La Bibia piemontèisa/Testament Vej/Deuterocanonich/Scond Macabé

La Bibia piemontèisa Ij Deuterocanònich

Introdussion

Scond lìber dij Macabé

1

Na litra ai Giudé d'Egit

¹Ij Giudé an Gerusalem e coj ch'a stan ant la tèra 'd Giudèa, ai sò frej an Egit. Salut e pas vera. ²Che Dé 'v fasa dël bin e che as n'avisa ‘d soa Aleansa con Abraham, Isach e Giacòb sò servitor fedej. ³Ch’a conceda a tuti vojàutri volontà d’adorelo e ‘d compì soa volontà con cheur generos e ànim pront. ⁴Ch’av doverta ‘l cheur për comprende soa Lege, ij sò decret, e volontà ‘d pas. ⁵Che vòste preghiere a sio scotà e ch’av sìa propìssi an tut sensa mai chiteve ant l’ora dla malora. ⁶ Pròpi për vojàutri noi i pregoma espress ambelessì.

⁷Cora che dl’ann sentessentaneuv a regnava Demetrio, nojàutri ij Giudé i l’avìo scrivuve parèj: 'Ant j’angosse e le tribulassion ch’a l’han frapane ant ësti agn da cand che Giason e ij sò partisan a l’han apostatà da la sità santa e dal regn, ⁸an dasendje feu al porton e sversand ëd sangh nossent, noi i l’oma pregà Nosgnor e i soma stàit esaudì. Për lòn i l’oma pijàit l’oferta dle vìtime e dla fior ëd farin-a, i l’oma visca le lampie e smonù ij pan'. ⁹Con la present iv esortoma a a selebré la Festa dle Bënne ant ël mèis ëd Chislev ant l'ann sent e otanteut".

Na litra a Aristòbul

¹⁰La gent ëd Gerusalem e dla Giudèa, ansema al Senat dj’ansian e Giuda, a Aristòbul, ch'a l'é dla famija dij sacerdòt consacrà, magìster ëd rè Tolomé, e ai Giudé ch’a stan n’Egit. Salut e prosperità!

¹¹Nosgnor a l'ha salvane da 'd perìcoj grev e i lo ringrassioma 'd cheur për esse stàit da nòstra part contra 'l rè. ¹²Përchè chiel midem a l’ha arpossà le fòrse ch'a l'ero butasse an formassion contra dla Sità Santa. ¹³Portasse an Persia, sò cap e con chiel l’armeja ch’as chërdìa ‘nvincìbil, a l’é stàit massà ant ël templi dla dea Nanea, për j’angann ch’a l’avìo fàit ij sacerdòt ëd Nanea. ¹⁴Con ël pretest ëd mariesse con chila, Antìoch con ij sò amis a l’era portasse an sël pòst për gavene motobin ëd richësse për tìtol ëd dòta. ¹⁵Dòp che ij sacerdòt dël templ ëd Nanea a l’avìo faje vëdde, chiel a l’era intrà për pòche minute con d’àutri ant la cinta sacrà e coj-lì, sarà ‘l templ a le spale d’Antìoch ¹⁶ e dovertà na pòrta stërmà ant ël plafòn, a l’han ciapaje a prassà e massà ‘l cap e ij sò. Peui a l’han faje a tòch e tajàndje soe teste a l’han campaje a coj che stasìo fòra. ¹⁷Che an tut a sia benedì nòst Dé, ch’a l’ha consignà a la mòrt ij përvers.

