La Bibia piemontèisa/Testament Vej/Deuterocanonich/Scond Macabé

La Bibia piemontèisa Ij Deuterocanònich

Introdussion

Scond lìber dij Macabé

1

Na litra ai Giudé d'Egit

¹Ij Giudé an Gerusalem e coj ch'a stan ant la tèra 'd Giudèa, ai sò frej an Egit. Salut e pas vera. ²Che Dé 'v fasa dël bin e che as n'avisa ‘d soa Aleansa con Abraham, Isach e Giacòb sò servitor fedej. ³Ch’a conceda a tuti vojàutri volontà d’adorelo e ‘d compì soa volontà con cheur generos e ànim pront. ⁴Ch’av doverta ‘l cheur për comprende soa Lege, ij sò decret, e volontà ‘d pas. ⁵Che vòste preghiere a sio scotà e ch’av sìa propìssi an tut sensa mai chiteve ant l’ora dla malora. ⁶ Pròpi për vojàutri noi i pregoma espress ambelessì.

⁷Cora che dl’ann sentessentaneuv a regnava Demetrio, nojàutri ij Giudé i l’avìo scrivuve parèj: 'Ant j’angosse e le tribulassion ch’a l’han frapane ant ësti agn da cand che Giason e ij sò partisan a l’han apostatà da la sità santa e dal regn, ⁸an dasendje feu al porton e sversand ëd sangh nossent, noi i l’oma pregà Nosgnor e i soma stàit esaudì. Për lòn i l’oma pijàit l’oferta dle vìtime e dla fior ëd farin-a, i l’oma visca le lampie e smonù ij pan'. ⁹Con la present iv esortoma a a selebré la Festa dle Bënne ant ël mèis ëd Chislev ant l'ann sent e otanteut".

Na litra a Aristòbul

¹⁰La gent ëd Gerusalem e dla Giudèa, ansema al Senat dj’ansian e Giuda, a Aristòbul, ch'a l'é dla famija dij sacerdòt consacrà, magìster ëd rè Tolomé, e ai Giudé ch’a stan n’Egit. Salut e prosperità!

¹¹Nosgnor a l'ha salvane da 'd perìcoj grev e i lo ringrassioma 'd cheur për esse stàit da nòstra part contra 'l rè. ¹²Përchè chiel midem a l’ha arpossà le fòrse ch'a l'ero butasse an formassion contra dla Sità Santa. ¹³Portasse an Persia, sò cap e con chiel l’armeja ch’as chërdìa ‘nvincìbil, a l’é stàit massà ant ël templi dla dea Nanea ^[1], për j’angann ch’a l’avìo fàit ij sacerdòt ëd Nanea. ¹⁴Con ël pretest ëd mariesse con chila, Antìoch con ij sò amis a l’era portasse an sël pòst për gavene motobin ëd richësse për tìtol ëd dòta. ¹⁵Dòp che ij sacerdòt dël templ ëd Nanea a l’avìo faje vëdde ste richësse, chiel a l’era intrà për pòche minute con d’àutri ant la cinta sacrà e coj-lì, sarà ‘l templ a le spale d’Antìoch ¹⁶ e dovertà na pòrta stërmà ant ël plafòn, a l’han ciapaje a prassà e massà ‘l cap e ij sò. Peui a l’han faje a tòch e tajàndje soe teste a l’han campaje a coj che stasìo fòra. ¹⁷Che an tut a sia benedì nòst Dé, ch’a l’ha consignà a la mòrt ij përvers.

Ël feu a consuma 'l sacrifissi 'd Neemìa

¹⁸Ël di ch’a fà vintessinch dël mèis ëd Chislev, an selebrand nojàutri la purificassion dël templi, i l'oma chërdù bin ëd deve dë spiegassion, përchè vojàutri i peule selebré la Festa dle Bënne, e dël feu, ch'a l'era comparì ant ël temp che Neemìa a l’avìa smonù ‘d sacrifissi apress l’arcostrussion dël templi e dl’autar. ¹⁹An efet, cand che ij nòstri pare a l’ero stàit deportà an Persia, ij sacerdòt fedej d’antlora, ciapà ‘l feu dl’autar, a l’han stërmalo con deuit ant ël creus d’un pos ch’a l’avìa ël fond sùit, e ambelelà a l’han butalo a la sosta, ëd manera che gnun a savèissa dova ch’a l’era. ²⁰Passà bonben d’agn, a Dé piaséndje, Neemìa, mandà torna dal rè dij Persian, a l’ha anviarà ij dissendent ëd coj sacerdòt ch’a l’avìo stërmà ‘l feu, a fene arserca; cand che lor a l’han arferine ch’a l’avìo pa trovà ‘l feu ma d’eva grassa, a l’ha ordinaje ‘d tirene e portene. ²¹Peui a l’avìo portà j’oferte për ij sacrifissi e Neemìa a l’ha comandà che vnèissa spricià ‘l bòsch con cola eva e tut lòn ch’a-i j’era ansima. ²²Përparèj a l’é fasse, e dòp un pòch ëd temp ël sol, che anans a l’era quatà ‘d nìvole, a l’ha ‘ncaminasse a bërluse e a l’ha flambà un farò gròss, con maravija granda ‘d tuti.

²³Anlora ij sacerdòt a son butasse an orassion, antramentre che ‘l sacrifissi a vnisìa consumà, e con ij sacerdòt tuti j’àutri: Giònata antonava e j’àutri andasìo anans an còr ansema a Neemìa. ²⁴La preghiera a l’era formulà an costa manera: 'Nosgnor, Signor Dé, Creator ëd tut, afros e potent, giust e misericordios, ti ‘t ses Rè e bontà an përson-a; ²⁵mach ti ‘t ses generos, mach ti giust e tutpotent ed etern, ch’it salve Israel da minca mal, ch’it l’has fàit dij nòstri cé, l’ogèt d’elession e santificassion: ²⁶agradiss ël sacrifissi smonù për Israel toa gent, guerna toa porsion e fala santa. ²⁷Archeuj ij nòstri dësperdù, lìbera coj ch’a son ës-ciav an man dij pagan, varda binvolent ij dëspresià e j’oltragià; che ij pagan a sàpio che ti ‘t ses nòst Dé. ²⁸Dà ‘d punission a coj ch’an craso e a n'angiùrio con superbia. ²⁹Concédje a toa gent d’anreisesse ant ël tò Leu Sant, com a l’avìa dit Mosè'. ³⁰Ij sacerdòt a soa vira a cantavo d’inn. ³¹Peui le vìtime dël sacrifissi a son ëstàite consumà e Neemìa a l’ha comandà che lòn ch’a restava dl’eva a fussa svërsà ansima a le pere pì gròsse. ³²Fàit sòn, a l’é anviscasse na giòla, che contut, a l’é stàita surbìa dal feu anvisch dl’autar. ³³Savusse an gir, e nunsià al rè dij Persian che ant ël leugh andova che ij sacerdòt deportà a l’avìo stërmà ‘l feu a fussa comparìje l’eva e che ij sacerdòt al séguit ëd Neemìa a l’avìo con st’aqua purificà tut lòn ch’a l’era necessari al sacrifissi; ³⁴ël rè a l’ha fàit cinté ‘l leu diciaràndlo sacrà, dòp che ‘l fàit a l’era stàit acertà. ³⁵Ël rè a l’ha dcò arseivù vàire present da coj che a l’ero stàit favorì e a soa vira a l’ha ‘rgalane. ³⁶Ij somà ‘d Neemìa a l’han ciamà col pòst Neftar o Neftai, ch’a vorìa dì “purificassion”; ma la pì part dël pòpol a ciamava ël leu: “Nàfta”!

2

Geremìa a stërma Tenda, Èrca, e Autar

¹As treuva ant ij document che Geremìa, ël profeta, a l’avìa comandà ai deportà ‘d ciapé ‘d feu, com a l’era stàit significà, ²e che ‘l profeta midem a l’avìa consegnà la Lege ai deportà an racomandàndze ‘d pa dësmentiesse dij comandament ëd Nosgnor e ‘d nen lassesse përvertì ant j’ideje, an vëddend ij simulacr ëd le mistà d’òr e d’argent e lë spatuss dont a l’ero ansercià, ³e che con d’àutre espression parija a j’esortava a arpudié pa la Lege an sò cheur. ⁴A l’era stàit scrivù parèj sota n’antervension oracolar, che ‘l profeta a l’avìa comandà che a lo compagnèisso con la Tenda e l’Èrca. Rivà dacant dël mont andova che Mosè a l’era montà an contempland l’ardità ‘d Dé, ⁵Geremìa a l’era montà a soa vira e a l’ha trovà un van a forma ‘d balma andova a l’ha podù buté Tenda, Èrca e l’autar dij përfum. Peui, a l’ha sbarane l’intrada. ⁶E, ant ël moment che cheidun ëd sò séguit a l’era tornà për marché la stra fàita con ëd segn, a l’han pa pì podù trové ‘l pòst. ⁷Geremìa cand a l’ha savulo, a l’ha arprocià coj ch’a l’avìo compagnalo an disend:” Ës leugh a restrà dësconossù fin-a al di che Nosgnor a l’avrà mostrà soa misericòrdia an butand torna ‘nsema sò pòpol. ⁸Anlora ‘l Signor a mostrerà torna tute le còse, e la glòria ‘d Nosgnor as farà vëdde con la nìvola, parèj com as manifestava dël temp ëd Mosè e cora che Salomon a l’ha pregà përchè ‘l Leu fussa sacrà con solenità. ⁹As disìa dcò che Salomon, òm ëd saviëssa granda, a l’avèissa smonù ‘d sacrifissi për la dedicassion dël santuarì completà. ¹⁰Mosè, dla midema manera, a l’avìa pregà Nosgnor e un feu a l’era calà dal cel për consumé ‘l sacrifissi; e parèj a l’ha pregà Salomon e un feu dal cel a l’avìa brusà j’olocàust. ¹¹Mosè a l’avìa dit, da già che l’oferta për ël pecà a l’era nen ëstàita mangià, la vìtima a l’era stàita consumà. ¹²E dla midema manera Salomon a l’avìa selebrà j’eut di ëd festa.

La prefassion dël redator

¹³As dëscrivìo le mideme còse ant ij document e ant le memòrie ‘d Neemìa ^[2] e coma che chiel, fondà na biblioteca, a l’ha soagnà l'archeuita dij lìber dij rè, dij profeta e ‘d David e le lìtre dij rè për lòn ch’a riguarda le regalìe. ¹⁴Dcò Giuda a l’é andàit a cheuje tùit ij lìber ch’a l’ero andàit perdù ant la guèra ch’i l’oma avù, e adess as treuvo dacant ëd nojàutri. ¹⁵Se i n’avèisse mai da manca, mandé cheidun con l’ancàrich ëd portévje. ¹⁶I l’oma scrivuve antramentre ch'i stoma për selebré la purificassion; i fareve bin se 'dcò vojàutri i selebrereve ant ësti di. ¹⁷Përchè Dé a l’ha salvà tut sò pòpol e a l’ha conceduje a tuti l’ardità, e dcò ‘l regn, ël sacerdòssi e la santificassion. ¹⁸Com a l’avìa promëttù për mojen ëd la Lege, nojàutri i butoma speransa an Dé ch’a vada a dovrene misericòrdia an pressa e ch’a veuja dun-a assemblene, da minca region sota ‘l cel, an leu sant; an efet chiel a l’ha liberane da maleur gròss e purificà ‘l Leu Sant”. ¹⁹Lòn ch’a riguarda Giuda Macabé e sò frej, la purificassion dël grand santuari, la dedicassion dl’autar, ²⁰le guere contra d’Antìoch-Epifane e sò fieul Eupator, ²¹e dcò j’aparission rivà dal cel ansima a coj che a l’avìo batusse con vajantisa për ël giudaism, a la mira che, pòchi guerié a l’ero fasse padron ëd tuta la region e taparà via un foson ëd bàrbar, ²²a fesse torna padron dël santuari pì famos dël mond, për liberé la sità e stabilì torna con fërmessa le lege che a stasìo për esse abrogà, ant ël moment che Nosgnor a l’é fasse dësponìbil a lor con tut sò grinor: ²³tut sòn a l’é stàit contà da Giàson da Cirene. Nojàutri i sërcroma ‘d resumeje drinta na compilassion sola. ²⁴Ëd fàit, an considerand la caterva ‘d gifre e la dificoltà genìta ‘d coj ch’as veulo angagé ant le conte dla stòria, dàit ël foson ëd la materia, ²⁵nojàutri i l’oma pensà bin che ‘s volum a sia agradì për coj che as contento ëd na letura sèmpia, comodità për chi a l’ha car ëd memorié lòn ch’a l’è ‘ncapità e utilità për coj che a lesran cole pàgine.

²⁶Sicura che noi, ch’i soma pijasse ‘l badò ëd resume, is trovoma n’amprèisa pa bel fé: a j’andran ëd sudor e ‘d vijà, ²⁷parèj com a l’é mal fé pronté un disné e contenté j’esigense dj’àutri. Contut che, për fé lòn ch’a pias a vàire an sarà amusant soporté la fatiga, ²⁸daséndje a l’autor ël soèn ëd mostré tute le càuse për podèj butè an tren, nojàutri ij contorn d’un resumé. ²⁹Përchè coma che n’architet ëd na ca neuva a-j toca pensé a tuta la costrussion e fondassion d’ansema, antramentre che col ch’a l’é ‘ncaricà dl’arissadura e dla decorassion a frèsch venta che a pensa mach a l’ornamentassion, parèj, a më smija, a l’é për noi. ³⁰Intré ant l’argoment e ‘nventarié ij fàit, fasend brecia dij particolar, a speta a lë stòrich; ³¹ma soagné l’esposission sensa deje da ment ai detaj a l’é për chi a l’ha concision espressiva. ³²Donch, ancamineroma nòsta conta, sensa gionté nen a la prefassion: a sarìa tròp a la bon-a esse bondos ant ij preliminari për peui scursé la narassion ëstòrica.

3

Eliodòr a riva a Gerusalem

¹La sità santa a godia ‘d pas total e le legi a l’ero guernà a la përfession për la pì bon-a grassia e la misericòrdia dël grand sacerdòt Onia e për soa aversion al mal. ²Ancapitava che ij rè midem a l’avìo la costuma d’onoré ël leu sant e ‘d glorifiché ‘l santuari con don dij pì avosà. ³Parèj che Seleuch, rè d’Asia, a sufragava dël sò tute le spèise ch’a riguardavo ël servissi dij sacrifissi. ⁴Meno che, un sèrt Simon, sacerdòt dël grup ëd Bilga, a l’era stàit carià dla responsabilità dël templi. Chiel a l’era stàit an dësacòrdi con ël gran sacerdòt Onia a propòsit ëd l’ispession dij mercà dla sità.

⁵Coma ch’a podìa nen ampónse a Onia, a l’é andàit a trové Apolòni ëd Tars, ch’a l’era antlora governator ëd la Celesiria e dla Fenicia. ⁶Simon a l’ha contaje che ‘l tesòr dël templi, a Gerusalem, a l’era satì ëd richësse da nen chërde: ambelelà a-i sarìa stàita na massa d’argent ch’as podìa pa calculesse e sproporsionà a le spèise për ij sacrifissi. E a sarìa stàit possìbil fé passé tut ant le man dël rè.

⁷Apolòni, ant un rëscontr con ël rè, a l’ha butalo al corent con le përzonte richësse dont a l’era stàit anformà. ⁸Anlora ‘l rè a l’ha ‘ncaricà sò prim ministr Eliodòr d’andé a Gerusalem con d’istrussion precise ‘d trasferì cole richësse al tesòr real.

⁹Eliodòr a l’é dun-a portasse a Gerusalem, sota pretest d’ispessioné le sità dla Gran-Siria e dla Fenicia; tutun an realtà për porté anans ël but dël rè. Rivà a Gerusalem a l’ha avù acoliensa e deferensa da part d’Onia e dla gent ëd la sità e a l’ha esponuje la consigna arseivùa an diséndje ciàir la motivassion ëd soa vnùa: a ciamava peui se j’anformassion a fusso reaj.

