambission a l’avìa maitass ëd fesse padron dël pais, e ‘d conseguensa a vorìa eliminé për tradiment Simon e sò fieuj. ¹⁴Ant un viage fàit për le sità dël pais, con ël but d’ocupesse dle necessità e dj'aministrassion ëd cole sità, Simon a l’era andàit a Gérico con Matatia e Giuda, sò fieuj. J’ero dl’ani ch’a fà 177 ^[16], ël penùltim, valadì dël mèis ëd Shebat. ¹⁵Ël fieul d’Abub a l’ha arseivùje con fàussa cortesìa ant na fortëssa ciamà Doch ch’a l’avìa costruì. A l’ha prontaje un gran disné, antramentre che ‘d sassin a stasìo a l’avàit. ¹⁶E cand che Simon e sò fieuj a l’era cioch, Tolomé e ij sò a son alvasse, a l’han ciapà j’arme e a son campasse su Simon ant la sala da mangé, A l’han massà Simon e ij sò fieuj con caichedun dij sërvent. ¹⁷Ël comportament ëd Tolomé a l’é stàit da traditor ëd pianta ch’a l’ha dait mal për bin.

Gioann a suced a Simon

¹⁸Tolomé a l’ha fin-a compilà un rapòrt ëd lòn ch’a l’era 'ncapità e a l’ha spedìjlo al rè, an sperand ant n’agiut con l’armeja e ‘l comand ëd tut ël pais e dla sità. ¹⁹Apress, a l’ha mandà a Gheser ‘d soldà për massé Gioann. Ai generaj a l’ha mandà ‘d litre për feje vnì da chiel con promësse d’òr, d’argent e d’àutri present. ²⁰A la fin d’àutre trope a son ëstàite mandà a ocupé Gerusalem e ‘l mont ëd sò Santuari. ²¹Për boneur a-i é staie col ch'a l’ha precedù ij soldà a Ghesere a l’ha faje savèj a Gioann che sò pare e ij frej a l’ero mòrt e Tolomé a sërcava ‘d gent për sassiné dcò chiel. ²²A costa neuva Gioann a l’é stane bolversà. Vnùit a savèj ch’a vorìo sassiné dcò chiel, a l’ha fàit ciapé e massé ij sicari.

²³Lòn ch’a resta dla Stòria ‘d Gioann, ij sò combatiment e vajantise fàite, ij rampar drissà e tute j’àutre ‘mprèise: ²⁴Tut a l’é scrivù ant la Crònaca ‘d sò pontificà ^[17], dal di ch’a l’é vnùit a esse gran sacerdòt al pòst ëd sò pare.

1. J'elefant a rivavo da l'India e anviron: Apamea a l'era dova ch'a l'ero anlevà.
2. "Asidé": ij Cassidim, ch'a l'ero la resistensa al paganésim già anans dij Macabé.
3. Cola ch'a riva a l'é na tìpica esortassion deuteronomìstica: cfr, Deuteronòmi 1,29.
4. Visadì: la Festa dla Dedicassion o "Canucà", un-a dle pì recent ant ël calendari ebràich. As cantavo ij salm dl'Hallel.
5. As tratava dj'Arab, che an col temp a l'avìo la capital a Petra e na senten-a d'ann apress a sarìo fasse padron ëd bon-a part ëd la transgiordània e, për un pòch ëd temp fin-a dla sità 'd Damasch.
6. A la létera: "a l'ha dàit chiel midem".
7. Senacherib
8. An realtà 'l podèj andasìa a "doj cònsoj", ma a smija che 'l redator a n'a fussa pa a conossensa.
9. Tecoa, a tramontan-a 'd Betlem, a l'era la patria dël profeta-bërgé Amos.
10. Ij distret conquistà da Giuda.
11. Valadì Antiòchia.
12. Legenda conform a le fausserìe diplomàtiche.
13. Simon a chërdìa, an col moment, che Giònata a fussa mòrt, nopà d'esse ancora mach përzoné, com a l'era. E parèj a chërdìa dcò tuta la gent.
14. I dovrìo trovesse an tra l'otóber dël 141 e lë stèmber dël 140.
15. "Lucio Cecilio Metello Calvo, cònsol ant ël 142".
16. Gené-fërvé dël 134 a.C.
17. Ant l'euvra 'd Giusèp Flavio as treuvo d'estrat ëd coste Crònache.