Ël feu a consuma 'l sacrifissi 'd Neemìa

¹⁸Ël di ch’a fa vintessinch dël mèis ëd Chislev, an selebrand nojàutri la purificassion dël templi, i l'oma chërdù bin ëd deve dë spiegassion, përchè vojàutri i peule selebré la Festa dle Bënne, e dël feu, ch'a l'era comparì ant ël temp che Neemìa a l’avìa smonù ‘d sacrifissi apress l’arcostrussion dël templi e dl’autar. ¹⁹An efet, cand che ij nòstri pare a l’ero stàit deportà an Persia, ij sacerdòt fedej d’antlora, ciapà ‘l feu dl’autar, a l’han stërmalo con deuit ant ël creus d’un pos ch’a l’avìa ël fond sùit, e ambelelà a l’han butalo a la sosta, ëd manera che gnun a savèissa dova ch’a l’era. ²⁰Passà bonben d’agn, a Dé piaséndje, Neemìa, mandà torna dal rè dij Persian, a l’ha anviarà ij dissendent ëd coj sacerdòt ch’a l’avìo stërmà ‘l feu, a fene arserca; cora che lor a l’han arferine ch’a l’avìo pa trovà ‘l feu ma d’eva grassa, a l’ha ordinaje ‘d tirene e portene. ²¹Peui a l’avìo portà j’oferte për ij sacrifissi e Neemìa a l’ha comandà che vnèissa spricià ‘l bòsch con cola eva e tut lòn ch’a-i j’era ansima. ²²Përparèj a l’é fasse, e dòp un pòch ëd temp ël sol, che anans a l’era quatà ‘d nìvole, a l’ha ‘ncaminasse a bërluse e a l’ha flambà un farò gròss, con maravija granda ‘d tuti.

²³Anlora ij sacerdòt a son butasse an orassion, antramentre che ‘l sacrifissi a vnisìa consumà, e con ij sacerdòt tuti j’àutri: Giònata antonava e j’àutri andasìo anans an còr ansema a Neemìa. ²⁴La preghiera a l’era formulà an costa manera: 'Nosgnor, Signor Dé, Creator ëd tut, afros e potent, giust e misericordios, ti ‘t ses Rè e bontà an përson-a; ²⁵mach ti ‘t ses generos, mach ti giust e tutpotent ed etern, ch’it salve Israel da minca mal, ch’it l’has fàit dij nòstri cé, l’ogèt d’elession e santificassion: ²⁶agradiss ël sacrifissi smonù për Israel toa gent, guerna toa porsion e fala santa. ²⁷Archeuj ij nòstri dësperdù, lìbera coj ch’a son ës-ciav an man dij pagan, varda binvolent ij dëspresià e j’oltragià; che ij pagan a sàpio che ti ‘t ses nòst Dé. ²⁸Dà ‘d punission a coj ch’an craso e a n'angiùrio con superbia. ²⁹Concédje a toa gent d’anreisesse ant ël tò Leu Sant, com a l’avìa dit Mosè'. ³⁰Ij sacerdòt a soa vira a cantavo d’inn. ³¹Peui le vìtime dël sacrifissi a son ëstàite consumà e Neemìa a l’ha comandà che lòn ch’a restava dl’eva a fussa svërsà ansima a le pere pì gròsse. ³²Fàit sòn, a l’é anviscasse na giòla, che contut, a l’é stàita surbìa dal feu anvisch dl’autar. ³³Savusse an gir, e nunsià al rè dij Persian che ant ël leugh andova che ij sacerdòt deportà a l’avìo stërmà ‘l feu a fussa comparìje l’eva e che ij sacerdòt al séghit ëd Neemìa a l’avìo con st’aqua purificà tut lòn ch’a l’era necessari al sacrifissi; ³⁴ël rè a l’ha fàit cinté ‘l leu diciaràndlo sacrà, dòp che ‘l fàit a l’era stàit acertà. ³⁵Ël rè a l’ha dcò arseivù vàire present da coj che a l’ero stàit favorì e a soa vira a l’ha ‘rgalane. ³⁶ij somà ‘d Neemìa a l’han ciamà col pòst Neftar o Neftai, ch’a vorìa dì “purificassion”; ma la pì part dël pòpol a ciamava ël leu: “Nàfta”!