¹⁰Ël gran sacerdòt a l’ha spiegaje che ij depòsit a l’ero për le vìdoe e j’orfanin, ¹¹e na part a l’ero 'd proprietà d’Ircan, fieul ëd Tobia, përsonagi d’àuta posission; l’anformassion dël malfidà Simon a l’era donca na calunia espressa; ël total a l’era an tut cheicòsa come 400 talent d’argent e dosent d’òr. ¹²Ëd pì, a l’era pa concepìbil ëd gavene cheicòsa, përchè a sarìa staita n’angiustissia greva për coj ch’a l’avìo avù fiusa ant la santità dël leu, ant la majestà e la nen violabilità d’un templ rispetà da tùit.

Eliodòr a progeta 'd dërobé 'l Templi

¹³Contut Eliodòr, an rason dj’órdin arseivù dal rè, a fortìa che cole richësse a dovìo esse confiscà a profit dël tesòr real. ¹⁴Ant un di fissà da chiel, a l’é intrà ant ël templi për fé n’inventari, antramentre che tuta la sità a l’era motobin bolversà. ¹⁵Ij sacerdòt, arvestì ‘d sò parament sacrà, a l’ero prosternasse Dë 'dnans dl’autar e alvavo ‘d sùpliche al Cel ch’a l’avìa dàit na Lege an sij depòsit, ëd conservé ‘d pianta coste richësse për coj che a l’avìo depositaie.

¹⁶A costava ‘l sangh dël cheur vëdde Onia gran sacerdòt: soa angossa a l’era manifestà dal cangiament ëd color ëd sò visagi. ¹⁷Tuta soa përson-a a l’era traversà da la pau e dël tërmolé ‘d sò còrp ch’a mostravo, a chi a vardava, l’arlìa dël cheur. ¹⁸La gent a surtìa an furfa da le ca për na preghiera pùblica, për ël dzonor ch’a mnassava ‘l leu sant. ¹⁹Le fomne, sandrà ëd tërliss ëd sach an sla stòmi e vestìe ‘d deul a ‘mpinìo le contrà. Le fijëtte, costumà a nen seurte d’antëcà, a corìo a le pòrte, o an sle muraje, o d’àutre ancor a le fnestre. ²⁰Tùit a ‘lvavo ij brass al cel, an suplicand l’agiut divin. ²¹A fasìa pen-a cola multitùdin, prostrà a la giarada për tèra, e ‘l grand sacerdòt tormentà da l’angossa.

Ël Signor a guerna 'l Templi

²²Ant ël mentre ch’anvocavo Nosgnor Onipotent përchè a protegèissa sicur e antregh ij depòsit për coj ch’a l’avìo daje an guerna ambelelà, ²³Eliodòr, da soa part, a butava n’esecussion sò but. ²⁴Mach che, pen-a rivà an sël pòst con ij sò soldà, ant la sala dël tesòr, Nosgnor dj’ëspìrit celest e ‘d tùit ij podèj a l’é manifestasse con n'aparission strasordinària. Anlora tuti coj ch’a l’ero ancalàsne d’intré, frapà da la potensa ‘d Dé, a son trovasse svers e sesì da la pau. ²⁵A l’han an efet vëddù comparì n’ëstalon, ambardà ‘d manera fiamenga, e montà d’un sivalié afros e arvestì da n’armura d’òr, ch’a son campasse con ìmpit contra d’Eliodòr con ëd piotassà dë 'dnans dël caval. ²⁶ E a son ëdcò comparì doi giovo ‘d na fòrsa ‘mpressionanta e ‘d na blëssa eclatanta, vestì ‘d manera maravijosa che a son butasse un da na banda e l’àutr da l’àutra d’Eliodòr a foatelo sensa remission, a colp ardobià. ²⁷Ant un moment, Eliodòr a l’é tombà a tèra, nen cossient ëd pianta. Anlora soa scòrta a l’ha pijalo e butalo an su na sivera, ch’a l’avrìa dovù serve a porté via l’argent e l’òr.

²⁸Parèj st’òm, che a l’era stàit a la mira d’intré ant la sala dël tesòr con motobin d’ëscòrta, ora a l’era portà via, pa pì bon a fé cheicòsa, apress d’avèj constatà la sovranità ‘d Dé. ²⁹Përparèj che, antramentre che Eliodòr, acablà da la potensa divin-a, a l’era stendù sensa paròla e sensa speransa ‘d seurtne viv, ³⁰la gent ëd Gerusalem a benedìa Nosgnor, ch’a l’avìa difendù con glòria sò leu sant. Col templi, che fin-a pòch temp anans a l’era satì ‘d comossion e ‘d confusion, adess a dësbordava ‘d na gòj granda për l’antervent ëd Nosgnor Onipotent ^[3].

³¹Dun-a, j’amis d’Eliodòr a l’han pregà Onia ch’a suplichèissa ‘l Pì Àut dla grassia ‘d vive për col ch’a l’era a la mira ‘d rende ‘l darié sospir. ³²E an tëmmend ël grand sacerdòt che ‘l rè a sospetèissa che ij Giudé a l’avèisso atentà contra Eliodòr, a l’ha smonù un sacrifissi për soa sanità. ³³E antramentre che ‘l grand sacerdòt a ufrìa ‘l sacrifissi d’espiassion, a son torna comparije a Eliodòr coj giovo, vestì dla midema manera. An pé an facia ‘d chiel a l’han dije: “Ti ‘t peule ringrassé motobin Onia, grand sacerdòt, përchè a l’é për soa ‘ntërcession che Nosgnor at conced torna ‘d vive. ³⁴Ti ch’it l’has sperimentà costa bon-a coression arseivùa da Dé, nùnsia a tuti sò grand podèj”. E dit sòn a son sparì.

La conversion d'Eliodòr

³⁵Anlora Eliodòr a l’ha smonù un sacrifissi a Nosgnor an alvand ëd promësse ‘d don, përchè a l’avìa conservalo an vita: ³⁶a l’é congedasse da Onia e a l’é tornà dal rè con soe trope.³⁶ An fàcia ‘d tuti, chiel a dasìa testimoniansa ‘d tut lòn che ‘l Dé Pì Grand a l’avìa contemplà con sò pròpi euj. ³⁷Ant ël moment che ‘l rè a l’avìa ciamaje a Eliodòr col ch’a l’avrìa ‘ncora podù mandé a Gerusalem n’àutra vira, chiel a l’ha dije: ³⁸“S’it l’avèisse ‘d nemis o cheicadun ch’a conspira contra ‘d tò govern, màndlo pura ‘mbelelà: s’a surviv, a tornerà da ti patlà ‘d colp, përchè an col leu agiss n’evidenta potensa divin-a. ³⁹Ël Dé ch’a stà ant ij cej, ch'a guerna e a vija dzora ‘d col templ e a-j dà protession, an frapand a mòrt coj ch’a intro con ëd but gram”. ⁴⁰Donch, a l’é stàit sòn ch’a l’é ‘ncapitaje a Eliodòr ant la preservassion dël ravagi dël tesòr dël templ.

4

Simon a acusa Onia

¹Pròpi col Simon, ch’a l’avìa tradì soa gent e ‘nformà Apolòni dël tesòr dël templ. E bin, pròpi col midem Simon a l’é butasse a calunié Onia an disend: “A l’é chiel ch’a l’ha patlà Eliodòr e ch’a pòrta la responsabilità dij sò maleur. ²A l’avìa avù fin-a ‘l topé d’acusé Onia ‘d cospiré contra l’ëstat, Onia, ch’a l’era ‘l benefator ëd la sità, ël protetor dij sò conassionaj e ch’a pijava ‘d grand soèn a guerné le legi. ³Ël ghignon a l’era rivà a la mira ch’a l’ero stàite massà ‘d përson-e dai partigian ëd Simon.

⁴Anlora Onia, an vëddend ël rìsigh ch’a comportava costa rivalità, e che Apolòni, fieul ëd Menesteo e governator ëd la Celesiria e dla Fenicia, ancoragiava la malissia ‘d Simon, ⁵donch, Onia a l’é portasse dal rè, ma nen për acusé ij sò consitadin, ma për provëdde al bin comun ëd la gent e dij particolar. ⁶Chiel a capìa che, sensa l’antërvent ëd ël rè, a sarìa pa stàit possìbil stabilì torna la pas, da già che Simon a chitava nen soa matan-a.

J'arforme 'd Giàson

⁷Meno che, càiche temp apress, rè Seleuch a l’era mòrt e Antìoch, stranomà Epifane ^[4], a l’é suceduje. E a l’é stàit antlora che Giàson, frel d’Onia a l’ha usurpà la fonsion ëd grand-sacerdòssi, ⁸e, che, ant un rëscontr con ël rè, a l’avìa promëttuje desmila chilo d’argent d’intrade e d’àutri doimiladosent da gionté con n’àutra taja. ⁹Nen mach, ma Giàson a s’angagiava a pagheje ‘ncora l’equivalent ëd quatmila chilo d’argent, se a fussa staje concedùa l’autorità a ‘n gimnasi e a n’efebìa e ‘d podèj anregistré d’abitant ëd Gerusalem tanme sitadin d’Antiòchia. ¹⁰Ël rè a l’ha acetà coste proposission. Da lòn, Giàson, otnù ël podèj, a l’ha obligà ij sò consitadin a l’adossion dla manera ‘d vive greca. ¹¹Chiel a l’ha parèj anulà ij favor concedù dai rè ai Giudé për euvra ‘d Gioann, pare ‘d col Eupolem ch’a l’avìa compì n’ambasserìa d’aleansa e amicissia con ij Roman. Giàson a l’ha anulà tùit ij privilegi generos e legìtim, e an anstaurand ëd costume contrarie a la Lege ëd Mosè. ¹²A l’é butasse a costruve ‘l gimnasi con deuit malegn pròpi ai pé dla colin-a dël templ e a l’ha animà ij giovo pì qualificà a quatesse la testa con ël petasi.

¹³Sòn a vorìa dì ‘d rivé al corm d’elenisassion e ‘d passé ‘d pianta a’d costume strangere, e sòn për l’assion ëd Giàson, ël përvers, nen amis ëd Dé e tut fòra che sacerdòt.

¹⁴Për lòn ij sacerdòt a l’avìo pa pì deuit al servissi dl’autar, nen mach, ma dëspresiand ël santuari e trascurand ij sacrifissi, as pressavo a pijé part a ‘d spetàcoj ant la paléstra contrari a la lege, valadì vàire esercissi sportiv. ¹⁵Parèj, an dasend pì nen da ment a le pràtiche rispetà dai sò antich, a stimavo motobin pì nòbij le glòrie greche.

¹⁶Ma, pròpi për lòn a son restà sesì da na greva situassion ch’a l’ha butaje tanme aversari e nemis pròpi coj che a vorìo imité an tut e ‘d pianta. ¹⁷Col ch’as compòrta mal anvers le legi divin-e a l’avrà sò castigh! Ël seguit ëd la stòria a lo proverà.

Giàson a fà intré 'd costume greche

¹⁸Minca quatr ann, as organisavo ant la sità ‘d Tir ëd competission sportive con l’antërvent dël rè. ¹⁹Cola ligera ‘d Giàson a l’ha mnà tanme rapresentan ufissiaj d’òm ëd Gerusalem ch’a l’avìo ‘l tìtol ëd sitadin d’Antiòchia, con tërzent dracme d’argent për ij sacrifissi d’Eracles. Ma coj ch’a-j portavo a l’han pensà ch’a fussa pa convenient dovreje për ël sacrifissi e a l’han pensà a d’àutra spèisa. ²⁰Parèj che, ël dné ch’a dovìa serve për ël sacrifissi a Eracles për inissiativa ‘d Giàson a l’é stàit ampiegà për la costrussion ëd nav da combatiment da part ëd coj ch’a lo portavo. ²¹Antìoch, an avend mandà Apolòni, fieul ëd Menesteo, an Egit për l’incoronassion ëd rè Filometor, a l’é vnùit a savèj che chiel-sì a l’era contrari a soa polìtica e për lòn a l’ha pensà bin ëd difende soe sicurëssa. Për lòn a l’era andàit a Giafa, e peui da là, a Gerusalem. ²²Giàson e la popolassion a l’han faje acoliensa entusiàsta con luminàrie e aclamassion. Apress Antìoch a l’é tornasne an Fenicia con soa armeja.

Menelao e dventa Gran Sacerdòt

²³Tre ann apress, Giàson a l’ha mandà Menelao, frel dël mensionà Simon, a porté ‘d dné al rè e për otnì decision ansima a d’afé d’amportansa. ²⁴Ma cand che Menelao a l’é presentasse dal rè a l’ha fàila a otnì për chiel istess la fonsion ëd grand-sacerdòt, dasénse motobin ëd sagna e smonend për lòn eutmila chilo d’argent an pì che l’oferta ‘d Giàson. ²⁵Parèj che Menelao a l’é presentasse, an tornand, con le credensiaj dël rè ma sensa gnen ch’a fussa degn dël grand-sacerdòssi, se nen mach le manìe tiràniche e ‘l furor ëd na bestia ferosa. ²⁶Parèj che Giàson, ch’a l’avìa tradì sò pròpi frel, a soa vira a l’é stàit tradì da n’àutr e a l’é stàit obligà a esiliesse ant l’Amanitide.

²⁷Da part soa Menelao a l’é fasse padron dël podèj, ma a l’ha pa pì antajàsne dël dné promëttù al rè, ²⁸combin che Sostrat a l’avèissa fàine arcesta, da già che costì a l’era comandant ëd l’acròpoli e a l’avèissa l’ancàrich ëd le riscossion d’impòste: për lòn, tùit e doi a son ëstàit convocà dal rè. ²⁹Menelao a l’ha lassà tanme sostitù ant ël grand sacerdòssi Lisimach, sò frel; Sostrat nopà a l’é fasse sostituì da Crate, cap dij Cipriòta.

L'amassidi d'Onia

³⁰An cole sircostanse la gent ëd Tarsis e ‘d Malos a son arvirasse, përchè ‘l rè a l’avìa donaje coste sità a Antiochis, soa concubin-a. ³¹Ël rè a l’ha fàit an pressa a porté torna a l’ordin la situassion, an lassand tanme regent Andrònich, un dij sò ministr. ³²Anlora Menelao a l’ha pensà bin d’avèj trovà na bon-a ocasion: a l’ha portà via d’asi d’òr dal templ e a l’ha fane un present a Andrònich. D’àutri utiss d’òr a l’ha venduie a Tir e ant le sità dj’anviron. ³³Cand che Onia a l’ha savulo, an biasimànd Menelao, a l’é stàit obligà a scapé e a trové sosta ant na sità d’arfugi a Dafne, ant un templi davzin d’Antiòchia.

³⁴Për sòn Menelao, ancontrasse an segret con Andrònich, a l’ha solecitalo 'd massé Onia. Col-lì, andàit a trové Onia e otnune con l’angann la fiusa, an daséndje la drita e convinciulo con giurament, combin che Onia a l’avèissa pa slontanà tùit ij sospet, ëd seurte dal templ e peui felo massé sensa gnun rispet për la giustissia. ³⁵Për sòn, nen mach ij Giudé, ma dcò vàire d’àutre nassion a son restane arvirà, bolversà e magonà për col bàrbar amassidi.

Andrònich a l'é castigà

³⁶E tornà ‘l rè da la Cilicia, a son presentasse da chiel tùit ij Giudé dla sità, ansema con ij Grech ch’a condividìo l’esecrassion për l’assassini arbitrari d’Onia.

³⁷Rè Antìoch a l’ha provane un sagrin real, na tristëssa ancreusa al fond ëd l’ànima: a l’avìa le larme a j’euj an pensand a la saviëssa e a la gran’ dritura dël mòrt. ³⁸Peui, anviscà d’andignassion, a l’ha dun-a comandà ‘d gaveje la porpra cerimonial a Andrònich, a l’ha fàit s-cianché soe vestimente e falo marcé për tuta la sità fin-a ‘ndova ch’a l’avìa massà con sacrilegi Onia, e an col midem pòst a l’ha fàit esecuté ‘s miseràbil sassin. Përparèj Nosgnor a l’ha renduje sò merità castigh.

