La Bibia piemontèisa/Testament Vej/Deuterocanonich/Sirach

La Bibia piemontèisa Ij Deuterocanònich

Introdussion

Sirach

Ël pròlogh

Vàire a son j’ansegnament ch’a l’han dane la Lege, ij Profeta e j’àutri scrit e për lor as dev laudesse Israel tant ‘me pòpol instruì e savant. Përchè a l’é necessari che ij letor as contento nen ëd vnì a esse competent mach për lor midem, ma che ij savant e dcò ij profan a vado a gratifichesse d’utilità con la paròla e jë scrit ëd mè cé Jesù, an dedicàndse motobin a la letura dla Lege, dij Profeta e dj’àutri lìber dj'antich, e, avendie conseguì na competensa notévola, possà a scrive cheicòsa a riguard dl’educassion e dla saviëssa, përchè col che a l’ha a car ël savèj, na vira ch’a l’àbia assimilalo, a peuda andé anans ant na condòta conform a la Lege. Donch, i seve anvità a fene na letura con atension e binvolensa e, combin l’angage butà ant la tradussion, a perdonene se a smijerà ch’i sio pa stàit bon a rende serte espression con vigor. E nen mach st’euvra, ma dcò la Lege istessa, ij Profeta e d’àutri lìber a l’han un vantage pa cit ant l’original. Dl’ani ch’a fa tranteut, ëd rè Everget, i son rivà n’Egit e fermame motobin ambelelì; dòp d’avèj trovà che ës ëscrit a l’era ëd valor grand e educativ, dcò mi i l’hai pensà ch’a fussa necessari buteme a fene la tradussion con fatiga e diligensa. Dòp d’avèj spendù un foson ëd vijà e studià për tut col temp, i l’hai finì ës lìber, che i pùblico adess për tuti coj che an pais forësté a veulo conformesse scond le costume dla Lege.

1

Elògi dla Saviëssa

¹Tuta saviëssa a ven da Nosgnor^[1], e a l’é sempe con chiel. ²La sabia dël mar, le stisse dla pieuva e ij di dël mond, chi é-lo ch’a podrà conteje? ³L’autëssa dël cel, com a s’ëslàrga la tèra, la përfondità dl’abim chi podralo esplorela? ⁴Ma la Saviëssa, chila, a l’é staita creà anans ëd tut, l’Anteligensa e la Prudensa a ven-o da l’eternità. ⁵ La rèis ëd la Saviëssa, a l’é staita arvelà për chi? Col ch’a l’é ch'a conòss ij sò but? ⁶Ëd savi, a-i në j’é mach un: avèine tëmma cand a l’é astà an sël tròno. ⁷A l’é stàit Nosgnor che a l’ha creà la saviëssa: vëddùa e misurà e spantià dzora ‘d tute soe euvre, ⁸conform ij don che a l’ha fane a minca carn. Chiel a l’ha elargine a coj ch’a l’han grinor ëd chiel. ⁹La tëmma për Nosgnor a l’é glòria e vajantisa, gòj e coron-a d’argiojissansa. ¹⁰La tëmma për Nosgnor arlama ‘l cheur e a dà contentëssa, gòj e vita longa.

La tëmma 'd Nosgnor a l'é vera saviëssa

¹¹Për col che a l’ha tëmma dël Signor a la fin a andrà tut bin, a sarà benedì ant ël di ëd soa mòrt. ¹²La tëmma ‘d Nosgnor a l’é prinsipi ëd saviëssa ch’a l’é staita creà con ij fedej ant ël sen matern. ¹³La saviëssa a l’ha fàit ël ni an tra j’òm, fondament sensa fin; e a restrà an fideltà con tùit ij sò dissendent. ¹⁴La tëmma për Nosgnor a l’é saviëssa ‘d pianta: ij so divòt a s’arpato dij frut. ¹⁵Ëd lòn ch’a n’han pì anvia a sarà ampinìa la ca ‘d lor, ij magasin dij sò frut. ¹⁶La tëmma për Nosgnor a l’é coron-a ‘d saviëssa: a fa fiorì pas e boneur. ¹⁷Dé a l’ha vëddù e mzurà la saviëssa; a l’ha fàit pieuve siensa e lum d’anteligensa; a l’ha esaltà la glòria possedùa dai sapient. ¹⁸La tëmma për Nosgnor a l’é rèis ëd saviëssa: ij sò branch a son ëd vita longa. ¹⁹Gnun-a giustificassion për ël fot nen giust: ël dé ‘l gir ëd soa passion a sarà soa ruin-a. ²⁰Col ch’a l’ha passiensa a soporterà për un pòch ëd temp, ma a la fin a s-cionferà soa gòj; ²¹për pòch temp a tnirà stërmà le paròle e ij làver ëd vaire përson-e a selebreran soa ‘nteligensa. ²²Për vàire a soporterà col ch’a l’ha passiensa, ma a la fin soa gòj a s-cionferà; ²³e për un pòch ëd temp a tnirà stërmà paròle e ij làver ëd tanta gent a selebreran soa ‘nteligensa. ²⁴Ij proverbi d’istrussion a son tesòr ëd la saviëssa, ma la misericòrdia a l’é n’abomìni për ël pecador! ²⁵Se ‘t l’has anvìa dla saviëssa: guerna ij comandament; antlora a sarà concedùa a ti da Nosgnor. ²⁶La tëmma ‘d Nosgnor a mostra e a dà saviëssa: as dà compiasensa d’esse òm pasi e ‘d fiusa. ²⁷Gnun-a dzubidiensa a la tëmma për Nosgnor: va mai a avzinete a chiel con fausserìa ‘d cheur. ²⁸Venta pa esse fard dë 'dnans ëd la gent: guerna toe paròle. ²⁹Esse pa n'ipòcrita dë 'dnans a j'àutri, për nen tombé e për pa tirete d’apress ël dzonor. ³⁰Nosgnor a gavrà da la strem ij tò secret: ti ‘t saras umilià an facia dla ciambreja, ³¹da già ch’it l’has pa ‘rsercà la tëmma për Nosgnor e tò cheur a l’é pien d’ambreuj.

2

Ëd dovej anvers Dé

¹Car ël mè fieul, prónta toa ànima a la preuva se ‘t presente për servì Nosgnor. ²Fate un cheur ëd dritura e ‘d costansa, va pa a pérdte ant ël temp ëd la sedussion. ³Stà ansema a Chiel sensa scarté, përchè ti ‘t sie ant la prosperità ant ij tò di darié. ⁴Tut lòn ch’ancàpita, ti acétlo, e pòrta passiensa ‘nt lòn che a podrìa umiliete. ⁵Përchè a l’é con ël feu ch’as preuva l’òr, e con ël griseul dl’umiliassion as preuvo j’òm bin acetà da Nosgnor. ⁶Avèj fiusa an Chiel e it saras giutà: séghita la stra ‘d dritura e spera an Chiel.

⁷Vojàutri ch’i tëmme Nosgnor, speté soa misericòrdia: scarté pa da la stra për nen tombé. ⁸Vojàutri ch’i tëmme Nosgnor, avèj fiusa an Chiel: e vòstra arcompensa a vnirà pa a manch. ⁹Vojàutri ch’i tëmme Nosgnor, speré ant ij sò benefissi: argiojissansa sensa fin e misericòrdia. ¹⁰Consideré le generassion passà e penséie: é-lo delodù col ch’a l’ha avù fiusa ant ël Signor? O a l’é stàit bandonà chi a l’ha vivù an soa tëmma? É-lo stàit trascurà col ch’a l’ha anvocalo? ¹¹Përchè Nosgnor a l’é clement e misericordios, arleva ij pëccà e a sàlva ant ël moment ëd la tribulassion.

¹²Maleur a coj ch’a l’han ël cheur ant la pau e le man andolénte, e al pecador ch’a marcia an doe stra! ¹³Maleur al cheur fagnan përchè sensa Fej: për sòn a sarà sensa protession! ¹⁴Maleur a vojàutri che i l’eve përdù la përseverànsa: còs fareve cand ch’a-i rivrà Nosgnor!

¹⁵Coj ch’a l’han tëmma 'd Nosgnor a s’arviro pa a soe paròle, e a séghito soe stra coj ch’a l’han grinor ëd Chiel. ¹⁶Coj ch’a l’han timor ëd Nosgnor a sërco ‘d piaséje, e a s’arpato ‘d soa Lej coj ch’a l’han grinor ëd Chiel^[2]. ¹⁷Coj ch’a l’han timor ëd Nosgnor a pronto ‘l cheur e a umìlio soa ànima dë 'dnans ëd Chiel. ¹⁸"Campómse ant ij brass ëd Nosgnor e pa ant le man dj’òm! Përchè com a l’é soa grandëssa, parèj a sarà soa misericòrdia!”.

3

Dovej anvers pare e mare

¹Car ij mè fieuj, scoté ij consèj ëd vòst pare, seguitéje e i sareve salvà dai maleur; ²përchè Nosgnor a veul onorà ël pare dai fieuj e a conférma l’autorità dla mare dzora ‘d lor. ³Col ch’a onóra ‘l pare a fà espiassion dij sò pecà. ⁴Col ch’a riveriss la mare a l’é tant ‘me chi a ‘mbaron-a un tesòr. ⁵Col ch’a onóra ‘l pare a l’avrà ‘d gòj dai pròpi fieuj, e soa orassion a sarà scotà. ⁶Col ch’a riveriss ël pare a l’avrà vita longa, col ch’a obediss a Nosgnor a darà consolassion a soa mare. ⁷Col ch’a l’ha tëmma ‘d Nosgnor a rispeta ‘l pare, e a serv ël pare e la mare tanme ‘d padron. ⁸Onóra tò pare ‘d fàit e ‘d paròla e it podras otnì soa benedission. ⁹La benedission dël pare a fà fòrta la ca dij fieuj, nopà la maledission ëd la mare a në dëscàussa le fondamenta. ¹⁰Gnun-a blaga dël dzonor ëd tò pare; përchè sò dëscrédit a l’é pa motiv ëd glòria për ti. ¹¹La glòria ‘d n’òm a dipend da l’onor dël pare, na mare dzonorà a l’é onta dij fieuj. ¹²Car ël mè fieul, ven an socors ëd tò pare cand a sarà vej, daje nen tristëssa arlongh soa vita. ¹³Dcò s’a dovèissa perde la testa, esse comprensiv; dëspreslio pa antramentre che ti ‘t treuve ant ël pien ëd le fòrse. ¹⁴Përchè Dé a dësmentierà mai la misericòrdia vers tò pare, e as tnirà cont a scont dij tò pecà. ¹⁵Ant ël di ëd toa tribulassion Dé as n’aviserà ‘d ti, e ij tò pecà a slingueran tant ‘me giassa al sol. ¹⁶Col ch’a chita ‘l pare a l’é parèj dël bestëmiador, col ch’ansulta soa mare a sarà maledì da Nosgnor.

Umilità

¹⁷Mè car fieul, esse modest an lòn ch’it fase e it saras stima për òm generos. Pì 't saras amportant, tant pì fate ùmil, përparèj dë 'dnans ëd Nosgnor it l’avras grassia da chiel, ¹⁸përchè a son na caterva ij supèrb e ij pien ëd sagna, ¹⁹tutun ël Signor a ‘rvela mach a j’ùmij ij sò secret. ²⁰An efet, Nosgnor a l’é tut potent e a son j’ùmij ch’a lo glorìfico. ²¹Va pa an serca ‘d lòn ch’a l’é tròp àut për ti, va pa a ‘nvestighé ‘d lòn ch’a l’é dzora ‘d toe fòrse. ²²Pensa da bin a lòn ch’a l’é state ordinà, përchè it ses nen obligà a ‘ngagete an lòn ch’a l’é mister. ²³Sfòrste nen an lòn ch’a trassend toa capacità; përchè it l’has amprendù ‘d pì ëd lòn che l’òm a peul comprende. ²⁴Speculassion filosòfiche a l’han sbardlane vàire; suposission fàrde a l’han dëstradà ij pensé. ²⁵L’òm ostinà a tombrà ant ël mal, col ch’a l’ha anvìa ‘d privo a perdrà soa vita. ²⁶L’òm ostinà as cària ‘d pen-e, e ‘l pecador ambaron-a pecà su pecà. ²⁷La dësgrassia a variss pa l’òm ëd sagna, përchè l’erba grama a s’anrèisa an chiel. ²⁸L’òm ëd sust a médita ij provérbi, ël but dël savi a l’é savèj scoté.

L’almòsna

²⁹L’eva a dëstissa un feu ch’a branda, l’almòsna fa espiassion dij pecà. ³⁰Arcambié favor ^[3]a l’é providensa dl’avnì: ël di 'd soa croa a trovrà agiut.

4

Ij dover anvers dij pòver e dij crasà

¹Fieul mè, gàvie pa al pòver lòn ch’a l’ha da manca për vive, sërca d’esse sensìbil al bèich ëd ij bzognos. ²Fa nen seufre l’òm ch’a l’ha fam e gnanca esasperé un ch’a l'é già ant j’ambreuj. ³Cària pa la situassion ëd n’òm già svers, nega nen n’agiut a col ch’a l’ha necessità. ⁴Arpossa pa la domanda d’un pòver, vìrte nen da l’àutra banda për ël mìser. ⁵A col ch’a ciama, gàvje pa l’atension a jë bzògn, smon nen a gnun la ciansa ‘d maledite, ⁶përchè, s’at maledisso con amaritùdin, ël Creator a scotrà soa arcesta.

⁷Fate nopà vorèj bin da tuti e sbassa la testa a l’autorità.⁸Scota con deuit ël pòver e rëspónd con grinor a sò salut. ⁹Lìbera ël crasà da l’opressor: sërca pa d’esse pusil ant ël fé giustissia. ¹⁰Për j’òrfo venta esse tanme un pare e për soa mare parèj d’un marì: it saras fieul dël Pì Àut, e Chiel a t’amerà dl’amor ëd cola ch’a l’ha generate.

L'arcompensa dla saviëssa

¹¹La Saviëssa a onora motobin ij sò fieuj e a soagna tuti coj ch'a van an serca ‘d chila. ¹²Stimé Saviëssa a l’é stimé la vita; coj ch’a la sërco bonora dla matin a saran arpatà ‘d gòj. ¹³Col ch’a riva d’avèjla arditrà’d glòria, Nosgnor a benedirà tut lòn ch’andrà anandié. ¹⁴Venerela a l’é tanme deje cult al Dé Sant; estimela a veul dì esse stimà da Nosgnor. ¹⁵Scotela, a darà giudissi ëd sust e d’equità, avzinéssie a sarà vive sicur. ¹⁶Col ch’a n’ha fiusa a l’avrà n’ardità, e ij sò dëssendent a në saran sempe padron. ¹⁷Dël prinsipi a-j mnerà an leu torzù, a-j farà ven-e tëmma e sparm, s-cinconàndlo con soa dissiplin-a, ma a sarà mach për oten-e soa fiusa e buté a la preuva soe esigense. ¹⁸Contut, peui a lo portrà al vieul pì drit an manifestàndje ij sò secret. ¹⁹Se un a dovèissa dëstradesse da sò camin, la saviëssa a lo bandonerà a soa perdission.

¹Car ël mè fieul, fà tension a le situassion e tente san dal mal: a l’é la manera ‘d mai vërgognete ‘d ti. ²¹ Përchè a-i é n’ónta ch’a pòrta al pecà, antramentre ch’a -i é na vërgògna tut onor e glòria. ²²Deuvra mai ‘d riguard a tò dann e gnun-a vërgògna a toa ruin-a. ²³Gnun-a omission dël parlé al moment bon, stërma mai toa saviëssa. ²⁴Përchè a l’é da toe paròle ch’as conosrà toa sapiensa e da lòn ch’it diras toa istrussion. ²⁵Gnun-a contradission ëd vrità, nopà sèmper ónta ‘d toa ignoransa. ²⁶Gnun-a gena ‘d confessé ij tò pecà, it peule pa opónte a la corent dël fium^[4]. ²⁷Gnun-a sotmission ai tomon, gnun-a preferensa a favor d'un potent. ²⁸Lòta për la vrità fin-a la mòrt: Dé tò Signor a combatrà për ti. ²⁹Gnun-a arogansa cand ch'it l’avras da parlé: mai strach o fagnan ant j’euvre. ³⁰A ca toa it saras mai parèj d’un leon, comportàndte da sospetos con tò dipendent. ³¹Toa man a sarà mai tendùa për ciapé nì a sarà për dé.

5

Dij precèt për la vita 'd minca di

¹Gnun-a fiusa an toe richësse e pensa mai: “Sòn a l’é pro për mi!”. ²Séguita pa l’anvìa 'd vive conform le passion ëd tò cheur. ³Venta mai dì: “Gnun a podrà domineme!”, përchè Nosgnor a farà giustissia sicura. ⁴Dì mai: “I l’hai pecà, e bin: còs é-lo capitame?”, përchè Nosgnor a sà speté vàire ^[5]. ⁵S’i comëtte un pecà darera dl’àutr, sie pa tant sicur dël perdon. ⁶Dì nen: “Granda soa misericòrdia, am perdonerà tùit ij pecà ch’i l’hai fàit!”. ⁷Speta pa a convertite a Nosgnor e rimanda nen un di për l’àutr, përchè soa flin-a a peul flambé a l’amprovista e ti ant ël di dël castigh it saras perdù. ⁸Gnun-a fiusa ant ij beni mal-vagnà përchè ant ël di dla dësgrassia at serviran a nen.

⁹Bat pa ‘l gran a tùit ij vent e marcia nen për qualsëssìa senté. ¹⁰Ch’it sie costant an toe convinsion, e ch’it l’àbie na paròla sola. ¹¹Sempe pront a scoté, ma tarda a dé na rëspòsta. ¹²S’it conòsse cheicòsa, rëspond a col ch’a l’ha domandate; d’àutra part: ten la boca sarà.

¹³Parlé a peul dé glòria, ma dcò dzonor, përchè a l’é la lenga la perdission ëd l’òm. ¹⁴Che gnun a peuda dete dël caluniator e che toa lenga a vada pa a buté ‘d trabucèt, përchè se la vërgògna a l’é për ël làder, për l’òm ëd la lenga dobia la condana a l’é severa. ¹⁵Fà mai ël mal, nì pòch nì tant, o fete d’amis con coj ch’it j’ere nemis.

6

¹Ven pa a esse ‘l nemis dël tò amis, përchè na bruta riputassion a pòrta mach onta e dëspresi: a l’é la sòrt ëd l’òm ëd lenga dobia. ²Laste pa andé a toa anvia, dësnò soa fòrsa at dësblerà tanme un tòr dëscadnà; ³E ‘d ti, a-i restrà mach pì n’erbo sëccà, dëspojà dle feuje e privà dij frut. ⁴La passion grama a men-a l’òm a la ruin-a për gòj e svergna da part dij sò nemis.

Amicissia vera e fàussa

⁵Con na lenga gentil, un as fa un baron d’amis, e na paròla ‘d deuit a favoris ëd bon-e relassion. ⁶Ch’a-i sia pro motobin ëd gent da saluté, ma ‘d consèj: un su mila. ⁷Anans ëd fete n’amis, butlo a la preuva, acòrda pa tròp vitman toa fiusa. ⁸Përchè a-i é l’amis ëd conveniensa Ch’at chita ant ël di dël maleur. ⁹A-i é l’amis ch’a ven a esse nemis, ch’at ësvergognerà an dësquatand vòste ruse. ¹⁰A-i é col ch’a ven a mangé a toa tàula, ma ch’at lasrà da sol ant ël di dla malora. ¹¹Se tut a va bin, a sarà n’àutr ti-midem, ch’a pijerà fin-a autorità con ij tò sërvent. ¹²Ma ‘nt l’umiliassion at sarà contra e it lo vëdras pa pì. ¹³Slontànte dai tò aversari e pijte varda dai tò pretendù amis. ¹⁴N’amis fidà a l’é tanme na sosta sicura, col ch’a l’ha trovalo a l’ha trovà na perla. ¹⁵N’amis fidà a l’ha pa d’equivalent, sò valor as peul pa butesse an sla balansa. ¹⁶A l’é parèj ëd n’armedi ëd vita trovà da coj ch’a l’han tëmma ‘d Nosgnor. ¹⁷Col ch’a vénera l’autorità dël Signor a sà bin serne ij sò amis, përchè com a l’é chiel, parèj a saran ij sò cambrada.

Le benedission ëd la saviëssa

¹⁸Car ël mè fieul, làste instruì da toa prima gioventura; përparèj it trovras Saviëssa fin-a a l’età dij cavèj bianch. ¹⁹Avzìnte a la Saviëssa parèj d’un lauràu o d’un sëmneur, ch’a spera ant na bon-a cujìa. It dovras tribulé na frisa a coltivela ^[6], ma dun-a it në mangeras ij sò frut. ²⁰Saviëssa a podrìa esse rùdia për coj ch’a son pa stàit a soa scòla, e abiterà nen an chila l’òm fòl. ²¹La saviëssa a sarà greva për chiel parèj ëd na pera da aussé, për preuva ‘d fòrsa, ch’a tardrà nen a lassela tombé a tèra. ²²Përchè Saviëssa a l’é com a dis sò nòm: as manifésta pa con ciairëssa a vàire. ²³Car ël mè fieul, scota e aceta mè avertiment, possa pa andaré mè consèj. ²⁴Buta ij tò pé ant ij sò sep, e tò còl an soa caden-a ‘d giov. ²⁵Cària sò fardò ansima a toa schin-a, pòrta passiensa ‘d soe liasse. ²⁶Avzìnte a chila con tuta toa passion e màrcia dzora ‘d soe pianà con tute toe fòrse. ²⁷Sërcla, séguita sò trassament, chila as farà conòsse; e na vira ch’it l’has pijala, làsla mai pì scapé. ²⁸A la fin, ti ‘t trovras l’arpòs da para ‘d chila, e toa arserca as convertirà an gòj për ti. ²⁹Anlora ij sò sep a saran na protession frema, e sò giov, na vestimenta ‘d glòria splendrienta. ³⁰A sarà parèj d’òr archincà, brodà con lambel ëd porpra; ³¹it la portras parèj ëd na vestimenta d’onor, it në sandras tant ‘me un diadema ‘d vitòria.

³²S’it lo veule, car ël mè fieul, ti ‘t saras savi, e s’it angageras ëd pianta, vniras esse arvià. ³³S’it l’avras car a scoté, t’amprendras; s’it faras atension, it dventras savant. ³⁴Stà ‘nsema a la gent d’esperiensa, fà profit ëd soa sapiensa. ³⁵Scota con soèn tute le paròle ch’a rivo da Dé: ch’a t’ëscapo pa ij mot ëd bon sens. ³⁶Se i dovèisse mai trové n’òm d’anteligensa, valo a trové ‘d bon-a veuja. Venta che tò pé a frusta j’ëscalin ëd soa pòrta. ³⁷Médita ij comandament ëd Nosgnor, buta ‘n pràtica di e neuit ij sò precet. Chiel midem a darà fòrsa a tò cheur e at darà la sapiensa ch'it veule.

7

Vàire consèj

¹Se ti ‘t fase pa dël mal, ël mal a l’avrà nen prèisa dzora ‘d ti! ²Pijte varda da la përversità e costa as tnirà leugn da ti. ³Sëmna pa ant le preus ëd l’angiustissia për andé nen a cheuje sèt vire tant.

⁴Ciàmje pa ‘l podèj a Nosgnor, nì un pòst onorìfich al rè. ⁵Fà nen visa ‘d giustifichete dë 'dnans ëd Nosgnor, e gnanca ‘l savi an facia al rè. ⁶Gnun-e anvìe d’ëvnì giùdes se peui it ses pa bon ëd ranché via l’angiustissia. Përchè an col cas, it l’avrìe tëmma dël potent e it butrìe an privo toa dritura. ⁷Mai ofende la ciambreja dla sità e mai dëgradesse an facia ‘d tuti! ⁸Che ‘l pecà a vada mai a rampignete për doi vire ‘d fila, a l’è pro un për fete colpéivol. ⁹Va mai a dì: “ Dè a vardrà a la bondosità dij don che i l’hai faje: e cand che i farai l’oferta al Dé pì Àut a sarà acetà”. ¹⁰Gnun-e gene ant l’orassion, e dësmentia mai ëd fè almòsna ai pòver. ¹¹Derid pa l’òm an soferensa, përchè Dé a umìlia e àussa. ¹²Sërca nen ëd busiardarìe contra ‘d tò frel e gnanca contra ‘l tò amis. ¹³Guernte ‘d pianta da la busiardarìa, andé anans a busiardé a pòrta a nen ëd bon. ¹⁴Al consèj dj’ansian parla nen tròp, parla mai a tòrt o d’ësbies, e che toa orassion a sia pa mach ripetitiva. Dëspresia nen ël travaj fatigos o ël lauré dij camp: ¹⁵ a l’é ‘l Dé pì Àut midem ch’a l’ha creàje për nojàutri. ¹⁶But-te pa ‘nsema a ‘d gent sensa fej nì lege, përché a l’é pa leugn ël fot ëd Nosgnor, avìsnte! ¹⁷Umìlia ancreus tò orgheuj, përchè l’avnì dl’òm a l’é d’esse mangià dai verm, e ‘l feu a l’é ‘l castigh ëd ël përvers.

Relassion con j'àutri

¹⁸Sacrìfica nen n’amis ai tò interess, nì un ver frel fedel, gnanca për tut l’òr pì pur. ¹⁹Consìdera ^[7] pa na sposa brava e sàvia nen dégna, përchè soa grassia a val ëd pì dl’òr. ²⁰S-cincon-a nen n’ës-ciav ch’a travaja con fidelità, nì n’ovrié ch’a-i buta l’ànima a lòn ch’a fa.

²¹Stìma con tut tò cheur un sërvent ëd sust, e arfùdje pa la libertà. ²²Has-to ëd béstie? Vìja dzora ‘d lor, e guernje s’at dan ëd profit. ²³Has-to ëd masnà? Daje n’educassion, ch’a sio costumà a la dissiplin-a fin-a da cit. ²⁴Has-to ëd fije? Guerna soa verginità. Nen tròpa ‘ndulgensa con lor. ²⁵Mària toa fija, e a sarà për ti euvra bon-a! Ma bèica ‘d mariela con n’òm ëd sust. ²⁶Has-to na fomna conform a tò cheur? Divòrsia nen; nopà fidt-te pa ‘d cola ch’it l’has an ghignon.

²⁷Ëd tut tò cheur, onora tò pare, e dësméntia pa le soferense che toa mare a l’ha patì për ti. ²⁸Arcòrdte ch’a son ëstàit lor a generete: còs podrìes-to deje an càmbi ëd lòn ch’a l’han donate?