2

Geremìa a stërma la Tenda, l'Èrca, e l'Autar

¹As treuva ant ij document che Geremìa, ël profeta, a l’avìa comandà ai deportà ‘d ciapé ‘d feu, com a l’era stàit significà, ²e che ‘l profeta midem a l’avìa consegnà la Lege ai deportà an racomandàndze ‘d pa dësmentiesse dij comandament ëd Nosgnor e ‘d nen lassesse përvertì ant j’ideje, an vëddend ij simulacr ëd le mistà d’òr e d’argent e lë spatuss dont a l’ero ansercià, ³e che con d’àutre espression parija a j’esortava a arpudié pa la Lege an so cheur. ⁴A l’era stàit scrivù parèj sota n’antervension oracolar, che ‘l profeta a l’avìa comandà che a lo compagnèisso con la Tenda e l’Èrca. Rivà dacant dël mont andova che Mosè a l’era montà an contempland l’ardità ‘d Dé, ⁵Geremìa a l’era montà a soa vira e a l’ha trovà un van a forma ‘d balma andova a l’ha podù buté Tenda, Èrca e l’autar dij përfum. Peui, a l’ha sbarane l’intrada. ⁶E, ant ël moment che cheidun ëd so seguit a l’era tornà për marché la stra fàita con ëd segn, a l’han pa pì podù trové ‘l pòst. ⁷Geremìa cand a l’ha savulo, a l’ha arprocià coj ch’a l’avìo compagnalo an disend:” Ës leugh a restrà dësconossù fin-a al di che Nosgnor a l’avrà mostrà soa misericòrdia an butand torna ‘nsema sò pòpol. ⁸Anlora ‘l Signor a mostrerà torna tute le còse, e la glòria ‘d Nosgnor as farà vëdde con la nìvola, parèj com as manifestava dël temp ëd Mosè e cora che Salomon a l’ha pregà përchè ‘l Leu fussa sacrà con solenità. ⁹As disìa dcò che Salomon, òm ëd saviëssa granda, a l’avèissa smonù ‘d sacrifissi për la dedicassion dël santuarì completà. ¹⁰Mosè, dla midema manera, a l’avìa pregà Nosgnor e un feu a l’era calà dal cel për consumé ‘l sacrifissi; e parèj a l’ha pregà Salomon e un feu dal cel a l’avìa brusà j’olocàust. ¹¹Mosè a l’avìa dit, da già che l’oferta për ël pecà a l’è nen ëstàita mangià, la vìtima a l’è stàita consumà. ¹²E dla midema manera Salomon a l’ha selebrà j’eut di ëd festa.

La prefassion dël redator

¹³As dëscrivìo le mideme còse ant ij document e ant le memòrie ‘d Neemìa e coma che chiel, fondà na biblioteca, a l’ha soagnà l'archeuita dij lìber dij rè, dij profeta e ‘d David e le lìtre dij rè për lòn ch’a riguarda le regalìe. ¹⁴Dcò Giuda a l’è andàit a cheuje tùit ij lìber ch’a l’ero andàit perdù ant la guèra ch’i l’oma avù, e adess as treuvo dacant ëd nojàutri. ¹⁵Se i n’avèisse mai da manca, mandé cheidun con l’ancàrich ëd portévje. ¹⁶I l’oma scrivuve antramentre che i stoma për selebré la purificassion; i fareve bin se 'dcò vojàutri i selebrereve ant ësti di. ¹⁷Përchè Dé a l’ha salvà tut sò pòpol e a l’ha conceduje a tuti l’ardità, e dcò ‘l regn, ël sacerdòssi e la santificassion. ¹⁸Com a l’avìa promëttù për mojen ëd la Lege, nojàutri i butoma speransa an Dé ch’a vada a dovrene misericòrdia an pressa e ch’a veuja dun-a assemblene, da minca region sota ‘l cel, an leu sant; an efet chiel a l’ha liberane da maleur gròss e purificà ‘l Leu Sant”. ¹⁹Lòn ch’a riguarda Giuda Macabé e sò frej, la purificassion dël grand santuari, la dedicassion dl’autar, ²⁰le guere contra d’Antioch Epifane e sò fieul Eupator, ²¹e dcò j’aparission rivà dal cel ansima a coj che a l’avìo batusse con vajantisa për ël giudaism, a la mira che, pòchi guerié a l’ero fasse padron ëd tuta la region e taparà via un foson ëd bàrbar, ²²a fesse torna padron dël santuari pì famos dël mond, për liberé la sità e stabilì torna con fërmessa le lege che a stasìo për esse abrogà, ant ël moment che Nosgnor a l’è fasse dësponìbil a lor con tut sò grinor: ²³tut sòn a l’è stàit contà da Giason da Cirene. Nojàutri i sërcroma ‘d resumeje drinta na compilassion sola. ²⁴Ëd fàit, an considerand la caterva ‘d gifre e la dificoltà genìta ‘d coj ch’as veulo angagé ant le conte dla stòria, dàit ël foson ëd la materia, ²⁵nojàutri i l’oma pensà bin che ‘s volum a sia agradì për coj che as contento ëd na letura sèmpia, comodità për chi a l’ha car ëd memorié lòn ch’a l’è ‘ncapità e utilità për coj che a lesran cole pàgine.