Lisimach e Menelao a son pa popolar

³⁹D’àutra banda, Lisimach a l’avìa comëttù vàire robarìe sacrìleghe al templ ëd Gerusalem, con la complicità ‘d Menelao, sò frel. An costa manera vàire utiss d’òr a l’ero sbardlasse. Savùlo an sità, la gent a l’é arvirasse contra ‘d Lisimach. ⁴⁰An vëddend cola furfa esasperà e pien-a ‘d ràbia, Lisimach a l’ha armà tremila òm për sofoché l’arvira con violensa. Costa tropa a stasìa a j’ordin d’un tal Auran , òm già d’età e sensa sust. ⁴¹Ma la gent, antajàndze d’esse atacà da la gusaje ‘d Lisimach, a l’han ambaronà ‘d pere, baròt gròss e fin-a la póer dij sacrifissi, e a son campasse tuti contra ‘d Lisimach e sò armà. ⁴²An costa manera a l’ha ferine vàire, massane cheicadun e faje scapé tùit, an butand a mòrt ël midem ravagieur dël templi dacant ëd la sala dël tesòr.

⁴³Tut sòn a l’ha motivà un process contra ‘d Menelao. ⁴⁴ Rivà ‘l rè ‘d Tir, ij tre òm mandà dal consèj dj’ansian a l’han presentà l’acusassion. ⁴⁵An vëddendze perdù, Menelao a l’ha promëttuje na bon-a soma ‘d dné a Tolomé fieul ëd Dorimene, përchè a rasonèissa ‘l rè a sò favor. ⁴⁶ Donca, Tolomé a l’ha ‘nvità ‘l rè sota d’un pòrti, con la scusa ‘d pijé ‘l fresch, e a l’ha faje cangé d’avis. ⁴⁷Parèj che ‘l rè a l’ha diciarà Menelao nossent da tute j’acuse, combin a fùssa càusa ‘d tùit ij maleur. Nen mach, ma a l’ha condanà a mòrt ij tre disgrassià dij delegà, che fin-a ij bàrbar Sita a l’avrìo diciarà nossent. ⁴⁸An costa manera, sensa perde temp, coj ch’a l’avìo difendù sità, pòpol e asi sacrà a son ëstàit massà sensa giustissia. ⁴⁹Për sòn, a son ëstaie ‘d sitadin ëd Tir che, scandalisà da la vicénda, a l’han contribuì an manera fiamenga ai funeraj dle pòvre vìtime. ⁵⁰ Nopà Menelao, grassie a l’avarissia dij governant, a l’ha mantnù ël podèj, an chërsend sèmper ëd pì an gramissia e converténdze ant ël pes nemis dij sò consitadin.

5

Giàson a preuva d'arpijé 'l contròl

An col midem temp, Antìoch a l’é butasse a pronté soa sconda campàgna contra dl’Egit. ²Ore, për quaranta di, a son staie d’aparission a Gerusalem: ëd sivalié con mantèj brodà d’òr ch’a galopavo an cel e ‘d trope d’armà ch’a sventajavo lanse e spa, ³e squadron ëd cavalarìa rangià a bataja, d’atach e ‘d contratach, rabel d’ëscù, cioende ëd lanse, flecie sfrandà, sluss ëd bardure e tute sòrt d’armore e corasse. ⁴Tuta la gent ëd la sità a pregava che coste vision a fusso ‘d bon auguri e pa ‘d maleur.

⁵Apress a l’é spantiasse la fàussa neuva dla mòrt d’Antìoch, e Giàson ciapà con chiel na milen-a d’òm, a l’amprovista a l’ha ‘tacà Gerusalem: ij difensor ëd le muraje a son ëstàit arpossà e la sità ocupà. Menelao a l’ha trovà sosta ant la sitadela. ⁶Giàson a l’ha massacrà sensa misericòrdia ij sò consitadin, sensa désne che un sucess contra soa pròpia gent a l’era già un dësastr, an chërdend ëd trionfé dzora ‘d nemis ch’a l’ero mach sò pòpol. ⁷Contut, a l’ha pa fàila a fesse padron dël podèj, e a na serta mira con ël peis ëd l’onta dël tradiment a l’ha torna dovù parte n’esili ant ël teritòri d’Aman.

⁸Soa condòta criminal a l’é stàita dësastrosa. Ampërzonà anans ëd tut da Areta, rè dj’Arab, scapà peui ëd sità an sità^[5], përseguità da tùit e an ghignon parèj ëd traditor ëd le legi da sò pòpol , considerà tant ‘me un bòja e odià da la pàtria e dai consitadin, a l’é andàit a finì n’Egit. ⁹Da là s’ambarca për la Grecia: st’òm ch’a l’avìa mandà n’esili, vàire përson-e ‘d soa patria, a l’é mòrt peui a Sparta, andova ch’a l’avìa sperà ‘d trové solidarietà squasi an nòm ëd la midema rèis comun-a. ¹⁰Parèj col ch’a l’avìa lassà da sotré bonben ëd gent, a l’é finì piorà da gnun, sensa funeral e fòra da la tomba dij sò cé.

¹¹Cand che ‘l rè a l’é vnùit a savèj tut sòn, a l’ha chërdù che la Giudèa a vorèissa arviresse contra’d chiel. Për lòn, tornà da l’Egit, pien ëd flin-a ferosa, a l’ha ocupà Gerusalem con la fòrsa dj’arme, ¹²e a l’ha dàit ordin ai sò soldà ‘d massé sensa misericòrdia tuti coj ch’a trovavo e d'ësgorzé coj ch’a scapavo ant ëcà. ¹³Giovo e vej a son ëstàit massacrà, ësterminà òm, fomne, masnà, massà spose con ij cit. ¹⁴Mach an tre di la sità a l’ha perdù otantamila abitant: quaranta mila sassinà e j’àutri vendù s-ciav.

Ravagi dël Templi

¹⁵Nen content ëd lòn, Antìoch a l’é ancalàsne fin-a d’intré ant ël templi pì sant ëd tuta la tèra, e col ch’a l’ha falo intré a l’era stàit Menelao, col ch’a l’ha tradì legi e pàtria. ¹⁶Antìoch a l’é portasse via con soe man maunëtte j’asi sacrà, e a l’ha ravagià con soe man sacrìleghe lòn che da j’àutri rè a l’era stàit butà për blëssa e për deje glòria e onor a col leu sant.

¹⁷Antìoch a l’é vnùit sempe pì pien ëd sagna, sensa capì che Nosgnor a l’era sdegnasse da temp për motiv dij pecà dla sità e për lòn col leu a l’era stàit chità. ¹⁸Se lor a fusso nen stàit angagià an tuti coj pecà, com a l’era ‘ncapità con Eliodòr, mandà da rè Seleuch a ispessioné la stansia dël tesòr, dcò chiel, pen-a rivà, a sarìa dun-a foëttà e dëstradà da soa ‘mprèisa fòla. ¹⁹Ma l’elession a l’era ëd col leu për motiv ëd soa gent nopà dël pòpol a càusa dël leu. ²⁰Për lòn, ëdcò col pòst, apress d'esse stàit angagià ant ij maleur tombà an sla popolassion, a la fin a l’ha avune ‘d benefissi: për lë sdegn ëd l’Onipotent a l’avìa sperimentà l’abandon, e për l’arconciliassion dël grand Signor a l’é stàit restaurà an tuta soa glòria.

²¹Antìoch a l’é portasse via dal templi l’equivalent ëd 1800 talent d’argent; a l’ha fàit an pressa l’artorn a Antiòchia, convinciù an soa blaga d’avèj rendù la tèra navigàbila e dovertà ‘nt ël mar dë stra. ²²Darera ‘d chiel a l’ha lassà ‘d delegà për crasé na vira ‘d pì la gent giudèa. A Gerusalem a i j’era Flip ëd rassa frìgia, da le manere ancó pì malgrassiose ‘d col ch’a l’avìa nominà. ²³An sël Garisim Andrònich; oltre a lor a-i j’era Menelao, ch’a acablava ij sò consitadin giudé con na gramìssia pes ëd cola dj’àutri.

²⁴A Gerusalem a-i j’era dcò Apolòni, cap dij mersenari ëd Misia, con n’armeja ‘d vintedoimila soldà: con l’ordin ëd massé tuti j’òm ëd la sità e ‘d vende fomne e masnà. ²⁵Chiel-sì, cand a l’era rivà a Gerusalem a l’avìa fàit visa d’avèj ëd but pacìfich e a l’é tenusse chiet fin-a al di sacrà dël sabat. Anlora, antramentre che j’Ebreo a l’ero n’arpòs, chiel a l’ha organisà na parada militar ²⁶e a l’ha massacrà tuti coj ch’a surtìo për assiste a la festa, apress, sfrandasse con ij soldà an sità a l’ha massà vàire përson-e.

²⁷Ma Giuda, ciamà Macabé, ch’a fasìa part ëd na tropa ‘d des òm, a l’é artirasse an montagna an mes d'un desert: an vivend parèj dle bestie sarvaje. An resistend, a mangiavo mach d’erbe e ’d verdura për nen antamnesse.

6

La sopression dël Giudaism

¹Nen vàire temp apress, ël rè a l’ha mandà ‘l vej atenièis Geront përchè a oblighèissa ij Giudé dë slontanesse da le legj dij grand e 'd pa pì governesse conform a le Lege ëd Dé. ²E nen mach, ma për profané ‘l templi d’òrge sfrandà, Geront a dovìa fé dediché ‘l santuari ëd Gerusalem a Zeus-Olìmpich e col an sël Garisim a Zeus-Ospital, conform a la volontà dj’abitant ëd cola region.

³L’aplicassion ëd coste mzure ‘d maleur a l’ha portà al dilaghé dël mal për tuta la gent. ⁴An efet, ij pagan a ‘mpinivo ‘l templ ëd soe dësbàucie e disórdin : lor a s’amusavo con ëd meretris e a tenìo ëd relassion con lor drinta ‘l sagrà dij pòrti, an fasend intré ‘d pràtiche proibìe. ⁵L’autar a l’era satì ëd vìtime nen pure, antërdìe da la lege ‘d Dé. ⁶As podìa pa pì guerné ‘l sabat, nì osservé le feste tradissionaj dël mèis, e gnanca mach diciaresse d’esse Giudé.

⁷Tùit ij mèis, ant ël di natalissi dël rè, ventava për fòrsa pijé part al disné sacrifical, ë cand a rivavo le feste an onor ëd Dionisos, ventava andé an procession coronà ‘d brassabòsch al cortege dionisìach. ⁸Për istigassion ëd Tolomé, a l’é surtìje un decret ch’a estendìa a le sità elenìstiche dj’anviron le mideme disposission contra ij Giudé, an obligàndje a mangé carn dij sacrifissi pagan ⁹an obligand ëd buté a mòrt coj ch’acetavo nen le costume greche: a l’era fàcil prevëdde ‘l maleur ch’a sarìa rivane! ¹⁰Tant për esempi, a l’ero stàite denunsià doe fomne ch’a l’avìo sirconcidù soe masnà: a l’han penduje ij cit a lë stòmi, e apress d’avèje portà an gir për la sità, a l’han pressipitaje giù da le muraje.

¹¹D’àutri a l’ero butasse ansema ant le balme davzin-e për la selebrassion dël sabat. Denunsià da Flip, a l’han tuti brusaje viv andrinta, da già che ij Giudé a podìo pa diféndse ant ël di ‘d sabat.

Significassion providensial dël Giudaism

¹²Adess, mi i vorìa preghé ij letor ëd cost lìber ëd nen fesse dëscoragé da ste malore, ma ‘d pensé ai castigh nen tanme distrussion, ma con ël but d’eduché ‘l pòpol e pa sò anientament. ¹³Për lòn, Dé a mostra grand misericòrdia vers coj ch’a sio arviràssje contra, ant ël dé pì che an pressa un castigh, nopà ‘d risparmieje për vàire. ¹⁴Përchè Nosgnor as propon nen ëd fé con nojàutri com a fà con d’àutre nassion, an spetand ël temp giust për la punission, cand ch’a sio rivà al corm dij sò pecà. ¹⁵Chiel a l’ha pa përmëttù ch’i rivèisso fin-a ‘l fond ëd nòstre colpe e punine ant ël darié moment. ¹⁶Për lòn chiel an gava mai soa misericòrdia, ma, an mandand ëd preuve a soa gent për dene coression con le calamità, chiel a chita nen sò pòpol. ¹⁷Sòn as dis mach për memorié sta vrità. Ore, tornoma a la narassion.

Martìri d'Eliasar

¹⁸Un tal Eleasar, un djë scrivan pì avosà, òm già d’età e rigoros ant la përson-a, a l’era stàit obligà a doverté la boca e a travonde carn ëd crin. ¹⁹Contut, chiel, ëstimand mej na mòrt gloriosa che na vita ant l’onta, a l’é ancaminasse ‘d soa volontà vers ël suplissi, ²⁰an spuvand ël bocon ëd carn e comportàndze com a conven a coj ch’a son pront a slontanesse da lòn ch’a l’é pa giust gusté për atacament a soa pròpria vita.

²¹J’òm ancaricà d’ampon-e ‘s banchèt sacrifical contrari a la lege, a conossìo Eleasar da temp. A l’han pijalo an dëspart e a l’han pregalo ‘d fesse porté ‘d carn autorisà da la lege, prontà espress për chiel: a convenìa fé visa ‘d mangé com a fùssa ‘d carn sacrificà amponùa dal rè, ²²përchè, an costa manera a sarìa scampà a la mòrt grassie a la veja amicissia ch’a j’era an tra lor e chiel. ²³Ma Eleasar a l’ha ciapà na decision nòbila, degna ‘d soa età e dël prestigi dla veciaia, dij sò cavèj bianch e dla condòta sensa macia tenùa fin-a da masnà, ma an specie dle legi sante stabilìe da Nosgnor: a l’ha rëspondù ch’a lo mandèisso pura a la mòrt. ²⁴Për ël fàit, a disìa, -“ch’a l’é pa bela na finsion ch’a daga na testimoniansa fàussa a vàire giovo, an pensand che a novant’ann Eleasar a sia passà a costume strangere, ²⁵a soa vira, për colpa ‘d mia finsion, për mach un pòch pì ‘d vita, ëd giovo a vado a perdze për colpa mia e parèj che mi ‘m procura dzonor a mia veciaia ^[6]. ²⁶E peui, se dcò i scampèissa dal castigh dj’òm, i scamperìa pa, nì viv nì mòrt a le man dl’Onipotent. ²⁷Për lòn s’i chito da vajant sta vita, im mostrerai con un comportament degn ëd mia bela età, ²⁸an lassand a la gioventura n’esempi nòbil ‘d mòrt volontària e generosa për le legi sante e venerànde”. Dit sòn a l’é ancaminasse pì che an pressa al suplissi. ²⁹E coj ch’a lo portavo, e anans a l’avìo mostrà binvolensa, adess a l’ero anghignonà con chiel, an pensand che soe paròle a fusso da mat. ³⁰A disìa an gëmmend sota i colp, mentre a stasìa për meuire: “Nosgnor ëd la santa sapiensa, a sà bin che, an potend scampé a la mòrt, contut i seufro ant ël còrp ëd dolor afros sota ij foèt, ma ‘nt l’ànima i sopòrto volonté tut sòn për la tëmma ‘d Chiel”. ³¹Parèj che Eleasar a l’é mòrt, an lassandne 'n soa mòrt tanme n’esempi d’eroism e na memòria eterna ‘d virtù nen mach për ij giovo ma dcò për la pì part ëd soa gent.