²⁹Vénera Nosgnor con tuta toa ànima, e rispéta ij sò sacerdòt. ³⁰Àma tò Creator con tute toe fòrse e trascura pa ij sò ofissiant. ³¹Arconòss l’autorità ‘d Nosgnor e onora ‘l sacerdòt, daje soa part, com a l’ha prescrivù Dé: primìssie, sacrifissi d’espiassion, oférta ‘d spale ‘d béstie sacrificà, rimanensa d’oferta vegetal e ij pì bon prodòt sant e arservà a Dé.

³²Smon sempe con generosità al pòver, për podèj esse benedì ëd pianta da Nosgnor. ³³Esse generos con tùit, al viv com al mòrt arfuda pa toa carità. ³⁴Va nen a dëstornete da coj ch’a son an deul, ma pija part a soa tristëssa. ³⁵Ésita pa ‘d visité ij malavi, an fasend përparèj ti ‘t saras stimà. ³⁶An tut lòn ch’it fase pensa a tò darié destin e it tomberas mai ant ël pecà.

8

Prudensa e bon sens

¹Rusa nen con na përson-a ch’a l’àbia ‘l podèj, për pa tombé an soe man. ²Rusa pa an process con n’òm rich : përchè ‘l rìsigh a l’é ‘d pa peisé pèi sò dné. Vàire a son ëstàit corompù da l’òr, e fin-a ‘l cheur ëd quaiche rè a l’é stane devià. ³Rusa nen con chi a sà pa ten-e soa lenga a pòst, dzortut: gionta nen d’àutra eva a sò mulin. Badin-a pa con n’òm grossé, përchè a sio nen ansultà ij tò bcé. ⁵Rimpròcia nen col ch’arconòss ij sò pecà: avìstne ch’i soma tuti degn ëd castigh. ⁷Dëspresia nen chi a ven vej, përchè dcò an tra nojàutri cheidun anvejerà. ⁷Argiojiss pa ‘d la mòrt ëd cheicadun; arcòrdte ch’i l’oma tuti da meuire. ⁸Dësdegna nen ij dëscors dij savant, pitòst médita soe massime. Da lor, an efet, t’aprendras l’istrussion e l’art d’esse a servissi dj’autorità. ⁹Daje da ment a l’esperiensa dij vej, përchè a soa vira a l’han arseivùla dai sò grand. A l’é da lor ch'i t’aprendras l’acorgiment e l’art ëd rësponde a temp dovù^[8].

¹⁰Cimenta pa ‘l pecador sensa lege, it podrìe brusete a soa istessa fiama. ¹¹Cimenta nen ël violent, a podrìa mnete a dì lòn ch’it pense pa. ¹²Ampresta pa ‘d dné a col ch’a l’é pì potent che ti, e s’it lo fase considera l’argent perdù. ¹³Pòrta pa ‘d garansie dëdlà ‘d toe possibilità, ma s’it l’has garantì venta pensé come paghé.

¹⁴Fà mai càusa a’n giùdes, soa istessa essensa ‘d giùdes a fausserìa ‘l process. ¹⁵Va pa an viage con un temerari, a podrìa complichete la vita; chiel a farà tut ëd soa testa e për colpa ‘d chiel it podras andé ‘n ruin-a. ¹⁶Rusa nen con n’òm violent, e compàgnlo pa ant un desert, përchè ai sò euj el sangh a l’é nen, e ‘ndrà a massete andova a-i é pa possibilità d’agiut. ¹⁷Fa nen con ël fòl: a podrìa gnanca mantnì un vòst secret. ¹⁸Dë 'dnans a n’ëstrangé: nen d'ëstërmà, it sas pa com a podrìa esse soa reassion. ¹⁹Doverta nen tò cheur con cheicadun basta ch’a sia: n’avras gnun-a arconossensa.

9

Ëd consèj riguard a le fomne

¹S’it-j veule bin a toa fomna sospétla pa, dësnò la malissia a podrìa esse contra ‘d ti. ²Date mai ëd pianta a gnun-a fomna, o con soa fòrsa a podrìa ‘mpónse dzora ‘d ti. ³Gnun rëscontr con na meretris, për nen tombé an soe liasse. ⁴Passa pa ‘l temp con n’artista, it podrìe esse ciapà da soe art. ⁵Fissa nen tò bèich ansima a na fiëtta, përchè a podrìa costé motobin a ti com a chila. ⁶Dà pa toa ànima a ’d bagasse: it podrìe perde tut lòn ch’it l’has. ⁷Gnun-a curiosità ant le contrà dla sità, e bamblin-a pa për leu solitari. ⁸Dëstorna j’euj da na bela fomna, beica pa na blëssa ch’a l’é pa toa. Vàire a son perdusse për la blëssa ‘d na fomna: sò amor a brusa parèj dël feu. ⁹Stà mai setà aranda ‘d na fomna marià e perd pa ‘d temp a bèive con chila. Përchè as fasa nen padron-a ‘d tò cheur e për la passion ëd chila ti 't vade pa a sghijé an ruin-a.

Serne j'amis

¹⁰Chita pa un vej amis, përchè n’amis neuv a peul nen arpiasselo. L’amis neuv a l’é parèj dël vin neuv: it podras apressielo cora ch’a sarà ‘nvejà. ¹¹Gnun-e anvie dla glòria dël pecador: it sas nen cola ch’a sarà soa fin. ¹²Fate pa ‘nciarmé dal trionf dij përvers: soa punission a sarà ‘ncora anans dl’infern. ¹³Tente a distansa da l’òm ch’a l’ha ‘l podèj ëd massé, esperimenta pa la tëmma dla mòrt. S’it avzin-e, pijte varda ‘d nen falì, a podrìa gavete la vita. Venta ch’it sàpie ch’it marce an mes dij bers, e a l’é coma bogesse an sij merlet ëd le muraje sitadin-e.^{[9] 14}Fà ‘l possìbil për andé d’acòrdi con tùit, e pija consèj da coj ch’a son savi. ¹⁵Fà conversassion con gent ëd sust, e che toe riflession a sio ispirà da la lej dël Pì Àut. ¹⁶Che coj ch’a mangio con ti a sio d’òm giust, e tò orgheuj la tëmma ëd Nosgnor.

Riguard ai governant

¹⁷As làuda sèmper ël travaj ëd man adrëtte, e la saviëssa dël parlé ‘d n’òm dë Stat. ¹⁸Un ch’a parla tròp a l’é detestà an soa sità: a-i sarà tëmma për col ch’a sà pa controlé soe paròle.

10

¹Un savi giùdes a ten soa gent ant la dissiplin-a; s’a l’ha ‘d sust a ciadlerà soa autorità. ¹Com a l’é ‘l cap dë Stat, parèj a saran ij sò ministr, com a l’é ‘l governator ëd la sità acsì a saran ij sò aministrà. ³Un rè ‘gnorant, a l’é la ruin-a ‘d sò pòpol; a l’é për ël sust ëd ij governant che la sità a prospererà. ⁴Nosgnor a l’ha ‘nt le man l’autorità dla tèra e a s-ciodrà l’òm giust a la giusta mira. ⁵Ël Signor a ten an man dcò ‘l boneur ëd n’òm: a disponrà ‘d soa autorità ‘l legislator.

Ël pecà d'orgheuj

⁶Beica pa con ghignon col ch’a l’ha fate un tòrt, s’it ses frapà dal fot fà e dis nen. ⁷L’arogansan a l’é odiosa a Dé e a j’òm. L’un e j’àutri a l’han an ghignon l’angiustissia. ⁸Orgheuj, violensa e anvìa a fan passé la sovranità da na nassion a l’àutra. ⁹L’òm a l’é mach sënner e póer, përchè desse ‘d sagna? Dcò da viv sò còrp a fà scheur! ¹⁰La maladìa a l’é longa e as në rij ël médich, ancheuj it ses un rè e doman it saras mòrt. ¹¹Na vira che l’òm a meuir, a-i resta mach pì 'd verm, bòje e béstie ferose. ¹²L’orgheuj ëd l’òm ancamin-a ant ël moment ch’a së slontan-a da Nosgnor, e che sò cheur a pensa pa pì a sò Creator. ¹³A l’é an arfudand l’autorità ‘d Dé ch’a l’ha orìgin ël pecà d’orgheuj. E as fortiss për ësta stra, an provocànd na bùria d’aveniment afros. Për lòn Nosgnor a frapa ij superb ëd pen-e esemplar e, a la fin, a lo pòrta a l’ëstermini. ¹⁴Nosgnor a fà droché ij potent da sò tròno; a sò pòst a fa sté j’ùmij. ¹⁵Ël Signor a l’ha dësreisà ëd nassion e piantà a sò pòst ëd gent sensa pretèise. ¹⁶A l’ha vastà tère ‘d gent pagan-e e dësblàje da le fondamenta pì ancreuse. ¹⁷Chiel a l’ha anientaje, rancaje da la carta dël mond a la mira che ‘d lor a son pa guernasse ‘d memòrie. ¹⁸Dé a l’ha pa fàit j’òm për esse pretensios, a son pa nassù për arogansa violenta.

Coj ch'a mérito d'esse onorà

¹⁹Che rassa a l’é degna d’esse onorà? Cola dj’òm, cand ch’arconòsso l’autorità ‘d Nosgnor. ²⁰Che rassa a l’é pa degna d’onor? La rassa dj’òm, coj ch’a trasgredisso ij comandament. ²¹Un cap a l’é onorà an tra soa gent, ma chiel istess a onora coj ch’a rispeto Nosgnor. ²²Ch’it sie rich, onorà o pòver buta tò orgheuj ant la tëmma ‘d Nosgnor. ²³A l’é n’angiustissia dëspresié n’òm ëd sust ma pòver; e a conven pa esalté n’òm pecador. ²⁴As onora la gent amportanta, ij governant e ij potent. Tutun gnun a l’é pì amportant ëd coj ch’a rispeto l’autorità ‘d Nosgnor. ²⁵D’òm lìber a serviran un sërvent savant, e gnun òm d’anteligensa a troverà da dì^[10].

A riguard ëd l'umilità

²⁶Fà pa ‘l fàuss savant ant ël travaj, date pa d’amportansa ant ël bzogn. ²⁷Mej travajé e esse bondos an tut che blaghé an gir combin an mancand dël necessari. ²⁸Car ël mè fieul, con stima moderà glorìfica toa ànima e daje onor conform sò mérit. ²⁹Gnun a darà rason a un ch’as dà tòrt, e gnun a stimrà un ch'as dëspresia!³⁰ Un pòver a peul esse onorà për sò savèj, ma ‘n rich a sarà onorà mach për soa richëssa. ³¹E se un a sarà onorà ant la povertà, a lo sarà motobin ëd pì ant la richëssa! Contut se un a l’é dëspresià ant la richëssa, saralo nen meprisà motobin ëd pì ant la miséria?

11

¹Un pòver, s’a l’é savi, a peul andé con la testa bin àuta e stesse an tra la gent d’amportansa.

J'aparense a peulo angané

²Làuda pa cheicadun për soa blëssa e dëspresia nen na përson-a për soa aparensa. ³L’avija a l’é bin cita, comparà a d’àutre bestie ch’a vòlo, contut sò amel a l’é ‘l pì doss ch’a-i sia. ⁴Gnun-a blaga për la vestimenta ch’a pòrta e derid pa col ch’a l’é ant la pen-a, përchè l’assion ëd Nosgnor a l’é sorprendenta, e gnun a peul prevëdde lòn ch’a farà. ⁵Vàire rè a son artrovasse ant la póer e d’ësconossù a l’han pijàit soa coron-a. ⁶Vàire potent a son ëstàit dzonorà e ‘d gent famosa a son ëvnùita esse s-ciava.

Deliberassion e prudensa

⁷Ancamin-a a’nformete anans ëd critiché; venta prima osservé e mach an séguit condané. ⁸Anans ëd rësponde, scota da bin, e copa nen la paròla ‘d col ch’a pàrla. ⁹Intra pa an ruse ch’a son pa tò afé, e fà pa d’antërvent an debà ‘d mala gent.

¹⁰Car ël mè fieul, fà pa tròp ansema, s’it esàgere, podrìe pì nen surtìne. A tròp core daspërtut, as rivrà da gnun-e part; dëspérde ij tò sfòrs, a l’é robaté a la ruin-a. ¹¹A-i é col ch’a travaja, ch’a fatìga e a s’afan-a, pura, a restà l’istess andaré. ¹²A-i é chi ch’a l’é débol e a l’ha sempe da manca d’agiut; col ch’a manca ‘d mojen e a l’é bondos mach an povertà: pura Nosgnor a lo guerna con binvolensa e a lo arleva da soa miseria ¹³e a lo fà andé a testa àuta: vàire a në resto ambajà.

¹⁴Bin e mal; vita e mòrt, miseria e richëssa, tut a riva da Nosgnor. ¹⁵Saviëssa, sust, conossensa dla lege a ven-o dal Signor, l’amor e la dritura a son un sò don. ¹⁶Ël top e l’eror a son për ij përvers, e ‘l mal a l’é mach për ij gram. ¹⁷Lòn che Nosgnor a dà a l’é sicur për ij sò fedej, e sò favor a-j farà prosperé sèmper e an sij camin pì belfé. ¹⁸A-i é col ch’a ven rich a fòrsa ‘d risparm e d'economìa, contut costa a l’é soa arcompensa: ¹⁹cand a diran : «  I l’hai trovà d’arlass, adess i podrai gòde ‘d lòn ch’i l’hai”^[11], as sà pa vàire temp a j’andrà: a lasrà tut a d’àutri anans ëd meuire.

²⁰Tente frem a tò angage e fane toa vita, ven vej an compiend tò travaj! ²¹Fate pa ‘mpressioné dai sucess dij pecador; fà fiusa an Nosgnor e tente bon an tò but, përchè a l’é fàcil për Nosgnor fé vnì tut d’un colp un pòver rich. ²²L’arcompensa dël fedel a l’é la benedission ëd Nosgnor: an pòch ëd temp tute soe speranse as realiso. ²³Dì nen : « Ëd còsa l’avrai-ne da manca? E ‘d che beni i podrai dëspon-e ant l’avnì ?”. ²⁴E va gnanca a dì: “I l’hai tut lòn ch’i n’hai pro! Che maleur podrìa-lo capiteme ‘ncora? ²⁵Ant ël boneur as pensa pa a la malora e ant le brute giornà, as dësmentia la prosperità. ²⁵Për Nosgnor a l’é belfé rende a l’òm conform soa condòta ant ël di ëd soa mòrt. Un brut moment a fà dësmentiè ij piasì ëd tuta na vita. A la mòrt ëd n’òm a ven-o fòra soe euvre. ²⁸Ciama gnun beà anans ëd soa mòrt, n’òm as conòss dabon mach a la fin.

Savèj serne j'amis

²⁹Pòrta pa a ca toa na përson-a basta ch’a sia, përchè l’òm fàuss a l’ha tante furbarìe. ³⁰L’orgojos a l’é parèj ëd na pernis da arciam an gàbia, tanme na spia a speta toa crova. ³¹An cangian ël bin an mal a sarà a l’avàit a trové difèt dcò ant ij pì bej gest. ³²¹Con na spluva ‘d feu a s’ampiniss ël brasé, l’òm sensa fej nì lej a buta ‘d bers mortaj. ³³Pijte varda dai gram: lor a fàbrico ‘l mal e a peulo antamnete dcò ti për sempe. ³⁴Daje obergi a n’ëstrangé, e at bolversrà tut an butand coj ëd ca toa contra ‘d ti.

12

¹S’it veule che la gent a agradissa lòn ch’it fas, ch’it sie bin cossient a chi ti ‘t fase dël bin. ²Faje dël bin al fedel e it në saras arcompensà, se nen da chiel, dal Pì Àut sicura. ³Nen ëd bon a col ch’a përsévera ant ël mal nì a chi ch'as nega ‘d fé almòsna. ⁴Don-a ai fedej e giuta pa ‘l pecador ^[12]. ⁵Faje dël bin al pòver e dón-je nen a coj ch’a dëspresio Dé: ch’as daga gnanca un trocion ëd pan e ti dàine nen al përvers, përchè a podrìa dovrelo për dominete, e ti ‘t sarìe doi vire mal pagà për tùit ij favor ch’it l’avrìe faje. ⁶Ël Pì Àut a veul pa le gent sensa fede nì lege, e a farà giustissia ‘d lòn ch’as mérito. ⁷Dà a la brava gent e giuta pa ‘l pecador. ⁸Ant la prosperità, it podras nen savèj col ch'a l’é tò amis; ma ‘l nemis stà sicur che as ëstermrà pa ant ël maleur! ⁹Se n’òm a l’é prosperos, ij sò nemis a son sagrinà; contut ël dësgrassià a l’é chità fin-a da sò amis. ¹⁰Gnun-e fiuse an tò nemis, përchè soa gramissia a l’é parèj dl’aram ch’as cheurv ëd ruso. ¹¹Dcò se un a s’ësbassa e a marcia a testa bassa, pijte varda da chiel; venta tratelo parèj com it polidèisse në specc: sò ruso a ten pa për vàire. ¹²Bùtlo pa aranda ‘d ti, a podrìa fete robaté e butesse a tò pòst. Falo nen sté a toa drita, a podrìa arsërché toa careja; vëddras che a la fin it capiras mie paròle e t’aprovras lòn ch’i diso.

¹³Chi é-lo ch’a l’avrà compassion ëd un fachir s’a l’è mordù da ‘n serpent, o dij domator ch’as avzin-o a le bestie ferose? ¹⁴E gnanca compassion ëd col ch’a frequenta ‘n pecador e as treuva vìtima angagià dai sò pecà. ¹⁵Ël gram a restrà con ti për un moment, ma s’it tombe, at lasrà crové: at tnirà pa pì. ¹⁶Ël nemis a l’é anmlà cora ch’at parla, ma ‘nt ël cheur a pensa ‘d campete ant la tampa; a podrìa avèj le lerme a j’euj, ma s’a treuva la ciansa, a s’anciocrà ‘d tò sangh. ¹⁷A rivèissa mai un maleur, ël nemis a sarìa ‘l prim a esse ambelelà e, sota pretest ëd giutete, at ciaprà për ël garèt. ¹⁸Chiel an mostrand sò ver visagi, a sopatrà la testa, a farà s-ciopaté le man, e an mormorand për vàire at mostrerà soa fausserìa.

13

Prudensa a riguard ëd nòstri somà

¹A-i é d’anflesse le man a toché l’apeis; e col ch’a va con un blagheur a va a smijeje. ²Va pa a cariete d’un peis tròp grev, e va nen a butete ansema a col ch’a l’é pì fòrt e pì rich che ti. A sarìa parèj ëd buté ansema n’ola ‘d teracheuita davzin a na caudera ‘d fèr: pen-a tocà da la caudera l’ola andrà ‘n frise! ³Un rich a fà un tòrt a cheidun e a protesta ‘ncora con chiel-lì; un pòver a l’é tratà malgiust e venta ‘ncora ch’a s’ëscusa. ⁴Se ti ‘t-j serve a 'n rich, chiel as n’aprofiterà ‘d ti; s’a l’avrà pa pì da manca ‘d ti, e ti ‘t l’avras pì nen ëd pianta, it saras chità. ⁵Se ti ‘t l’has cheicòsa, chiel a vivrà a toe spèise, at gavrà tut sensa ch’a-j remòrda la cossiensa. ⁶S’a l’ha da manca ‘d ti a t’angabiolerà: a farà ‘l rufian con ti e at darà na speransa, con bele paròle at ciamrà: “ ëd còs aves-to da manca?”. ⁷At farà svërgogné anvitàndte ai sò festin, fin-a che a l’avrà ruinate për doi o tre vire an dovend réndje j’anvit. A la fin a grignerà ‘d ti, an sopatànd la testa an facia ‘d ti. Peui a farà visa ëd nen vëdte. ⁸Fà ‘tension, fate pa ‘mbrojé, fate nen umilié da torolo^[13]. ⁹Se a t’anvita n’òm anfluent, declin-a sò anvit: combin chiel andrà anans a ‘nvitete con ansistensa. ¹⁰Gnun-a ‘nvadensa për nen esse arpossà, ma gnanca sté tròp da leugn për pa esse dësmentià. ¹¹Pensa pa ‘d podèj traté a l’istess livel con chiel, e gnun-a fiusa ‘d sò largh dëscors; ¹²con le mideme paròle at butrà a la preuva e, an pijànte an gir a podrà esaminete. ¹³It podras esse sicur ch’a trovrà sensa misericòrdia ij tò secret, e ti ‘t saras pa bon a scampé malagràssie e fin-a përzon. ¹⁴Donca, fà bin atension e pijte varda: ti 't marce an brova d’un balatron.

¹⁵Tute bestie a stimo soa midema specie; e l’òm agiss l’istess anvers a col ch'a l’ha davzin. ¹⁶Tuti j’esse vivent a frequento sò sìmil e l’òm as cóbia con sò congéner, an sërcand contat ëd soa spécie. ¹⁷Cosa-i é-lo an comun an tra ‘l luv e ‘l bero an tra gent sensa fede nì lege e ij fedej? ¹⁸A peulo sté an pas la jena e ‘l can? As peul avèj antèisa an tra ‘l rich e ‘l pòver ? ¹⁹Ij borich servaj a son preja dij leon ant ël desert: përparèj ij pòver a son pastura dij rich. ²⁰L’arogant a l’ha oror ëd la vita ùmila. Parèj l’òm rich a l’ha oror dël pòver.

²¹S’a trambla ‘l rich, ij sò amis a lo sosten-o, tutun se ‘l pòver a crova, a l’é arpossà dcò da j’amis. ²²Se un rich a fà n’eror, vàire a ven-o a deje 'd protession, s’a dis ëd gavade, a-j dan rason. S’a l’é ‘l pòver a fé l’eror, a ven arprocià. S’a dis cheicòsa ‘d sensà, a-j dan pa da ment. ²³S’a parla un rich, tut ël mond a stà ciuto, e a esàlto a le nìvole sò dëscors. S’a l’é un pòver a parlé a diso: “Chi é-lo chiel-sì?". S’a s’antrapa ‘l pòver, a lo giuto a tombé. ²⁴Bon-a a l’é richëssa, s’a l’é sensa corussion; nopà për ël përvers la povertà a l’é sempe grama.

²⁵Lòn che n’òm a l’ha ant ël cheur a càmbia sò visage an bin o an mal. ²⁶Un moro sorident a segnala un cheur bin dispòst: trové ‘d proverbi bin pensà a ciama motobin ëd riflession.

14

¹A l’ha ‘d boneur col ch’a sà tnì soe paròle e donch a l’é pa tormentà da la tristëssa ‘d soe fote! ²A l’ha ‘d boneur col che a l’é pa acusà da soa cossiensa e ch’a l’ha pa perdù la speransa!

Utilisassion responsabil ëd le richesse

³Còs serv-lo ël boneur econòmich, se un a l’é avar? Për còs a l’é bon-a la richëssa, se a-i é esitassion a dovrela? ⁴Col ch’ambaron-a a fòrsa ‘d privassion, a travaja mach për d’àutri: ëd soe richësse a saran ëd forësté a fé festa. ⁵Se un a l’é dur fin-a con chiel midem, con chi sara-lo generos? An tute le manere a sarà pa bon d’argiojì dël sò! ⁶Nen ëd pes che col che trata mal chiel midem: costa la paga ‘d soa gramissia. ⁷Se ‘l rancin a fà dël bin, a l’é mach ecession: a la fin as vëdrà sempe sò vissi. ⁸ Con l’anvìa ‘d sò sguard, chiel a l’é bon a nen: a fà visa ‘d pa vëdde la gent e a dëspresia le përson-e. ⁹Sò euj avid ^[14] a l’é mai sodisfàit ëd na part sola: l’angiustissia a-j fà sëcché ‘l cheur! ¹⁰Sò euj gram a son gelos dcò ëd sò pan, pròpi lòn ch’a-j manca fin-a a soa tàula! ¹¹Car ël mè fieul, ant la mzura ch’it peule, fate pa manché ‘l necessari, e presenta a Nosgnor j’oferte dovùe. ¹²Dësmentia mai che la mòrt a tarderà pa, e che ti ‘t conòsse nen ël di ëd marca. ¹³Anans ëd meuire faje dël bin a tò pròssim, conform ij tò mojen : esse generos con chiel. ¹⁴Vate pa a privé d’un di ‘d boneur ch’a passa, perd nen l’ocasion ëd sodisfé un desideri legìtim. ¹⁵An efet, ti ‘t sas bin, ch’it l’avras da lassé a d’àutri ël frut dij tò afann, e che toe sostanse a saran ëspartìe an tra j’ardité! ¹⁶Dà e arsèiv: viv la vita, përchè ant ël pais dij mòrt a-i é gnun-a sodisfassion d’arsërché! ¹⁷La vita as frusta, parèj ëd na vesta; a l'ha la Lege eterna: “It l’avras da meuire!”. ¹⁸Dzora ‘d n’erbo nen sbrolà: ëd feuje a crovo, d’àutre a gico. L’istess për le generassion ëd carn e sangh: un-a a meuir e l’àutra a nass. ¹⁹Tut lòn ch’as fà a vnirà esse póer, e col ch’a l’ha fàit a dësparirà con soa euvra.

La gòj 'd cudì la saviëssa

²⁰A l’ha ‘d boneur l’òm ch’as dèdica a la saviëssa e a rason-a an dovrand soa ‘nteligensa! ²¹Se as ciama an cheur cola ch’a l’é soa stra, a riflet dcò a l’esigensa dla sapiensa: ij sò secret. ²²Chiel a la séguita an soe pianà, parèj d’un veneur, e as buta a l’avàit an sël vieul andova ch’a l’ha da passé. ²³A vàita travers soe fnestre e a starà a scoté a soe pòrte. ²⁴Chiel as fërma aranda ‘d la ca dla saviëssa, e a treuvrà sosta da para ‘d soe muraje. ²⁵A pianta soa tenda davzin, e a trovrà arfugi ant l’òsto dël boneur. ²⁶Chiel a farà ‘l ni ant ij sò branch, e andrà a vive ant la sosta dël boneur: ²⁷a l’avrà tuta la protession da la càud, e a sarà entà an soa presensa gloriosa!