²⁶Sicura che noi, ch’i soma pijasse ‘l badò ëd resume, is trovoma n’amprèisa pa bel fé: a j’andran ëd sudor e ‘d vijà, ²⁷parèj com a l’è mal fé pronté un disné e contenté j’esigense dj’àutri. Contut che, për fé lòn ch’a pias a vàire an sarà amusant soporté la fatiga, ²⁸daséndje a l’autor ël soèn ëd mostré tute le càuse për podèj butè an tren, nojàutri ij contorn d’un resumé. ²⁹Përchè coma che n’architet ëd na ca neuva a-j toca pensé a tuta la costrussion e fondassion d’ansema, antramentre che col ch’a l’è ‘ncaricà dl’arissadura e dla decorassion a frèsch venta che a pensa mach a l’ornamentassion, parèj, a më smija, a l’è për noi. ³⁰Intré ant l’argoment e ‘nventarié ij fàit, fasend brecia dij particolar, a speta a lë stòrich; ³¹ma soagné l’esposission sensa deje da ment ai detaj a l’è për chi a l’ha concision espressiva. ³²Donch, ancamineroma nòsta conta, sensa gionté nen a la prefassion: a sarìa tròp a la bon-a esse bondos ant ij preliminari për peui scursé la narassion ëstòrica.

3

Eliodòr a riva a Gerusalem

¹La sità santa a godia ‘d pas total e le legi a l’ero guernà a la përfession për la pì bon-a grassia e la misericòrdia dël grand sacerdòt Onia e për soa aversion al mal. ²Ancapitava che ij rè midem a l’avìo la costuma d’onoré ël leu sant e ‘d glorifiché ‘l santuari con don ij pì avosà. ³Parèj che Seleuch, rè d’Asia, a sufragava dël sò tute le spèise ch’a riguardavo ël servissi dij sacrifissi. ⁴Meno che, un sèrt Simon, sacerdòt dël grup ëd Bilga, ch’a l’era carià dla responsabilità dël templi. Chiel a l’era stàit an dësacòrdi con ël gran sacerdòt Onia a propòsit ëd l’ispession dij mercà dla sità.

⁵Coma ch’a podìa nen ampónse a Onia, a l’é andàit a trové Apolòni ëd Tars, ch’a l’era antlora governator ëd la Celesiria e dla Fenicia. ⁶Simon a l’ha contaje che ‘l tesòr dël templi, a Gerusalem, a l’era satì ëd richësse da nen chërde: ambelelà a-i sarìa stàita na massa d’argent ch’as podìa pa calculesse e sproporsionà a le spèise për ij sacrifissi. E a sarìa stàit possìbil fé passé tut ant le man dël rè.

⁷Apolòni, ant un rëscontr con ël rè, a l’ha butalo al corent con le përzonte richësse dont a l’era stàit anformà. ⁸Anlora ‘l rè a l’ha ‘ncaricà sò prim ministr Eliodòr d’andé a Gerusalem con d’istrussion precise ‘d trasferì cole richësse al tesòr real.

⁹Eliodòr a l’é dun-a portasse a Gerusalem, sota pretest d’ispessioné le sità dla Gran-Siria e dla Fenicia; tutun an realtà për porté anans ël but dël rè. Rivà a Gerusalem a l’ha avù acoliensa e deferensa da part d’Onia e dla gent ëd la sità e a l’ha esponuje la consigna arseivùa an diséndje ciàir la motivassion ëd soa vnùa: a ciamava peui se j’anformassion a fusso reaj.