7

Ël martìri dij sèt frej

¹N’àutra ocasion, sèt frej e soa mare a l’ero stàit arestà. Ël rè a vorìa forséje a mangé carn ëd crin, proibìa da la lege ‘d Dé; për sòn a l’ha faje bate a colp ëd foèt e ‘d nerv ëd beu. ²Un ëd lor, a nòm ëd tuti j’àutri a l’ha dije al rè: «Còs speres-to d’otnì da nojàutri an tratàndne përparèj». Venta ch’it sàpie che noi i soma pront a meuire pitòst che violè le legi dij nòstri antich». ³Ël rè a l’é stàit sesì da na flin-a violenta; e a l’ha comandà ‘d buté an sël feu ëd pèile e ‘d ciodron. ⁴Pen-a che coste a son vnùite afoà, ël rè a l’ha ordinà ‘d tajeje la lenga a col ch’a l’era fasse pòrtavos, d’ëscortielo e ‘d mutilelo dle man e dij pé, tut sòn a dovìa esse sota j’euj dij frej e ‘d soa mare. ⁵E parèj che dòp d’avèje tajà j’estremità, ël rè a l’ha ordinà ch’a lo butèisso al feu e ‘d rostìlo ch’a respirava ‘ncora. Antramentre che ‘l tuf e l’odor ëd carn brusatà a s’ëspantiava, j’àutri frej e la mare as fasìo corage un con l’àutr a meuire da vajant, e a disìo: ⁶“Nosgnor Dé an vëdd da l’àut a l’avrà misericòrdia ‘d nojàutri sicura. Coma ch’a l’ha diciarà Mosè ant ël càntich ch’acusa sò pòpol an disend: "Nosgnor a sarà sensìbil a la sòrt dij sò servitor’“.

⁷Apress che ‘l prim a l’era stàit massà an costa manera, a l’han mnà l’ëscond për maltratelo anans dël suplissi. Antramentre ch’a lo scalpàvo rancàndje la pel dël cupiss con ij cavèj, a-j ciamavo: “ Ses-to dispòst a mangé carn ëd crin, anans che tò còrp a sia dësblà an vàire tòch? “. ⁸“Nò!” A l’ha rësponduje ant la lenga dij sò cé. “I mangerai pa!”.

Për lòn a l’ha subì la midema série ‘d torture dël prim. ⁹Al moment d’esalé ‘l darié sospir, a l’ha dije al rè: “ Criminal! Ti t’an ranche da costa vita, contut ël Rè dël mond, apress ch'i saroma mòrt, për soe legi an farà arsussité a vita neuva sensa fin” ^[7]. ¹⁰Apress ëd cost, ël midem tratament a l’é andàit al ters. Cand a l’han comandaje ‘d presenté soa lenga, chiel a l’ha fàit parèj an slongand ëdcò le man sensa tramblé. ¹¹A l’ha diciarà con fermëssa: “ Da Dé i l’hai arseivù sti mèmber; për amor ëd soe legi i veuj ësne privà, përchè i son sicur ch’a më rendrà”. ¹²Ël rè midem e coj cha j’ëstasìo d’antorn a son restà bele ambajà për ël corage ‘d sto fiolin, ch’a smijava ten-e ‘d gnun cont ij torment.

¹³Mòrt ëdcò costì, a l’han aplicà al quart le mideme torture crudej. ¹⁴Al pont ëd meuire a l’ha dije al rè : « Mèj meuire për man ëd j’òm, cand che da Dé i l’oma la speransa d'esse da chiel torna arsussità! Ma, për ti, a-i sarà pa d’arsuression, gnun-a vita neuva». ¹⁵Dun-a apress, a l’han mnà ‘l quint al suplissi.

¹⁶Ma chiel, an beicànd ël rè, a disìa: “Ti ‘t l’has podèj an sj’òm e, combin mortal, it fase lòn ch’at pias; ma chërd pa che nòstra gent a sia chità da Dé. ¹⁷Për lòn ch’at riguarda, speta e it comtempleras com a l’é grand sò podèj cand ch’it saras ti a esse tormentà con toa dissendensa”. ¹⁸Dòp ëd chiel a l’han ciapà ‘l sest che, mentre ch’a stasìa për meuire, a l’ha dit: “Gnun-a ilusion da sensa sust. Nojàutri i patioma tut sòn për nòstra càusa, përchè i l’oma pëccà contra nòst Dé; për lòn a n'ancàpito ëd maleur ch’a bogio a maravija. ¹⁹Ma chërd pa d’esse sensa punission : it ses ancalàtne a combate contra ‘d Dé”.

²⁰Dzortut la mare a l’era amirèivola e a mérita bin d’avisésne ‘d chila. Ant l’ëspassi d’un di sol, chila a l’avìa vëddù meuire sèt fieuj, an soportand tut con serenità për le speranse an Nosgnor. ²¹A animava mincadun ëd lor ant la lenga dij cé, pien-a ‘d sentiment nòbij e, an temprand la sensibilità feminin-a con corage masculin, a-j disìa: ²²”Mi i sai nen coma che vòstra esistensa a l’é ancaminà ant ël mè sen. I son pa mi ch’i l’hai dave buf ëd vita, nì i l’hai daje forma ai mèmber ëd mincadun ëd vojàutri. ²³A l’é ‘l Creator dël mond ch'a l'é 'l prinsipi ëd tut, col ch’a l’ha plasmà j’uman da sò concepiment. E bin, a l’avrà misericòrdia ‘d vojàutri e ‘v rendrà ‘l buf ëd vita, përchè adess voi i acete d’esne privà për resté fedej a soe legi”.

²⁴Antìoch, a chërdìa d’esse stàit dëspresià e a sospetava che col lengage a fussa sbefios, për lòn a esortava ‘l pì giovo ch’a l’era ‘ncó viv ; e nen mach a paròle, ma con giurament andova a promëttìa ch’a l’avrìa falo rich e pien ëd boneur, se, an chitand le tradission dij grand, a l’avrìa podù esse « amis dël rè» e con soa fiusa për d’ancàrich amportant. ²⁵Ma ‘l fiolin a-j dasìa pa da ment a coste paròle, parèj che ‘l rè, ciamà la mare, a la esortava a fesse consijera ‘d salvëssa për ël fieul. ²⁶Chiel a l’ha ‘nsistù për vàire e a la fin chila a l’ha acetà ‘d parlé a sò fieul. ²⁷An cinàndse vers ëd chiel a l’ha fàila d'ambrojé ‘l tiran crudel an pronunsiand coste paròle ant la lenga dj’antich: « Car ël mè fieul, àbie compassion ëd mi, ch’i l’hai portate an sen për neuv mèis e i l’hai date ‘l làit për tre ann. I son pijame soèn ëd ti e i l’hai nurite e anlevate fin-a al di d’ancheuj. ²⁸It në prego, cara la mia masnà, contémpla ‘l cel e la tèra, vard a tut lòn ch’a-i é. Arconòss ch’a l’é stàit Dé a fé tut sòn a partì dal nen e che j’uman a son ëstàit creà dla midema fasson. ²⁹Gnun-a tëmma d’ësto bòja, ma aceta ‘d meuire con ël corage ‘d tò frej. Parèj i podrai artrovete, con tò frej, cand che Dé an manifesterà soa bontà».

³⁰A l’avìa pa ‘ncora finì ‘d parlé che ‘l giovnòt a l’é butasse a crijé: “ Còs spetes-to vojàutri? Mi ubidirai pa al comand dël rè, ma i scoto ij comandament ëd la Lege che Dé a l’ha daje ai nòstri cé për mojen ëd Mosè. ³¹Për lòn ch’at riguarda, rè Antìoch, ch’it ses fate autor ëd tùit ij maleur contra j’Ebreo, ti t’ëscapras pa a la man ëd Dé! ³²Për lòn ch’a riguarda nojàutri, noi i l’oma pëccà e a l’é për lòn ch’i l’oma da seufre adess. ³³Nosgnor, Dé viv, an farà sente soa flin-a për peu ‘d temp, ma peui a s’arconcilierà torna con ij sò sërvent. ³⁴Ma ti, nemis dël Signor, e pì përvers ëd tuti j’òm, va pa a esaltete a dzoneus, an alimentand ëd ësperanse segrete, antramentre ch’it àusse la man contra ij fieuj dël Cel, ³⁵përchè it ses nen ancor al sicur dal giudisse ‘d Dé Onipotent ch’a scèira tut! ³⁶Già ij mè frej, apress avèj sofert për un moment, a son intrà an aleansa con Dé ant la vita eterna. Nopà ti, it saras giudicà da Dé ch’at darà la giusta condana che toa arogansa a mérita. ³⁷Tut parèj dij mè frej, i son pront a sacrifiché mè còrp e mia vita për le legi dij mè antich. I ciamo a Dé d’avèj compassion ëd mia gent, ma che për ti, an tra torment e foèt, a l’àbia la volontà d’ëmnete a prové e arconòsse che mach chiel a l’é Dé. ³⁸Nopà con mi e mè frej ch’a peuda chité ‘l Bischiss dl’Onipotent, dëscàdnà giustament dzora a tut nòst pòpol!”.

³⁹Ël rè a l’ha ciapà bin mal ste paròle, e pien ëd ràbia a l’é sfogasse na vira con pì gramissia ansima al pòr fiolin, an senténdze antossià da le svergne. ⁴⁰Përparèj che dcò ‘l darié fieul a l’é passà a l’àutra vita da pur, con fiusa ‘d pianta an Nosgnor. ⁴¹Apress ij fieuj, dcò la mare a l’ha ‘ncontrà la mòrt. ⁴²Ma adess i l’hai dit pro ansima ij disné sacrificaj e le torture e crudeltà conseguente.

8

Arvira 'd Giuda Macabé

¹Giuda Macabé, con ij sò , a s’anfiltrava dë stermà da ‘n vilage a l’àutr. A convocava sò frej ëd rassa ch’a lo seguitèisso, a cujìa coj ch’a l’ero restà fedej a la Fej giudé, fin-a la mira ‘d buté ansema apopré sesmila òm. ²Lor a ‘nvocavo Nosgnor përchè a vnèissa n'agiut ëd soa gent acablà da tùit, e ch’a l’avèissa misericòrdia dël templi profanà dai pagan. ³A ciamavo dcò d’esse sensìbil a la sòrt ëd la sità vastà e a la mira d’esse rasà a tèra, e d’ëspòrse orija al sangh ch’a crijava an facia ‘d chiel, ⁴nen dësmentiàndze l’ëstermini criminal ‘d masnà nossente e le blasfémie pronunsià contra ‘d sò nòm e ‘d mostré flin-a contra ‘d la përversità. ⁵Macabé, butasse an testa dla tropa, a l’ha fàit an manera che ij pagan a podìo pa pì fé nen contra, antramentre che la ràbia ‘d Nosgnor a vnisìa a esse misericòrdia. ⁶Giuda a tacava a l’amprovista sità e vilage, a-j dasìa feu, peui ocupand ëd posission stratégiche a fasìa scapé ij nemis. ⁷Për sfrandé coste assion as contava dzortut ant la complicità dla neuit. E la neuva ‘d sò valor a s’ëspantiava d’aspërtut.

⁸Flip, delegà real an Giudèa, an osservand che Giuda pòch për vira a otnìa d’amportansa e andasìa ‘d vitòria an vitòria, a l’ha scrivuje a Tolomé, governator ëd la Celesiria e dla Fenicia, përchè a dèissa supòrt a j’anteresse dël rè. ⁹Dun-a Tolomé a l’ha designà Nicànore fieul ëd Patroclo, un dij pì amportant an tra j’avosà « amis dël rè», e a l’ha mnalo a la testa ‘d n’armeja d’almanch vintmila òm ëd vàire nassionalità, për podèj ësterminé l’antregh pòpol giudé. E a l’ha butaie ansema Gorgia, general ëd gròssa esperiensa ‘d guera. ¹⁰Nicànore a l’é proponusse ‘d paghé ‘l tribut che ‘l rè a-j dovìa ai Roman, ch’a l’era ‘d doimila talent, an vendend j’ës-ciav giudé. ¹¹Nen mach, a la viarà a l’ha spedì a le sità dla còsta marìtima l’anvit a caté d’ës-ciav giudé, an promëttend ëd deje an cambi novanta përzoné për un talent: chiel a pensava pa che l’arvangia dl’Onipotent a stasìa për tombeie a còl!

Preparassion për la bataja

¹²La neuva dla spedission ëd Nicànore a l’é rivaje a Giuda ch’a l’ha dun-a ‘nformà ij sò òm ëd l’avzinesse dl’armeja nemisa. ¹³Coj ch'a l'avìo pau e a mancavo ëd fiusa ant la giustissia 'd Dé a son scapà an portàndze leugn da lì. ¹⁴D'àutri a vendìo tut lòn ch'a l'era restaje e ansem' a pregavo Nosgnor ëd salvé coj che 'l përvers Nicànore a l'avìa butà an véndita anans d'angagé la bataja. ¹⁵A suplicavo 'd libereje, nen mach për lor, ma dzortut për j'aleanse fàite con ij sò cé e për ël nòm ëd Nosgnor, august e pien ëd majestà.

¹⁶Giuda Macabé, donch a l'ha concentrà ij sò òm an nùmer ëd sesmila, esortàndje a nen sburdisse dëdnans a la multitùdin dij pagan nemis che a -j vnisìo contra për ëd rason pa giuste. Nopà lor a dovìo bàtse con corage, ¹⁷tnend present le violense criminaj përpetrà contra 'l templi sant dai nemis, e 'l tratament d'umiliassion dàit a Gerusalem e la fasson dont a l'avìo abolì le costume ebràiche. ¹⁸Costissì-a l'avìa dit Giuda- a l'han fiusa an sj'arme e an soa vajantisa. Nopà nojàutri an Dé Onipotent, bon a campé giù coj ch'a van contra 'd chiel e 'l mond antregh con mach un moviment ëd testa!

¹⁹Peui Giuda a l'ha portaje ancor a la ment tute j'ocasion andova che Dé a l'era andàit an socors dij sò cé: al temp ëd Senacherib, për esempi, andova ch'a l'ero mòrt senteotantessincmila nemis; ²⁰o ant la bataja contra ij Galat a Babilònia ^[8], cand che eutmila Giudé assistì da quatmila Macedon, a l'han afrontà sentevintmila òm, e j'òm ëd Macedònia as trovavo ant na situassion crìtica, ma j'eutmila a l'han ësterminà sentevintmila òm con l'agiut rivà dal Cel, e a l'han ëdcò fàit na gròssa pijàita.

Giuda a bat Nicànore

²¹Con coste paròle, Giuda a l'ha torna animà 'l corage dij sò soldà e a l'ha faje pront a meuire për la Lej ëd Dé e për soa patria. Chiel a l'ha dividù l'esercit an quat còrp, ²²ëd truch e branca milassincsent òm për mincadun part, a j'ordin dij sò frej Simon, Giusèp e Giònata, an pì che chiel istess.

²³Apress avèj ciamà a Eleasar ëd lese un passage dla sacra scritura, Giuda a l'ha dàit lë slògan "Con l'agiut ëd Dé", a l'é butasse chiel midem a la testa dël prim batajon, an sfrandand l'atach contra 'd Nicànore. ²⁴Ël Dé Onipotent as tenìa aranda dij Giudé e a l'é parèj ch'a son ëstàit massacrà pì che neuvmila nemis. La pì part ëd j'àutri soldà 'd Nicànore a son ëstàit ferì o stropià e tut lòn ch'a restava dl'armeja a l'é staita obligà a scapé. ²⁵Ij Giudé a son fasse padron ëd l'argent ëd coj ch'a l'ero vnùit për cateje s-ciav e a l'han seguità ij nemis për vàire, fin-a che, rivà la sèira a son tornà andré. ²⁶A l'era la vijà dël sabat e për costa rason a son pa andàit anans a seguiteje. ²⁷Ramassà ch'a l'han j'àrme e j'arsorse 'd guèra pijàite ai cadàver, a l'han passà 'l sabat an benedisend con fervor grand e ringrassiand Nosgnor ch'a l'avìa salvaje an col di, ancaminand d'avèj misericòrdia 'd lor. ²⁸Passà ‘l di ëd saba, a l’ha distribuì la pijàita a le vìtime dla përsecussion, a le vìdoe e a j’orfanin, e lòn ch’a restava a l’é stàit ëspartì an tra lor e sò fieuj. ²⁹Fàita costa distribussion, a son torna butasse ansema për preghé, an suplicand Nosgnor misericordios d’arconciliesse ‘d pianta con ij sò sërvent.