15

¹Col ch’a vénera Nosgnor as comporterà përparèj, e chi a fà soa la lege a l’avrà saviëssa. ²Parèj ëd na mare la Saviëssa andrà a sò rëscontr; a-j farà acoliensa parèj ëd na sposa vérgin. ³A-j darà da mangé ‘l pan dël bon sens, e da beive l’eva dla sapiensa. ⁴Se l’òm a farà pontel dzora ‘d chila, sensa tramblé, s’a l’avrà fiusa: a restrà pa confondù. ⁵La saviëssa a darà un leu d’onor an tra soa gent e an mes ëd la ciambreja a-j butrà le paròle an boca. ⁶Chiel a sarà ‘ncoronà da na gòj dësbordanta, e sò nòm a l’avrà fama eterna. ⁷Ij fòj a andran mai a rìsigh d’otnì saviëssa, e ij pecador a la vedran mai. ⁸La saviëssa as ten leugn dai pretensios, e ij busiard as n’aviso mai ëd chila. ⁹La làuda për chila as peul pa pensesse ant la boca dël pecador, përchè Nosgnor a l’ha nen concedùila. ¹⁰A l’é mach la saviëssa ch’a possa n’òm a laudé Nosgnor, përchè a l’é ‘l Signor midem a ispirela.

Libertà 'd sernia

¹¹Va pa a dì: “I son dëstradame për colpa ‘d Nosgnor”, va nen a fé lòn che pròpi a detésta! ¹²Dis nen: “Chiel a l’ha portame ant l’eror”, përchè chiel a l’ha pa da manca ‘d gent sensa fede nì lege. ¹³Nosgnor a l’ha ‘n ghignon tute forme dël mal, e për ij sò fedej a l’é l’istess. 14 Ant ël prinsipi chiel a l’ha creà l’esse uman, ¹⁴ e a l’ha lassalo magìster ëd soe decision^[15]. ¹⁵S’it veule, donch it seguitras la lege; mantnite fedel a dipend mach da ti. ¹⁶Chiel a l’ha butate dë 'dnans ël feu e l’eva: a ti ël serne ‘ndova stende la man! ¹⁷An facia a l’òm a l’ha butà la vita e la mòrt, a mincadun a sarà dàit lòn ch’a l’ha decidù. ¹⁸Përchè la Saviëssa ‘d Nosgnor a l’é inmènsa, sò podèj a l’é sensa fin e a vëdd tut. ¹⁹Ij sò euj a son dzora ‘d coj ch’a l’han tëmma ‘d chiel, Chiel ch’a conòss tut lòn ch’a fan j’òm. ²⁰A gnun a l’ha comandaje d’esse përvers, e a gnun a l’ha daje ‘l përmess ëd pëcché.

16

Dé a castija ij pecador

¹Gnun-e anvìe ‘d na caterva ‘d fieuj ch’a servo a nen, argiojiss nen ëd fieuj ch’a dëspresio Dé. ²Gnun-a gòj s’a chërso ëd nùmer, s’a rispeto pa l’autorità dël Signor. ³Gnun-a fiusa ch’a vivo vàire ann e fonga pa toa speransa ansima a sò avnì. Mej un fieul ùnich rispetos ëd Nosgnor che mila bon a nen. A l’é mej meuire sensa avèj avù ‘d famija che avèine avù ëd përvers. ⁴N’òm ëd sust a l’é pro për fè prosperé na sità, ma na gëneuria ‘d ligere a la rend un desert.

⁵Ij mè euj a l’han vëddù motobin d’esempi, e mie orije a l’han sentune ‘d pì greve ‘ncora. ⁶Ant ël campament dij pecador a l’é viscasse ‘l feu ëd Dé, sò fot a consuma na gent arvirosa. ⁷Dé a l’ha pa scusà ij gigant d’antan, ch’as chërdio pro fòrt da podèisse arviré. ⁸A l’ha nen risparmià ij consitadin ëd Lòt: a l’avìa oror ëd sò orgheuj. ⁹E gnun-a misericòrdia an sij Canané, sto pòpol destinà a la ruin-a, eliminà për ij sò crìmen^[16]. ¹⁰Midema sòrt a l’é rivaje a sessentmila Israelita, mòrt për l’ostinassion ëd sò cheur. ¹¹S’a-i fussa dcò mach n’òm arviros, a sarìa dròlo ch’a restèissa sensa castigh, ¹²përchè Flin-a e Misericòrdia a son ëd Nosgnor, e chiel a l'é poderos ant ël përdon e cand ësversa sò fot. ¹³Soa misericòrdia a l’é granda parèj ëd soa severità; chiel a giudicherà l’òm për lòn ch’a fa. ¹⁴A scamperà pa ‘l colpèivol con soa pijàita, ma gnanca la passiensa dël giust a sarà confondùa. ¹⁵Chiel a farà pòst a tuta soa generosità; mincadun a sarà tratà conform a soe euvre. ¹⁶Dì nen: “I më stermerai a Nosgnor! Ambelelà ant ël cel gnun a penserà a mi!".

¹⁷Mi i passo sconossù an mes ëd la furfa. Còs son-ne mi, ant ël cheur ëd la creassion sensa fin? ¹⁸Vàrda: ël cel e ‘l cel dij cej, la tèra e ‘l balatron dij mar a tramblo an soa aparission. ¹⁹Dcò le montagne e le fondamenta dla tèra, a sò bèich as buto a tërmolé. ²⁰Ma l’òm a-j dà pa da ment, col ch’a l’é ch’a riflet an sle stra ‘d Nosgnor? ¹S’i faso ël mal, gnun am vëdrà; o se i mentìsso dë stermà, gnun a lo savrà. ²²«Chi é-lo ch’a nunsierà j’euvre ‘d giustissia? E còs peus-ne speré an osservand soa lege?”. ²³Sòn a l’é lòn ch’a pensa ‘l fòl! L’òm ch’a l’ha pa d’anteligensa, a ciapa ‘d bailo an pensand ëd gavade!

La saviëssa 'd Dé a l'é arvelà ant la creassion

²⁴Car ël mè fieul, scótme e amprend mè savèj, àplica toa ‘tension a lòn ch’i diso. ²⁵I manifesterai con gran’ deuit mia giusta dotrin-a, i soagnerai për ti na conossensa ‘d siensa. ²⁶A l’é ant ël prinsipi che an soa Creassion Nosgnor a l’ha fàit soe euvre, e a l’ha ripartì sò pòst e leu a tut. ²⁷Chiel a l’ha ciadlà tut lòn ch’a l’ha fàit për l’eternità, e a l’ha stabilì l’atività dle generassion ëd l’avnì, ch'a l’han mai conossù fam nì strachità, nì a l’han mai chità sò but. ²⁸Gnun ëd lor a l’ha mai arbutà sò pròssim nì dësubidì ai comand ëd Dé. ²⁹Peui Nosgnor a l’ha vaità torna la tèra e a l’ha ‘mpinila ‘d tut sò bin. ³⁰La surfassa dël mond a l’é stàita coatà da tute sòrt ëd bestie vivente che, a la mòrt ëd lor, a torneran a la tèra.

17

¹Nosgnor a l’ha creà l’òm da la tèra e a la tèra a lo fà torné. ²A l’ha stabilì un temp limità ‘d vita, a l’ha fissà për lor n’época da vive e daje fiusa për governé dzora a tut lòn che a-i é an sla tèra. ³Conform a soa natura a l’ha ‘rvestije ‘d fòrsa, a l’ha formaje a soa imàgine. ⁴Për governé bestie e osej e che tut lòn ch’a viv a l’avèissa tëmma dl’òm. ⁵A l'han arseivù 'l podèj ëd dovré le sinch euvre dël Signor, e, coma la sesta a l'ha conceduje 'l don ëd la rason, e coma sétima la paròla, antërpret ëd soe euvre^[17]. ⁶Dësserniment, lenga, euj, orije e cheur, e a l’ha daje ‘d servel për pensé. ⁷A l’ha ‘mpinìje ‘d savèj e d’anteligensa e a l’ha mostraje dcò ‘l bin e ‘l mal. ⁸An sò cheur, a l’ha butaje un pòch ëd soa lus, për feje conòsse l’inmensità ‘d soa euvra: e a l'ha përmetuje 'd gloriesse ant ij sécoj ëd soe maravije

⁹Donch, a peulo laudelo, sò nòm sant, ¹⁰an contand daspërtut la grandëssa ‘d soe euvre, ¹¹Nosgnor a l’ha nen mach donaje la conossensa a j’òm ma dcò an ardità la lege dla vita, e lolì përchè ch'arconossèisso ch'a son mortaj coj che adess a esisto. ¹²Chiel a l’ha fissà con lor n’aleansa sensa fin e a l’ha faje conòsse ij sò decret. ¹³Anlora ij sò euj a l’han vëddù la maestosità ‘d soa glòria, e soe orije a l’han scotà soa vos poderosa. ¹⁴«Pijeve varda,- a l’ha dije-, ëd tute j’angiustissie!» e a l’ha daje a mincadun ëd precet anvers ël pròssim.

¹⁵Nosgnor a vëdd sempe lòn ch’a fan j’uman, nen a resta stërmà a chiel. ¹⁶Fin-a da soa gioventura soe vie 'd lor a van anvers ël mal e a san nen cangié ij sò cheur ëd pera an cheur ëd carn. ¹⁷Ant ël divide ij pòpoj ëd tuta la tèra a l’ha butà un cap për tute le gent, ma Israel a l’é porsion dël Signor, ¹⁸che, coma prim-gènit, chiel a nuriss an dotrinandlo e, dëspensàndje la lus ëd sò amor, a lo chita mai. ¹⁹Për Nosgnor tut lòn ch’a fan j’òm a l’é tanme ‘l sol, ij sò euj a vëddo sempe soa condota. ²⁰Gnun-a ‘ngiustissia a sarà stërmà a chiel, tute le betise dl’umanità a son dë 'dnans ëd Nosgnor. ²¹Ma 'l Signor a l'é bon con tute soe creature, a-j dësbla pa nì a-j chita, ma a-j sparmia. ²²L’almòsna ch’a fà l’òm a l’é un cacèt për Chiel e un gest ëd generosità a sarà stimà da Nosgnor pressios parèj dël lumèt ëd sò euj. Ai sò fieuj e fije a-j conced la conversion. ²³A la fin, un di chiel a s’alverà e a-j rendrà l’arcompensa, sversàndje ansima ‘l contracambi. ²⁴Contut, a col ch’as pentiss, a j’ësmon l’ocasion ëd torné a chiel e a darà coragi a coj ch’as perdo 'd coragi.

Apel a la conversion

²⁵Torna a Nosgnor e chita ‘d fé dël mal, s’it preghe a diminuirà toa colpa. ²⁶Torna al Pì Àut, e vira le spale a l’angiustissia, chiel, an efet, at ëmrà dal top a la lus ëd la salvassion. Detésta ‘d pianta ‘l mal. ²⁷Ant ël mond dij mòrt, chi a lauderà ‘l Pì Àut? Son coj ch’a son viv a doveilo celebré! ²⁸Da un ch’a l’é mòrt, ch’a-i è pa pì, l’arconossensa as perd, mach col ch’a l’é viv e san a làuda Nosgnor. ²⁹La misericòrdia ‘d Nosgnor a l’é sensa fin, e dcò sò perdon për coj ch’a torno a chiel! ³⁰ L’òm a peul pa avèj tut, përchè a l’é nen inmortal ël fieul ëd l’òm. ³¹Còs é-lo pì luminos dël sol? Pura dcò ‘l sol as dëstissa. Përparèj l’esse uman a médita ‘l mal. ³²Dé a ciama cont a j’armeje dël cel, ma j’òm a son tuti tèra e sënner.

18

La majestà 'd Dé

¹Nosgnor a viv da sèmper e për sempe: tut a l’é stàit creà da chiel, gnun-a ecession. ²Mach chiel a l’ha ‘l dirit d’esse proclamà giust. ³Chiel a governa la tèra mach con un gest ëd soa man, e tut a obedis a soa volontà, përchè a dòmina tut con sò podèj, e a separa ‘l sacrà dal profan. ⁴La potensa ‘d soa majestà chi é-lo ch’a podrà mzurela? Ëd pì, dëscheuvre e conté soe misericòrdie? ⁵A-i é nen da gavé e nen da gionté: pa possìbil dëscheuvre ij secret maravijos ëd Nosgnor! ⁶Cora che as chërd d’avèj finì, antlora ‘l travaj ancamin-a; se as fërma: a resta antërduvà. ⁷Còs é-lo l’òm? Còs serv-lo? Col ch’a l’é sò bin e qual ch'a l’é sò mal? ⁸S’a viv sent ann a son già pro. ⁹Ma comparà a l’eternità a son na stissa d’eva ant ël mar e na gran-a ‘d sabia. ¹⁰Për lòn Nosgnor a l’ha passiensa ‘nvers j’uman e a spàntia dzora ‘d lor soa misericòrdia. ¹¹Chiel a vëdd e a sà da bin cola ch’a l’é sòrt e fin, për lòn a l’é bondos ant ël perdon. ¹²La misericòrdia dl’òm a riguarda ‘l pròssim, ma Nosgnor a l’ha misericòrdia ‘nvers tuti j’esse ch'a vivo ^[18]. ¹³A rimpròcia, éduca, a mostra, a men-a torna a chiel col ch’a l’é perdusse tanme un bërgé për sò moton perdù. ¹⁴A l’ha misericòrdia ‘d coj ch’as lasso instruve e ch’as afan-o d’ëscoté soe decision.

Lë spirit giust ëd fé d'almosne

¹⁵Car ël mè fieul, s’it fase dël bin a cheidun, umìlia pa con ij rimpròcc. S’i t’ësmon-e un regal, gionta nen paròle ch’a ferisso. ¹⁶Na paròla bon-a a val pì d’un regal: a l’é parèj dla rosà ch’a leiniss la càud. ¹⁷Òhi! A l’é sicur che na paròla bon-a a vala ëd pì che ‘n bel regal, l’òm generos a smon tùit ëdoi ansema. ¹⁸Ël fòl a rimpròcia sensa deuit; e l’anvidios, cora ch’a dà cheicòsa, a fà pioré.

I l'oma da bin arflete e d'avèj padronansa

¹⁹Stùdia la question, apress pàrla; anans ëd tombé malavi, pijte soèn ëd ti. ²⁰Esàmina ti midem anans che Nosgnor at giùdica, e it trovras përdon ant ël moment ëd rende cont. ²¹Speta pa d’esse malavi për arconòsse da ùmil tò tòrt, e s’it l’has pëccà, mostra tò pentiment. ²²S’it fase na promëssa a Nosgnor, che nen a t’ampedissa 'd compìlo a sò temp, speta pa ‘l di dla mòrt për buté a régola tò vot. ²³Pronte ti midem anans ëd fé un vot, fa nen parèj ëd coj ch’a buto an tentassion Nosgnor. ²⁴Avistne s’it mérite soa ‘ndignassion ant ij darié moment dël di dla mòrt, cand che Chiel a dëstornerà sò visagi da ti. ²⁵Ant ël temp ëd la bondosità dël mangé, venta memorié ‘l temp ëd la famin-a; ant ël temp ëd la richëssa, dësmentia pa ch’it podrìe vnì pòver e an miséria. ²⁶Da matin a vespr, ël temp a peul cangé, tut a passa vit dë 'dnans ëd Nosgnor! ²⁷L’òm savi a pija soe precaussion an tut, ant ël temp dël pecà: a évita ‘d fé dël mal. ²⁸Tuti j’òm ëd sust a arconòsso la saviëssa e a onoro col ch’a l’ha trovala. ²⁹Coj ch’a san parlé a mostro d’esse savant, e a spàntio, tanme pieuva, ëd provérbi bin trovà.

Padronansa

³⁰Fate nen dominé da toe anvìe, fid-te pa tròp ëd toe passion. ³¹S’it cede a sodisfé tùit ij tò but, it faras tò maleur, e it saras la svergna dij tò nemis, ³²Buta pa toa gòj a mné na vita ‘d piasì, përchè soa conseguensa a podrìa esse ‘l paghé motobin car. ³³Ven nen pòver an fasend feste e disné con ëd dné amprontà, cand ch’it l’has pa nen an borsa.

19

¹N’ovrié ch’a bèiv a vnirà mai rich, e col ch’a dëspresia ‘l pòch ch’a l’ha, a drocherà an pressa. ²Desse al vin e core d’apress a le fomne a fan sgaré fin-a ij pì savant, e col ch’a va con meretris a l’é ‘ncora pes. ³Për soa temerarietà a sarà eliminà a mòrt, e ij verm a ‘rditran sò còrp ^[19].

Contra la maldicensa

⁴Chërde tròp an pressa a lòn ch’av diso a l’é da spìrit leger. Col ch’a pëcca a fà dël tòrt a chiel midem. ⁵ Col ch’as pija piasì dël mal a sarà condanà. ⁶Col ch’a òdia la calunia a scampa dal mal. ⁷Mai ripete cheicòsa ch’it l’has sentù dì, e it n’avras gnun darmage. ⁸ Nen parlene nì con l’amis che ‘l nemis; arvela nen ëd la diciarìa: a meno che l'ësté ciuto at fasa colpèivol. ⁹Përchè col ch’a t’ëscota, a l’avrà pa fiusa an ti, e a la prima ocasion a t’avrà an ghignon. ¹⁰Has-to sentù na petegolada? Sótrla drinta ‘d ti! Stà tranquil: at farà pa s-ciopé! ¹¹Na paròla sentùa a fà patì ël badòla, parèj dij dolor dëscobi dla partorient. ¹²Ël gadan ch’a guerna un secret, a l’é com a l’avèissa na flecia ant la cheussa. ¹³S’it sente parlé mal ëd n’amis, ciàmje anans ëd tut a chiel: nen ëd pì fàcil ch’a në sàpia nen; e s’a l’avèissa fàit cheicòsa, procura ch’a lo fasa pa pì. ¹⁴S’a ven acusà tò avsin ëd calunié, ciàmje anans ëd tut a chiel: peul d’esse ch’a l’àbia dit nen; e s’a l’avèissa dit: ch’a lo disa mai pì! ¹⁵A-i é tante ‘d cole lenghe grame! Anteroga pitòst tò amis e chërd pa a lòn che d’àutri a conto. ¹⁶A capita ‘d dì na paròla fòra pòst, ma sensa ‘ntension grama. Ha-lo mai cheicadun pa pëccà con soa lenga? ¹⁷A càpita ‘d dì na paròla fòra pòst, ma ti anteroga tò pròssim, anans ëd condanelo: fà ‘ntërvnì la lege dël pì Àut.

Saviëssa vera e saviëssa fàussa

¹⁸Tuta saviëssa a l’é Tëmma ‘d Dé, e minca sapiensa a l’é pràtica dla Lege. ¹⁹A-i é pa saviëssa ant la conossensa dël mal; gnun-a prudensa ant ël consèj dij pecador.²⁰A-i son d’abilità ch’a son detestàbile; e col ch’a manca ‘d saviëssa a l’é peui mach un torolo. ²¹A val ëd pì n’òm curt d’anteligensa ma ch’a rispeta Nosgnor che n’anteligent ch’a dëspresia la lege. ²²A esist n’ingegn motobin fin për fé d’angiustissie. As trata ‘d dovré d’amicissie për prevalej an giudissi. ²³A-i é ‘l gram ch’a va tut curv an soa tristëssa, ma che drinta ‘d chiel a l’é pien d’angann, ²⁴chiel a sbassa ‘l moro e a fà visa d’esse ciòrni, ma, pen-a sbassà për ti la guardia, as pija l’avantagi dzora ‘d ti. ²⁵E s’a-i la fà pa a fé dël mal për carensa ‘d fòrsa, a la prima ocasion as n’aprofiterà. ²⁶Venta vëdlo n’òm për savèj chi ch’a l’é, e venta rëscontrelo për esse sicur ch’a l’àbia ‘d bon sens. ²⁷La manera ‘d vestisse, ëd rije, ëd marcé, arvelo che géner d’òm ch’a sia.

20

Silensi e paròle

¹A-i é ‘d rimpròcc ch’a son fòra temp; a-i é col ch’a stà ciuto e a mostra d’esse prudent. ²Sempe mej rimprocé che cové 'l ghignon! ³Col ch’arconòss ij sò tòrt a évita l’umiliassion. ⁴Col ch’a veul rende giustissia con la fòrsa a fà pensé a n’eunuch ch’a veul dësforsé na fija. ⁵A-i é cheicadun ch’a l’é considerà savi përchè a stà ciuto, d’àutri ch’a son pijà d'ëstracheur përchè a parlo tròp. ⁶Ma a peul d’essie un ch’a tas mach përchè a sà pa cos dì, o n’àutr che a parla nen, përchè a conòss ël moment bon. ⁷L’òm savi a speta la bon-a ocasion për parlé, ma ‘l farfo e l’òm sensa sust a la lassa passé. ⁸As peul pa soportesse ‘l ciaciaron ma a l’é detestà dcò col ch’as n’ancala pa a parlé.

Ëd paradòss

⁹Dle vire, un maleur a peul serve a cheicadun, d’àutre vagné a peul esse na pérdita. ¹⁰Dle vire, toa generosità a peul avèj gnun efet, opura a peul réndte ‘l dobi. ¹¹Dle vire, la glòria a peul sbassete, e n’umiliassion convertisse an onor. ¹²A-i é col ch’a cata tant con pòch d’argent, e col ch’a paga sèt vire sò valor. ¹³Con pòche paròle ‘l savi as fà stimé, antramentre che ‘l gasépio a sgheira soe amabilità. ¹⁴At servirà a nen ël present ëd ël fòl, përchè chiel a l’ha mach anvìa d’arsèive pì che ‘d dé^[20]. ¹⁵A darà pòch, ma a pretendrà tant; a dovertrà soa boca parèj d’un bateur ëd mercà. L’òm odios, ancheuj at fa un préstit e doman at lo reclama. ¹⁶L’ëstordì a dis: "I l’hai pa d’amis, gnun arconòss lòn ch’i faso e coj ch’a mangio a mia tàula a son lenghe ‘d sùcher!". ¹⁷Ma tùit a rijo a spèise ‘d n’òm përparèj.

Un parlé ch'a va nen bin

¹⁸Mèj sghijé an sl’ësternì che con la lenga! Për sòn la crova dij tavërro a riva vit e brutala. ¹⁹N’òm sensa grassia a l’é parèj d’un dëscors fòra ‘d leu: a seurt sempe da la boca dij baquass. ¹⁹A l’é pa apressià un proverbi ch’a seurt da la boca d’un fòl, përchè a në parla sempe fòra temp. ²¹A-i é ‘d gent tròp pòvra për fé dël mal e ch’a l’ha pa ringret o rimors cand a deurm. ²²Ma a-i é col ch’as ruin-a për rispet uman o për la facia d’un baquaro, përchè as n’ancala nen a dije che ‘d nò; ²³d’àutri, përchè as n’ancalo pa d'arfudé cheicòsa a n’amis, e parèj, sensa rason, as në fan un nemis.

Busiardé

²⁴Bruta màcia për l'òm la busiardarìa, ch'a l’é sèmper an sla boca dle ciole. ²⁵A l’é mej un làder che un busiard ostinà, combin che tùit e doi a condivido la malora. ²⁶L’arlìa ‘d mentì a l’é dzonor e a cheurv ël busiard ëd n’onta sensa fin.

Dit proverbiaj

²⁷Un savi, a l’é pa ch’a l’àbia da manca ‘d vàire për fesse apressié, l’òm ëd sust a-j pias a j’autorità. ²⁸Col ch’a travaja da bin la tèra a farà un baron ëd gran, e col ch’a-j pias a la gent amportanta a podrà fesse perdoné n’angiustissia. ²⁹Regaj, present, a sbòrgno j’euj dij savi, a l’é parèj d’un musel an sla boca ch’a sòfoca le crìtiche. ³⁰La saviëssa stërmà a l’é tesòr sotrà, còs serv-lo l’un e l’àutr? ³¹Përchè l’òm ch’a stërma soe betise a l’é mej ëd col ch’a stërma soa saviëssa.

21

Vàire pecà

¹Car ël mè fieul, s’it ses butate da la part dël tòrt, falo pa pì, e ciama përdon për le fote passà. ²Scapa dë 'dnans dël pecà com as ëscapa da na serp: se t’avzin-e a podrà mòrdte. Ij sò dent a son tanme dent ëd leon: a ranco la vita dl’òm. ³La dësobidiensa a la lege a l’é na lama a doi taj ch’a lassa na fërleca ch’as peul pa varì. ⁴Violensa e orgheuj a pòrta a la ruin-a; përparèj a saran vastà le ca dij pretensios, con tute soe famije. ⁵La preghiera dël pòver a va da soa boca a j’istesse orije ‘d Dé, a sò favor a sarà ‘l giudissi. ⁶Coj ch’arfudo ‘l rimpròcc a marcio an sle pianà dël pecador, ma col ch’arconòss l’autorità ‘d Nosgnor as convertrà dël cheur. Da leugn t’arconòsse ‘l ciaciaron, ma s’a dis ëd betise, l’òm ëd sust as n'antaja. ⁸Constrùve soa ca con richësse dj’àutri, a l’é ambaroné pere për l’invern ^[21]. ⁹La ciambreja ‘d coj ch’a vivo an brova dla lege divin-a a l’é parèj d’un foson d’ëstóbia: soa fin a l’é na giolà ‘d feu. ¹⁰La stra dij pecador a l’é an pian e sensa pere, ma sò but a l’é ‘l balatron dij mòrt.

Saviëssa e folairà

¹¹Col ch’a ubidiss a la lege a resta magìster dij sò pensé. Rispeté l’autorità ‘d Nosgnor a pòrta a la saviëssa. ¹²As peul pa educhesse col ch’a l’é nen bon a fé; nopà a-i é dcò n’abilità ch’a fà chërse l’amaritùdin. ¹³Ël savèj dël savi a l’é parèj d’un fium an chërsùa e ij sò consèj parèj ëd n’adoss d’eva viva. ¹⁴Ël cheur dël badaloch a l’é parèj d’un vas falèt, nen bon a contnì na mìnima conossensa.

¹⁵Se n’òm istruì a sent na paròla sàvia, a l’apressia e ancor a l’aprofondis; ma ‘l beté as në dëspias e a la campa a j’ortije. ¹⁶J’esplicassion d'un torolo a l’é greva parèj d’un badò da porté ant un viage; nopà an sij làver dl’anteligent as treuva grassia daspërtut. ¹⁷Volonté ant le ciambreje a së scotrà lòn ch’a dis l’òm sensà, për podèj peui medité soe paròle.

¹⁸La sapiensa dël beté a l’é tanme na ca ‘n ruin-a, e ‘l savèj d’un sempi a son dëscors ancomprensìbij. ¹⁹L’educassion a l’é për l’insensà parèj ëd caden-e ai pé e manëtte a le man. ²⁰Ël baquaro a grigna àut e fòrt, ël savi a grigna con dosseur e an silensi. ²¹Për l’òm ëd bel deuit l’educassion a l’é na parura d’òr, o un brassalèt a la man drita.