¹⁰Ël gran sacerdòt a l’ha spiegaje che ij depòsit a l’ero për le vìdoe e j’orfanin, ¹¹e na part a l’ero 'd proprietà d’Ircan, fieul ëd Tobia, përsonagi d’àuta posission; l’anformassion dël malfidà Simon a l’era donca na calunia espressa; ël total a l’era an tut cheicòsa come 400 talent d’argent e dosent d’òr. ¹²Ëd pì, a l’era pa concepìbil ëd gavene cheicòsa, përchè a sarìa staita n’angiustissia greva për coj ch’a l’avìo avù fiusa ant la santità dël leu, ant la majestà e la nen violabilità d’un templ rispetà da tùit.

Eliodòr a progeta 'd dërobé 'l Templi

¹³Contut Eliodòr, an rason dj’órdin arseivù dal rè, a fortìa che cole richësse a dovìo esse confiscà a profit dël tesòr real. ¹⁴Ant un di fissà da chiel, a l’é intrà ant ël templi për fé n’inventari, antramentre che tuta la sità a l’era motobin bolversà. ¹⁵Ij sacerdòt, arvestì ‘d sò parament sacrà, a l’ero prosternasse Dë 'dnans dl’autar e alvavo ‘d sùpliche al Cel ch’a l’avìa dàit na Lege an sij depòsit, ëd conservé ‘d pianta coste richësse për coj che a l’avìo depositaie.

¹⁶A costava ‘l sangh dël cheur vëdde Onia gran sacerdòt: soa angossa a l’era manifestà dal cangiament ëd color ëd sò visagi. ¹⁷Tuta soa përson-a a l’era traversà da la pau e dël tërmolé ‘d sò còrp ch’a mostravo, a chi a vardava, l’arlìa dël cheur. ¹⁸La gent a surtìa an furfa da le ca për na preghiera pùblica, për ël dzonor ch’a mnassava ‘l leu sant. ¹⁹Le fomne, sandrà ëd tërliss ëd sach an sla stòmi e vestìe ‘d deul a ‘mpinìo le contrà. Le fijëtte, costumà a nen seurte d’antëcà, a corìo a le pòrte, o an sle muraje, o d’àutre ancor an le fnestre. ²⁰Tùit a ‘lvavo ij brass al cel, an suplicand l’agiut divin. ²¹A fasìa pen-a cola multitùdin, prostrà a la giarada për tèra, e ‘l grand sacerdòt tormentà da l’angossa.

Ël Signor a guerna 'l Templi

²²Ant ël mentre ch’anvocavo Nosgnor Onipotent përchè a protegèissa sicur e antregh ij depòsit për coj ch’a l’avìo daje an guerna ambelelà, ²³Eliodòr, da soa part, a butava n’esecussion sò but. ²⁴Mach che, pen-a rivà an sël pòst con ij sò soldà, ant la sala dël tesòr, Nosgnor dj’ëspìrit celest e ‘d tùit ij podèj a l’é manifestasse con n'aparission strasordinària. Anlora tuti coj ch’a l’ero ancalàsne d’intré, frapà da la potensa ‘d Dé, a son trovasse svers e sesì da la pau. ²⁶A l’han an efet vëddù comparì n’ëstalon, ambardà ‘d manera fiamenga, e montà d’un sivalié afros e arvestì da n’armura d’òr, ch’a son campasse con ìmpit contra d’Eliodòr con ëd piotassà dë 'dnans dël caval. 26E a son ëdcò comparì doi giovo ‘d na fòrsa ‘mpressionanta e ‘d na blëssa eclatanta, vestì ‘d manera maravijosa che a son butasse un da na banda e l’àutr da l’àutra d’Eliodòr a foatelo sensa remission, a colp ardobià. ²⁷Ant un moment, Eliodòr a l’é tombà a tèra, nen cossient ëd pianta. Anlora soa scòrta a l’ha pijalo e butalo an su na sivera, ch’a l’avrìa dovù serve a porté via l’argent e l’òr.