Derota 'd Timòt e 'd Bachides

³⁰Apress, a son scontrasse dcò con j’òm ëd Timot e ‘d Bachides, e a l’han massane pì che vintmila; a son fasse stabilment padron d’àute fortësse e a l’han dividù la pijàita bondosa an doi part ugual an tra ‘d lor: un-a për lor midem, ij maloros, l’àutra për le vìtime përseguità: vìdoe, orfanin e dcò ij vej. ³¹Peui con deuit a l’han ambaronà j’arme dla cheuita an leu stratégich e a l’han portà la resta dl’arsorsa ‘d guera a Gerusalem. ³²A l’han massà l’ufissial prepòst a le vàrdie ‘d Timot, òm abominèivol, ch’a l’avìa fàit seufre motobin ij Giudé. ³³Antramentre ch’as selebrava la vitòria an pàtria, a l’han brusà viv coj ch’a l’avìo daje feu a le pòrte sacrà, comprèis Calistene, ch’a l’avìa trovà sosta ant na ciaborna: parèj soa përversità a l’ha avù sò giust castigh.

³⁴Col grand criminal ëd Nicànore, col ch'a l'avìa ciamà mila mercatant për vende s-ciav j'Ebreo, ³⁵umilià, con l'agiut ëd Nosgnor e da coj che chiel a reputava nen, gavasse soa fiamenga uniform, a l'é scapà tanme n'ës-ciav travers la campagna sensa pa pì nen, e a l'é rivà a Antiòchia: a l'avìa già avù fin-a tròp boneur a survive a la ruin-a 'd soa armeja. ^36ëParèj col ch'a pensava 'd pagheje 'l débit dël rè ai Roman con la s-ciavensa dij Giudé, a confessava che j'Ebreo a l'avìo un difensor e che për sta rason as podìo pa vince, përchè a ubidìvo a le Lege prëstabilìe.

9

Campagna dariera d'Antìoch Epifane

¹Antìoch, an coj di, a l’era ‘rtornà con dzonor an Persia. ²An efet, chiel a l’era rivà da Persepoli con ël but ëd ravagé ‘l templ e ‘d fesse padron ëd la sità. Për sòn la gent, arviràndze e andàita armesse, a l’han arpossalo e parèj che Antìoch, taparà via dal pòpol, con gran onta a l’ha dovù bate l’artreta. ³Antramentre ch’as trovava a Ecbatan-a, a l’é rivaje la neuva ‘d lòn ch’a l’era ‘ncapità a Nicànore e a j’òm ëd Timot. ⁴Sesì da la ràbia, chiel a pensava d’ësfoghesse an sij Giudé dcò për l’umiliassion ch’a l’avìo causàje coj ch’a l’avìo obligalo a scapé. Për lòn a l’avìa comandaje a col ch’a mnàva sò chèr d’andé anans fin-a a la fin dël viage sensa fërmesse. Mach che giumai dzora ‘d chiel a planava ‘l giudissi dël Cel. An soa arogansa a disìa: “I farai ëd Gerusalem un simanteri d’Ebreo, pen-a ch’i rivrai. ⁵Ma Nosgnor ch’a s-cèira tut, ël Dé d’Israel, a l’ha frapalo con na maladìa ch’as vëddìa nen e as sanava pa. A l’avìa ‘ncor nen pronunsià la frase ch’a l’ha sesilo un mal a le ventraje sensa remedi, con dolor auss ch’a-j tormentavo j’intestin. ⁶Chiel a l’avìa bin merità cole soferense përchè a l’avìa torturà le ventraje dj’àutri con ëd torment fin-a dròlo e inusità. ⁷Contut a l’era na vira ‘d pì pien ëd babia, gumitand feu ëd flin-a contra ij Giudé, e comandand ëd pressé la corsa. E a l’é capitaje ‘d tombé dal chèr an corsa ch’a corìa a tuta velocità e ‘d ruinesse tùit ij mèmber dël còrp. ⁸Col che anans , an soa dzoruman-a arogansa, a pensava ‘d comandeje a j’onde dël mar, e a peisava an sla balansa le bëcche dle montagne, ore, campà për tèra, a dovìa fesse porté an sivera, an rendend a tuti testimoniansa dël podèj ëd Dé. ⁹A la mira che ant ël còrp ëd col dësgrassià a son formasse ‘d verm e, mentre ch’a l’era ‘ncor viv, soe carn, an tra soferensa a tombavo a tòch e l’odor che a në vnisìa as podìa pa soportesse da tuta l’armeja^[9]. ¹⁰Col òm che pòch anans a chërdìa ‘d toché ‘l cel con un dil, adess gnun a podìa soportelo për la fiàira ch’a spantiava. ¹¹Anlora a la fin, malbutà com a l’era, a l’ha ‘ncaminà a buté da banda col’estrema arogansa. Svers ëd pianta e anandià al ravediment, s-ciancà dai foèt ëd la soferensa a l’ha ‘ncaminà a pijè cosiensa dël castigh ëd Dé. ¹²E gnanca pì podend soporté, chiel midem, sò tanf, a l’ha confessà: “A l’é giust sotmëtze a Dé e pa pretende d’esse tanme Chiel, antant ch’i soma mortaj”.

Antìoch a fà na promëssa a Nosgnor

¹³Col òm dëspresiàbil a pregava Nosgnor, che giumai a l’avrìa pa pì avù misericòrdia ‘d chiel, e a disìa ¹⁴ch’a l’avrìa diciarà lìbera la sità santa, che mach pòch anans as pressava a vorèj riveie për dësblela a ras e fene un simanteri. ¹⁵Nen mach, ma a disìa ch’a l’avrìa fàit ij Giudé a la par con ij Grech, che pòch temp anans a vorìa ch’a l’avèisso gnanca seportura, ma ‘d campeje, con soe masnà, an past a le bestie servaje. ¹⁶Chiel a l’avrìa decorà con fiamengh don votiv ël templi sacrà, che temp prima a l’avrìa ravagià, e as diciarava ‘ntensionà a restituì tuti j’utiss sacrà e giontàndje ancó cheicòsa ‘d sò për contribuì a j’intrade për ij sacrifissi. ¹⁷Promëttìa a la fin, ch’a sarìa fasse Ebreo e ch’a sarìa portasse an tùit ij leugh abità për nunsié la potensa ‘d Dé.

¹⁸Ma da già che i dolor a chitavo pa -a l’era rivaie an efet ansima ‘d chiel ël giudissi ëd Dé- e disperand giumai ëd chiel, an scrivend la litra ai Giudé arportà ambelessì sota, ant l’ëstil ëd na sùplica, concepìa përparèj:

La litra d'Antìoch e soa mòrt

¹⁹“Antìoch, rè e cap ëd l’esercit, a saluta ij nòbij sitadin giudé an auguràndje sanità e bin-esse. ²⁰Se vojàutri i steve bin e ij fieuj e tut lòn ch’i l’eve a va conform a vòst pensé, mi, an mia speransa ant ël Cel, ²¹im n’aviso con grinor ëd vòst onor e ‘d vòstra binvolensa, Artornand da le provinse ‘d Persia e trovàndme colpì da na maladia ch'i peus pa soporté, i l’hai chërdù necessari ëd pensé a la sicurëssa ‘d tuti.

²²Contut i spero ancó për la mia situassion an avend motobin fiusa d’ëscampé a la maladia. ²³E an considerand d’àutra part che dcò mè pare, an fasend spedission ant le provinse setentrionaj, a designava ‘l sucessor. ²⁴Chiel a vorìa evité parèj che s'a fussa ancapità cheicòsa che gnun a s’ëspetava o spantiasse la neuva ‘d càiche assident, la gent dël pais, an savend a chi a l’era stàit lassà ‘l govern a në fusso pa bolversà. ²⁵Peui, an constatand che ij sovran davzin e confinant ëd mè regn a van susnand ël moment giust për profité dla situassion e vëdde lòn ch’a peul ancapiteme: për sòn i l’hai designà mè fieul Antìoch, për mia sucession. I l’hai soèns presentalo e arcomandalo a la pì part ëd vojàutri, cand che i dovìa viagé ant le satrapìe dl’Àut-Pais. A chiel i l’hai adressà la litra ch'i trovereve an còpia ambelessì.. ²⁶Vardé donch lòn che ‘v ciamo e ‘v fortisso: avisévne dël bin arseivù, an pùblich o an privà, e i prego mincadun ‘d conservé binvolensa vers ëd mi e mè fieul. ²⁷I l’hai fiusa che chiel, an seguitand mie diretive, as comporterà con vojàutri con bontà e umanità».

²⁸Parèj donch, ës sassin, ch’a bëstëmmiava Dé, a l’ha finì soa vita ant le soferense pì afrose ch’a smijavo a cole che chiel a l’avìa daje a j’àutri. A l’é mòrt ëd la fasson pì miseràbila, an sle montagne d’un pais strangé.. ²⁹Flip, sò compagn ëd gioventura, a l’ha soagnà ‘l traspòrt dël cadàver. Tutun, apress, malfidà dël fieul d’Antìoch, a l’é ritirasse an Egit dacant a Tolomé Filometor.

10

Purificassion dël Templi

¹Grassie a Nosgnor ch’a-j guidava, Giuda Macabé e ij sò cambrada a son torna ‘rpijàsse ‘l templ e tuta la sità. ²A l’han drocà j’autar che jë strangé a l’avìo drissà an sla piassa pùblica e dësblà d’àutri leugh ëd cult. ³Na vira che ‘l templ a l’é stàit purificà a l’han costruì n’autar neuv. Peui an fasend dë spluve con le pere, a l’han tirane ‘l feu e smonù ëd sacrifissi, apress n’interussion ëd doi ann e prontà l’autar dj’ancens; peui a l’han parà l’autar ëd le làmpie, dij pan smonù e dj’ancens. ⁴Fàit sòn, lor a son prosternasse a tèra, an suplicand ël Signor ch’a-j mandèissa pa pì ëd maleur parèj. Se mai a fusso stàit torna colpévoj anvers ëd chiel, d’esse coregiù con clemensa sensa esse dàit an podèj a ‘d gent blasfema e bàrbara. ⁵La purificassion dël santuari a l’é fasse ‘l di ch’a fà vintessinch ëd la midema data ch’a l’era stàit profanà, valadì dël mèis ëd Chislev. ⁶L’aveniment a l’é stàit selebrà con argiojissansa për eut di, a la manera dla festa dle Bënne. Ij Giudé as n’avisavo che mach pòch temp anans a l’avìo selebrà la festa dle Bënne an tra balme e montagne, com a fusso ‘d bestie sarvaje. ⁷Për lòn, adess, a portavo ëd branch verd ëd palma, tut an cantand d’inn a col ch’a l’avìa portaje a la purificassion ëd sò pròpi templ. ⁸E a l’han decretà, con n’edit confermà a votassion, che tuta la gent dij Giudé a la selebrèissa minca n’ann për eut di^[10].

⁹Donch, a l’era stàit përparèj ch’a l’era mòrt Antìoch, stranomà Epifane. ¹⁰Ore, i andoma a parlé D’Antìoch Eupator, ël fieul ëd cost nemis ëd Dé. Nojàutri is limiteroma a presenté un resumé dij maleur ch’a l’ha provocà con soe guere. ¹¹Chiel-sì, vnùit a esse rè, a l’ha designà un tal Lisia, governator general ëd la Gran-Siria e dla Fenicia, ¹²al pòst ëd Tolomé, conossù con ël nòm ëd Macròn, valadì “Testa- Longa”. An efet, Tolomé a l’avìa ‘ncaminà a pratiché la giustissia vers ij Giudé, për motiv dij tòrt ch’a l’avìo faje, an sërcand d’avèj ëd relassion pacìfiche con lor. ¹³Për lòn, “j’amis dël rè” a l’avìo acusalo ëd tradiment Dë 'dnans d’Eupator. Chiel sentendze peui ciamé traditor ëdcò për avèj chità Sipri, afidà a chiel dal rè d’Egit Filometor, e esse passà da la banda d’Antìoch Epifane, nen podend fé rispetè l’autorità ‘d soa fonsion, a l’ha finì për suicidesse con ël tòssi.

Campagna an Idumèa

¹⁴Gorgia, ch’a l’era governator militar ëd la region, a mantnìa ‘d trope mercenàrie e as n’aprofitava ‘d tute j’ocasion për ataché ij Giudé. ¹⁵Dël midem temp con chiel a-i j’ero dcò j’Idumé , ch’a ocupavo ëd fortësse avosà, a fasio la guera ai Giudé e, an dasend acoliensa a tùit ij fugitiv da Gerusalem, a fasìo ël possìbil për fomenté l’ëstat ëd guera. ¹⁶Ël Macabé e soa gent a l’han adressà ‘d preghiere a Dé, an suplicand che a j’ëstèissa davzin. Peui a son butasse an marcia contra dle fortësse idumé. ⁷Apress n’atach vajant, a son fasse padron ëd tute le posission , an arpossand coj ch’a combatìo an sle muraje e massacrand tuti coj ch’a vnisìo aranda: a l’han massane truch e branca vintmila.

¹⁸Contut, almanch neuvmila òm a l’han trovà sosta an doi tor motobin fortificà e fornìe ‘d tut lòn ch’a l’avrìa podù serve për n’assedi. ¹⁹Anlora Macabé, an lassand Simon e Giusèp, Zaché e soa gent, necessari a col assedi a l’é portasse ant le bande ch’a reclamavo pì urgensa. ²⁰Ma j’òm ëd Simon, afamà d’argent, a son lassasse corompe da ‘d gent ch’a l’era ant le tor e, arseivùe stantamila dracme, a l’han lassane scapé cheicadun. ²¹Cand che Giuda Macabé a l’é vnùit a savèilo, butà ansema ij cap dël pòpol, a l’ha acusà ij traditor d’avèj vendù për dné ij sò frej, an butand an libertà ij sò nemis. ²²Sti traditor a son ëstàit condanà a mòrt e apress a l’ha espugnà le doi tor. ²³Chiel a l’ha butà a mòrt ant le doe fortësse pì ‘d vintmila òm: tute j’amprèise a rivavo a compiment për chiel.

Giuda a bat Timot

²⁴Ore Timot, che ij Giudé a l’avìo già vinciù na prima vira, a l’avìa assoldà motobin ëd fòrse strangere, assemblà na bon-a part ëd la cavalarìa d’Asia e portasse anans con ël but ëd sogioghé la Giudèa con j’arme. ²⁵J’òm ëd Macabé, a sò avzinesse, a l’han adressà soa preghiera a Dé, an spantiàndze ‘d póer an sël cupiss e con ij fianch sandrà ‘d tërliss ëd sach, ²⁶peui a son prosternasse Dë 'dnans ëd l’autar e a l’han suplicà Nosgnor d’esse favorèivol, d’esse "nemis dij sò nemis e aversari dij sò aversari"com atestà da la Lege.