²²Ël maleducà a intra sfrandà drinta ‘d na ca, ma l’òm d’esperiensa ‘d vita as presenta discret. ²³L’òm sensa bon sens a spia da la pòrta drinta ‘d ca, l’òm bin educà as në resta fòra. ²⁴Pa educà scoté a le pòrte: che dzonor për l’òm prudent! ²⁵Coj ch’a parlo tant a fortisso le tavanade sentùe, ma la gent prudenta a pèisa soe paròle. ²⁶Ij gasepio anans a parlo e apress a penso, ij savant anans a penso e apress a parlo. ²⁷Se ‘l përvers a maledis l’aversari a maledis se midem. ²⁸La malalenga antàmna se midema e as fà detesté an sò ambient!

22

Ij fagnan

¹1 Ël fagnan a smija a na pera coatà d’escrement, che tùit a slontan-o con dëspresi. ²Opura a peul smijeje a ‘n baron dë liam: col ch’a lo toca as polida la man.

Ij fieuj mal educà

³Che d’onta pr un pare, d’avèj un fieul malcreà! E s’a l’é na fija: pes ancora. ⁴Na fija ‘d sust a sarà un tesòr pr' ël marì, ma na fija dësvergognà a causerà tristëssa a sò pare! ⁵Na fomna ‘nsolenta a l’é ónta për pare e marì, a sarà dëspresià da tùit ëdoi. ⁶Ij dëscors fòra ‘d leu a son parèj dla mùsica ant ël temp ëd deul: nopà foèt e dissiplin-a strèita a saran sempe saviëssa!

Saviëssa e folairà

⁷Eduché un fòl a l’é tanme taché ‘nsema ij ciap: dësvija na marmòta da la seugn pì ancreusa. ⁸Vorèj mostreje a ‘n fòl a l’é parèj che rasoné con un deurmiard: a la fin a dirà: “Còs i é-lo?”. ⁹Piora ‘n s’un mòrt: a l’ha pa pì la lus. Ma piora pì ancora për un fòl: chiel a l’ha përdù l’anteligensa. ¹⁰Përchè a l’é manch trist che pioré për un mòrt:chiel a l’ha trovà rechie. Ma la vita ‘d n’ëstùpid ^[22]a l’é pes che la mòrt.¹¹Për un mòrt as conta na sman-a ‘d deul, ¹²Combin për un përvers stùpid tut ël temp ëd soa vita.

¹²Sghèira pa vàire temp con ël fòl, e stà nen an companìa con un toblan. ¹³Pijte varda da chiel, për pa avèj dësgust e antamnete con soa frequentassion. Slontànte da chiel e t’artrorvras la pas e it saras pa pì nojosà da soe betise. ¹⁴Còs a pèisa pì dël piomb? A-i é mach na rëspòsta: “ël beté!”. ¹⁵A l’é pì belfé ‘l porté ‘d sabia, sal o bare ‘d fèr che soporté n’òm sensa bon sens.

¹⁶Na carpentarìa bin frema ‘d na ca a peul resiste fin-a a ‘n taramòt; përparèj col ch’a pija na decision ëd madura riflession a tramblerà pa ant l’ora dla vrità. ¹⁷Na decision ch’as pògia su rasonament anteligent a l’é parèj ëd n’arisadura ansima a na muraja bin ras-cià. ¹⁸Ij paloch butà dzora ‘d na muraja a peulo pa resiste an facia ‘l vent. Parèj un cheur meschinòt, ch’as pògia dzora ‘d fantasìe stùpide a resist pa an facia ‘d qualsëssìa tëmma.

La preservassion ëd l'amicissia

¹⁹Un crèp an sl’euj a fà larmé, un crèp al cheur a fà pioré. ²⁰Campé ‘d pere a j’osèj a-j fà scapé; critiché n’amis a s-ciapa l’amicissia. ²¹Se ti ‘t mnàsse l’amis con tò cotel, gnun-e tëmme, a l’é n’eror ch’as peul rimedié. ²²S’it doverte boca contra ‘d n’amis, a-i é sempe la ciansa d’arconciliesse. Ma n’angiùria fàita con arogansa, un secret arvelà o un tradiment a le spale, tut sòn a slontanerà qualsëssìa amicissia. ²³Vàgna la fiusa ‘d tò avzin antramentre ch’a viv an soa povërtà, për argiojì con chiel al temp ëd soa prosperità. Staje fedel, cora ch’a l’é ant la pen-a: it l’avras part a soa ardità. ²⁴Anans dël feu : vapor e fum. Përparèj an sentend d’ansult, it sas che ‘l colé dël sangh a l’é pa leugn. ²⁵I l’avrai mai pau a dëfende n’amis, m’ëstermerai mai dë 'dnans ëd chiel. ²⁶Tutun s’am rivran neuje për colpa soa, tuti coj ch’a lo savran a difideran ëd chiel.

Na preghiera d'agiùt contra 'l pëccà

²⁷I vorerìa un guardian, ch’a vija dzora ‘d mia boca e ch’a fërma a ciav la pòrta dij mè làver. Anlora mi i risicherai pa ‘d condaneme për mie paròle, e ‘d pèrdme për lòn che i dirai.

23

¹Nosgnor, Pare e Magìster ëd mia vita, chìtme pa al caprissi dij mè làver e làsme nen anandieme vers la tombà. ²Sotmèt mè pensé a toa coression e mè cheur a l’educassion ëd la saviëssa, con ël but ëd lassé pa passé nì j’eror nen cossient, nì ij pecà ch’a podrìo réndme colpèivol. ³Parèj i ambaronerai pa j’eror, e i farai pì nen un pecà apress l’àutr, i croverai pa dë'dnans ai mè nemis, sensa lasseje la gòj d’avèime dominà. ⁴Nosgnor, Pare e Dé ‘d mia vita, bùtme pa an podèj d’ësguard sfrontairon. ⁵Dëstorna leugn da mi tute j’anvìe grame. ⁶Che la lussuria e ij piasì sensuaj as faso pa padron ëd mi! Bandómne nen a passion scrose.

Dissiplin-a dla lenga

⁷Car ij mè fieuj, venta amprende a mzuré vòstre paròle. Col ch’aplicherà costi ansegnament a risigherà nen d’esse ciapà an difèt. ⁸Ël caluniator e l’orgojos a s’antrapo ant ël bers ^[23] dle pròpie paròle, parèj dël pecador. ⁹Va pa a costumete a giuré e nominé ‘l nòm dël Dé sant. ¹⁰Lë s-ciav d'un magìster esigent a sarà sempe pien ëd nisson parèj col ch’a giura sèmper e a l’ha ‘l nòm ëd Dé minca istant an sij làver a sarà mai sensa pecà. ¹¹L’òm ch’a giura soèns a moltìplica l’ocasion ëd violé la lege, e ‘l castigh a s’ëslontanerà pa da soa casà. S’a lo fà sensa penseie a l’é colpèivol; s’a lo fà espress a pëcca doi vire. S’a giura ‘l fàuss, a sarà condanà E soa famija a l’avrà ‘d brut moment da vive.

¹²A-i é na manera ‘d parlé comparàbila a la mòrt: a dovrìa mai trovesse an tra ij dissendent ëd Giacòb! Ij fedej ëd Dé venta ch’a në faso astinensa e ch’a vado pa a raviolesse ant ij pecà. ¹³Che toa boca a vada pa a costumesse a ’d volgarità grossiere: a sario ocasion ëd fete colpèivol. ¹⁴Pensa a tò pare e a toa mare, cora ch’it ses setà an tra gent amportanta; desmentje mai dë'dnans a costissì e dì pa ‘d gavade për costuma: përchè it podrìe avèj anvìa d’esse mai nassù e it maledirìe ‘l di ëd toa nassensa. ¹⁵N’òm asdà a ‘n langage scros a podrà mai amprende la bon-a educassion.

Pecà sessuaj

¹⁶Doi spécie ’d colpe a moltìplico ij pecà, la tersa a pròvoca flin-a ‘d Dé: ¹⁷na passion anvisca tanme un grand feu as dëstisrà pa anans d’esse consumà. L’òm sfacià an sò còrp a chiterà mach ant ël moment d’esse brusà; l’òm ampur a l’ha aptit për tùit ij tòch ëd pan: mach la mòrt a lo fërmrà. ¹⁸A-i é dcò l’òm infedel a soa fomna ch’a dis an tra ‘d chiel:”Chi podria vëdme? La neuit a s’ëslàrga d’antorn ëd mi, i son ëstermà da muraje, gnun a peul s-ceireme: gnun-e tëmme, ël Pì Àut as n’aviserà pa dij mè pecà! ¹⁹La tëmma d’ëst’òm a l’é mach për j’euj dj’àutri òm, chiel a sà nen che j’euj ëd Nosgnor a son milen-e ‘d vire pì luminos dël sol: a s-cèiro tut lòn che j’òm a l’han fàit e a fan brecia dij pòst pì stërmà. ²⁰Nosgnor a conossìa tut già anans e apress ëd la creassion. ²¹L’òm an colpa a sarà punì ant le piasse pùbliche, përchè a sarà atrapà ‘n sël fàit cand che meno as l’aspeta.

²²Midema sòrt a l’é për la fomna pa fidela a sò marì ch’a-j dà d’ardité consepì con n’àutr òm. ²³Anans ëd tut chila a l’ha dësubidì a la lege dël Pì Àut. Peui a l’ha faje un tòrt a sò mari. Për finì a l’é prostituisse e a l’ha fàit intré ant ëcà fieuj ëd n’àutr òm. ²⁴Donch, chila a sarà portà ‘dnans ëd la ciambreja dël pòpol e as farà n’ancesta dzora dij sò fieuj. ²⁵E ij sò fieuj a saran esclodù da la comunità e tuta la dissendensa a l’avrà pa pì un dirit. ²⁶ Ël dzonor ëd costa fomna a sarà mai dëscancelà e, apress soa mòrt, as maledirà ‘ncora soa memòria. ²⁷Coj ch’a vivran dòp ëd chila a savran che a-i é nen ëd mej ch’arconòsse l’autorità ‘d Nosgnor e che ‘l seguité ij sò comandament a l’é lòn ch’a-i é ‘d pì doss al mond.

24

Làuda dla saviëssa

¹La Saviëssa a fà elògi ëd chila midema, soa gent istëssa a proclama soa glòria. ²A pija paròla ant la ciambreja dël Pì Àut, as glorìfica dë 'dnans ëd sò podèj. ³A dis:” I son surtìa da la boca dël Pì Àut e i l’hai coatà la tèra parèj ëd na nìvola. ⁴I l’hai drissà mia tenda ‘mbelelà dzora, i l’avìa tròno ansima a na colòna ‘d nìvole. ⁵Mi i l’hai fàit ël gir ëd l’archèngh da sola, e i son portame fin-a al fond pì ancreus dij mar pì gròss. ⁶Mè podèj a s’ëstendìa an sj’onde dël mar e dzora dla tèra ‘ntrega, ansima a tute le gent e nassion. ⁷An tra tùit, i sërcava un leu për arlameme, un possediment për stabilime.

⁸Anlora ël Creator dl’Univers a l’ha dame n’órdin, col ch’a l’ha creame a l’ha fame buté la tenda e a l’ha dime: “Va a sté an tra ij dissendent ëd Giacòb, pija an ardità Israel!”. ⁹Chiel a l’ha creame fin-a dal prinsipi, anans che ‘l mond midem a esistèissa e che ‘l temp ancaminèissa, a l’ha creame, mi i j’era e i sarai për sèmper! ¹⁰I son mi ch’i ufissiava ant ël Tabërnàcol Sant an facia al Pì Àut,peui an sël mont Sion, andova i son ëstabilime. ¹¹Parèj a l’ha fame sté a Gerusalem, la sità andova a l’é mè podèj. ¹²I son anreisame ant un pòpol glorios, ant la porsion ëd Nosgnor, soa ardità.

¹³I son chërsùa tanme un séder an sël Liban parèj ëd n’arsipress an sla montagna d’Ermon, ¹⁴coma na palmera ant l’oasi d’En-Gadi, o tant ‘me n’erbo ëd reuse a Gérico, o përparèj ëd n’uliv majestos ant la pian-a, i son chërsùa àuta tanme un plajo. ¹⁵I l’hai spantià mè përfum parèj dla canela, tanme bàlsam ëd ginéster aromàtich, o përparèj dla mërra sernùa, la përsin-a përfumà ‘d gàlban, òniss e storach, tant ‘me fum d’ancens ant la tenda sacrà. ¹⁶I son parèj ëd na rol, ch’a slonga ij sò branch, e ij mè branch a son gràssia e blëssa. ¹⁷I son parèj ëd na vigna dai brombo elegant, andova che mie fior a son bondose e spléndide. ¹⁸“Avzineve, vojàutri ch’i l’eve anvìa ‘d mi, arsassieve dij frut ch’i smon-o. ¹⁹Përchè pensé a mi a l’é pì doss che l’amel, avèjme a l’é un piasì pì doss che ‘l coté d’amel. ²⁰Coj ch’as nurisso ‘d mi a n’avran na vira pì fam, chi ch’am bèiv a l’avrà ‘ncora sèj ëd mi. ²¹Col ch’a m’obedis a sarà pa confondù, chi a travajerà për mi a pëccherà nen.

La saviëssa e la lege 'd Dé

²²Tut sòn a l’é ‘l lìber ëd l’aleansa dël Pì Àut, la Lege stabilìa da Mosè, l’ardità dle comunità dij dissendent ëd Giacòb. ²³La Lege a dësborda ‘d sapiensa parèj d’un fium, ël Pishon o ‘l Tigris ant la prima. ²⁴A fà s-cionfé l’anteligensa parèj dl’Eufrate, o tanme ‘l Giordan al temp ëd l’amson. ²⁵Përparèj dël Nil a spàntia l’ansegnament, o com ël Ghicon ai temp ëd la vëndumia ^[24]. ²⁶Ël prim a l’ha mai pì finì ëd conòsla, e ‘l darié ‘d rivene al fond. ²⁷An efet, la Saviëssa, a l’ha ‘d pensé pì slargà dël mar e ij sò consèj a l’han la përfondità dël balatron dël mar gròss. ²⁸Mi, la Saviëssa, i son përparèj d'un fossal ch’a pija l’eva d’un ri, opura ‘d n’aquedot ch’a la pòrta a ‘n parch, ²⁹i son dime: «Aroserai mè giardin, i portrai d’eva a mie màndole». E varda lì, mè fossal a l’é vnùit a esse un torent, e mè fium un mar.

³⁰Anlora i farai ancor splendrì mè ‘nsegnament tanme l’aurora ch’i farai bërluse motobin da leugn. ³¹I spantierai tanme na professìa mè ‘nsegnament, për lassèilo a le generassion ch’a ven-o. ³²Vëdde bin, a l’é pa mach për mi ch’i l’hai penà, ma për tuti coj ch’a van an sërcand sapiensa.

25

Coj ch'a son degn ëd fiusa

¹Vardé tre ciòse,che mi la Saviëssa, i n’hai pròpi anvìa e ch’a l’è motobin apressià tant da Nosgnor che da j’òm: frèj ch’as veulo bin, avzin ch’a vivo ant l’amicissia e la bon-a ‘ntèisa an tra fomna e marì. ²Contut a-i é tre sòrt ëd gent ch’i peus pa soporté, e che sò comportament i l’hai n’oror: un pòver pien ëd babìa, un rich busiard e un vej fòl ch’as dà a l’adulteri.

³Se cheuje nen da giovo, coma podras-to trové cheicòsa da vej? ⁴La gent dij cavèj bianch a l’ha criteri ‘d giudissi! E coma ch’a san ij vej dé ‘d consèj bon! ¹Com a l’é bon-a, la saviëssa dla gent d'età e la riflession e ‘l bon sens a j’òm amportant. ⁶Coron-a dij vej a l’é soa esperiensa, ma a l’é la venerassion ëd Nosgnor, soa pì motivassion granda 'd glòria.

⁷I l’hai ant lë spìrit neuv esempi ëd boneur ver, ma i fortirai an sël décim. A l’han ëd boneur coj ch’argiojisso dij sò fieuj, e l’òm ancor an vita da vëdde la crova dij sò nemis! ⁸A l’ha ‘d boneur col ch’a viv con na fomna ‘d sust! Col ch’a sà tnì a pòst soa lenga, e l’òm ch’a l’ha pa dovù serve un magìster meno competent che chiel! ⁹A l’ha ‘d boneur col ch’a l’ha trovà ‘l bon sens, e col ch’a s’adressa a’d gent ch’a scota! ¹⁰Pì ‘d boneur ancor a l’ha col ch’a l'ha trovà la Saviëssa, ma gnun a sorpassa l’òm ch’a vénera l’autorità ‘d Nosgnor. ¹¹La venerassion dël Signor a l’é pì che tut; chi podriesto comparé a col che a n’a l’é padron?

Vàire forme estreme 'd mal

¹²Tute le ferìe as peulo soportesse ma nen la ferìa ‘d cheur; tute le gramissie ma pa la gramissia ‘d na fomna! ¹³Tùit ij maleur, ma nen ij maleur causà da j’aversari; qualsissìa arvangia, ma pa l’arvangia causà dai nemis. ¹⁴Gnun tòssi pes che ‘l tòssi dël serpent ^[25], ma gnun furor pes che ‘l furor ëd na fomna. ¹⁵Mej vive sota ‘l midem tèit con un leon o un dragon che ansema a na fomna grama.

Na fomna grama

¹⁶La gramissia ‘d na fomna a-j deforma ‘l visage e a la rend afrosa tanme n’ors. ¹⁷Sò marì a va a mangé con j’avzin e, scotàndje, a piora mèr. ¹⁸Tute malissie a son nen, comparà a na fomna malegna: che la sòrt dël pecador a peuda tombeje a còl! ¹⁹Për n’òm pasi, na fomna bavarda a l’é parèj ëd na montà sabjin-a për ij pé d’un vej. ²⁹Va pa a socombe a l’anciarm ëd na fomna, va nen a brusete ‘d passion. ²¹Për n’òm, esse mantnù da na fomna a l’é sorgiss ëd rimpròcc, dëspresi e d’ónta granda. ²²Umiliassion, visagi scur e fërleca 'd cheur: costa l’euvra ‘d na fomna grama. ²³Brass e ginoj sensa fòrsa: costa la sòrt ëd sò marì. ²⁴A l’é për motiv ëd na fomna ch’a l’é ‘ncaminasse 'l pecà, për colpa soa i l’oma tuti da meuire. ²⁵Fà pa scapé l’eva da toa sisterna nì libertà ‘d parlé a la fomna grama. ²⁶Se chila a ubidiss pa a toa man, gàvla da toa presensa.

26

Boneur ëd l'òm bin marià

¹A l’ha ‘d boneur l’òm marià da bin: Ël dobi dij di a sarà soa vita. ²Na fomna vajanta a fa la gòj ëd sò marì; an grassia ‘d chila, chiel a pasrà an pas tuta soa vita. ³Che ciansa d’esse bin marià! A ven assignà da Nosgnor a coj ch’arconòsso soa autorità. ⁴A fà pa vàire che st’òm a sia rich o pòver, chiel a l’ha cheur content e ‘l visage seren an tute sircostanse.

Ël pes dij tùit ij mal: na fomna grama

⁵I l’hai tëmma për tre ròbe, ma a l’é la quarta ch’am fa pròpi pau: a l’é la calunia pùblica, na furfa ‘d gent e n’acusa fàussa. Tut sòn a l’é pes che meuire. ⁶Ma pì pes ancora a l’é vëdde na fomna malëgna e con na grama lenga, gelosa ‘d n’àutra ^[26]. ⁷La fomna grama a l’é tanme un giov mal rangià an sël còl d’un beu;vorèj dominela a l’é parèj d'ambranché për la coa n’ëscorpion. ⁸La fomna ciocaton-a a càusa 'ndegnità, dzonor ch’as peul pa stërmesse. ⁹L’imoralità ‘d na fomna a l’é ant l’ecitassion dj’ësguard, a s’arconòss dai beich e dai gieu 'd parpèile. ¹⁰Fà bon-a vigilansa a na fija libertin-a, as n’aprofiterìa ‘d tute toe distrassion. ¹¹Pijte varda ‘d n’euj sfrontà, gnun-e maravije se at possa al mal. ¹²Un viagiator ch’a meuir ëd sèj a l’é pront ëd bèive la prima eva ch’a riva; la fomna grama a sarà stà dë 'dnans ëd tùit ij paloch e a doverta sò turcass a la prima flecia.

Na brava fomna a l'é na benedission

¹³La grassia ‘d na fomna a l’é l’argiojissansa ëd sò marì e sò bon sens a lo guerna an bon-a forma. ¹⁴Na fomna ch’a parla pòch a l’é don ëd Nosgnor, cola educà a l’é ‘d gran pressi. ¹⁵La fomna modesta a l’ha tut sò anciarm, as peul pa valutesse ‘l pèis dël pudor. ¹⁶Drinta na ca bin ciadlà, na fomna bela e brava a l’é tanme ‘l sol ch’a s’alva ant ël pì àut dël cel. ¹⁷Visagi grassios dzora d’un còrp bin fàit a smija a ‘l lum dël chinché sacrà. ¹⁸Doe bele gambe ansima a ‘d cavije fërme a son colòne d’òr dzora ‘d basament d’argent.

Consèj ai fieuj

¹⁹I son antristì da doe situassion, la tersa am fà ‘nrabié: un soldà ch’a viv an miseria, d’òm savi tratà con dëspresi, ma dzortut col ch’a chita la giustissia për ël malfé: che Nosgnor a peuda riserveje na mòrt violenta!

Le tentassion dël comersi

²⁰Difìcil che ‘n mercant a sia esent da operassion dzoneste e un comerciant dal pecà.

27

¹Për vagné pì,'d dné, vàire a pëcco. Col ch’a veul anrichisse a veul pa savèine ‘d nen d’àutr. ²Përparèj com as buta un paloch ancreus an tra doi père, dla midema manera ‘l pecà a sglissa an tra col ch’a cata e col ch’a vend. ³Se ti t’àpliche nen a rëspeté ‘d pianta l’autorità ‘d Nosgnor, toa ca a farà an pressa andé an ruin-a.

Le preuve dla vita

⁴Cand ch’as passa cheicòsa a la siassa, a-i resto mach pì j’ampurità; dla midema manera, ij difèt ëd l’òm a ven-o fòra cand ch’as buta a parlé. ⁵La fornasa a preuva la qualità dël vas fàit dal tupiné; an efèt la preuva dl’òm a stà an soa conversassion. ⁶La produssion ëd n’erbo da fruta a mostra com a l’é stàit coltivà, tanme an ëscotand un òm a parlé, as peul savèisse lòn ch’a pensa ant l’ancreus ëd chiel midem. ⁷Fà pa l’elògi ëd na përson-a anans ch’a sia esprimusse, përchè a l’é an ëscotàndlo ch’it amprende sò valor. ⁸S’it vade darera a la giustissia, ti’t podras trovela e arvestite coma d’un mantel onorìfich. ⁹J’osej dla midema specie as buto ansema për arlamesse; përparèj, pratiché la vrità assembla coj ch’a la pràtico. ¹⁰Ël leon a stà a l’avàit ëd la pijàita, ël pecà avàita coj ch’a fan ël mal.

Ëd varietà 'd parlé

¹¹L’espression dël fedel a l’é sempe marcà da la saviëssa, ma l’òm sensa bon sens a l’é cangiant tanme la lun-a. ¹²Perd pa ‘d temp an tra ij falurco, avàita ‘l moment bon ^[27], ma pijte tut tò temp an tra ij savant. ¹³Ij dëscors dij martuf, an tra le dësbauce dël pecà, a agàsso mal. ¹⁴Ij proponiment ëd coj ch’abuso dij giurament a fan drissé ij cavèj an testa e, ant le dìspute, venta stopesse j’orije. ¹⁵Le ruse dj’orgojos a finisso për fé colé ‘l sangh, e a l’é malfé scoté sò dëscors.

Ëd segret nen mantnù

¹⁶Col ch’arvela un segret a perd la fiusa ch’as avìa an chiel e a trovrà pa pì d’amis. ¹⁷Stima tò amis e réstje fedel, ma s’it dësvele ij segret ch’a l’avìa confidate sërca pa pì d’artrové soa amicissia: ¹⁸përchè, parèj com as perd na përson-a cand a meuir, parèj it l’avras perdù l’amicissia ‘d tò pròssim. ¹⁹Tanme n’osel ch’it lasse scapé d’an man, ti ‘t l’avras perdù l’amis sensa ‘rtrovelo mai pì. ²⁰Vaje pa darera, a sarà giumai leugn: coma na gasela scampà da la liassa. ²¹Përchè na fërleca as peul bindela e për n’ansult arconciliesse, tutun col ch’arleva segret a l’ha pa pì speransa.

Ipocrisìa e retribussion

²²Col ch’a sghicia dl’euj a l’ha 'd’but gram. Dovèisse trovelo, tenlo da banda. ²³An facia ‘d ti sò dëscors a l’é tut sùcher e amel, chiel a sarà pien ëd maravija për toe paròle, ma da darera ‘d toa schin-a a cangerà ‘d langage e a butrà d’antrap a toe paròle. ²⁴Vàire a son le ciòse ch’i l’hai an ghignon, ma gnun-a coma cola rassa d’òm, e dcò Nosgnor a peul nen s-ceireje. ²⁵Col ch’a campa na pera për ària a l’arseivrà an testa. Un colp a tradiment a frapa ‘l traditor. ²⁶Col ch’a drissa un bers a sò pròssim o a-j’ëscàva na tampa, a sarà ciapà chiel anans ëd tùit. ²⁷Tut ël mal ch’it fase a t’artombrà dzora, e it n’antajeras gnanca d’andova ch’a l’é rivà. ²⁸Ël pretensios a-j fà le svergne a j’àutri opura a j’ansulta: ma l’arvangia, tanme un leon a l’avàit a lo speta. ²⁹Coj ch’as argiojisso dël maleur dij fedej a saran ciapà al bers e anans ëd soa mòrt a saran consumà dai sagrin. ³⁰Rancor e flin-a, vardé d’àutre abominassion detestàbile. L’òm sensa fede nì lege a l’é magìster an sòn.