²⁸Parèj st’òm, che a l’era stàit a la mira d’intré ant la sala dël tesòr con motobin d’ëscòrta, ora a l’era portà via, pa pì bon a fé cheicòsa, apress d’avèj constatà la sovranità ‘d Dé. ²⁹Përparèj che, antramentre che Eliodòr, acablà da la potensa divin-a, a l’era stendù sensa paròla e sensa speransa ‘d seurtne viv, ³⁰la gent ëd Gerusalem a benedìa Nosgnor, ch’a l’avìa difendù con glòria sò leu sant. Col templi, che fin-a pòch temp anans a l’era satì ‘d comossion e ‘d confusion, adess a dësbordava ‘d na gòj granda për l’antervent ëd Nosgnor Onipotent.

³¹Dun-a, j’amis d’Eliodòr a l’han pregà Onia ch’a suplichèissa ‘l Pì Àut dla grassia ‘d vive për col ch’a l’era a la mira ‘d rende ‘l darié sospir. ³²E an tëmmend ël grand sacerdòt che ‘l rè a sospetèissa che ij Giudé a l’avèisso atentà contra Eliodòr, a l’ha smonù un sacrifissi për soa sanità. ³³E antramentre che ‘l grand sacerdòt a ufrìa ‘l sacrifissi d’espiassion, a son torna comparije a Eliodòr coj giovo, vestì dla midema manera. An pé an facia ‘d chiel a l’han dije: “Ti ‘t peule ringrassé motobin Onia, grand sacerdòt, përchè a l’é për soa ‘ntërcession che Nosgnor at conced torna ‘d vive. ³⁴Ti ch’it l’has sperimentà costa bon-a coression arseivùa da Dé, nùnsia a tuti sò grand podèj”. E dit sòn a son sparì.

La conversion d'Eliodòr

³⁵Anlora Eliodòr a l’ha smonù un sacrifissi a Nosgnor an alvand ëd promësse ‘d don, përchè a l’avìa conservalo an vita: ³⁶a l’ congedasse da Onia e a l’é tornà dal rè con soe trope.36 An fàcia ‘d tuti, chiel a dasìa testimoniansa ‘d tut lòn che ‘l Dé Pì Grand a l’avìa contemplà con sò pròpi euj. ³⁷Ant ël moment che ‘l rè a l’avìa ciamaje a Eliodòr col ch’a l’avrìa ‘ncora podù mandé a Gerusalem n’àutra vira, chiel a l’ha dije: ³⁸“S’it l’avèisse ‘d nemis o cheicadun ch’a conspira contra ‘d tò govern, màndlo pura ‘mbelelà: s’a surviv, a tornerà da ti patlà ‘d colp, përchè an col leu a agiss n’evidenta potensa divin-a. ³⁹Ël Dé ch’a stà ant ij cej, ch'a guerna e a vija dzora ‘d col templ e a-j dà protession, an frapand a mòrt coj ch’a intro con ëd but gram”. ⁴⁰Donch, a l’é stàit sòn ch’a l’é ‘ncapitaje a Eliodòr ant la preservassion dël ravagi dël tesòr ëd ël templ.

4

Simon a acusa Onia

¹Pròpi col Simon, ch’a l’avìa tradì soa agent e ‘nformà Apolòni dël tesòr ëd ël templ. E bin, pròpi col midem Simon a l’é butasse a calunié Onia an disend: “A l’é chiel ch’a l’ha patlà Eliodòr e ch’a pòrta la responsabilità dij so maleur. ²A l’avìa avù fin-a ‘l topé d’acusé Onia ‘d cospiré contra l’ëstat, Onia, ch’a l’era ‘l benefator ëd la sità, ël protetor dij sò conassionaj e ch’a pijava ‘d grand soèn a guerné le legi. ³Ël ghignon a l’era rivà a la mira ch’a l’ero stàite massà ‘d përson-e daj partigian ëd Simon.