²⁷Finìa soa orassion, a l’han ciapà j’arme,e a son surtì da Gerusalem për un bel tòch. Rivà davzin ai nemis a son fërmasse. ²⁸Ant l’andoman, pen-a s-ciodùa la lus ëd prima matin, l’atach a l’é ancaminà da tute doe le bande. Da na part con la garansìa dël sucess e dla vitòria gloriosa con la fiusa an Nosgnor, j’àutri an contand an soa ràbia tanme guida ‘d sò ardiment. ²⁹Ant ël moment pì dur ëd la bataja, a son comparì a la vista dij nemis, sinch òm sbërlusent ch’a rivavo dal Cel an montand cavaj con rëdne d’òr. Coj sivaliè a son butasse a l’avanguardia dij Giudé. ³⁰E a son butasse con Giuda Macabé ant ël mes e, faséndje scu con soe armure, a lo fasìo ‘nvolneràbil. A sfrandavo ‘d flecie e lòsne contra ij nemis che, sborgnà e confondù, a son sbardlasse an grand batibeuj. ³¹Vintmila e sincsent soldà e sessent sivalié a son ëstàit massà. ³²Timot a l’ha fàila a scampé drinta na fortëssa bin difendùa ciamà Gueser e comandà da Cherea. ³³Ma ij soldà dël Macabé a l’han assedià con otimism la fortëssa për quat di. ³⁴J’assedià, fidàndze dle fortificassion dël leu, a bëstëmmiavo an manera afrosa e ansultavo coj ch’a-j'atacavo. ³⁵Ma a primalba dël quint di, vint giovo dël Macabé, sdegnà da la blasfemìa, a l’han assautà le muraje con corage e, con flin-a sarvaja, an campand giù tuti coj ch’a tombavo sota man. ³⁶D’àutri, atacand con maneuvra a tnaja, a l’han daje feu a le tor, e a l’han brusà viv ij bëstëmiador; d’àutri ancora l’han sfondà le pòrte e, fàita intré tuta l’armeja, a son pressasse a ciapé la sità. ³⁷Timot a l’é stàit massà antramentre ch’as ëstërmava drinta na sisterna, ansema a sò frel Cherea a Apolofane. ³⁸ Apress tut sòn, con cant e làude a Nosgnor, ij Giudé a l’han ringrassà e benedì ël Signor ch’a l’avìa favorì Israel e conceduje vitòria.

11

Lisia a buta Bet-Sur sota assedi

¹Lisia, prim ministr, ch’a l’era tutor e ‘’parent dël Rè"e cap dël govern dël regn, a l’era motobin preocupà, mal soportand lòn ch’a l’era capità, ëd tùit ij contratemp, ²e chiel a l’ha assemblà n’armeja d’otantamila òm e tuta soa cavalarìa, peui a l’é partisne contra ij Giudé. Sò but a l’era ‘d convertì Gerusalem an sità greca. ³Chiel a vorìa gravé ‘l templ ëd na contribussion tanme cola dij cult pagan e ‘d butè an véndita, minca n’ann la càrica ‘d grand sacerdòt. ⁴Chiel , orgojos ëd soe desen-e ‘d mila soldà ‘d fanterìa, dle milen-e ‘d sivalié e d’otanta elefant, a tenìa an gnun cont la potensa ‘d Dé. ⁵Intrà an Giudèa e avzinàndze a Bet-Sur, ch’a l’avìa na posission fortificà apopré vint mija ant j’anviron ëd Gerusalem: a l’ha assediala. ⁶Cand che Macabé e ij sò a son vnùit a savèj che Lisia assediava le fortësse dël pais, an tra gëmm e lerme a suplicavo Nosgnor ch’a mandèissa l’àngel bon a salvé Israel. ⁷L’istess Macabé a l’é stàit ël prim a ciapé j’arme, a l’ha esortà j’àutri a esponse con chiel al perìcol pr' andé n'agiut dij sò frej: tùit ansema a son partì con corage. ⁸A l’ero pa vàire leugn da Gerusalem, cand ch'a l’é comparije Dë 'dnans ëd lor un sivalié tut vesti ëd bianch, ch’anbrancava arme d’òr. ⁹Anlora, tùit ansema a l’han benedì Dé misericordios e a son sentisse animà tant ch’as sentìo bon nen mach ëd combate d’òm, ma dcò bestie sarvaje e ferose e muraje ‘d fèr. ¹⁰A ‘ndasìo anans an ordin ëd bataja con col aleà dël cel che la bontà ‘d Nosgnor a l’avìa mandaje ¹¹e a son sfrandasse tanme ‘d leon contra ij nemis: a l’han butà fòra ‘d combatiment ondesmila soldà ‘d fanterìa e mila e sessent sivalié, an obligand la resta dj’àutri a scapé. ¹²La pì part dij fugitiv a l’ero ferì e a l’avìo campà via soe arme. Lisia midem a l’era salvasse soa vita mach ëscapand con onta.

Lisia a fa la pas con i Giudè

¹³Contut Lisia, ch’a l’era tut àutr che fòl, an pensand a la derota subìa, a l’é rivà a la conclusion che j’ebreo as podìo pa vagnesse përchè Dé Onipotent a l’era con lor. Për sòn a l’ha mandà ‘d nunsi ¹⁴për propon-e n’acòrd ëd pas fongà ‘nsima ‘d giuste condission; chiel a promëttìa dcò ëd fé pression an sël rè ‘d trateje da amis. ¹⁵Macabé, preocupà dël bin comun, a l’ha acetà tute le proposission ëd Lisia. D’àutra banda, ël rè a l’ha acordà, da soa part, tute le propòste che Macabé a l’avìa presentà për ëscrit a Lisia an favor dij Giudé.

¹⁶Lisia a l’ha scrivù costa litra ai Giudé: “Lisia a saluta ‘l pòpol giudé! ¹⁷Gioann e Absalom, vòstri delegà, a l’han fame rivé ‘l document arportà sì-sota con l’arcesta ‘d ratìfica dël contnù. ¹⁸Mi, da mia part, i l’hai esponù al rè lòn ch’a l’era necessari arferije e chiel a l’ha acordà lòn ch’as podìa aceté. ¹⁹Donca, se vojàutri i conserve vòstre bon-e dësposission anvers ël govern, mi m’ësforsrai dcò ant l’avnì ëd contribuì a vòst bin-esse. ²⁰Dzora a detaj e particolar i l’hai comandà a vòstri rapresentant e ai mè ‘d tratene con vojàutri. ²¹Steme bin. Dl’ann 148 dël di ch’a fa vintequat dël mèis Zeus-Corint”^[11].

²²La litra dël rè a disìa përparèj: “Rè Antìoch a saluta sò frel Lisia. ²³Dal di che nòst pare a l’é tornà con le divinità, a l’é mia volontà che ij sitadin ëd mè regn a peudo an pas dedichesse a sò afé. ²⁴D’àutra banda, i l’hai sentù a dì che ij Giudé aceto pa ‘d lassé organisé soa vita conform ai costum grech parèj com a vorìa mè pare. Lor a l’han pì car ëd vive a soa manera e a ciamo mach ëd podèj obidì a soe legi. ²⁵An volend për lòn che dcò costa nassion a sia lìbera da tramblament, i decretoma che ‘l templ a sia restituì a lor e ch’as governo scond le tradission dij sò cé. ²⁶Për lòn it faras bin a mandeje ‘d nunsi a sicureje ‘d nòstra volontà ‘d pas, ëd manera che, an conossend nòstre ‘ntension a peusso consacresse a sò afé an tuta tranquilità d’ëspìrit”.

²⁷Costa a l’é la litra che ‘l rè a l’ha adressà al pòpol giudé: “Rè Antìoch a saluta ‘l consej dj’ansian e tuti j’àutri Giudé. ²⁸I spero che vojàutri i staghe bin com i voroma: dcò nojàutri i soma an bon-a salute. ²⁹Menelao a l’ha fane savèj che voi i l’avrìe car ëd torné a pijé vòstre ocupassion. ³⁰A coj che, ant ij tranta di dël mèis ëd Xantich, as butran an tren ëd torné a ca, a sarà garantìa sicurëssa e facoltà ‘d pianta. ³¹Ij Giudé a podran seguité soe régole alimentar e soe pròprie legi, com anans, e ij cap-Giudé a saran pa pì molestà sota pretest ëd fòte comëttùe për ignoransa. ³²I l’hai dcò mandà Menelao për assicureve. ³³Steme bin. Dl’ann 148 dël di ch’a fa quìndes dël mèis ëd Xantich”.

Litra dij Roman ai Giudé

³⁴Dcò ij Roman a l’han mandaje ai Giudé sta litra: “Quint Memio e Tito Manio, delegà dij Roman, a saluto ‘l pòpol ebreo. ³⁵Nojàutri i doma ‘d pianta nòstra aprovassion a tut lòn che Lisia, ‘’parent dël rè’’, a l’ha conceduve: i soma dcò nojàutri d’acòrdi. ³⁶Nopà për coj detaj particolar che chiel a l’avìa giudicà d’arferije al rè, mandé dun-a cheicadun, che, apress d’avèje esaminà, noi i peusso arferì an fasson convenienta dcò për vojàutri. Da nòsta part, noi i soma an viagi për Antiòchia. ³⁷Donca mandé pì che an pressa ‘d nunsi për fene savèj com i la pense. ³⁸Stene bin. Dl’ann 148 dël di ch’a fa quìndes dël mèis ëd Xantich”.

12

Assident a Giafa e Jamnia

¹Na vira conclodù sti tratà an tra Lisia e ij Giudé, Lisia a l’é tornàsne dacant al rè, antramentre che j’Israelita as dedicavo a la coltivassion dij camp. ²Contut, ij governator ëd la region, Timot, Apolòni, fieul ëd Gheneo, Girònim e Demofont, e dcò Nicànore, cap dij mersenari cipriòta, a lassavo pa ij Giudé vive ant la calma e la pas.

³A l’é stàit antlora che la gent ëd Giafa a l’han comëttù n’assion pròpi criminal. A l’han anvità ij Giudè ch’a stasìo con lor a monté con fomne e fieuj dzora ‘d barche prontà da lor, com s’a-i fussa gnun-a bruta ‘ntension, ⁴ma fasend chërde ch’as tratèissa ‘d n’inissiativa dla sitadinansa. Ij Giudé a l’han acetà, con anvìa ‘d pas e sensa gnun sospet. Ma cand a son ëstàit ant ël mar dovert a l’han faje andé a fond niàndne nen meno che dosent.

⁵Savù Giuda Macabé ‘d cost crìmen compì contra ij sò conassionaj a l’ha comandà ai sò òm ⁶e, anvocand Dé, giùdes giust, a l’é bogiasse contra ij sassin dij sò frej e ‘d neuit a l’han daje feu al pòrt, brusà le nav e massà d’ëspà tuti coj ch’a l’avìo trovà abrì. ⁷Apress, da già che le pòrte dla sità a l’ero sarasse, a l’ha chità l’amprèisa, tutun con l’intension ëd torné për ësterminé tuta la popolassion ëd Giafa. ⁸Vnùit peui a savèj che la gent ëd Jamnia a vorìa dovré ‘l midem mojen con j’Ebreo ch’a stasìo da lor, ⁹a l’han tacà ‘d neuit e daje feu al pòrt con tuta la flòta, parèj che l’ësberluse dle fiame as vëddìo a distansa, fin-a a Gerusalem.

Campagna an Ghilead

¹⁰Peui Giuda e soa armeja a son butasse an màrcia contra ‘d Timot. A l’ero pen-a slontanasse d’un chilòmetro e mes , che a son ëstàit atacà da n’armeja d’Arab. A l’ero nen ëd meno che sincmila soldà e sincsent sivalié. ¹¹La bataja a l’é staita violenta, ma j’òm ëd Giuda Macabé, giutà da Dé, a son surtine vincitor ëd pianta. Vëddusse an derota, j’Arab, a l’han ciamà la pas a Giuda, an promëtténdje ‘d porteje ëd bestiam e d’andé anans a giuteje an vàire manere.

¹²Macabé a l’ha stimà ch’a podìo essje ùtij da bon an vàire sircostanse; a l’é për lòn ch’a l’ha consentì a fé pas con lor. E coj-lì, confirmà l’acòrd a son tornàsne a soe tende. ¹³Macabé a l’ha tacà n’àutra sità fortificà: Casfo. A l’avìa ‘d muraje tut d’antorn e a l’era abità da gent ëd vàire nassion. ¹⁴Costa gent a l’era sicura ‘d podèj resiste grassie a la solidità ‘d soe muraje e ai depòsit ëd proviande. Anlora a son butasse a ‘nsulté Giuda e ij sò con paròle gròsse e a bramé ‘d bëstëmmie afrose. ¹⁵Ma Giuda e ij sò soldà a l’han anvocà l’agiut ëd Nosgnor, grand dominator dël mond che, ai temp ëd Giosuè, a l’avìa fàit tombé Gérico sensa dovré nì d’arm nì ëd màchine d’assedi. Peui a l’han sfrandà n’assaut feros a le muraje dla sità ¹⁶e për vorèj ëd Dé a son fasse padron ëd la sità. Ël carnage as peul nen disse, fin-a la mira che un mojiss ant j’anviron ëd la sità, largh truch e branca quatzent mèter, a la fin a smijava pien ëd sangh dagnà.

Giuda a bat l'armeja 'd Timot

¹⁷Slontanasse truch e branca ‘d sentetranta chilométri, Giuda e ij sò òm a son rivà a Caracs, andova a stasìo d’Ebreo ciamà Tobian. ¹⁸Mach ch'a l’han pa trovà Timot përchè a l’era già partì da là. Chiel a l’era rivà a conclude nen, ma a l’avìa lassà na garnison motobin fòrta ant un presidi determinà. ¹⁹Dosité e Sosipater, ofissiaj ëd Macabé, a l’han atacà cola garnison an massàndne tùit ij soldà che Timot a l’avìa lassà: pì che desmila. ¹⁰Apress, ant ël contemp, Giuda a l’ha dividù soa armeja an vàire còrp, e a l’ha designà j’ofissiaj ch’a podìo comandeje, Peui a l’é campasse a seguité Timot, ch’a disponìa ‘d sentevintmila fantassin e doimila-sincsent sivalié. ²¹Anformà ‘d Macabé che a vnisìa anans, Timot a l’ha mandà fomne e masnà, parèj ëd tùit ij bagage ant un leu ciamà Carnaim. A l’era un pòst ch’as podìa pa assediesse, e a l’era dcò difìcil riveie, përchè strèit a l’ero tùit ij passage ch’a portavo ambelelà. ²²Përparèj che ant ël moment che ‘l prim còrp d’armeja a l’é fasse vëdde, ij nemis a son ëstàit sesì da l’ësparm, përchè Dé ch’a vëdd tut a l’era manifestasse e a l’han ancaminà a scapé an tute le diression. An cola confusion, vàire a son ferisse un con l’àutr, trapassà con ël cò dla spa. ²³E Giuda a l’ha seguità da ancagnì coj criminaj an massàndne almanch trantamila.

²⁴L’istess Timot a l’é stàit ciapà dai soldà ‘d Dosité e Sosipater; chiel a l’ha suplicaje, con motobin ëd furbarìa, ‘d lasselo andé sensa feje dël mal: chiel a pretendìa ‘d ten-e an sò podèj ij frej ëd motobin d’Ebreo, ch’a sarìo stàit condanà a mòrt se chiel maltratà. ²⁵A la fin, a l’ha garantì con caterve ‘d paròle ‘d réndje ij parent san e salv . E ij Giudé a l’han lassalo lìber për salveje la vita ai sò.

²⁶An seguit, Macabé a l’é andàit a ocupé Carnaim e ‘l santuari dla dea Atargatis. A son ëstaite massà vintessincmila përson-e. ²⁷Apress st’afrosa dësfàita, Giuda a l’é ancaminasse con soa armeja contra Efron, na sità fortifià dova a vivìo ‘d gent ëd nassion motobin divérse. An sle muraje ‘d giovo vajant a la difendìo con corage, e ant la sità ij nemis a l’avìo na gròssa quantità d’angign ëd guera e ‘d projet. ²⁸Contut, ij Giudé, apress d’avèj anvocà Nosgnor, che con soa potensa a dësbla le formassion nemise, a l’han fàila a conquisté Efron an massàndne vintessincmila. ²⁹Da là a son adressasse vers Sitòpolis, na sità ch’a dista sentedes chilométri da Gerusalem. ³⁰Ma ij Giudé ‘d cola sità a l’han sicuraje d’esse stàit tratà bin da j’abitant e ch’a l’ero fin-a stàit giutà ant la malora. ³¹Anlora Giuda e ij sò soldà a l’han ringrassià la gent ëd Sitòpolis e a l’han pregaje ‘d mostresse bin-dëspòst ëdcò për l’avnì. Peui a son tornàsne a Gerusalem, pen-a temp për la festa ‘d Pancòsta.