28

Bischiss e vendeta

¹Coj ch’as pijo arvangia arsèivran lor midem l’arvangia ‘d Nosgnor: gnun-a ‘d soe fote a saran lassà passé. ²Përdon-a tò pròssim ij sò tòrt anvers ëd ti midem; anlora, cant ch’it pregheras për ti, Nosgnor a scancelerà toe colpe. ³Se ti 't vade anans a bisché drinta ‘d ti për cheidun, coma podes-to ciamé a Nosgnor d’acordete soa grassia? ⁴Com it peule ciamé ‘d fete përdoné toe fote, se it l’has pa misericòrdia për l’òm, tò sìmil? ⁵Ti, ch’it ses mach ëd carn,s'it guerne rancor, chi podrà-lo anulé ij tò eror? ⁶Pensa a toa fin e chita ‘l ghignon; pensa a la mòrt, a soa corussion, e resta fedel ai comandament ëd Dé. ⁷Avisnte dij comandament, ëd l’aleansa con ël Pì Àut sërca ‘d mai esse an bischiss anvers tò pròssim e fà gnun cont dl’ofèisa ch’a l’han fate. ⁸Pijte varda dle ruse e it saras leugn dal pecà, përchè n’òm ëd passion a cimenta la dìsputa. ⁹L’òm pecador a sëmna zizania an tra j’amis e a spatara calunie an tra la gent ch’a viv an pas. ¹⁰10 Pì as buta bòsch al feu, pì a son vive le fiame; pì la rusa a va anans, pì a ven velenosa. Pì fòrt a l’é l’òm, pì gròssa a l’é soa violensa e sò bischiss a chërsrà conform a soa richëssa. ¹¹un dësacòrd soèns a peul anvisché ‘s feu, e cand a flamba ‘l furor, a cola ‘l sangh. ¹²A sofié an sla brasa s’arvìscola la fiama, ma s’it-j spuve ansima, as dëstissa e a l’é con toa boca ch’as fan le doe operassion.

Malelenghe

¹³Ch’a sia maledì l’òm da la lenga dobia e ‘l delator! Lor a fan meuire vaire përson-e ch’a vivo an pas. ¹⁴Le grame lenghe a l’han ruinà vàire përson-e ‘d bon-a reputassion e obligà soe vìtime a scapè da soa patria ^[28]; a l’han dësblà ‘d sità potente e bolversà famije amportante. ¹⁵A l’han fàit arpudié ‘d fomne oneste, an dëspojàndje dël frut ëd soe fatighe. ¹⁶Col ch’a scota le grame lenghe a trovrà pa pì rechie e a podrà pì nen vive an pas. ¹⁷Un colp ëd foèt a pròvoca na fërleca, ma ‘n colp portà con la lenga a dësbla la përsonalità. ¹⁸Vàire a son tombà a fil d’ëspà, ma pì ancora coj ch’a son mòrt për colpa dle grame lenghe. ¹⁹A l’ha ‘d boneur col ch’a l’é a la sosta da lor, e ch’a l’é pa esponù a sò furor! A l’ha ‘d boneur col ch’a l’é mai stàit crasà dal giov ëd sò podèj e mai a l’é stàit përzoné ‘d soe caden-e, ²⁰përchè sò giov a l’é ‘d fèr, e soe caden-e a son ëd bronz! ²¹Afrosa a l’é la mòrt ch’a procura, a l’é mej la tomba che vive an sò podèj! ²²Ma la grame lenghe a peulo nen contra ij fedej: costissì a brusran mai a soa fiama. ²³Coj ch’a chito Nosgnor a-i cadran andrinta, e an tra costissì a svamperà sensa dëstissesse. Tanme un leon as camperà contra ‘d lor e parèj ëd na pantera a-j farà a tòch. ²⁴Se ti ‘t ciòde tò camp con na ciusa d’ëspin-e, fërma dcò toa boca con un froi. ²⁵S’it pije soèn ëd tò argent e tò òr, soagna dcò ël pèis ëd toe paròle. ²⁶Pijte varda che toa lenga a vada pa a portete ant la colpa e che ti ’t vade nen a tombé dë 'dnans ëd col ch’a l’é a l’avàit për ti.

29

J'ampréstit

¹L’òm generos a conced ampréstit a sò pròssim ^[29]. A portéje socors, a l’é seguité ij comandament ëd Dé. ²Acéta donch ëd presté a tò pròssim, cand ch’as treuva an pen-a, ma ti a toa vira, rend a temp lòn ch’it l’has ampërmuà. ³Manten toa bon-a paròla, përchè a-i sia fiusa an ti: anlora ti ‘t trovras , an tute sircostanse, lòn ch’it l’has da manca. ⁴Vàire a penso che l’ampërmud a sia cheicòsa ‘d trovà ch’as peul conservé an dasend fastudi a coj ch’a l’han giutaje. ⁵Anans d’ampërmudé, as baso le man dël creditor, faséndse ùmil për otnì. Ma al moment ëd rende andaré, as sërca ‘d vagné temp an dasend la colpa a le sircostànse. ⁶Se col ch’a l’ha ‘rseivù ël prestit a riess a paghé ‘l creditor, costì, s'a va bin, a l’avrà boneur a ‘rsèive na cita metà dl’ampërmudà. Desnò ël creditor a sarà fraudà dël sò, e sensa motivassion a sarà fasse un neuv nemis, ch’a-j restituirà mach d’angiurie e maledission, an pagand con dëspresi nopà d’onorelo. ⁷A l’é për lòn che vàire, a son contrari a presté për nen risighé d’esse dëspojà sensa motiv.

. ⁸Contut, venta esse generos con la gent pòvra, e pa feje speté tròp l’almòsna. ⁹9 Për ubidì al comandament ëd Dé, venta che ti ‘t pense dcò ai pòver. Conform soa necessità: màndlo mai andaré a man veuide. ¹⁰But-te pura a rìsigh ëd perde ‘l dné për n’amis o për un frel: che l’argent a vada pa a fé ‘l ruso sota na pera. ¹¹Utilisa toe richësse coma che ‘l Pì Àut a l’ha comandate: a l’é pì d’avantage che guerné tò òr. ¹²Fate n'arserva d’almòsna për ij pòver: it saras preservà da tùit ij maleur, ¹³e at difendrà dal nemis pì che da n’ëscù massiss o na lansa fòrta.

Fesse garant

¹⁴N’òm da bin aceta ‘d fesse garant për sò pròssim, nopà a perd soa dignità col ch’a chita. ¹⁵Dësmentia mai ël caussionari ch’a l’é fasse garant ëd ti, përchè chiel a l’é angagiasse për ti. ¹⁶Mach n’òm sensa fede nì lege abusa dij ben ëd sò garant. Mach n’ingrat a podrìa chité espress col ch’a l’ha salvalo. ¹⁷La caussion a l’ha ruinà vàire gent onesta, a l’ha cigojaje tanme onda dël mar. ¹⁸A l’ha mandà n’esili d’òm potent, obligà a raminghé an tra gent strangera. ¹⁹Un pecador ch’a sia portasse caussionari a sarà vìtima ‘d lòn ch’a l’avrà fàit, e s’a sërca un profit esagerà, a sarà vìtima dla giustissia. ²⁰Giuta tò pròssim conform ai tò mojen, ma pijte varda ‘d nen crové ti midem.

Ospitalità

²¹Për vive a l’é fondamental ël pan, l’eva, un vestì e na ca ch’a fasa da sosta. ²²Mej mangé da pòver sota ‘n tèit ëd plance, che fé spatuss ant le ca dj’àutri. ²³¹Ch’it l’àbie pòch o tant, venta esse sodisfàit ëd lòn ch’it l’has, e it saras mai dëspresià tanme strangé. ²⁴Vita malfé a l’é andé ‘d ca an ca, it dovras sempe sté ciuto, parèj d’un forësté. ²⁵It serviras da mangé e da bèive sensa che gnun at ringràssia, e it sentiras mach ëd paròle mère: ²⁶«Sah, strangé, para la tàula! S’a-i é cheicòsa da mangé dàmlo…». ²⁷“Fòra da sì, forësté ! I l’hai n’anvità ‘d marca: mè frel am farà vìsita, i l’hai da manca dla ca!”. ²⁸Për na përson-a ‘d sust tut sòn a l’é grev: rimpròcc d’esse n’aprofitator e fesse traté da 'ntrus.

30

Le masnà

¹Col ch’a-j veul bin a sò fieul a deuvra soens ël foèt. Pì tard, sò fieul a sarà sorgiss ëd gòj. ²Col ch’a éduca da bin sò fieul a n’avrà vantagi e a sarà sodisfassion con ij conossent. ³Col ch’a istruiss sò pròpi fieul a farà ‘nghicio ai sò nemis, e dë 'dnans dj’amis a dësbordrà d’argiojissansa. ⁴A meuir ël pare? A l’é com a fùissa nen mòrt: a lasrà un sò sìmil apress ëd chiel. ⁵Da viv, a l’era content ëd vëdde sò fieul; al moment ëd meuire: pa d’aringret, ⁶përchè a lassa cheicadun ch’as pijerà arvangia dij sò nemis ^[30] an mostrand a j’amis soa arconossensa. ⁷Col ch’a vìssia sò fieul a në fasrà peui tute le ferìe, e sò cheur a në sarà bolversà për tùit ij pì cit crij. ⁸Un caval mal dressà a vnirà dur da monté, un fieul lassà tròp lìber a l’é soens svantà. Papòta tò fieul e chiel at causerà ‘d brute sorprèise; pija part a sò geugh e chiel at farà pioré. ¹⁰But-te pa a rije con chiel për evité ‘d dovèj seufre për soe fote e a la fin fé schërziné ij dent. ¹¹'Tant ch’a l’é giovo, làslo pa lìber, e ciapa nen a la legera ij sò difèt. ¹²Fràpje le còste antramentre ch’a l’é giovo, për ampedì ‘d ven-e disubidient e testass. ¹³Për lòn, date da fé a educhelo për avèj peui pa da seufre për soa ‘nsolensa.

¹⁴A l’é mej pòver ma robust e san che rich e malaviucc! ¹⁵Salute e bon-a costitussion a valo ‘d pì che tut l’òr dël mond, e pitòst che na fortun-a sensa fin mej un temperament vigoros. ¹⁶A-i é pa richëssa mej che un còrp an bon-a sanità, e la gòj dël cheur a l’é ‘l pì pressios benesse. ¹⁷Mej la mòrt che na vita ‘d maleur, l’arpòs etern a na maladia sensa fin!

Ël damangé

¹⁸Galuparìe dzora ‘d na boca sarà, coste a son j’oferte ansima a na tomba. ¹⁹Còs servlo smon-e tut sòn a na mistà pagan-a? A nen, përchè a mangia pa nì a l’ha anast: përparèj ël malavi ferì da Nosgnor. ²⁰Ël malavi a bèica lòn ch’a s’ësmon e a gëmm, tanme n’eunuch ch’ambrassa na fija.

²¹Lass-te pa andé a la tristëssa e va nen a fete ‘d sagrin da sol. ²²L’òm, për vive, a deuv avèj cheur content: a l’é la gòj ch’a farà pì longa soa vita. ²³Consóla tò cheur, date ‘d corage, schin-a tristëssa, përchè vàire malinconios a son perdusse e la tristëssa serv a nen. ²⁴Anvìa e bischiss a scurso ij di, ij sagrin a pòrto veciaja prima dël temp. ²⁵S’it l’avras un cheur seren, l’aptit a sarà mej ancor, e it mangeras ëd gust.

31

Un contegn giust dë 'dnans a le richësse

¹Le preocupassion ëd la richëssa a fan pa deurme l’òm ch’a l’àbia ëd dné, e l’insomnìa a frusta le fòrse. ²L’afann dël vijé a ten leugn la seugn: maladìa greva nen fèila a deurme. ³Për un rich a l’é fatiga ambaroné ‘d richësse e s’a chita, a tomba ant la dësbàucia. ⁴Ël pòver a fatiga ‘nt le privassion dël vive, e s’a chita, a dròca ant la miseria.

⁵Col ch’a stima l’òr as mantnirà pa nossent, col ch’a séguita ‘l guadagn a andrà dëstradesse. ⁶Vàire a son ruinasse për colpa dl’òr: a son trovasse an facia dël disastr. ⁷L’òr a l’é un bers ^[31] për j’apassionà, tùit ij dëssenà a-i tombo drinta. ⁸A l’ha ‘d boneur ël rich, ch’as artreuva sensa macia e a l’ha pa da manca ‘d core d’apress ëd l’òr. ⁹Chi é-lo chiel-sì ? I lo proclameroma beà: an efet chiel a l’ha compì ‘d maravije an tra soa gent! ¹⁰A l’é surtì ant la perfession col ch’a l’ha subì la preuva? Për chiel a sarà motiv ëd glòria! Col ch’a l’é ch’a podìa trasgredì e a l’ha pa trasgredì? Chi é-lo ch’a l’avrìa podù fé dël mal e a l’ha nen falo? ¹¹Lòn ch’a l’ha a sarà sicur e la ciambreja pùblica a proclamerà soa misericòrdia.

Bel deuit a tàula

¹²Ses-to stà a na tàula fiamenga? Slarga pa toa boca e dì nen: “Che foson ëd ròba ch'a-i é ambelessì!”. ¹³ Avìsnte che l’euj gram a l’é un mal. An tra ‘l creà còs é-lo pes che l’euj? Për lòn l’euj a piora soèns. ¹⁴Dëstend pa la man andova che n’àutr a varda: rabasta nen ël fojòt ansema ‘d chiel. ¹⁵Giùdica j’esigense ‘d tò pròssim da le toe: pensa da bin dzora ‘d tut. ¹⁶Mangia da òm educà lòn ch’it l’has ëdnans, e va pa a sbalafré për nen fete pijé an ghignon. ¹⁷Për galateo, chita ti për prim: fà pa ‘l goliard për nen fete dëspresié. ¹⁸S’it ses setà an tra vàire d’àutri, ch’it sie pa ‘l prim a slonghé la man. ¹⁹L’òm bin educà a n’ha pro dël pòch, parèj che cand a va a cogesse as sent pa sofoché. ²⁰Con n’ëstòmi bin regolà e na seugn ch’arsaniss, a s’àussa a la matin con l’ëspìrit lìber. Carcaveje ‘d seugn, còliche e gumit a son tìpich ëd l’òm galup. ²¹S’it l’has sforsà toa alimentassion, àlvte, va a gumité e ‘t sentiras mej. ²²Scótme, car ël mè fieul, dëspresia pa lòn ch'i diso, a la fin it comprendras ch’i l’hai rason. Esse moderà an tut e vniras pa malavi. ²³Contut, làuda l’anfitrion generos e daje testimoniansa a soa munificénsa. ²⁴Përchè la sità antrega a peul critiché col ch’a l’é rancin ant ij disné e a-j darà na testimoniansa pistin-a ‘d soa avarissia.

Moderassion ant ël bèive 'd vin

²⁵Fa pa l’erlo con ël vin: a l’ha perdune vàire. ²⁶Ant la fornasa as preuva la tempra dl’assel, përparèj ël vin a preuva ij cheur ant na dësfida d’arogant. ²⁷Ël vin a l’é parèj dla vita për j’òm, l’amportant a l’é bèive con moderassion. Che vita a sarìa sensa ‘l vin? A l’é stàit creà da Nosgnor për la gòj dj’òm. ²⁸Se beivù a temp e mzura a dà argiojissansa al cheur e gòj a l’ànima. ²⁹Tutun, beivù an quantità gròssa a dà amaritùdin ëd l’ànima, ecitassion e a possa la gent a dësfidesse. ³⁰La cioca a fà chërse la flin-a e a ruin-a l’ëstrafalon, peui a lo fa vnì débol e a la fin a-j fà dël mal.

³¹Ma ‘nt un disné convivial, s’a-i é ’d vin bon, rimpròcia pa tò avzin, dëspresia nen soa gòj, dije gnanca na paròla d’arpròcc. E se a dovèissa esse tò debitor: s-cincónlo pa an col moment.

32

Bel deuit a 'n disné gròss

¹S’a l’han fate cap-tàula, blaga nen; va a comportete parèj dj’àutri. Cudiss j’àutri convità e but-te con lor a tàula. ²Fàit tut lòn ch’i dovìe fé, arpòste e sélebra la festa con lor për peui arsèive la coron-a për toa bela cortesìa. ³Prend la paròla, com as conven a n’ansian, ma sempe con deuit e sensa gené la mùsica. ⁴Se t’ëscote, va pa a pérdte an slargand ij dëscors e blaga nen ëd fé ‘l savant fòra ‘d leu.

⁵Un concert musical ant un disné a l’é parèj d’un cacet ëd rubin ansima a n’ornament d’òr. ⁶Cacet ëd ësmerald ëdzora ‘d na montadura d’òr a l'é un cant armonios ant la dosseur dël vin.

⁷Giovo, parla mach ant ël necessari, ma mach un pàira ‘d vire se anterogà. ⁸Esse concis, sërca ‘d dì tant con pòche paròle, compòrte parèj d’un ch’a sà ma a stà ciuto. ⁹Va pa a chërdte a livel ëd gent amportanta, pòca bërtavela se n’àutr a parla. ¹⁰Com a ven la lòsna anans dël tron, la grassia s’avansa dë 'dnans l’òm vërgognos. ¹¹Ant ël moment giust, àlvte, resta pa andaré, cor a ca toa pì che ‘n pressa. ¹²Ambelelà, dësmórte e fà lòn ch’it veule, ma pëcca nen con paròle d’orgheuj. ¹³Nopà, ti ringràssia tò Creator, ch’a t'arpata ‘d soa grassia.

La providensa 'd Dé

¹⁴Col ch’a vénera Nosgnor acéta d’esse educà, coj ch’a lo arsërco a trovran sò favor. ¹⁵Coj ch’a sërco la legi a në saran arpatà, tutun l’ipòcrita a trovrà mach motivassion d’ëscàndol. ¹⁶Col ch’a vénera Nosgnor a sërcrà lòn ch’a l’é giust, e soa anvìa për la giustissia a sbërlusrà tanme un far. ¹⁷Un pecador arfuda l‘arpròcc e a trovrà sempe d’escuse për fé soa coveniensa.

¹⁸l’òm ëd sust a trascura pa la riflession, ël marèt e l’orgojos a preuvo gnun-a tëmma. ¹⁹Fà nen sensa penseie ‘nsima: it l’avras gnun pentiment d’avèilo fàit^[32]. ²⁰Marcia pa për vieuj scabros e va nen a ‘ntrapete contra le pere. ²¹Gnun-e fiuse ‘d na stra sensa antrap, ²²e guernte dcò da tò fieuj. ²³23 An tut lòn ch’it fase : fiusa an ti midem. Dcò sòn a l’é guerné ij comandament. ²⁴24 Col ch’a l’é fedel a la Lej a guerna ij comandament, chi ch'a l’ha fiusa an Nosgnor a tëmm pa ‘d delusion.

33

¹Col ch’a vénera Nosgnor a l’avrà pa ‘d maleur, e s’a-i rivrà la preuva a në sarà peui tornà liberà. ¹²L’òm savi a dëspresia pa la Lej ëd Dé; nopà l’ipòcrita a sò rësguard a l’é tanme na nav ant la bùria. ³L’òm ëd sust a l’ha fiusa ant la lege, për chiel a l’é tant degna ‘d fede che na rispòsta d’oràcol. ⁴S’it veule fete scoté, prepara lòn ch’it l’has da dì, sintetisa da bin lòn ch’it sas e peui rëspond. ⁵Ël sentiment dl’ëstordì as bogia parèj dla roa d’un chèr; e sò rasonament a l’é tan’ me n’assal ch’a vira. ⁶N’amis gadan a l’é përparèj a n’ëstalon ch’a susniss a tùit ij sivalié ch’a lo monto.

Diferense an natura e ant l'umanità

⁷Tùit ij di dl’ani arsèivo la lus dël sol: përchè un di dovrìa-lo esse pì ëd marca ‘d n’àutr? ⁸A l’é che Nosgnor a l’ha concepije diferent, fasend distinsion an tra stagion e feste. ⁹A l’ha esaltà càiche di ant la categorìa dij Sant, d’àutri a l’ha lassaie ant la serie ‘d tùit ij di. ¹⁰E dcò tuti j’òm a rivo da la póer përchè Adam a l’é stàit creà da la tèra, ¹¹Nosgnor, an soa gran saviëssa, a l’ha fàit diferent n’òm da l’àutr e a l’ha butaje dzora ‘d camin divers: ^{12 12}cheicadun a l’ha esaltalo, a l’ha sacrane d’àutri e avzinaje a chiel; tutun a l’ha maledine e umiliane d’àutri ancora an taparàndje d’andova ch’a stan. ¹³Parèj dla creja ant le man dël tupiné ch’a-j modela a sò piasì, an cola manera j’òm ant le man ëd col ch’a l’ha creaje: a son butà dë 'dnans ëd le sòrt che Dé a l’ha daje. ¹⁴An facia al mal a-i é ‘l bin, an facia a la mòrt, la vita; parèj ël pecador dë 'dnans a l’òm fedel. ¹⁵Considera dcò tute j’euvre dël Pì Àut: a van tute a doi a doi, un-a an facia a l’àutra.

¹⁶Mi i son ël darié vnùit për ëstudié, com un rapoleur darera dij vignolant. ¹⁷Ma, grassie a Nosgnor ch’a l’ha benedime, i son rivà a mè but,tanme un vëndumior i l’ha empì mia tin-a. ¹⁸Ore, arconòsse da bin, ch’i l’hai travajà pa mach për mi, ma dcò për tuti coj ch’arsërco istrussion. ¹⁹Donch, scoteme, voi, dirigent polìtich, e dcò vojàutri president ëd ciambreja^[33]

Ij vantagi dl'andependensa

²⁰Antant ch’it vive, daje gnun podèj dzora ‘d ti nì al fieul, nì a toa fomna, nì al frel, nì a l’amis. Fà gnun-a donassion ëd tò avèj a n’àutr, da pa dovèj ringreté e ciameje peui andré. ²¹Tant ch’it l’has ancor un sofi ëd vita, lassa che gnun a l’àbia podèj ansima ‘d ti. ²²A l’é mej ch’a sio ij fieuj a preghete pitòst che ti't l’àbie da dipende da lor. ²³An tut lòn ch’it fase fate sente superior, përmët pa che toa reputassion a sia ofendùa. ²⁴A l’é a la fin dij tò di, al moment ëd la mòrt, ch’it assegneras l’ardità.

Tratament djë s-ciav

²⁵Foragi, baròt e cària për ël borich; pan, dissiplin-a e travaj për l’ës-ciav. ²⁶S’it faras travajè tò sërvent, it l’avras arpòs, lassa ch’a fasa lòn ch’a veul e a sërcrà d’evade. ²⁷Giov e cavëssa a piego ‘l cupiss d’un beu; a l’ës-ciav fagnan: baròt e castigh. ²⁸Possa tò s-ciav al travaj përchè a staga pa osios, ²⁹përchè a son vàire le gramissie mostrà da la fagnanerìa. ³⁰Tutun esàgera con gnun, fà nen sensa giustissia. ³¹S’it l’has mach un servidor, tràtlo parèj ëd ti: it l’has catalo con ël sangh. ³²S’it l’has n’ës-ciav, tràtlo da frel: it n'avras da manca parèj ëd toa vita. ³³S’it lo s-cincon-e a scaprà da ti: për che stra t’andras a sërchelo?

34

Ij seugn a son d'ilusion

¹Ilusion e fantasie a fan esse sicur l’òm fòl: ij seugn a dan j’ale ai torolo. ²Parèj d’un ch’a sesiss l’ombra e a séguita ‘l vent, ëd l’istessa manera col ch’a ten cont dij seugn. ³Lòn ch’as vëdd ant ij seugn a l’é mach rifless pur, a l’é mistà nen reala ant në specc. ⁴Da cheicòsa d’ampur a peul seurte ‘l pur? E da la busiardarìa, miraco a peul seurte la vrità? ⁵Oràcoj, seugn, vision: a l’é tut ilusion a dzoneus, a son carcaveje ‘d na fomna ‘nt ij dolor dëscobi. ⁶Daje mai da ment, gavà la possibilità, e mach cola, ch’a sio mandà dal Pì Àut ^[34]! ⁷Ij seugn a l’han dëstradà motobin ëd gent, coj ch’a l’avìo butà soe speranse a lòn ch’a l’avìo sugnà. ⁸La Lej ëd Dé as compiss leugn da coste ilusion, e la saviëssa proclamà da j’òm fedej a l’é vrità e perfession an chila midema.

L'esperiensa a l'é na magistra

⁹L’òm ch’a l’ha viagià a l’ha ‘mprendù vàire: a l’é col ch’a l’ha motobin d’esperiensa ch’a s’esprim con d’anteligensa. ¹⁰Col ch’a l’ha pa passà ‘d preuve, a conòss pòch, ¹¹tutun col ch’a l’ha viagià a l’é ‘nrichisse ‘d competense. ¹²Ant ël cors dij mè viagi i l’hai amprendù pì ëd lòn ch’i savrìa dì. ¹³Soens i l’hai risigà ‘d meuire: i son salvame grassie a mia esperiensa.

Ël timor ëd Dio

¹⁴Rispetè l’autorità ‘d Nosgnor, a veul dì assicuresse ‘d vive për vàire: ¹⁵përchè a së spera 'nt ël Salvator. 16 Col ch’a vénera Nosgnor a l’ha gnun-e tëmme: a spera an Dé, a l’ha pau ëd nen. ¹⁷A l’ha ‘d boneur col ch’a rispeta Nosgnor! ¹⁸Chi é-lo sò apògg? Col ch’a l’é sò sostegn? ¹⁹J’euj ëd Nosgnor a son dzora ‘d coj ch’a-j veulo bin. Chiel a l’é protetor potent, pontel frem, sosta contra ‘l vent afoà, ombra sota ‘l ruin dël sol, difèisa contra j’antrap, agiut ant la crova. ²⁰Chiel arlama ‘l moral e a fà splende j’euj, a dà salute, vita e benedission.

Smon-e 'd sacrifissi

²¹A l’é pijè an gir Nosgnor sacrifiché ‘l frut ëd n’angiustissia, ²²përchè Nosgnor agradiss pa j’oferte dij gram. ²³Ël Pì Àut a l’ha pa piesì dj’oferte ‘d coj ch’a despresio ‘l cult e ‘l perdon dij pecà a dipend nen dal nùmer ëd le bestie sacrificà. ²⁴A l’é tant’me smon-e ‘l sacrifissi dël fieul an facia al pare lë smon-e sacrifissi còn lòn ch’a l’é dij pòver. ²⁵Ël pòver a l’ha da manca d’un crocion ëd pan për vive, gavèilo a l’é criminal. ²⁶A l’é massé sò pròssim ël pijeje ij mojen dl’esistensa. ²⁷A versa dël sangh col ch’arfuda ‘l salari a l’ovrié. ²⁸An efet, un a edìfica e l’àutr a dròca: tuti doi a son dasse pen-a për nen. ²⁹Un a prega, l’àutr a malediss; chi é-lo dij doi ch’a sarà scotà da Nosgnor? ³⁰Arsentesse apress d’avèj tocà un mòrt, peui tochelo torna: còs serv-lo? ³¹Përparèj l’òm ch’a pràtica ‘l digiun për otnì perdon dij sò pecà e peui a torna a pëcché. Chi scotra-lo soa orassion? Che utilità an soa umiliassion?

35

La lege e ij sacrifissi

¹Seguité la lege ëd Nosgnor a val tant parèj dë smon-e vàire oferte. ²Ubidì ai comandament a l’é tanme un sacrifissi ëd comunion. ³Fé dël bin a l’é coma n’oferta ‘d pur fior ëd farin-a. ⁴N’almòsna acordà a ‘n pòver a l’é n’oferta ‘d làuda a Nosgnor. ⁵Asténse dal mal a l’é lòn che ‘l Signor agradiss, fé pa d’angiustissie a l’é sacrifissi d’espiassion. ⁶Contut, va nen a presentete a Nosgnor a man veuide, ⁷përchè a l’ha ordinane tuti costi sacrifissi. ⁸L’oferta dël giust a l’é perfession: a fà rich ^[35]l’autar e sò profum a riva fin-a al Pì Àut. ⁹Ël sacrifissi smonù da l’òm giust a-j pias a Nosgnor: sò memorial a lo dësmentierà mai. ¹⁰Venta esse generos cand t’onore Nosgnor, an portand primissie dij tò camp sensa avarissia. ¹¹Smon j’oferte con moro alégher, consàcra con gòj la décima. ¹²Dà al Pì Àut conform a lòn ch’a l’ha date; falo con cheur generos scond lòn ch’it dispon-e. ¹Përchè Nosgnor a sà rende da bin andaré e at rendrà sèt vire lòn che ti ‘t l’has daje.

Giustissia divin-a

¹⁴Va pa a sërché ‘d tentélo con ëd present: Chiel arfudrà ij tò don. ¹⁵Sërca nen d’ësmon-e cheicòsa ‘d nen giust, përchè Nosgnor a l’é giùdes e a fà pa 'd preferense ‘d prestigi ëd përson-e. ¹⁶Chiel a l’é nen ëd part con gnun contra ‘l pòver, nen mach, ma a scota pròpi la preghiera dël crasà. ¹⁷Chiel a dëspresia pa la sùplica dl’orfanin, nì la vìdoa ch’espon soa plenta, ¹⁸ma a s-cèira dcò le larme ch’a coro an sle ciafërle dla vìdoa ¹⁹e a sent ij bram ëd chila contra col ch’a la fà pioré! ²⁰Col ch’a vénera Nosgnor a trovrà binvolensa e soa domanda arivrà fin-a ‘n cel. ²¹Òhi, la preghiera dl’ùmil a traversa le nìvole e a treuva consolassion mach cand a sia rivà, an ritiràndze nen dal Pì Àut fin-a ch’a sia ‘ntërvnù ²²e a l’àbia fàit giustissia a favor dël nossent. A tardrà pa Nosgnor, e a l’avrà pa passiensa con j’opressor ëd la gent an dasend sodisfassion ai giust e an stabilend torna l’equità.

Al riguard ëd la discriminassion

²³E ‘l castigh a rivrà a j’àutre nassion, fin-a a la mira che a eliminerà e a s-ciaprà soa potensa nen giusta. ²⁴Fin-a che a l’avrà daje a mincadun lòn ch’a mérita dij sò fàit, e a l’avrà giudicà soe euvre conform soe ‘ntension. ²⁵A la fin a giudicrà la càusa ‘d soa gent, e pien d’amor për lor, a-j rendrà l’argiojissansa. ²⁶La misericòrdia ‘d Dé al temp ëd la tribulassion a l’ha tanta ‘d cola oportunità parèj dle nìvole ch’a pòrto pieuva ant ël temp ëd suitin-a.

36

N'orassion për ël pòpol ëd Dé

¹«Misericòrdia ‘d nojàutri, Nosgnor, Dé dl’Univers, ²àussa toa man an sle gent strangere, përch’a vëddo toa potensa. ³Com ai sò euj it ses mostrate sant an mes ëd nojàutri, parèj a nòstri euj fate vëdde grand an mes ëd lor. ⁴Ch’at arconòsso, tanme noi i l’oma arconossù ch’a-i é pa n’àutr dio fòra ‘d ti. ⁵Fà torna neuv ij segn e d’àutri portent, glorìfica toa man e tò brass ëd drita. ⁶Dësvija lë sdegn e sversa la flin-a, dësbla l’aversari e tampa giù ël nemis. ⁷Pressa ‘l temp e avìsnte dël giurament: che toe maravije a sio contà. ⁸Ch’a sia consumà dal feu col ch’a veul scampé, ch’a vado an perdission coj ch’a fan dël mal a toa gent. ⁹Sgnaca le teste dij governant nemis ch’a diso:”A-i é gnun fòra ‘d nojàutri!”. ¹⁰Assembla tute le tribù ‘d Giacòb, daje soa possession com a l’era ant ël prinsipi ^[36]. ¹¹Pietà Nosgnor, ëd la gent ch’a pòrta tò nòm, d’Israel ch’it l’has tratà com a fùssa tò primnassù. ¹²Pietà ‘d toa sità santa, ëd Gerusalem, andova che ti ‘t ëstàghe. ¹³Che Sion a sia ‘mpinìa ‘d gent celebrànta, toa gent ëd toa glòria. ¹⁴Testimònia a favor ëd tò pòpol ch’a l’é stàit creà fin-a dal prinsipi, compiss le promësse fàite an tò nòm dai profeta. ¹⁵Daje arcompensa a coj ch’a spero an ti, che ij tò profeta a sio trovà degn ëd crédit. ¹⁶Nosgnor, scota la preghiera dij tò sërvent conform la benedission d' Aron për toa gent, ¹⁷përchè, an sla tèra, tut ël mond a ‘rconòssa che ti ‘t ses ël Signor, ëd Dé ‘d tùit». ¹⁸Lë stòmi a peul digerì tute sòrt d’aliment, pura, a-i é ‘d mangé mej che d’àutr. ¹⁹Ël palà ‘rconòss ël gust d’un piat ëd sarvagin-a, parèj në spìrit ëd sust arconòss ij dëscors busiard. ²⁰Në spìrit torzù a pòrta dësgust, tutun l’òm d’esperiensa a dà lòn ch’a mérita.

Serne na fomna

²¹Na fomna venta ch’aceta l’òm ch’a-j presento, ma serte fije mariòire a son mej che d’àutre. ²²La blessa ‘d na fomna a dà argiojissansa a sò marì: a peul pa desideré nen ëd mej. ²³Se peui a sà dcò parlé con dosseur e bontà, a-i sarà pa un marì pì boneuros che col-lì. ²⁴Pijesse na sposa a l’é la pì bon-a dj’aquisission: agiut e apògg për sò òm. ²⁵Ambelelà dova a-i é pa cioenda, tut a peul esse ravagià, andova a-i é pa fomna l’òm a gëmm solengh. ²⁶As dà pa fiusa a ‘n làder vagabond, ch’a passa da borgh an borgh! ²⁷Përparèj dl’òm sensa famija ch’as cogia basta ch’a sia.

37

Amis fàuss

¹Tùit a peulo dì: «I son dcò mi tò amis!»; m’a-i é ëd gent ch’a son amis mach ëd nòm. ²Che tristëssa mortal a l’é n’amis ch’a ven a esse nemis! ³D’andova seurt-la ^[37]sta ‘nclinassion grama, che adoss a l’ha, da cheurve la tèra con toa malissia? ⁴A-i é mach ël camrada ch’argiojiss ëd tò boneur, mach che ant ël di dël maleur a s’adresrà contra ‘d ti. ⁵L’amis a sarà pront a partagé toe pen-e tant ch’a-i sia da mangé, tutun, ant ël moment ëd la malora at sarà nemis. ⁶Che tò cheur a vada mai a dësmentié l’amis, avìsnte ‘d chiel ant ël bin-esse.

Prudensa cand ch'as arsèiv ëd consèj

⁷Minca consilié a sugeriss sò consèj, mach che a-i é col ch’a dà consèj a pròpi profit. ⁸Pijte varda da coj ch’a dan consèj: venta sëmper anformesse ‘d cole ch’a son soe vere necessità - chiel ant ël dé consèj a penserà a sò anteresse - përchè a vada pa a campé la sòrt dzora ‘d ti ⁹e a disa:” It l’has sernù un bon camin”, peui as tnirà aranda për vëdde lòn ch’at ancapiterà. ¹⁰ Vate pa a consijé con coj ch’at beico dë sbies, stërma lòn ch’it veule fé con coj ch’at anvìdio. ¹¹Va mai a pijé consèj da na fomna an sla soa rival. Nì da un tëmros an sla guera, nì d’un negossiant an sël mercà, nì d’un comprador an sël pressi ëd véndita, nì da n’anvidios an sl’arconossensa, nì d’un sensa cheur an sla bontà, nì d’un fagnan an sël travaj, nì d’un salarià an sl’amson, nì d’un sërvent pìgher an s’un grand travaj; dipend mai da costissì për gnun consèj. ¹²Nopà frequenta soèns n’òm ëd fede, conossù da ti tant ‘me osservant dij comandament e ch’a l’àbia ij midem sentiment ëd ti: s’i dovèisse tombé, a savrà compatite. ¹³Séguita ‘l consèj ëd tò cheur, përchè gnun a sarà pì fedel che chiel. ¹⁴La cossiensa ‘d n’òm tavòta a peul avertì mej che sèt sentinele butà ant na tor për vaité. ¹⁵Tutun, prèga pì che tut, ël Pì Àut, përchè at guerna an tò camin vers la vrità.

Saviëssa vera e fàussa

¹⁶La rason a l’é prinsipi ëd tut: bon-a riflession anans ëd qualsëssìa assion. ¹⁷A l’é ant lë spìrit che ij pensé a l’han soa rèis; a në rivo sti quat branch-sì: ¹⁸bin, mal, vita e mòrt, ma cola ch’a dòmina dzortut a l’é tavòta la lenga. ¹⁹A peul d’essie n’òm magìster ëd vàire d’àutri, meno che, a l’é pa bon a dësbrojesse da sol. ²⁰A -i é col dotà ‘d bërtavela e ch’a fà visa d’esse savi: a sarà ‘n ghignon a tùit e a l’avrà gnanca da mangé, ²¹përchè a l’avìa pa avù la grassia da Nosgnor, e a l’é giun ëd tuta saviëssa. ²²D’àutri a son savant ma mach për lor: dzora ‘d sò làver ij frut sicur a rivo da soa ‘nteligensa. ²³Nompà, l’òm savi a dà saviëssa për soa gent, e ij frut ëd soa anteligensa a son degn ëd fiusa. ²⁴Ël savi a sarà colm ëd benedission e considerà beà da tuti coj ch’a lo vëddo. ²⁵Ij di dla vita dl’òm as peulo contesse, tutun ij di d’Israel a son sensa nùmer. ²⁶Ël savi a otnirà fiusa da sò pòpol tant ‘me n’ardità e sò nòm a vivrà për sempe.

Al riguard ëd la moderassion

²⁷Car ël mè fieul, tut arlongh toa vita, but-te a la preuva: arconòss lòn ch’a l’é mal për ti e sàpie arfudelo. ²⁸An efet, pa tut a conven a tùit e nen tuti apressio tut. ²⁹Venta mai esse tròp goliard a tute le galuparìe, vate mai a campé an sij piasì e an sël mangé, ³⁰përchè mangé tròp a l’é sorgiss ëd maladìe e l’ecess a l’é scheur nausios. ³¹Vàire a son mòrt për intemperansa: col ch’as contròla a farà pì longa soa vita.

38

Riguard a 'd medich e salute

¹Onóra ‘l médich për sò servissi: dcò chiel a l’é stàit creà da Nosgnor. ²L’art ëd la varigion a ven dal Pì Àut, e dcò dal rè a s’arsèiv ëd gràssie. ²Ma ‘l médich a peul esse fier ëd sò savèj: chiel a l’ha l’amirassion ëdcò an tra ij grand. ⁴Nosgnor a fà s-ciòde d’èrbe meisinòire da la tèra e l’òm ëd sust a-j dëspresia nen. ⁵I lo savoma bin: a l’é gràssie a ‘n tòch ëd bòsch che Mosè a l’ha fàit vnì bon-a da bèive l’eva: an gràssia d’un bion a l’é arconossusse ‘l podèj ëd Dé! ⁶Dé a l’ha daje a l’òm la siensa përchè a glorifichèisso soe maravije: ⁷con le piante ël dotor a soagna e a gava ‘l dolor, e lë spessiari a pronta ‘d melangi. ⁸Ma a l’é da Nosgnor ch’a-i riva ‘l benesse dla tèra: soe euvre a vniran mai a manch! ⁹Car ël mè fieul, dovèisse mai tombé malavi, perdte pa an malinconìa ma prega ‘l Signor e chiel at varirà! ¹⁰Tente leugn da toe fote, purìfica cheur e man da tute le colpe. ¹¹S’it peule felo: smon a Nosgnor na brancà ‘d farin-a volàira compagnà d’ancens e euli. ¹²Peui lassa ch’antërven-a ‘l médich, dcò chiel a riva da Nosgnor, ch’a staga pa leugn da ti: it n’has da manca. ¹³A-i son peui ëd cas, che gnanca ‘l dotor a riess a varite: ¹⁴a l’é antlora ch’it l’has da preghé ‘l Signor ch’at conceda d’arlamete ant la tribulassion e d’otnì l’arsaniment e ‘d conservete an vita. ¹⁵Col ch’a pëcca dë 'dnans ëd sò Creator a mérita ‘d tombé ant le man ëd un médich^[38]!

Seurte dal deul

¹⁶Car ël mè fieul, piora ‘l mòrt ch’a l’era car a ti, ancamin-a ‘l deul e sfòga tò dolor. Daje seportura conform a soa volontà e soagna soa tomba. ¹⁷Che toa plenta a peuda esprime l’amarëssa! Frapa tò cheur con ardor. Pòrta ‘l deul për tut ël temp ch’ai n’a-i é da manca : ch’a sia proporsionà a soa dignità, evité tute maldicense e peui, sërca ‘d consolete ‘d tò sagrin. ¹⁸As peul meuire ‘d soferensa e la pen-a dël cheur a consuma le fòrse. ¹⁹Ël maleur gròss a slonga ‘l sagrin e l’angossa sensa fin a pòrta a na vita ‘d maledission e 'd miséria. ²⁰Laste pa andè a la tristëssa, bùtla da banda e pensa a tò avnì. ²¹Dësmentia mai: da la mòrt as torna nen, tò grand sagrin a servirà pa nì a ti nì a col ch’a l’é mòrt e at farà mach dël mal. ²²Avìsnte che soa sòrt a sarà dcò la toa: “Ier a mi, ancheuj a ti”. ²³Cand che n’òm a intra ant ël darié arpòs, a l’é dcò la memòria dël mòrt ch’a l’ha dirit a la rechie; consolassion ëd chiel adess che sò spìrit a l’é partì.

Comersi e artisanat

²⁴Për vnì a esse un savant, un magìster ëd saviëssa, venta avèj motobin ëd moment ëd rechie. Col ch’a l’ha pòca ocupassion manual a vnirà esse savi.²⁵Com a podria-lo vnì savi ël lauràur. A l’ha mach n’orgheuj: dovré l’avuja, fé andé anans ij beu, passé soa vita al ritm ëd sò travaj e sò bocin. ²⁶Tut ël but a stà ant ij sorch e le preus e as deurm nen la neuit për deje da mangé a le vache. ²⁷L’artisan e l’artista ch’a passo la neuit tanme ‘l di, e a burin-o ‘d gravure an sij cacèt, a buto tut ël deuit a varié le figure; tùit aplicà a la riprodussion dël model a stan dësvij a compì da bin ël travaj. ²⁸Parèj ël fré, setà dë 'dnans ëd l’ancuso: as concentra an sël fèr da travajé. Ël flambé dël feu a lo coata ‘d sudor, e con ël calor ëd la fòrgia a dev loté. Ël rabel dël martel a jë struniss j’orije, e ij sò euj a stan pontà ‘n sël model d’arproduve, tut ciapà dal perfessionament ëd soa euvra e a passa la neuit a otimisela. ²⁹L’istess ël tupiné, setà a sò travaj: a fà viré sò torn con ij pé. Tavòta preocupà ‘d finì l’euvra, a buta tùit ij sò sfòrs a la riprodussion d'un gran nùmer ëd tòch. ³⁰Con le man a modela la creja antramentre che con ij pé a në contràsta la resistensa: tut angagià a na vernisadura a la perfession a stà dësvij për polidé ‘l forn. ³¹Tuta sta gent-sì a l’ha fiusa an soe man e mincadun a l’é espert ëd sò mesté. ³²Na sità, sensa ‘d lor as podrìa pa drissesse, nì j’òm a-i podrìo sté o andé an gir. Ma ‘l consèj ëd palass-sità a-j ciama pa sò avis, ³³nì a l’han pòst ant la ciambreja. Lor a pijo nen pòst an slë scagn da giùdes përchè a capisso nen la lege o ël dirit. ³⁴Nì a comparisso an tra j’autor dij proverbi. Contut lor a sosten-o j’euvre materiaj e soa preghiera a l’é për mej esercité sò mesté.

L'atività dlë scriba

Bin divers a l’é col ch’a s’àplica a medité la Lej dël Pì Àut.

39

¹Chiel a studia la saviëssa dij magìster antich e a medité ‘l message dij profeta. ²Chiel a guerna le memòrie dj’òm famos e ‘d lòn ch’as conta dj’òm avosà e a intra ‘ndrinta a le sutilità dij proverbi. ³Arsërca ij segret ëd le paràbole, j’enìgma dij proverbi e tuta soa vita a l’é ocupà da le màssime dla sapiensa. ⁴A peul përparèj rende servissi a ‘d gent amportanta, aranda dij dirigent ëd govern. A chiel as dan d’ancàrich a viagé an tèra strangera, përchè a l’ha esperiensa dël bin e dël mal ëd l’òm. ⁵Tute le matin a s’alva bonora për dedichesse a Nosgnor ch’a l’ha crealo, e preghé an presensa dël Pì Àut. Chiel a doverta ij sò làver e a ‘ncamin-a l’orassion, an ciamand përdon dij pecà comëttù. ⁶A prega Nosgnor, ël Grand Dé, ‘d vorèije inspiré d’anteligensa ;anlora dcò chiel a podrà spantié ël message ‘d soa saviëssa e, con l’orassion, ringrassié ‘l Signor.

⁷Parèj ël savi adressa soa volontà e sò savèj, an meditand ij misteri divin. ⁸Ël savi a mostra l’educassion fiamenga ch’a l’han mostraje, as glorierà ant la lege, régola dl’aleansa ‘d Nosgnor. ⁹Tùit a vanteran soa ‘nteligensa e a sarà mai dësmentià; soa memòria a sarà mai perdùa e sò nòm a restrà viv fin-a a la dariera generassion dl’òm. ¹⁰Le nassion a conteran ëd soa sapiensa e la ciambreja a proclamerà sò elògi. ¹¹An soa vita, as lasrà darera un nòm pì glorios che mila d’àutri e cand ch’a rivrà soa ora , a podrà meuire sodisfàit.

N'inn ëd làuda a Nosgnor

¹²I veui ancor espon-e mie riflession, i jë smijo a la lun-a ant ël sò pien ëd metà mèis, i son ampinime d’ideje che i veui esprime. ¹³Scoteme fieuj sant, e chërse tanme na pianta ‘d reuse an brova dl’eva. ¹⁴Parèj dl’ancens spantié bon profum, e com ël liri ch’as cheurv ëd fior. Antoné un càntich e cantelo an còro, ringrassié Nosgnor për tut lòn ch’a l’ha fàit. ¹⁵Proclamé sò grand Nòm, fé conòsse soa làuda e con vòsti cant al son ëd l’àrpa. Celebrelo parèj:

¹⁶«Magnìfiche j’euvre ‘d Nosgnor! A sò temp tute soe euvre a saran realisà. ¹⁷Venta pa ciamesse: "Përchè sòn?Còs serv-lo lòn?". Al moment bon tute le domande a l’avran rispòsta. Dé a l’ha mach da dì na paròla, e j’eve as fërmo tanme ant na diga; basta ch’a lo disa e le cisterne a s’ampinisso. ¹⁸Chiel a dà n’órdin e tut as compiss com a veul; gnun a peul buté d’antrap a soa salvëssa. ¹⁹Dë 'dnans ëd j’euj a l’ha tut lòn ch’a fan ij mortaj, e a peul scapé nen a sò bèich. ²⁰Sò colp d’euj a sesiss ël prinsipi e la fin dij temp: për chiel nen a l’é strasordinari. ²¹Venta pa ciamesse: “Còs é-lo sòn? E lòn, còs serv-lo?”, përchè tut a l’é creà con un but precis. ²²Soa benedission a dësbòrda tanme un fium, parèj ëd na bùria ch’a va inondé la tèra. ²³Contut le nassion a sperimenteran soa flin-a, parèj com a l’avìa trasformà j’eve ant un desert salà. ²⁴Soe stra a son drite për ij sant, ma pien-e d’antrap për ij sensa-lege. ²⁵Tut lòn ch’a l’é bel e bon a l’é stàit creà dal prinsipi, com ëdcò ij maleur ^[39]për ij pecador. ²⁶Për vive, jë bzògn ëd prima necessità për l’òm a son: eva, feu, fèr e la sal, farin-a ‘d gran, làit e amel, vin, jus d’uva, euli e vestì. ²⁷Tut sòn a l’é un bin për ij fedej, ma a ven a esse nociv për la gent sensa fede nì lege. ²⁸A-i son ëd vent creà për castigh che con sò furor a grevo na vira ‘d pì e a l’ora dël giudissi, a s-ciodran tuta soa violensa an pasiand parèj lë sdegn dël Creator. ²⁹Feu, grela, famin-a e mòrt, tut sòn a l’é stàit creà për ël castigh. ³⁰ Dent a cròch ëd le bestie ferose, scorpion, vìpre, spa d’arvangia contra j’infedej, ³¹tuti costissì a esulteran d’ubidì a sò comand. Pront an sla tèra për tùit ij bzògn, A sò temp a trasgrediran pa la paròla. ³²Tut sòn për mi a l’é ciàir dal prinsipi. Donch, i l’hai pensaie ansima e butalo për ëscrit: ³³“Tut lòn ch’a fà Nosgnor a l’é bon, ant lë bzògn chiel a provëdrà a lòn ch’a manca”. ³⁴Venta nen dì: “ Sòn a l’é pes che lòn!”. Përchè a-i rivrà ‘l temp che tut a sarà arconossù tanme bon! ³⁵E adess canté con tut vòst cheur e a vos rionda e benedì ël nòm ëd Nosgnor”.

40

Miseria dl'òm

¹Tuti j’òm a son sotmëttù a fastudi, un giov grev a pèisa an sij fieuj d’Adam, dal di ch’a seurto da le ventraje ëd soa mare fin-a a cand a torno a la mare-tèra ’d tùit. ²Lòn ch’a-j rùmia ant ij pensé e a-j fà pau, lòn ch’a speto con aprension, a l’é ‘l di ëd soa fin. ³A son tuti butà parèj, a ‘ncaminé dal rè ch’a l’é stà dzora ‘d sò tròno, fin-a ‘l darié sò sùdit setà për tèra ant la snìsia, ⁴da col ch’a pòrta ‘l mantel ross e la coron-a fin-a a col vestì mach ëd tèila. ⁵A conòsso tuti la ràbia e la gelosìa, ël turbament e l’anchietùdin, la pau dla mòrt, ël rancor e la dëscòrdia. E s’a van a cogesse për trovè d’arlass, la seugn ëd la neuit a dësvija soe angosse. ⁶A s’arlama për pòch, scasi nen, peui ant ël seugn, parèj d’un di ëd vardia, a l’é bolversà da le carcaveje ‘d sò cheur, com a fussa scampà dal front ëd bataja. ⁷E antramentre che ‘nt ël seugn a stà për butesse an salv, as dësvija, an maravijàndze dla tëmma nen real. ⁸Costa a l’é la situassion ëd tùit ij vivent, da l’òm a la bestia; contut, për ël pecador a l’é sèt vire pes: ⁹mòrt, sangh, dëscòrdia e guere, malora, famin-a, ruin-a e disàstr. ¹⁰Tuti sti maleur a son ëstàit creà për ij gram, e sempe për lor ch’a l’é rivane la grand inondassion. ¹¹Tut lòn ch’a ven da la tèra, a-i tornerà; j’eve a torno sèmper al mar^[40].

L'angiustissia a trionferà pa

¹²A spariran tùit ij present fàit për corompe ij giùdes e j’angiustissie: mach la lealtà a restrà etérna. ¹³Le richësse 'ngiùste a sëccheran parèj d’un torent, as perdran com artron-a ant na buria un tron ch’a struniss. ¹⁴Ij trasgressor a ‘ndran an ruin-a përparèj coma 'l nen giust a s’arpatrà an dovertand le man. ¹⁵La dëssendensa dij përvers a butrà pa pì d’àutri branch, le rèis pa pure a saran dzora ‘d na pera dura sensa teren. ¹⁶Ij goré ch’a chërso aranda dl’eva o an brova d’un ri, a saran tajà anans ëd tute j’àutre erbe. ¹⁷Contut la generosità a l’é un paradis benedì e l’almòsna a dura sempe.

Le gòj ëd la vita

¹⁸Dossa a sarà la vita dl’ovrié e ‘d col ch’a basta a chiel istess, ma pì ancor a lo sarà për col ch’a treuva un tesòr. ¹⁹Un nòm a l’é assicurà da vàire fieuj o da la fondassion ëd na sità, ma na fomna ireprensìbila a sarà pì stimà ancor. ²⁰Vin e mùsica arlamo ël cheur, ma l’amor dla saviëssa pì ancor. ²¹La fluta e l’arpa a fan na bela melodìa, ma na paròla gentila a l’é pì dossa ancor. ²²L’euj a l’ha anvìa ‘d grassia e blëssa, ma dël verd ëd la campagna pì ancor. ²³L’amis e ‘l cambrada as treuvo sèmper al moment giust, tutun fomna e marì pì ancó. ²⁴Ij frej e n’agiut a servo ant ij brut moment, ma la carità a salverà pì ancó. ²⁵L’òr e l’argent a dan na posission sicura, ma ‘n bon consèj a ven apressià pì ancó. ²⁶Richëssa e potensa a dan fiusa al cheur, ma la tëmma ‘d Nosgnor a la dà pì ancó. S’it vénere ‘l Signor, at mancrà nen; con Chiel it l’avras pa da manca ‘d ciamé d’agiut. ²⁷La venerassion ëd Nosgnor a l’é un paradis benedì, e soa protession a val ëd pì che tute j’àutre glòrie.