Giuda a bat Gorgia

³²Passà cola festa, ciamà dcò dle Sman-e, ij Giudé a son butasse an marcia contra ‘d Gorgia governator dl’Idumea. ³³Chiel-sì a l’é surtì al rëscontr con tremila fantassin e quatzent sivalié. ³⁴Ma ‘nt la bataja mach un cit nùmer ëd soldà giudé a l’é tombà. ³⁵Un tal Dosité, coragios sivalié dla tropa ‘d Bachenor, a l’avìa faila a ciapé Gorgia. A l’han pijàlo për ël mantel e a son butasse a rabastelo ëd pèis. Ël but a l’era col ëd ciapé viv col bandì. Meno che, un sivalié originari dla Tracia a l’é campasse contra 'd Dosité e con un colp a l’ha rancaje via net ël brass da la spala. A l’é stàit parèj che Gorgia a l’ha faila a scapé ant la sità ‘d Maresa. ³⁶Ij Giudé, comandà da Asaria, a l’era vaire ch’a combatìo e, a na bela mira a l’ero franch svers. Anlora Giuda Macabé a l’ha pregà Nosgnor ëd butesse a sò fianch e ‘d guideje ant la bataja. ³⁷Peui, an bramand ant la lenga dij cé ‘l crij ëd guera e d’inn, a son sfrandasse a l’amprovista contra la gent ëd Gorgia e a l’han faje scapé.

Preghiera për coj ch'a son mòrt an bataja

³⁸Macabé a l’ha radunà l’armeja e a l’é portasse ant la sità d’Adulam. A stasìa për ancaminé ‘l sétim di dla sman-a. Për lòn a son purificasse conform la costuma e ambelelà a l’han selebrà sabat. ³⁹A pressava giumai ëd cheuje ij cadàver dij soldà tombà mòrt. Për lòn , ant l’andoman Giuda e ij sò òm a son andàit a pijeje për sotreje ant le tombe ‘d famija ‘nsema ai sò antich. ⁴⁰Mach che, sota ij vestì ëd mincadun ëd lor, a son trovasse d’ogèt sacrà a j’ìdoj ëd Jamnia, ròba proibìa espress ai Giudè ‘d portesse a còl. Parèj che tùit a l’han capì përchè coj soldà a l’ero mòrt. ⁴¹Anlora a l’han laudà l’euvra ‘d Nosgnor, giùdes giust ch’arvela lòn ch’a l’é stërmà. ⁴²Peui a son butasse a preghelo, për otnì përdon ëd pianta ‘d col pecà. Ël vajant Giuda a l’ha esortà soa gent a tense leugn dal mal, përchè a l’avìo vëddù con sò euj lòn ch’a l’era ‘ncapità a coj fantassin, mòrt an bataja për motiv ëd sò pecà. ⁴³Apress Giuda a l’ha fàit na cotisassion an tra soa gent. La cheuita dij dné a l’ha ‘ngagià minca soldà e a son butasse ansema doimila monede d’argent, e a l’é fasse un sacrifissi për ël përdon dij pecà. A l’é stàit un bel gest ëd nobiltà, ël sò, ispirà da la fiusa ant l’arsuression. ⁴⁴An efet, s’a l’avèissa pa sperà che ij soldà mòrt a sarìo arsussità un di, a sarìa stàit ridìcol e sensa sens ël preghé për lor. ⁴⁵Giuda a pensava che coj ch’a meuiro an grassia ‘d Nosgnor a l’avrìo arseivù n’arcompensa fiamenga. Për sòn, ispirà d’un pensé sant e nòbil, a l’ha smonù un sacrifissi për ël përdon, përchè a fusso liberà dal pecà ^[12].

13

Menelao a l'é butà a mòrt

¹Dl’ann 149, a l’é rivaje a Giuda e ai sò òm la neuva che Antìoch Eupator a marciava contra la Giudèa con na gròssa armeja. ²Ël rè a l’era compagnà dcò da Lisia, ël prim ministr ch’a l’avìa vijà su soa educassion tanme tutor. Mincadun ëd lor a comandava n’armeja greca ‘d sentedesmila soldà ‘d fanterìa, sincmila e tërzent sivalié, vintedoi elefant e tërzent chèr da guera con faussìe.

³Menelao a l’é giuntasse a lor e, con motobin ëd fausserìa, a l’ha ‘ncoragià ‘l rè a seguité soa marcia. A pretendìa ‘d pensé al bin ëd sò pais, antramentre che, an realtà, chiel a sperava d’esse torna stabilì an soe fonsion ëd grand sacerdòt. ⁴Ma Nosgnor, ël Rè dij rè, a l’ha ‘rviscolà la flin-a d’Antìoch contra ‘d Menelao. Ant ël moment che Lisia a l’ha dimostrà che Menelao a l’era la càusa ‘d tùit ij sò maleur. Antlora Antìoch a l’ha comandà ‘d portè Menelao a Berea e ‘d felo meuire tanme ij condanà ‘d cole bande.

⁵An costa sità, a-i j’era na tor àuta vintessinch méter e pien-a ‘d sënner. An cò dla tor a-i j’era na màchina tornanta, che ‘nclinà da tùit ij canton a fasìa afondé ant la sënner sensa scampela. ⁶A l’é ambelelà ch’a fasìo monté la gent colpévola d’avèj ravagià ‘nt ël templ e d’avèj fàit ëd crimen grev. Për feje meuire, ij condanà a vnisìo possà fin-a dzora dla tor e peui campà giù a meuire sofocà ant la sënner^[13]. ⁷E costa a l’é staita la sòrt ëd Menelao, st’òm sensa Fej nì Lege, ch’a l’é mòrt sensa podèj esse sotrà. ⁸Chiel a l’ha meritalo pro! A efet, a l’era rendusse colpévol ëd vàire colpe vers l’autar ëd Nosgnor, andova ch’a son sacrà ‘l feu e la sënner, e a l’é pròpi ant la sënner ch’a l’ha trovà la mòrt.

⁹Rè Antioch a ’ndasìa anans an soa marcia, l’ëspìrit satì ëd but bàrbar : chiel a progetava ‘d traté j’Ebreo an fasson na vira pes che coj che sò pare a l’avèissa mai pensà. ¹⁰Giuda Macabé, pen-a savulo, a l’ha comandà a la gent d’anvoché Nosgnor, di e neuit sensa fërmesse. A dovìo ciameje d’agiut, com a l’avìa fàit vàire vire ant ël passà, përchè a l’ero a la mira ‘d perde tut: Lej, patria e templi sacrà. ¹¹Sò pòpol a l’era pen-a ‘rpijasse. Nosgnor a vorìa pa lasseie tombé ant le man ëd coj pagan afros.

¹²E tùit ansema a l’han obidì al comand ëd Macabé. Për tre di e tre neuit a son restà prostrà për tèra e a l’han fàit digiun. Sensa fërmesse, an tra gëmm, a l’han anvocà Nosgnor përchè a l’avèissa misericòrdia ‘d lor. A la fin, Giuda Macabé a l’ha fàit un dëscors d’ancoragiament e a l’ha dije ‘d tense pront a combate. ¹³Apress d’avèj fàit un rëscontr con j’ansian, Giuda a l’ha decidù ‘d taché dun-a l’armeja real, sensa speté ‘d lassesse anvasé la Giudèa e assedié Gerusalem. A l’era sicur ëd risòlve an manera favorèivola la situassion, për la fiusa ch’a l’avìa ant l’agiut ëd Dé. ¹⁴A l’é parèj che a l’ha ‘rmëttù al Creator istess dël mond l’ésit ëd soa ‘mprèisa. A l’ha ‘ncoragià ij sò òm a combate con vajantisa fin-a a la mòrt për difende legi, templi, patria e istitussion. Peui a l’ha fàit buté campament ant j’anviron ëd la sità ‘d Modine, ¹⁵apress a l’ha daje na paròla ‘d contramarca a sò soldà « Vitòria ‘d Dé». Dòp a l’ha sërnù an tra ij sò fantassin pì ëd valor càiche giovo. A l’ha pijaje con chiel e ‘d neuit a l’ha ‘tacà ‘l camp andova ch’a l’era la tenda ‘d rè Antìoch. Lor a l’han massà doimila òm e dcò l’elefant pì gròss ch’a-i j’era con l’òm ch’a lo guidava. ¹⁶Un teror pànich a l’ha sesì l’acampament dij nemis ch’a l’era satì ‘d confusion e sburdiment, e ij Giudé a son artirasse vitorios ¹⁷a l’alvé dël sol. Lor a l’avìo compì st’amprèisa grassie a Nosgnor ch’a l’avìa protegiùje e giutàje.

Antìoch a fà 'n tratà con ij Giudé

¹⁸Costa preuva, mèra për chiel, dël corage dij Giudé a l’era pro për Antìoch. Contut a l'ha sërcà ‘d fesse padron ëd soe posission con la furbarìa. ¹⁹A l’ha ‘tacà la fortëssa ‘d Bet-Sur, na piassa ebràica motobin fortificà, ma a l’é stàit arpossà e soa armeja decimà e an dësfàita. ²⁰Ant ël fratemp, Giuda a l’avìa procurà a j’assedià tut lòn ch’a podìa serve për la resistensa. ²¹Belavans, an tra ij soldà giudé, n'òm, ciamà Rodoch, a l’ha trasmëttù ëd segret militar al nemis. Dëscuvert, a l’é stàit arestà e giustissià. ²²Për la sconda vira, ël rè a l’ha mnà d’òm a parlamenté con coj ëd Bet-Sur ; chiel a l’ha fàit ëd propòste ëd pas, conclodù n’acòrd e partìsne via con soe fòrse. ²³Apress a l’ha ‘tacà l’armeja ‘d Giuda ma a l’é stàit vinciù.

Ël rè a l’avìa lassà Flip a Antiòchia, con l’ancàrich ëd guerné j’afé dël regn. Cand a l’ha savù che Flip a l’era arvirasse, ël rè a l’é stane bolversà. A l’ha ‘ngagià ëd tratative ‘d pas con ij Giudé, a l’ha faje ‘d concession e giurà ‘d rispeté tùit ij sò dirit. Peui për marchè ‘s tratà a l’ha smonù un sacrifissi, an manifestand sò rispèt për ël templ e acordàndje un don d’argent generos. ²⁴E Giuda Macabé a l’é stàit arseivù con amicìssia e an cola ocasion ël rè a l’ha designà Egemonide tanme governator ëd la region ch’a va da la sità ‘d Tolemaida fin-a ‘l teritòri dij Gheren. ²⁵Mach che cand che Antìoch a l’é portasse a Tolemaida, a l’ha trovà che la gent a l’avìa acetà d’ëstracheur ël tratà con j’Ebreo. A l’ero tant anrabià da vorèj anulelo. ²⁶Anlora Lisia a l’é montà an tribun-a për difende l’acòrdi mej ch’a podìa; chiel a l’ha faila a convince coj ch’a lo scotavo ëd pasiesse e 'd torné a pì bon sentiment. Peui a l’é partì për Antiòchia. E costa a l’é staita la stòria dl’anvasion e artreta ‘d rè Antìoch.

14

Alchim a parla contra 'd Giuda

¹An cap ëd tre ann^[14], Giuda Macabé e ij sò òm a l’ero vnùit a savèj che Demetrio, fieul ëd Seleuch, a l’era intrà ant ël pòrt ëd Trìpoli con soa flòta e n’armeja poderosa; ²Chiel a l’avìa ocupà tut ël pais e massà Antìoch e Lisia, col ch’a l’avìa vijà an sl’educassion dël rè. ³E a-i j’era un tal Alchim, che an passà a l’era stàit gran sacerdòt, ma ch’a l’avìa consentì ëd vive ant l’ampurità ritual al temp dl’arvangia. Ore, tutun, a l’era rivà a la conclusion che soa situassion a fussa d’esse scredità ‘d pianta da j’Ebreo e ch'a podìa pa pì avzinesse a l’autar sant. 4⁴Përparèj che, vers l’ann ch’a fà 151 dl’era greca, Alchim a l’é andàit da rè Demetrio an smonéndje na coron-a d’òr, na palma e dcò ëd branch d’uliv com as costumava ant ël templ. E për col di a l’ha pa fàit nì dit d’àutr. ⁵La ciansa për deie cors a soa matarìa a l’é tutun rivà cand che Demetri a l’ha convocà ‘l Consèj e anvità chiel a rësponde an sle condission e ij progèt dij Giudé. ⁶Alchim a l’ha rëspondù parèj: «Ij Cassidé, valadì j’Ebreo ch’a l’han për cap Giuda Macabé, a fomento la guera e l’arvangia e a son d’ampediment a la pas e a la stabilità an tò regn.

⁷Për colpa ‘d lor, dcò mi i son ëstàit privà dla dignità ‘d mia fonsion ereditària, valadì, dla càrica ‘d gran sacerdòt, e adess i son sì për doi motivassion: ⁸Anans ëd tut, mia preocupassion sincera a l’é për j’anteresse dël rè; contut, an scond leu, i consìdero ël bin dij mè consitadin, An efet, la mancansa ‘d sust ëd la gent memorià a fà seufre tut nòst pòpol an miseria. ⁹E ti, rè, che adess it ses vnùit a conossensa dla situassion, venta ch’i t'antërven-e e it salve nòst pais e nòstra nassion dal privo ch’a la mnassa. E manifesta dcò vers ëd nojàutri la binvolensa e la misericòrdia ch’it l’has anvers ëd tùit. ¹⁰Përchè fin-a che Giuda a sarà viv, a sarà pa possìbil a l’Ëstat ëd conòsse la pas».

¹¹Dë 'dnans ëd coste diciarassion d’Alchim, "j’amis dël Rè’’, ch’a l’ero dla midema manera nemis a lòn ch’as arferìa a Macabé, a l’han cissà na vira ‘d pì Demetrio. ¹²Dun-a, ël rè a l’ha sernù Nicànore, ch’a l’era comandant ëd le trope con j’elefant, e a l’ha nominalo governator ëd la Giudèa. E a l’ha mandalo ambelelà. ¹³A l’ha daje ordin ëd massè Giuda, ëd dësperde ij sò partisan e dë stabilì torna Alchim coma gran sacerdòt dël templi pì amportant dël mond. ¹⁴Ij pagan ëd Giudèa, ch’a l’ero sbardlasse Dë 'dnans ëd Giuda, a son giontasse an massa a l’armeja ‘d Nicànore, ant la speransa ‘d podèj profité dij vàire maleur ch’a l’ero tombà dzora dj’Ebreo.

Nicànore a fà amicissia con Giuda

¹⁵Ij Giudè a son vnùit a savèj che Nicànore a-j marciava contra e che ij pagan dël pais a l’ero giontasse a chiel. Anlora a son butasse la póer dla stra an testa e a l’han suplicà Dé, ch’a l’avìa sernùje tanme sò pòpol për sèmper e ch’a chitava pa ‘d dé protession ai sò elegiù con ëd portent manifest. ¹⁶Giuda Macabé, cap dj’Ebreo, a l’ha comandà che tùit a 'ndèisso via dal leu andova ch’as trovavo e a tachèisso ël nemis ant j’anviron dël vilage ‘d Dessau. ¹⁷Simon, ël frel ëd Giuda, a l'avìa ancontrà Nicànore, ma a l'era stàit për ël moment frenà për càusa dla costernassion amprovisa creà dal nemis. ¹⁸Nicanore, contut, apress d'avèj sentù dël valor ëd Giuda e soe trope, coma 'dcò sò corage an bataja për sò pais, a l'era artirasse dal decide 'd fé 'n bagn ëd sangh. ¹⁹Për lòn a l'avìo mandà Posidòni, Teodot, e Matatia për dé e arsèive 'd garansìe d'amicissia.