La dësgrassia 'd mendiché

²⁸Car ël mè fieul, va pa a limosné: a l’é mej meuire che mendiché. ²⁹L’òm ch’a bèica sèmper a la tàula dj’àutri a viv na vita da nen: andrà antamnesse con ëd mangé forësté, l’òm savi e educà as në pijerà varda. ³⁰Për l’òm sensa vergògna ‘l pan almosnà, a smijerà doss a sò palà, ma ‘n soe ventraje a l’avrà l’efet dël feu.

41

Riguard ëd la mòrt

¹Mòrt! Com a l’é mèr pensé a ti, për l’òm ch’a viv pasi an tra soe richësse, cand che l’òm a l’ha nen fastudi e boneur an tut, ancora bon a apressié 'l piasì^[41]! ²Òh mòrt, com it ses binëvnùa, për l’òm ant la necessità e sensa fòrse, për l’òm tròp vej, acablà da pensé, për l’arviros ch’a l’ha pa pì passiensa! ³Gnun-a tëmma ‘d sentensa dla mòrt, pensa a coj ch’a l’ero anans ëd ti e a coj ch’a vniran apress. ⁴Meuire a l’é ‘l destin che Nosgnor ampon a tuti j’esse vivent. Donca, përchè arfudè lòn che ‘l Pì Àut a l’ha giudicà bon për tùit? Che toa vita a l’àbia da duré, des ann, o sent o mila, ant ël mond dij mòrt as në ten pa cont ëd pianta.

Ël destin dij pecador

⁵Ij fieuj dij pecador a son n’abominassion, na rassa grama ch’a frequenta le ca dij përvers. ⁶ L’ardità dij fieuj dij pecador a ‘ndrà perdùa e soa dëssendensa andrà anans ant ël dzonor. ⁷Un pare sensa religion a sarà rimprocià da sò fieuj, përchè as sento dëspresià a càusa ‘d chiel. ⁸Maleur a vojàutri, gent sensa religion ch’i chite la Lej dël Pì Àut! ⁹ Se voi ‘v moltìpliche, tut a sarà për la ruin-a; se i seve nassù, a l’é për la maledission e, cand i meuire i l’eve l’ardità dël maledet. ¹⁰Tut lòn ch’a seurt da la tèra, a la tèra a torna; parèj ëd gent sensa religion: da la maledission a la ruin-a.

¹¹As fà deul an facia dij cadàver dij pecador, contut sò nòm a sarà dëscancelà. ¹²Guerna tò nòm, përchè at survivrà: pì che mila tesòr d’òr. ¹³La vita ‘d na brava përson-a a l’ha ij di contà, tutun un bon nòm a l’é etern. ¹⁴Car ël mè fieul, guerna an pas l’educassion arseivùa. Ma saviëssa stërmà e tesòr sotrà: còs serv-lo?

Na série 'd contrast

¹⁵N’òm ch’a stërma soa folairà a val pì ëd col ch’a stërma soa saviëssa. ¹⁶Adess, prové onta mach dë 'dnans ëd mia paròla, përchè a va pa bin vërgognesse ‘d tute j’onte basta ch’a sia, e d’àutra part, ant ël mond a-i é pa ‘l midem apressiament për lòn ch’a càpita. ¹⁷Ëd sòn vojàutri i l’eve d’avèj onta: dë 'dnans ai pare, ëd vive da dësbaucià; dë 'dnans ëd la gent ëd govern, ëd la busiardarìa; ¹⁸dë 'dnans ai magistrà, ël delit; dë 'dnans a la ciambreja dël pòpol, la violassion ëd la lege ëd Dé; dë 'dnans d'un compagn o n’amis, ël fé dël mal; ¹⁹dë 'dnans vòstri avzin, d’esse ëd làder. Venta vërgognesse d’ës-ciapé un giurament o un pat, ëd fé ‘l mendich o d’arfudé lòn che giustament a ven ciamà, ²⁰o ‘d pa rësponde a ‘n salut genit. Venta avèj onta dl’anvìa për na meretriss, ²¹e ‘d disinteressesse d’un compatriòta, o d’apropiesse ‘d n’ardità o na donassion. O ancó dl’anvìa për na fomna ‘d n’àutr, ²²ëd vorèj avèj relassion con la pròpia s-ciava, e, pes ancó, vorèj avzinesse a sò let. Àbie d’onta d’ansulté vòstri amis o ëd rinfaceje d’avèj lòn che voi i l’eve daje.

42

¹Àbie onta d’arpete lòn ch’i l’eve sentù e ‘d dësvelé ‘d segret. A l’é mach ëd lòn, ch’i l’eve d’avèj pròpi vërgògna e tùit a v’aproveran.

Vardé-sì j’ocasion andova a l’é pa necessari d’avèj vërgògna nì ëd séntse colpévol për rispèt uman. ²Gnun-a onta d’esse sotmëttù dla lege dël Pì Àut nì ëd soa aleansa; nì d’assòlve un pagan se a l’é nossent, ³nì ëd ten-e cont con n’amis o con un compagn ëd viage, nì ëd partagé toa ardità con d’àutri; ⁴nì d’avèj na balansa e ‘d pèis giust, nì ëd cheuje un profit, cit o grand, ⁵o d’un benefissi comercial. Gnun-a vërgògna ëd rimprocé con severità tò fieuj, nì ëd foëtté a sangh la schin-a ‘d në s-ciav fagnan. ⁶Se toa fomna a l’é grama opura dova ch’a-i son tròpe man, gnun-e tëmme ‘d dovré ciav e cacèt. ⁷Conta e pèisa tut lòn ch’it bute an depòsit; ch’a sia tut scrivù: dé e avèj. ⁸Gnun-a onta ‘d rimprocé ‘l fòl, lë stordi o ël vej acusà d’adulteri^[42]. It podras parèj mostrete tanme n’òm genit educà,e it saras apressià da tùit.

Fije e pare

⁹Na fija, a l’é për un pare, n’adoss ëd n'anchietùdin segreta, na preocupassion ch’a slontan-a la seugn: cand a l’é giovo, përchè a vada pa a passé l’età da trové da mariesse; e na vira acasà ch’a peuda esse arpudià. ¹⁰Da fiëtta, la tëmma a l’é ch’a vada nen a fesse sedùe e vnì pajòla sota ‘l tèit dël pare. S’a l’é con ël marì, ch’a croa an colpa, acasà ch’a sia pa bon-a a caté ‘d cit. ¹¹Donca, se la vérgin a l’é pa ‘d bon comand, ti fà pì fòrta la vigilansa, përchè at fasa nen esse svergna dij tò nemis, a fasa parlé la gent ëd la sità e a në sia la fàula, parèj da fete vërgogné dë 'dnans ëd tùit. ¹²Toa fija venta pa ch’a mostra soa blëssa a tuti, nì ch’a frequenta tròp la bërtavela dle fomne, ¹³përchè la malissia dle fomne a ven fòra parèj dle càmole dai vestì. ¹⁴Mej la gramìssia ‘d n’òm che la bontà ‘d na fomna! Na fija svërgognà a dzonora sò pare.

J'euvre 'd Dé ant la natura

¹⁵Ore, i veui memorié tut lòn che Nosgnor a l’ha fàit; veuj conté lòn ch’i l’hai vëddù. Nosgnor a l’ha creà tut për mojen ëd soa paròla, e a l’é sò but ch'a l’é compisse për l’acòrd con soa volontà. ¹⁶Përparèj com as vëdd ël sol che con sò splendor a fà vëdde tut, j’euvre ‘d Nosgnor a son satìe ‘d soa glòria. ¹⁷Gnanca j’àngej sant dël Signor a peulo conté tute soe maravije: Nosgnor Onipotent a l’ha stabilì tut su base fërme, përchè tut ël mond antregh a ten-a bon an soa gloriosa presensa. ¹⁸Dé a pénetra sò beich fin-a ‘l fond dël mar e fin-a ant ël balatron dij cheur: chiel a conòss ij sò segret. Ël Pì Àut, a peul savèj tut. Chiel a scrùta da bin ij segn ch’a marco ij temp. ¹⁹A dësvela passà e avnì e arvela ‘l fond dij segret. ²⁰Ti ‘t peule pa stërmeje ij tò pensé e gnun-a ‘d toe paròle a peul scampeie. ²¹Con saviëssa a l’ha ciadlà soe euvre grande, arlongh tut ël cors dij sécoj. Chiel a l’é da sèmper e a restrà për sempe, e ‘d soa euvra as peul giontesse o gavesse nen: e a l’ha pa da manca ‘d consijé. ²²Ah! Com a son bele soe euvre, dcò se i në s-ceiroma mach në spluva! ²³Frem e ùtil a l’é tut lòn ch’a l’ha fàit e ‘l but ëd Nosgnor as realisa sempe. ²⁴Tut a va a parija, e as corispondo, le ciòse, un-a a l’àutra: l’imperfession a l’ha pa creala. ²⁵Na ciòsa a fa pì fòrt ël valor ëd n’àutra. La contemplassion ëd soa glòria a va mai pì a la fin!

43

Lë splendrior dël sol

¹Com a l’é anciarmant vacé j’autësse dël pì sclint firmament! Che spetàcol ëd glòria a smon a jë sguard! ²A s’alva, a l’archengh, ël sol, e a smijerìa fin-a nunsié la glòria fiamenga dl’euvra dël Pì Àut. ³Ma a mesdì ël sol a suva la campagna. Chi peul-lo antlora ten-e soa calura? ⁴A s’arvìscola ‘l feu për ij travaj ëd fòrgia ma ‘l sol a l’é tre vire pì càud, ël sol ch’a brusa le montagne: ch’a manda sofi ëd feu, e a sbòrgna j’euj con ij sò ragg. ⁵E com a l’é grand Nosgnor! Ël grand ch’a l’ha creà ‘l sol e a n’adressa la corsa con soa paròla!

Lë splendrior ëd la lun-a

⁶La lun-a, dcò chila, a s’àlva a soa ora, a marca ‘l temp ch’a passa, andicàndne la durada. ⁷Astr ch’a cala fin-a a dësparì, la lun-a a serv a marché la dàita dle feste^[43]. ⁸Dcò ‘l mèis a ciapa sò nòm da la lun-a, maravija ch’a càngia e as buta torna a chërse, lum dl’armeja dël cel ch’a sbërlus an sël firmament.

La glòria dle stèile e dl'arcancel

⁹lë splendor ëd le stèile a fà la blëssa dël cel: l’ornament rajant dj’autësse ‘d Nosgnor. ¹⁰A ubidisso a j’órdin dël Dé ùnich, an stasend andova a l’ha butaie e sensa chité sò pòst ëd guardia.

¹¹Vàrda l’arcancel e benedis col ch’a l’ha falo: eclatan an tuta soa blëssa. ¹²A fà la trassa ant ël cel con n’arch ëd lus: a l’ha tendulo ël Pì Àut con soe man.

Le maravije dla natura

¹³Nosgnor a fa tombé le grele ‘d tempesta, peui, sò vorèj a sfranda ‘l lòsne; ¹⁴a doverta le riserve d’eva dël cel e le nìvole a vòlo tanme d’osèj. ¹⁵Soa potensa a s-ciassa le nìvole che peui as ësfriso an grele ‘d tempesta. ¹⁶Ël rabel ëd sò tron a fà tramblé la tèra, ch’a seufr tanme na fomna an pajòla. L’arson dël tron a dësbogia le montagne e s’a lo veul, Nosgnor a fà possé ‘l vent marin, ¹⁷o la tramontan-a, e vent impetuos a sófio, opura a fà tombé la fiòca parèj d’osèj ch’as pòso an sël teren e përparèj a cheurv ij camp parèj ëd në scop ëd aliòstre. ¹⁸Soa bianchëssa fiamenga a smaravija j’euj, e ‘l cheur a l’é ambajà a vëdde tut sòn. ¹⁹Nosgnor a spantia la brin-a tanme la sal, nopà s’a gèila, la galavèrna ‘s cristalisa ant j’agucin. ²⁰Bufa la bisa, an sl’eva as condensa la giassa; che as pòsa dzora ‘d tuta la massa d’eva, ch’as arvest parèj ëd n’armura. ²¹Ël vent marin a dvora le montagne e a brusa ‘l desert; tanme a fussa feu a dësbla l’erba. ²²Armedi ëd tut a l’é na nivoren-a a l’amprovista, ël rivé dla rosà ch’arlama da la càud. ²³Con soa paròla chiel a l’ha domà ‘l balatron dël mar e a l’ha piantaie j’ìsole. ²⁴Coj ch’a nàvigo an sël mar a në conto ij privo, a séntje con nòstre orije i në restoma bele ambajà. ²⁵¹Ambelelà a-i é tut lòn ch’a l’é dròlo e stupend, esse viv ëd tute sòrt, e ‘d mostro marin. ²⁶Për chiel sò nunsi a compiss ël viage ant un bon pòrt, a l’é pro na paròla për regolé tut.

²⁷I podrìo dì ancor vàire e finì mai pì, ma la sara dël dëscors ch’a sia: “Nosgnor a l’é tut!”. ²⁸¹Coma podrio-ne avèj la fòrsa për laudelo? Chiel an efet, ël Grand, a l’é dëdzora ‘d tute soe euvre. ²⁹Afros a l’é Nosgnor e motobin grand, soa potensa a l’é na maravija. ³⁰Ant ël glorifiché ‘l Signor, esaltelo pì che peule, përchè a lo sarà mai pro. Ant l’esaltelo moltipliché vòstra fòrsa, stracheve mai, përchè i finireve mai. ³¹Chi é-lo ch’a l’ha vëddù Nosgnor e chi a podrà celebrelo? Chi a peul magnifichelo com a l’é? ³²A-i son vàire euvre stërmà pì grande che coste: nojàutri contemploma mach na part ëd soe euvre. ³³Nosgnor a l’ha fàit tut e a l’ha daje saviëssa a coj che a-j veul bin.

44

N'inn an onor dij nòstri antich

¹Foma adess l’elògi dj’òm avosà, dij nòstri pare an soe generassion. ²Nosgnor a l’ha creaje motobin glorios: sò grandeur a l’é da sempe.

³Sgnor ant ij sò regn, a l’é për soa potensa ch’as conossìa sò nòm, consijé famos për soa ‘nteligensa, e messagé ‘d professìe. ⁴Cap dël pòpol con soe decision e con l’anteligensa dla saviëssa popolar; dëscors savi a-i j’ero an sò ‘nsegnament. ⁵Compositor ëd melodìe musicaj e autor ëd poem cantà. ⁶Gent potenta për soa richëssa e ch’a vivìo pasi an soe ca. ⁷Tuti costissì a l’ero stàit onorà ai sò temp, an soa vita a l’ero stàit avosà. ⁸Cheicadun ëd lor a l’avìa lassà un nòm, përchè as në selebrèissa la làuda. ⁹D’àutri a-i é pa pì memòria, passà com a fusso mai esistù, a l’ero stàit com a fusso mai stàit, e dcò sò fieuj apress ëd lor.

¹⁰Nopà costissì a son ëstàit òm ëd fede, e soe euvre giuste a son pa dësmentià^[44]. ¹¹An soa dëssendensa as conserva na bela ardità: ij sò fieuj. ¹²Soa dëssendensa a resta fedel a j’aleanse e grassie a lor dcò ij sò fieuj. ¹³Për sèmper a restrà soa dëssendensa e soa glòria a sarà pa ‘scurà. ¹⁴Ij sò còrp a s’arpòso an pas ant la tomba, ma sò nòm a l’é viv për sempe. ¹⁵Tute le nassion a parleran ëd soa saviëssa e la ciambreja dla gent a në farà l’elògi.

Enòch

¹⁶Enòch a l’era piasù a Nosgnor e a l’é stàit rapì, esempi ëd conversion për tute le generassion.

Noè

¹⁷Noè a l’é stàit trovà përfet e giust, al temp dël bischiss a l’é stàit segn d' arconciliassion; për sò mojen na rimanensa a l’era survivùa an sla tèra, al temp dël diluvi. ¹⁸Aleanse sensa fin a son fissasse con chiel, përchè con ël diluvi a fusso pa dësblà tùit ij vivent.

Abraham

¹⁹Ël grand Abraham a l’é stàit pare ‘d na caterva ‘d nassion, gnun a l’é stàit mai pì trovà parèj ëd chiel ant la glòria. ²⁰¹Chiel a l’ha guernà la Lege dël Pì Àut: a l’é intrà con chiel an aleansa. An soa pròpria carn a l’é fissasse st’aleansa e a l’é stàit trovà degn ëd Fej ant la preuva. ²¹Për sòn Dé a l’ha promëttuje con giurament ëd benedì le gent ëd soa dëssendensa, ëd felo ëd bon nùmer tant ‘me la póer ëd la tèra, e d’alvé soa posterità parèj dj’astr e ‘d deje n’ardità da mar a mar e dal fium fin-a ai finagi dla tèra.

Isach e Giacòb

²²Për grinor d’Abraham, ël pare, Nosgnor a l’ha fàit la midema promëssa a sò fieul, Isach. ²³Peui a l’ha designà (an sla testa d’Israel)/Giacòb, coma depositari dl’aleansa e ‘d soa benedission dël drit ëd primogenitura për tuti j’òm. A l’ha confermaje soa benedission e a l’ha daje ‘l pais an proprietà. A l’ha fane dódes part ch’a l’ha ‘rpartì an tra le dódes tribù.

45

Mosè

¹(An tra ij dëssendent ëd Giacòb) Mosè, amà da Dé e da j’òm: soa memòria a l’é na benedission. ²A l’ha daje glòria parija a cola dij Sant e a l’ha falo grand an tra ij teror dij nemis. ³Për soe paròle a l’ha fàit chité ij portent e a l’ha glorificalo dëdnans ai rè; a l’ha daje autorità dzora ‘d soa gent e a l’ha mostraje part ëd soa glòria. ⁴A l’ha santificalo ant la fedeltà e ant l’umiltà, a l’ha sernulo an tra tuti j’òm. ⁵A l’ha faje sente soa vos, a l’ha falo intré ant la nìvola scura e a l’ha daje visavì ij comandament, Lege 'd vita e d’anteligensa, përchè a mostrèissa a Giacòb l’aleansa, ij sò decret a Israel.

Aron

⁶A l’ha alvà Aron, sant parèj ëd Mosè e sò frel, ëd la tribù ëd Levi. ⁷A l’ha stabilì con chiel n’aleansa etérna an faséndlo sacerdòt për ël pòpol. A l’ha onoralo ëd bej ornament e a l’ha faje porté na vestimenta ‘d glòria. ⁸A l’ha ‘rvestilo con j’onor pì spléndid, ancoronàndlo con parament ëd podèj: braje, tùnica, efod. ⁹Dzora ‘d sò mantel a l’ha decorà ‘d pomgranà e na sonajera d’òr tut d’antorn, e ‘d sonaj ch’a ciochinèisso mach al bogé ‘d sò pass, an spantiand un tintin ant ël templi tanme memorial për ij fieuj ëd soa gent. ¹⁰Nosgnor a l’ha ‘nvlupatà Aron ëd na vestimenta sacrà d’òr, porpra vermeja e violëtta, euvra brodà d’artista; a l’avìa peui un petoral con le sòrt sacrà dj’Urim e Tumim, marche ‘d vrità, ¹¹brodà con fil ëscarlat, euvra d’artësan, con ëd pere pressiose gravà parèj ëd cacèt, ageminà d’òr, euvra ‘d giojelié; a portava n’iscrission gravà ch’a memoriava mincadun-a dle tribù d’Israel. ¹²Dzora dël turban a l’ha butaie na coron-a d’òr con na gravura sacrà, ansigna d’onor, travaj vigoros: tute le decorassion a l’ero na delissia për j’euj. ¹³A l’era mai pì vëddusse ‘d ròba parija, tant bela, mai në strangé a l’era vëstisse përparèj, ma mach ij sò fieuj e ij sò dëssendent për sempe. ¹⁴Tùit ij sò olocàust a ven-o brusà ‘d pianta, doe vire al di, sensa fërmesse. ¹⁵Mosè a l’ha ‘rvestilo sacerdòt e consacralo con d’euli sant. Costa a l’é vnùita esse n’aleansa sensa fin ^[45]për chiel e për sò dëssendent, un dirit për sempe: presiede al sacerdòssi e benedì ël pòpol an sò nòm. ¹⁶Nosgnor a l’ha sernù Aron an tra tuti, përchè a smonièissa ‘d sacrifissi, ancens e përfum tanme memorial e përchè a fèissa ‘l rit d’espiassion a favor dël pòpol. ¹⁷A l’ha daje ‘l podèj d’antërpreté ij comandament e ‘d pronunsié giudissi, për mostreje a Giacòb soe testimonianse e ‘nluminé Israel ant la pràtica ‘d soa Lege. ¹⁸Ant ël desert, d’òm strangé a l’ero stàit gelos ëd chiel: a l’ero coj ëd Datan e Abiram e ij partigian ëd Còre, tùit pien ëd bischiss e 'd furor. ¹⁹Tutun Nosgnor a l’ha vëddù e a l’ha reagì an manera afrosa: dësblàndje con la fùria dël feu e ‘l portent ëd soa fiama. ²⁰E a l’é chërsùa sempe ‘d pì la glòria d’Aron, a l’ha conceduje n’ardità special: daséndje na part ëd le primìssie dij frut ëd la tèra e dzortut pan a foson. ²¹An efet, ij sacerdòt a s’alimento dij sacrifissi smonù al Signor: a l’era un privilegi për Aron a ij sò dëssendent. ²²Për contra, gnun-a ardità ant la tèra dël pòpol, gnun-a porsion an mes a la gent për chiel, përchè a l’é Nosgnor soa part e sò patrimòni.

Pincas

²³Pincas, fieul ëd Eleasar, a l’é stàit ël ters ant la glòria, përchè zelant ant la tëmma ‘d Dé, e për soa fermëssa ant j’arvire dla gent, e për sò corage e noblëssa d’ànima: chiel a l’ha fàit espiassion për Israel. ²⁴Për sòn a l’é stabilisse con chiel n’aleansa ‘d pas, e a l’é stàit designà cap dël santuari ëd soa gent. Parèj che la dignità dël grand-sacerdòssi a l’é staita arservà a chiel e a soa dëssendensa për sempe. ²⁵Chiel a l’é angagiasse dcò con David fieul ëd Iesse, dla tribù ‘d Giuda, an promëtténdje che l’ardità real a sarìa passà mach da pare an fieul nopà l’ardità sacerdotal d’Aron a passava a tuta soa dëssendensa. ²⁶Fieuj d’Aron, che Dé a v’ampinissa ‘l cheur ëd saviëssa, për giudiché soa gent con giustissia e përchè i vade mai a perde, ant l’avnì la prosperità e l’onor ch’av ven.

46

Giosuè e Caleb

¹Vajant an guera a l’é stàit Giosuè fieul ëd Nun. Chiel a l’é sucedù a Mosè ant la dignità ‘d profeta. A pòrta bin sò nòm, përchè Nosgnor a l’ha fàit ëd chiel ël grand salvator dël pòpol ch’a l’avìa sernù. A l’ha compì arvangia an sij nemis adressà contra ‘d chiel, an butand Israel an possess ëd sò teritòri. ²Che glòria, cand a aussava ij sò brass e ambrancava soa spa contra le sità! ³Chi é-lo, anans ëd chiel, frem përparèj? Chiel mnava ‘l combatiment ëd Nosgnor! ⁴É-lo pa fermasse ‘l sol a sò comand, për un di ch’a l’é smijàne doi? ⁵Ant ël moment che ij nemis a lo s-ciassavo da tute bande, chiel a l’era apelasse al pì Àut poderos, e Nosgnor, ch’a l’é grand, a l’ha scotalo an mandand na tempesta afrosa ‘d pere. ⁶Giosuè a l’é sfrandasse an sl’armeja nemisa e a l’ha dësblà j’aversari ant la cala ‘d Bet-Coron. Ventava, an efet, che le nassion pagan-e ch’a l’avìo fàit guera a Nosgnor, a conosseisso tuta la disponibilità d’arme ‘d Giosuè, përchè chiel a seguitava ij comand dël Magìster. ⁷E ant ël temp ëd Mosè, Giosuè, parèj ëd Caleb fieul ëd Iefune, a l’avìo mostrà soa fidelità, an oponéndze a la ciambreja dël pòpol, për ampedì ch’as arvirèisso^[46], an pasiand mormorassion malëgne. ⁸Mach lor doi a l’ero salvasse an fra ij sessentmila soldà, për fé intré la gent ant l’ardità, ant la tèra ‘ndova a scor làit e amel. ⁹A Caleb Nosgnor a l’avìa daje un gran vigor, ch’a l’é duraje fin-a soa veciaja, përchè a conquistèissa la region ëd montagna dël pais; parèj che soa dëssendensa a l’ha conservala an ardità. ¹⁰Parèj tuti j’Israelita a l’han podù vëdde com a l’era mej seguité Nosgnor.

Ij Giùdes

¹¹Venta dcò parlé dij Giùdes: mincadun famos a soa manera. Coj ch’a son sempe stàit fedej e coj ch’a son mai slontanasse da Nosgnor. ¹²Ch’a vado arfiorì ij sò òss ant la tomba, e che ij fieuj ëd costi òm glorios a vado a fé neuv l’onor ch’a mérito ij sò pare!

Samuel

¹³Samuel, stimà da Nosgnor, profeta dël Signor, a l’ha stabilì la monarchìa e onsù coj ch’a l’avìo da comandé dzora ‘d sò pòpol. ¹⁴A l’era stàit giùdes ëd la gent an acòrdi ëd la Lej ëd Nosgnor, e për sòn Nosgnor a l’ha vijà an sij dëssendent ëd Giacòb. ¹⁵An rason ëd soa fidelità, Samuel a l’ha dàit preuva d’esse un profeta ver e lòn ch’a nunsiava a l’era arconossù coma degn ëd la fej d’un vëggent. ¹⁶Chiel a l’avìa ‘nvocà Nosgnor, Onipotent, ant ël moment che ij nemis a lo sciassavo tut d’antorn: e chiel a l’ha smonù un babero da làit. Che soa memòria a sia benedìa! ¹⁷Anlora, da l’àut dël cel Nosgnor a l’ha tronà e con grand ëstrépit a l’ha fàit sente soa vos. ¹⁸A l’ha fàit ësterminé ij cap ëd la sità ‘d Tir e tùit ij magistrà filisté. ¹⁹Anans d’andurmisse ant la mòrt, a l’ha fortì dë 'dnans dël Signor e ‘d sò onsù: “Mi i l’hai mai acetà nì dné nì sàndole da cheicadun”, e gnun a podìa dì ël contrari. ²⁰Fin-a dòp d'esse andurmì për sèmper, a l’ha ‘ncora profetisà, an nunsiand al rè soa fin. Soa vos a rivava da l’ancreus ëd la tèra, chiel a parlava ‘ncora për Nosgnor e për scancelé na colpa ‘d soa gent.

47

Natan e David

¹Dòp ëd Samuel a l’é scioduie Natan, ch’a l’é stàit profeta ai temp ëd David. ²Tant ‘me ant le vìtime ‘d comunion, la grassa, la part pì bon-a, arservà a Nosgnor a l’é butà da part, parèj David a l’é stàit sernù, a part, an tra ij fieuj d’Israel. ³David, ch’as dësmorava con leon coma con cravòt, con d’ors com a fusso ‘d babero. ⁴Ha-lo pa David, an soa gioventura, massà un gigant e arvangiasse dl’ofèisa fàita a Israel, a n’ambrancànd soa franda munìa ‘d pera, e, fasend droché l’arogansa ‘d Golìa? ⁵David a l’avìa fàit apel a Nosgnor, ël Pì Àut, ch’a l’ha fàit soa man drita motobin fòrta da eliminé un guerié ‘d mesté e arlevé la potensa ‘d soa gent. ⁶ Për lòn a l’han atribuije la glòria d’avèj massà desmila nemis^[47], an laudàndlo ant le benedission al Signor e smonéndje la coron-a real, ⁷përchè a l’avìa sotmëttù ij nemis ant j’anviron, e ardovù a nen ij Filisté, sò aversari an dësblàndne la fòrsa fin-a al di d’ancheuj. ⁸An tut lòn ch’a fasìa, chiel a selebrava ‘l Dé, l’Ùnich, ël Pì Àut, e proclamà soa glòria con tut ël cheur, an antonand ëd salm e amand sò Creator. ⁹A l’ha ‘nstituì ëd cantor e d'arpìsta dëdnans ëd l’autar përchè a fèisso arsoné ‘d melodìe, le pì dosse. Parèj minca di ancor al di d’ancheuj lor a làudo Nosgnor con soe mùsiche.¹⁰A l’ha daje splendor a le feste, e organisà fin-a ai pì cit particolar le Solenità: ël nòm sant ëd Nosgnor a l’era laudà e fin-a da le prime ore ‘d primalba arsonava ‘d mùsica cantà. ¹¹Nosgnor a l’ha perdonaje ij sò pecà a David e a l’ha fàit pì fòrt sò podèj për sempe; a l’ha conceduje n’aleansa real e faje sicur un tròno glorios a Gerusalem an Israel.

Salomon

¹²Apress David,a l’é s-cioduie un fieul savi pogià an sël tròno, ch’a l’ha vivù ant la prosperità grassie a sò pare. ¹³Ël regn ëd Salomon a l’é stàit ant un temp ëd pas; ël Signor a l’ha assicuraje tranquilità për tute bande, përchè a drissèissa un templi dedicà al sant nòm ëd Nosgnor për sempe. ¹⁴Ah! Salomon, che savant it ses ëstàit an toa gioventura! It j’ere tanme un ri pien d’eva: bondos d’anteligensa. ¹⁵La fama ‘d tò savèj a coatava tuta la tèra che ti ‘t l’has ampinì ëd màssime përfonde. ¹⁶ Tò nòm a l’é stàit selebrà fin-a ‘nt j’ìsole pì lontan-e, e vàire t’ëstimavo për la pas ch’a procurava. ¹⁷Ël mond antregh a ‘mirava ij tò cant, tò proverbi, toe sentense e ij tò respons. ¹⁸ Ant ël nòm ëd Nosgnor Dé, ch’a l’é ciamà Dé d’Israel, it l’has ambaronà d’òr tanme a fussa stagn, mugià d’argent parèj ëd piomb. ¹⁹Contut, it l’has smonù tò còrp a le fomne, an faséndte s-ciav ëd lor. ²⁰Toa glòria a l’é antamnasse e toa dëssendensa profanasse, parèj che l’ësdegn divin a l’é tombà dzora dij tò fieuj, ch’a l’han pro ringretà toe folairà. ²¹Përparèj che la monarchìa a l’é dividusse e da Efraim a l’é s-cioduje un regn d’arvira. ²²Tutun Nosgnor a l’ha pa ‘rnegà soa misericòrdia, an lassand pa crové gnun-a ‘d soe paròle: la posterità dël sò elegiù a l’é nen mòrta e pa dësblà la stirp dël bin-amà. Na resta a l’é concedusse a Giacòb e a David a l’é naje un gich.

Roboam e Geroboam

²³Mòrt Salomon e sotrà con ij sò cé, chiel a l’ha lassà an sël tròno un dëssendent, curt d’antendiment e sensa sust: Roboam, che con soe decision a l’ha provocà l’arvira dla gent. Dcò Geroboam, fieul ëd Nebat, a l’ha fàit pëcchè Israel e butà ‘l regn d’Efraim an sla stra dël mal. ²⁴Le colpe ‘d lor a son moltiplicasse fin-a a feje esilié da sò pais.²⁵¹ A son dasse a tante ‘d cole gramissie, fin-a a fè rivé l’arvangia dzora ‘d lor.

48

Elia

¹Anlora a l’é rivaie Elia: a l’era parèj d’un feu, e soa paròla a brusava parèj ëd na fiama. ²Chiel a l’ha ciamà ‘l castigh ëd la famin-a an sj’Israelita, parèj che ‘l pòpol a l’é ardovusse a pòca gent. ³Su órdin ëd Nosgnor, a l’ha sarà ‘l cel, parèj ch’a l’é rivaie la suitin-a e ‘l feu a l’é tombà për tre vire dal cel. ⁴Ah! Elia, it ses fate pròpi un nòm con tùit ij tò portent! Mai pì gnun parèj ëd ti! ⁵Con la paròla dël Pì Àut, it l’has torna mnà un mòrt a la vita, an rancàndlo dal pais dij mòrt. ⁶Ti ‘t l’has fàit crové ‘d rè ant la ruin-a, e meuire an sò let ëd gent avosà. ⁷Al Sinai, an sla montagna dl’Horeb, ti ’t l’has scotà Nosgnor adressete d’arpròcc e giudissi sever. ⁸It l’has sacrà ‘d rè për arpiassene d’àutri, e ‘d profeta tanme sucessor. ⁹Ti ‘t ses stàit alvà al cel ant un turbij ëd feu, dzora d’un chèr ëd cavaj fiamant. ¹⁰Conform j’Ëscriture, ti ‘t ses designà për torné ant ël temp dl'avnì për pasié la rabia divin-a anans ch’avampa, për concilié torna ‘l pare con ël fieul e për stabilì n’àutra vira le tribù ëd Giacòb. ¹¹A l’avran ëd boneur ^[48] coj ch’at vëdran a che l’amor ëd Dé a guernerà ant la seugn ëd la mòrt! Përchè nojàutri, parèj ëd lor i vivroma.

Elisé

¹²Cand che Elia a l’era sparì ant ël turbij, Elisé a l’é stàit ampinì ëd sò spìrit. An tuta soa vita chiel a l’ha mai tramblà de 'dnans ëd gnun prinsi e gnun a l’ha mai fàila a dominelo. 13 Nen a l’é mai stàit tròp difìcil për chiel e fin-a ‘nt la tomba sò còrp a l’ha profetisà. ¹⁴Da viv, a l’avìa realisà ‘d portent: mòrt, a l’ha fàit ëd maravije. ¹⁵Contut, la gent a l’é pa convertisse, e a l’ha nen arnegà ij sò pecà, fin-a ch'a sia pa deportà da sò pais, e sbardlà dzora ‘d tuta la tèra. A l’é mach pì restaie na cita rimanensa e un prinsi dla casà ‘d David. ¹⁶Càiche rè ‘d Giuda a l’avìa fàit lòn ch’a pias a Dé, tutun d’àutri a l’han anbaronà ij pecà.

Rè Esechia e 'l profeta Isaia

¹⁷Esechia a l’ha fortifià soa capital an faséndje porté drinta l’eva: a l’ha fàit scavé con ël pich un canal ant la pera e drissà d’arserve d’eva. ¹⁸A sò temp, Senacherib a l’ha vorsù taché Gerusalem, an mandand sò agiut ëd camp e gran copé ch’a l’ha aussà soa man contra ‘d Sion e mostrà con blaga soa arogansa. ¹⁹Anlora, a Gerusalem, ij cheur e ij brass a son ëstàit ciapà da tramblament coma pijà da dolor dëscobi. ²⁰Ma a l’han adressà soa preghiera a Nosgnor ëd misericòrdia, an slongand anvers ëd chiel le man. E ‘l Dé Sant, dal cel, a l’ha dun-a scotaje e për mojen d’Isaia a l’ha liberaje. ²¹Nosgnor a l’ha tacà ‘l camp dj’Assir, ch’a son ëstàit ësterminà da sò àngel. ²²Përchè Esechia a l’avìa fàit lòn ch’a l’era gradì al Signor, e frem a l’avìa seguità l’esempi ëd David sò cé, com a l’avia arcomandaje Isaia, gran profeta dj’arvelassion sicure. ²³Antlora, ël sol a l’é tornà andaré an slongàndje la vita al rè, ²⁴che, sota potenta ispirassion dlë Spìrit, a l’ha ‘ncor vëddù ij darié temp e confortà coj ch’a portavo ël deul ëd Sion. ²⁵Chiel a l’ha fàit antravëdde la fin dij temp, e j’aveniment stërmà anans ch’a rivèisso.

49

Giosia

¹La memòria ‘d Giosia a l’é na mës-cia aromàtica d’ancens prontà da bin dal përfumista. An tute le boche a l’é doss parèj dl’amel, tanme mùsica ant un disné. ²Chiel a l’é dovrasse a l’arforma dël pòpol ^[49] e a l'ha dësraisà j’abominassion dij përvers. ³A l’ha dressà sò cheur anvers ëd Nosgnor, ant un temp ëd përversità a l’ha fortì la vera religion.

Ij rè 'd Giuda e 'l profeta Geremia

⁴Gavà David, Esechia e Giosia, ij darié rè ‘d Giuda a l’han fàit dël mal e a son dësparì, përchè a l’avìo chità la lege dël Pì Àut. ⁵An efet a l’avìo lassaje sò podèj a d’àutri e sò onor a na nassion ëstrangera. ⁶Ij nemis a l’han daje feu a la sità elegiuva dël Santuari, an fasend soe contrà deserte. ⁷A l’é lòn ch’a l’avìa nunsià Geremìa, ch’a l’era stàit tratà mal, fin-a chiel, ch’a l’era stàit sacrà profeta fin-a dal sen ëd soa mare, për ranché, dëstruve e ruiné, contut ëdcò për pianté e construe,coma che chiel a l’avìa fàit.

Esechiel

⁸Esechiel a l’ha contemplà an vision la glòria ‘d Dé, ch’a l’é manifestasse an s’un chèr ëd cherubin. ⁹Chiel a l’é avisàsne dij nemis ant ël vaticini dla tempesta e a l’ha fàit dël bin a coj ch’a seguitavo la stra pì drita.

Ii dódes profeta pì cit

¹⁰Ch’a ‘rfiorisso ant la tomba j’òss dij dódes profeta, e che Dé a vada arviscolé ‘d sucessor! Përchè a l’han daje corage a la gent ëd Giacòb dësangagiàndje con speransa e fiusa.

Zorobabel e Giosuè

¹¹Com podriom-ne selebré Zorobabel? Chiel a l’é parèj d’un cacèt ch’as pòrta a man drita! ¹²E dcò ‘d Giosuè, ël fieul ëd Iosadach. Lor an tuta soa vita a l’han arcostruì ël templ, an drissàndje un santuari sacrà a Nosgnor, destinà a la glòria sensa fin.

Neemìa

¹³Dcò Neemìa, dcò chiel, a l’ha lassà n’arcòrd gròss. Chiel a l’ha torna aussà le muraje crovà ‘d nòsta sità, e rëstabilì pòrte, stanghe e froj: a l’ha alvà nòste ca d’abitassion.

Le figure grande dij temp antich

¹⁴An tra tuti coj che Nosgnor a l’ha creà an sla tèra, gnun a l’é stàit tanme Enòch, col ch’a l’é stàit portà via da costa tèra. ¹⁵Ma a l’é nassuie mai gnun parèj ëd Giusèp, cap ëd sò frej e sostègn ëd soa gent. Fin-a ij sò òss a son stàit onorà. ¹⁶Sem e Seth a son ëstàit glorificà an tra j’òm, combin che Adam a resta superior a tuti coj che ‘l Signor a l’ha creà.

50

Simon, gran sacerdòt

¹Simon, grand sacerdòt, fieul d’Onia ch’a l’avìa restaurà la ca ‘d Nosgnor: a l’é ‘n sò temp ch’a l’ha fàit frem ël santuari. ²Chiel a l’ha fàit posé le fondamenta dla muraja dóbia ^[50], e l’àut ampeduss ëd la cinta dël templi. ³An sò temp a l’é fasse na vira pì ancreusa la risèrva dj’eve, un bassin ëd le mideme dimension dël gran mar dël vej templ. ⁴Pressà d’evité la malora a soa gent, a l’ha fortificà la sità ‘n prevision d’assedi. ⁵Che glòria ch’a l’avìa cand a surtìa dal leu pì sant da darera dël vel!

⁶Parèj dla stèila dla matin d’an mes ëd le nìvole, o lun-a pien-a ant ël moment ëd la festa; ⁷o parèj dël sol sbërlusant an sël templi dël Pì Àut,o tant ‘me arcancel splendent andrinta a nìvole ‘d glòria. ⁸A l’era bel coma reusa fiorìa ant la prima, o liri aranda ‘d na sorgiss, o gich dël Liban ant ij di d’istà. ⁹A fasìa pensé a l’ancens ch’a brusa an sl’autar, o un vas d’òr decorà ‘d tute sòrt ëd pere pressiose. ¹⁰A sarìa disse n’olivé carià d’ulive, o n’arsipress, ch’a sventaja an tra le nìvole. ¹¹An vestend ij parament da grand sacerdòt, cand a portava soa parura fiamenga e a montava a l’autar ëd Dé, chiel ampinìa ‘d glòria ‘l santuari antregh. ¹²An pé davzin al brasé dl’autar, arsèivìa da le man dij sacerdòt, ij tòch da sacrifiché: d’antorn ëd chiel ij frej a-j fasìo coron-a, parèj ëd n’ampiant ëd séder dël Liban, tuti d’antorn coma ‘n sercc ëd palmissi.

¹³Tùit ij fieuj d’Aron, an soa glòria, a l’ero là, e an man a tenìo j’oferte për Nosgnor dë 'dnans ëd tuta la ciambreja d’Israel. ¹⁴Simon a compìa d’ofissié a j’autar an prontand j’oferte për ël Dé Pì Àut, Signor dl’Univers. ¹⁵Chiel a butava anans la man anvers ëd la copa e, an versand ël vin, ël sangh ëd vigna, a lo spantiava ai pé dl’autar con përfum ëd bon odor pr ël Pì Àut, rè ‘d tut. ¹⁶Anlora ij fieuj d’Aron a crijavo, an sonand trombe ‘d metal travajà e fasend sente un braj potent për arciamé ‘l pòpol a la memòria dël Pì Àut. ¹⁷Dun-a, la gent, as pressava tùit ansema prosternàndze fin-a tèra, la front ant la póer, pr' adoré Nosgnor. Dé Onipotent e Pì Àut. ¹⁸ Peui ij cantor antonavo ‘d càntich, ëd còro grandios ch’arsonavo pien ëd dosseur ant ël templ.19 Ël pòpol a suplicava Nosgnor, ël Pì Àut,an restand ant l'orassion ëdnans dël Misericordios, fin-a che a fùssa compìa la cerimònia ‘d Nosgnor e finì ël servissi divin. ²⁰Anlora Simon a calava da l’autar, alvand le man dzora ‘d tuta la ciambreja d’Israel, e a-j dasìa con ij sò làver la benedission dël Signor. Chiel përparèj as gloriava ‘d pronunsié ‘l Nòm. ²¹Tùit anlora as prosternavo torna pr' arsèive la benedission dël Pì Àut.

Orassion ëd benedission

²²“Ringrassié ‘l Dé dl’Univers, ch’a compiss daspërtut ëd gran portent, ch’a fà chërse nòstri di fin-a da nòstra nassensa e agiss anvers ëd noi conform soa misericòrdia. ²³Ch’an buta la gòj ant ël cheur e che, an nòstra vita, a fà regné la pas parèj d’antan an Israel! ²⁴Che soa bontà a sia assicurà për nojàutri e an lìbera tùit ij di ëd nòstra vita!”.

Tre pòpoj detestà

²⁵I son anghignonà con doi pòpoj, e un ters ch’a l’é gnanca na gent: ²⁶ a son coj ch’a stan an sël mont ëd Samaria e ij Filisté, j’àutri a son ëd folitro ch’a vivo a Sichem.

Conclusion: l'autor e sò liber

²⁷A l’é Iesù, fieul ëd Sirach e novod ëd Eleasar ëd Gerusalem,ch’a l’ha butà an cost lìber n’ansegnament pien ëd sust e ‘d savèj. Chiel a l’ha spantià, tanme pieuva, la saviëssa dont sò cheur a l’é pien. ²⁸Ch’a l’àbia ‘d boneur col ch’a médita tut sòn e col che, an fissàndje an sò cheur, a vnirà savi! ²⁹Rispeté l’autorità ‘d Nosgnor: a l’é la vita. A col che a l’é fedel Chiel a dà sapiensa. Benedet Nosgnor për sèmper. Amen, amen!

51

ORASSION ËD IESÙ FIEUL ËD SIRACH

"¹ I veui ringrassiete, Nosgnor, Rè, e i veui laudete òh Dé, mè salvator. It ses ti, an përson-a ch’i veui ringrassié, ² përchè it ses stàit ti mè difensor, ti ‘t ses vnùme an socors, ti ‘t l’has rancame via da la mòrt, ti ‘t l’has liberame da le liasse dla calunia, da coj ch’a costruisso ‘d busiardarìe. An facia a coj ch’a m’acusavo, ti ‘t ses vnùme n’agiut. ³ E it l’has liberame conform a toa inmensa misericòrdia e ’d tò nòm, dai mordion ch’a stasìo për dvoreme, da la man ëd coj ch’a vorìo mia mòrt e da le vàire tribulassion ch’i l’hai patì. ⁴ D’un sercc ëd feu ch’am sofocava e da feu ch’i l’avìa pa viscà. ⁵ Ti ‘t l’has fame scapé dal sen ancreus dël mond dij mòrt, dai but malegn e da le paròle fàusse, ⁶ da le flece ‘d na lenga disonesta. Mia vita a s’avzinava a la tampa dla mòrt, i l’avìa già un pé ant lë Sheòl; ⁷ ij mè aversari m’assautavo da tute bande e gnun am giutava: mi i son adressame al socors dj’òm, ma a-i j’era nen. ⁸ Antlora, Nosgnor, i son avisàmne ‘d toa misericòrdia, e dij tò benefissi da sempe, përchè ti ‘t lìbere coj ch’a conto dzora ‘d ti e ‘t daghe salvëssa dal podèj dij nemis. ⁹ E da costa tèra, i l’hai fàit alvé vers ëd ti mia sùplica e i l’hai pregà për la liberassion da la mòrt^[51]. ¹⁰ I l’hai crijà: “ Nosgnor, pare ‘d mè Sgnor, chìtme pa ant ij di dla tribulassion, cand ch’i sarai sensa socors, ant ël temp dl’arogansa. ¹¹ Mi i chiterai mai pì ‘d laudé tò nòm, i canterai d’inn d’assion ëd grassie.” e ti ‘t l’has scotà mia sùplica: ¹² it l’has salvame da la ruin-a e it l’has gavame da la malora. Për sòn it lauderai e canterai për ti e i benedirai ël nòm ëd Nosgnor" ^[52].

A L’ARSERCA DLA SAVIËSSA

¹³ Cand ch’i j’era giovo, anans d’andé ramingh, i l’hai arsërcà da bin la saviëssa an mia preghiera, adressàndme a Dé. ¹⁴ Dëdnans al templ i l’hai pregà për otnila e i la sërcrai fin-a ‘l finagi ëd mia vita. ¹⁵ Cand ch'a l’era an tren ëd meiré, tanme j’anvairèt dl’uva, mè cheur a l’ha ‘rgiojì. Mè pé a l’é ‘ncaminasse për la stra pì drita, fin-a da giovo i l’hai seguità soa pianà. ¹⁶ I l’hai sporzù na frisa l’orija e i l’hai arseivù për mi n’istrussion bondosa. ¹⁷ Grassie a la saviëssa i son ëstàit bon ëd fé progress. Për sòn i son arconossent a col ch’a l’ha mostràmla. ¹⁸ I son decidume ‘d butela an pràtica, i l’hai arsërcà ‘l bin e i n’hai pa vërgògna. ¹⁹ I l’hai combatù për guernè sapiensa, i son ëstàit rigoros a pratiché la Lej. Sovens i l’hai pregà, con mie man anvers al cel an confessand d’avèj ignorà saviëssa. ²⁰ Ma i son peui sèmper orientame vers ëd chila e i l’hai artrovà la purëssa. Fin-a dal prinsipi i l’hai vagnà ‘d sust, për sòn i la chiterai mai. ²¹ I l’avìa tanta ‘d col’anvìa ‘d tacheme a chila, che për lòn i son catame cheicòsa ‘d pressios. ²² Nosgnor a l’ha dame tanme arcompensa ‘d savèj parlé, e con mia lenga i chiterai mai ëd laudelo. ²³ Avzineve a mi, vojàutri ch’i seve sensa istrussion, pijé residensa a la scòla dla Saviëssa. ²⁴ Përchè priveve ‘d coste richësse, antant che vòstre ànime a meuiro ‘d sèj? ²⁵ I diciaro con solenità : « A l’é pa con ij dné ch’i l’avreve saviëssa. ²⁶ Dobié vòst còl a sò giov për arsèive soa istrussion: la saviëssa a l’é davzin-a a col ch’a la sërca. ²⁷ Constaté ch’a l’é peui pa na gran fatiga e i trovreve sodisfassion ëd pianta. ²⁸ Arsèive mia istrussion, deje un pressi, e grassie a chila , i vagnereve un tesòr. ²⁹ Arlegreve dla misericòrdia ‘d Nosgnor, gnun-a onta ‘d laudelo”. ³⁰ Compì vòstra euvra për temp, e chiel, a sò temp, a v’arcompensrà!

Travaj ancora nen terminà

---

1. As presenta parèj dl'achit dij Proverbi.
2. As podrìa fin-a confrontesse con ël Talmud: Pirqê Abôt 1,3.
3. A ven pa precisà s'a l'é mach arcambié bin con d'àutr bin, o 'l mal con ël bin.
4. Pì belfé fërmé un fium, che stërmé ij pecà a Nosgnor.
5. Venta mai esse malchërdent an sla giustissia 'd Nosgnor.
6. Opura:coltìvla.
7. Opura: gnun-a esitassion a marié...
8. An pràtica as parla dla lege nen scrivùa ch'a vnirà esse la "Misnà": a sarà motobin tnùa 'n considerassion dai rabin.
9. E për lòn esponù a le flece dij nemis: ma 'l test a l'é antamnà.
10. Cfr San Pàul: Galat 3:28;Colossèis 3:11.
11. Cfr: paràbola 'd Luca12:16-21.
12. Cfr Mt 5:43-48, Lc 6:27-36, 12:20.
13. Opura: Umilié da toa 'nsipiensa; lat. sir. e grech a l'han "toa gòj".
14. A la létera: "euj gram".
15. Dotrin-a dla libertà o dël lìber arbitri.
16. Le "nassion ëd perdission" an Canan.
17. Sinch "podèj" o "euvre": mëraco na glòssa stòica.
18. Misericòrdia 'ncreusa e universal ëd Nosgnor, con sò caràter pedagògich.
19. Valadì: sò castigh a sarà la mòrt anans ëd sò temp.
20. A la létera: i sò euj a son vàire pitòst che un.
21. Nopà d'ambaroné 'd bòsch për scaudesse.
22. Ël sensa sust a l'é arviros, agnòstich o libertin, ma a l'é pa mat.
23. "A l'é vìtima" opura: "a sarà ciapà ant ël bers".
24. L'autor a l'ha anvìa d'Eden e dij sò quat fium.
25. Test sirìach grech e latin a l'han "testa": ראש (rôsh ) a veul dì, n'ebràich, sia testa che tòssi.
26. Grech e sirìach: "e tut sòn a l'é 'l flagel ëd la lenga".
27. Opura: "speta l'ocasion"o"vàcia la ciansa".
28. Parèj ël Talmud: tre a son le vìtime, ël prim a l'é 'l calunià, lë scond ël caluniator e 'l ters col ch'arpòrta la calùnia.
29. La "lege" civil ebràica a prescrivìa 'd presté a d'àutri "pròssim" israelita; la "Lej" 'd Dé a prescrivìa tutun ëd pa ciamé gnun anteresse.
30. Ël vendicator, valadì col ch'a l'ha dirit ëd dësangagg, ma dcò col ch'a difend ij crasà.
31. Trabucèt pr'oslin, tràpola: a la létera "bòsch d'antrap".
32. Opura:va pa a pentite cand ch'it fase cheicòsa.
33. Valadì "sinagòga".
34. Valadì "ant ël cheur", l'adoss dl'intelet.
35. A la létera: "angrassa (l'autar)".
36. Anvìa messiànica pòstesilica: la diàspora a l'é considerà provisòria.
37. A la létera: "a robata (an cheicòsa)".
38. A la létera: "ch'a ven-a malavi".
39. Ebràich: "ël bin o 'l mal".
40. Ebràich: "lòn ch'a ven da l'àut a torna a n'àut".
41. La version greca a l'ha: "ël mangé".
42. Version ebràica: "ch'a pëcca për prostitussion".
43. Le feste gròsse ebràiche, parèj ëd Pesach e dle Bënne, ancaminavo sèmper an lun-a pien-a, valadì ël quatòrdes dël mèis.
44. Ebràich:"soa speransa a chiterà pa".
45. Ebràich: "fin-a ch'a dura 'l cel"; grech: "ant ij di dël cel".
46. Ebràich: "an lassand pa s-ciòde la flin-a dla ciambreja".
47. Ebràich: "Fin-a le fije a l'avìo rësponduje e stranomalo 'desmila'".
48. Da la version ebraica. Belavans ël vërsèt a l'é pa complet: comsissìa 'l test a l'é difìcil .
49. Ebràich: "chiel a l'era magonà da nòstra përversion ".
50. Ebràich: "a sò temp a son ëstaite drissà le muraje e ij canton d'abitassion dël palass dël rè".
51. Ebràich: "i l'hai pregà da le pòrte dlë Sheòl".
52. A sta mira l'ebràich a enta un salm ch'a j'ësmija al salm 136 e al 'Shemonê esrê', valadi le benedission ch'a fan 18.