²⁰Apress d'avèj con soèn esaminà le propòste, ij comandant ëd le doe part a l’han anformane le trope. Ij soldà a son diciarasse a l’unanimità a favor ëd la conclusion dl’acòrdi. ²¹A l’han fissà donch un di dova che ij cap a dovìo rëscontresse an privà. Col di le doe armeje a l’han fàit andé anans un chèr ëd guera, e ansima a l’han butaie ‘d careje d’onor. ²²Giuda a l’avìa apostà d’armà a l’avàit an pont stratégich, dësponéndje d’antërven-e ant ël cas che ij nemis a l’avèisso tentà un colp traditor. Ma col rëscontr a l’é finì con un tratà ‘d pas. ²³Peui, Nicànore a l’é fërmasse për un pòch ëd temp a Gerusalem, andova ch’a l’ha fàit nen ch’a fussa pa giust. Nen mach, ma a l’ha slontanà cola gusaja strangera ch’a l’era ‘mbaronasse d’antorn ëd chiel. ²⁴Chiel a tenìa sempe Giuda an considerassion, an rëscontràndlo sovens, e a l’era afessionasse fin-a a chiel. ²⁵A l’avìa daje ‘l consèj ëd mariesse e fesse na famija. Parèj che Giuda a l’é mariasse e a l’ha ‘ncaminà na vita pasia da sitadin normal.

Nicànore as vira contra 'd Giuda

²⁶Meno che, Alchim, an vëddend la bon-a ‘ntèisa an tra Nicànore e Giuda, a l’é procurasse na còpia dël tratà d’aleansa e a l’é presentasse da Demetrio. A l’ha acusà Nicànore ‘d cospiré contra lë Stat e d’avèj fin-a designà Giuda, nemis dël regn, tanme sò sucessor an tra ‘’j’amis dël rè’’. ²⁷Le calunie ‘d col miseràbil a l’han fàit anrabié motobin Demetrio contra ‘d Giuda. An soa flin-a a l’ha scrivù a Nicànore e Demetrio a l’ha diciaraje ‘d dësaprové ‘l tratà e a-j comandava d’aresté Giuda Macabé për spedilo sensa spetè a ‘d Antiòchia. ²⁸Coste neuve, a l’han contrarià motobin Nicànore; chiel a trovava sensa sens l’ideja dë s-ciapé l’acòrd fàit con n’òm ch’a l’avìa nen da rimprocé. ²⁹Ma a podìa gnanca butesse contra ‘l vorèj dël rè, e parèj ch'a l’é restà a speté n’ocasion favorévola an dovrand n’ëstratagema. ³⁰Macabé, a l’era ‘ncorsùsne che Nicànore a l’era sempe pì frèid anvers ëd chiel e fin-a malgrassios cand ch’a s’ancontravo. Chiel a l’ha capì che sòn a marcava nen ëd bon. Për lòn a l’ha butà ansema un bel nùmer dij sò partisan e a l’é andasse a stërmé sensa pì fesse vëdde da Nicànore. ³¹Nicànore, antajàsne d’esse stàit ant n’ambrojada da part ëd Giuda, a l’é montà al màssim e sant templ, antramentre che ij sacerdòt a compijo ij sacrifissi ëd costuma e a l’ha comandaje ‘d consegneje col òm. ³²Ij sacerdòt a l’han assicurà con giurament ëd pa savèj andova a fussa l’òm ch’as sërcava. ³³Anlora chiel, an slongand la drita contra ‘l templ, a l’ha giurà: “S’im consignereve nen Giuda ancadnà, mi i dësblerai costa ca ‘d Dé, i la drocherai da le fondamenta e i drisserai ambelessì un templi fiamengh a Diòniso”. ³⁴Dit sòn, a l’é andàsne. Dun-a ij sacerdòt a l’han alvà le man al cel e a l’han anvocà col ch’a l’avìa sempe protegiù nòstra gent: ³⁵«Ti, Signor, Ch’it l’avrìe da manca ‘d nen e ‘d gnun, pura it ses degnate d’ëstabilì toa ca an mes ëd nojàutri. ³⁶Nosgnor, ti ‘ch’it ses sant, adoss ëd tute santità, guerna ch’a ven-a pa pì profanà costa toa ca, che da pòch i l’oma purificà».

³⁷An tra j’ansian ëd Gerusalem a l’era stàit denunsià un tal Rasis a Nicànore, ch’a l’era n’òm pien ëd grinor për la sità, avosà e ciamà "Pare dij Giudé" për soa binvolensa. ³⁸An efet, ant ij primi temp ëd l’arvira, chiel a l’era tirasse l’acusa ‘d giudaism e da bon a l’avìa angagià còrp e ànima con generosità ‘d pianta për ël giudaism. ³⁹Nicànore, për mostré ciàir ël ghignon ch’a podìa avèi për ij Giudé, a l’ha mandà pì che sincsent soldà për arestelo. ⁴⁰Butand an përzon Rasis, chiel a pensava ‘d deje un bel colp a j’Ebreo.

⁴¹Ij soldà a stasìo a la mira d’ocupé la tor e a sërcavo dë sforsé la pòrta dla cort, an dasend ordin ëd dé feu a le pòrte dova che Rasis, ch’ancaminava a vëdze ansercià da tute le bande a l’ha pensà bin ëd massesse con la soa pròpria spa. ⁴²Chiel a stimava 'd pì meuire da coragios pitòst che finì ant le man ëd coj criminaj e subì d’ansult e d’umiliassion. ⁴³Contut, nen avend portà ‘l colp mortal a segn për la pressa ant ël combatiment, antramentre che la furfa a pressava fòra dle pòrte, chiel a l’é montà con corage an sle muraje për campesse peui giù an sla gent. ⁴⁴Mach che costa, dasend andaré, a l’ha fàit largh e parèj che chiel a l’é tombà an mes ëd l’ëspassi veuid. ⁴⁵Da già ch’a respirava ‘ncora, portà da sò ardor, Rasis a l’é alvasse, antramentre che ‘l sangh a-i surtìa da le fërleche e con dolor afros daspërtut a l’é passà ‘d corsa an mes a la gent, a l’é montà an s’un priòch ⁴⁶e, giumai sensa sangh, a l’é s-ciancasse le ventraje e ciapàndje con le man a l’ha campaje contra la furfa, an suplicand Nosgnor-Magìster ëd la vita e dël buf ëd respir ëd torneje un di la vita. E a l’é përparèj ch’a l’é mòrt Rasis.

15

L'arogansa 'd Nicànore

¹Cand che Nicànore, an avend savù che ij Giudé as trovavo ant la region ëd la Samaria, a l’ha decidù ëd tacheje sensa rìsigh ant ël di d’arpòs dël sabat. ²Ma ij Giudé ch’a l’ero stàit obligà a seguitelo a l’han dije: «Nò! Venta pa che ti ‘t vade a masseje ëd na fasson bàrbara e sarvaja ! Rispeta ‘l di ch’a l’é stàit onorà e falo sant për col ch’a vëdd tut». ³Ma col criminal a l’ha ciamà: “É-lo an cel col Ësgnor ch’a l’ha comandà ‘d selebré ‘l sabat?”. ⁴Lor a l’han rësponduje: “A-i é ‘l Signor ch’a viv; chiel a l’é rè dël Cel, e a l’ha comandà ‘d selebré ‘l sétim di”. ⁵L’àutr a l’ha replicà: “E mi i son sovran an sla tèra, e i comando ëd pijé j’arme e d’eseguì le disposission dël rè”. Contut a l’ha pa faila a realisé sò but crudel.

Giuda a pronta ij Giudé për la bataja

⁶Donca, Nicànore, ch’a l’era montasse la testa con tuta soa arogansa, a l’avìa pensà ‘d drissé un monument comemorativ ëd la vitòria an sij Giudé ^[15]. ⁷Macabé a l’era frem convinciùsse e a sperava d’otnì protession ëd pianta da Nosgnor. ⁸Për lòn a esortava ij sò òm d’avèj pa tëmma dl’atach dij pagan: ventava avèj bin present an testa dj’agiut che an passà a l’ero rivaje dal Cel e d’ëspetesse adess la vitòria ch’a sarìa staita concedùa da l’Onipotent. ⁹Parèj ch'a-j confortava con le paròle dla Lege e dij profeta ^[16] e an memoriand le bataje ch’a l’avìo già portà a compiment, e sòn a l’ha faje pì vajant!

¹⁰Apress d'avèj arviscolà sò ardor, a l’ha convinciuje ‘d pianta an memoriand la malafé dij pagan e com a l’avìo violà soe promësse. ¹¹Ëd costa manera Giuda a l’ha armà mincadun dij sò òm, nen vàire con la sicurëssa ch’a podio dé j’ëscù e le lanse, ma con la fërmëssa comunicà da cole soe paròle convincente. E a la fin a l’ha contaje un seugn degn ëd fej, nen mach, ma na fin-a vision vera. ¹²Vardé lòn che Giuda a l’avìa vëddù an sò seugn: Onia, ch’a l’era stàit gran sacerdòt, òm ëd qualità oneste e bon-e, d’aparensa modesta e ‘d caràter amàbil e ch’a l’avìa praticà tute le virtù fin-a da masnà, adess con le man dëstendùe a pregava për tut ël pòpol giudé. ¹³Peui, a la midema fasson, a l’é comparije un përsonagi dai cavèj bianch, ëd gran dignità e ampressionant për la majestà che soa përson-a a emanava. ¹⁴Onia a l’ha dije ai Giudé: «St’òm a l’é Geremìa, ël profeta ‘d Dé, l’amis dij sò frej, ch’a prega sempe për la gent e për la sità santa”. ¹⁵Peui, da soa man drita, Geremìa a l’ha sporsùje a Giuda na spa d’òr. An daséndjla a-j disìa: ¹⁶“Arsèiv sta spa santa tanme un don ëd Dé: con costa it dësbleras ij nemis”.

Derota e mòrt ëd Nicànore

¹⁷Ancoragià da ste paròle pì che bele, ël moral dij sò soldà a l’é armontà, an stimoland soa vajantisa e fasend vnì ël corage dij giovo parèj ëd col dj’òm madur. ¹⁸La tëmma për le fomne e për ij fieuj a l’era superà da la preocupassion për ël templi sacrà. ¹⁹Dcò për coj restà an sità l’angossa a l’era nen cita, da già che tùit a l’ero anchiet për l’arlìa dla bataja a camp dovert. ²⁰Tùit a spetavo mach ël moment bon, ch’a l’era davzin. L’armeja nemisa a l’era assemblasse e as rangiava n'órdin ëd bataja; j’elefant a l’ero mnà an posission stratégiche e la cavalarìa a l’era a protession dj’ale dl’esèrcit. ²¹Giuda Macabé, apress d'avèj osservà ‘l dëspiegament ëd le trope, la varietà dj’armament e l’agressività dj’elefant, a l’ha alvà ij brass al cel e a l’ha pregà Nosgnor ch’a fà ‘d maravije. Soa convinsion a l’era ch’a sia pa possìbil vagné mach con j'arme, ma che ‘l Signor a dèissa vitòria a coj ch’a lo mérito, conform soa decision. ²²Giuda a pregava përparèj: «Ti, Signor, it l’avìe mandà tò àngel al temp d’Esechia, rè dla Giudèa, e chiel a l’ha fàit meuire ant ël camp ëd Senacherib senteotantessincmila përson-e. ²³Ore, sovran dël cel, manda n’àngel bon a sëmnéne dë 'dnans pànich e tramblament. ²⁴Con ël podèj ëd tò brass dësbla sta gent ch’a l’é ancalàsne d’ansultete e ch’a ‘taca toa gent santa». E con coste paròle a l’ha chità la preghiera.

²⁵L’armeja ‘d Nicànore a ‘ndasia anans al son ëd trombe e cant ëd guera. ²⁶Nopà j’Ebreo a son campasse contra ‘l nemis an suplicand Dé d’acordeje sò agiut. ²⁷Combatend con ij brass e pregand Dé ‘d tut sò cheur, lor a l’han massà cheicòsa coma trantessincmila òm, argiojissandse motobin për la manifestassion dël podèj divin. ²⁸Finìa la bataja, antramentre a tornavo tuti pien ëd gòj, a l’han arconossù Nicànore tombà mòrt, con a còl tuta soa armura. ²⁹An bramand con àut clamor da l’entusiasm, lor a benedìo l’Onipotent ant la lenga dij sò cé. ³⁰Giuda, ch’a l’avìa combatù sèmper anans ëd tuti con còrp e ànima për sò compatriòt, e che, da soa gioventura a l’avìa mai chità ‘d vorèj bin a soa gent, a l’ha comandà ‘d tajeje la testa a Nicànore, parèj ëd sò brass ëd drita, e ‘d porteje a Gerusalem. ³¹rivà a la sità, Giuda a l’ha convocà ij sò conassionaj e an fasend buté ij sacerdòt dë 'dnans ëd l’autar, a l’ha mandà a ciamé coj dla Sitadela. ³²A l’han mostraje a tùit ël brass che col bëstëmmiador a l’avìa dëstendù contra ‘l templi dl’Onipotent e soa testa na vira aroganta’d paròle. ³³Për lòn a l’han tajaje la lenga ëd col sacrìlegh e peui a l’han campàila a j’osèj a tochetin: sò brass a l’é nopà stait pendù an facia dël santuari tanme arcompensa ‘d soa matarìa. ³⁴Anlora tùit, adressandze al cel, a l’han benedì Nosgnor ëd glòria an disend: “ Ch’a sia benedì col ch’a l’ha guernà sò sant templi pur da tute le maunëtterìe!”. ³⁵La testa ‘d Nicànore a l’é staita tacà a la muraja dla Sitadela^[17], përchè tùit a podèisso vëdde ‘l segn manifest ëd l’agiut ëd Dé. ³⁶La comunità a l’ha peui decidù con vot unànime, ëd marché col di an tra coj da nen dësmentiesse, e ch’a fùissa celebrà ‘l tërdes dël mèis ch’a fa dódes, che an lenga aramàica ‘s ciama Adar, ël di anans ëd la festa ‘d Mardoché ^[18].

Armarca final dl'autor

³⁷Costissì a son ij fàit ch’a riguardo Nicànore e, da già che da col temp la sità a l’é restà an man dij Giudé, dcò mi i saro ambelessì mia conta. ³⁸Se la composission a l’é staita bon-a e anteressanta, anlora mi i l’hai otnì mè but. Nopà s'a l’é staita ‘d pòch cont e pa vàire ‘d valor, e bin, a l’é tut lòn ch’i l’hai podù fé. ³⁹Contut, s’a fà pa bin bèive mach d’eva o mach ëd vin, d’àutra part mës-cé vin con l’eva a peul esse un piasì ch’a podrìa agrejé. Parèj l’art ëd la conta a peul procuré un piasì a col ch’a les o ch’a scota l’euvra. E con ste paròle i saro ambelessì.

1. 1 Dea mesopotàmica assimilà a Artémide.
2. Euvra nen canònica sconossùa.
3. Epifanìa: "a l'avìa glorificà", an grech "epifainesthai".
4. Valadì Antìoch IV (175 a.C.-164 a.C.)frel ëd Seleuch IV.
5. A la létera "da la sità"; vet.lat."da soa sità"
6. Për ij Pare dla Cesa Eleasar a figura parèj d'un màrtir pre-cristian.
7. A la létera: "për fé torna viva e sensa fin la vita".
8. As podrìa tratesse 'd n'arvira céltica provocà da mersenari dla Galia.
9. Mal fé comprende 'd che maladìa 's tratèissa.
10. La festa 'd "Canucà" dël di d'ancheuj.
11. Valadì mèis ëd "Jupiter corinzio"o "Diòscor" (vëdde Càstore e Pòllux, ij "Diòscori"), ch'a l'era un mèis cretèis. Soma dël 164 a.C.
12. Prima atestassion d'un sufràgi për ij pecà dj'ànime dij mòrt
13. Lege dël "Contrapass"; la pen-a capital ëd la sënner a l'era na costuma dij Persian. Cfr. 2 Macabé 4,26 e 9,5-6.
14. I soma dla prima dël 161 a.C.("149 seléucide")
15. Valadì un baron ëd pere, na "mongiòja", ansercià dai trionf e da j'armure dij nemis tombà 'n bataja.
16. Cfr Luca 24,27
17. Valadì l'"Acra", la part nen religiosa 'd Sion: mëraco's trata 'd na gionta anacronìstica. Cfr 1 Samuel 17,54.
18. Festa ch'a vnirà peui a esse giontà a la festa dij Porim: dël 124 a.C. a l'ero ancó separà. Cfr Éster 9.