⁴Anlora Onia, an vëddend ël rìsigh ch’a comportava costa rivalità, e che Apolòni, fieul ëd Menesteo e governator ëd la Celesiria e dla Fenicia, ancoragiava la malissia ‘d Simon, ⁵donch, Onia a l’é portasse dal rè, ma nen për acusé ij sò consitadin, ma për provëdde al bin comun ëd la gent e dij particolar. ⁶Chiel a capìa che, sensa l’antervent ëd ël rè, a sarìa pa stàit possìbil stabilì torna la pas, da già che Simon a chitava nen soa matan-a.

J'arforme 'd Jason

⁷Meno che, càiche temp apress, rè Seleuch a l’era mòrt e Antìoch, stranomà Epifane, a l’é suceduje. E a l’é stàit antlora che Giàson, frel d’Onia a l’ha usurpà la fonsion ëd grand-sacerdòssi, ⁸e, che, ant un rëscontr con ël rè, a l’avìa promëttuje desmila chilo d’argent d’intrade e d’àutri doimiladosent da gionté con n’àutra taja. ⁹Nen mach, ma Giàson a s’angagiava a pagheje ‘ncora l’equivalent ëd quatmila chilo d’argent, se a fussa staje concedùa l’autorità a ‘n gimnasi e a n’efebìa e ‘d podèj anregistré d’abitant ëd Gerusalem tanme sitadin d’Antiòchia. ¹⁰Ël rè a l’ha acetà coste proposission. Da lòn, Giàson, otnù ël podèj, a l’ha obligà ij so consitadin a l’adossion dla manera ‘d vive greca. ¹¹Chiel a l’ha parèj anulà ij favor concedù dai rè ai Giudé për euvra ‘d Gioann, pare ‘d col Eupolem ch’a l’avìa compì n’ambasserìa d’aleansa e amicissia con ij Roman. Giàson a l’ha anulà tùit ij privilegi generos e legìtim, e an anstaurand ëd costume contrarie a la Lege ëd Mosè. ¹²A l’é butasse a costruve ‘l gimnasi con deuit malegn pròpi ai pé dla colin-a dël templ e a l’ha animà ij giovo pì qualificà a quatesse la testa con ël petasi.

¹³Sòn a vorìa dì ‘d rivé al corm d’elenisassion e ‘d passé ‘d pianta a’d costume strangere, e sòn për l’assion ëd Giàson, ël përvers, nen amis ëd Dé e tut fòra che sacerdòt.

¹⁴Për lòn ij sacerdòt a l’avìo pa pì deuit al servissi dl’autar, nen mach, ma dëspresiand ël santuari e trascurand ij sacrifissi, as pressavo a pijé part a ‘d spetàcoj ant la paléstra contrari a la lege, valadì vàire esercissi sportiv. ¹⁵Parèj, an dasend pì nen da ment a le pràtiche rispetà dai sò antich, a stimavo motobin pì nòbij le glòrie greche.

¹⁶Ma, pròpi për lòn a son restà sesì da na greva situassion ch’a l’ha butaje tanme aversari e nemis pròpi coj che a vorìo imité an tut e ‘d pianta. ¹⁷Col ch’as compòrta mal anvers le legi divin-e a l’avrà sò castigh! Ël seguit ëd la stòria a lo proverà.

Jason a fà intré 'd costume greche

¹⁸Minca quatr ann, as organisavo ant la sità ‘d Tir ëd competission sportive con l’antërvent dël rè. ¹⁹Cola ligera ‘d Giàson a l’ha mnà tanme rapresentan ufissiaj d’òm ëd Gerusalem ch’a l’avìo ‘l tìtol ëd sitadin d’Antiòchia, con tërzent dracme d’argent për ij sacrifissi d’ Eracles. Ma coj ch’a-j portavo a l’han pensà ch’a fussa pa convenient dovreje për ël sacrifiss e a l’han pensà a d’àutra spèisa. ²⁰Parèj che, ël dné ch’a dovìa serve për ël sacrifissi a Eracles për inissiativa ‘d Giàson a l’é stàit ampiegà për la costrussion ëd nav da combatiment da part ëd coj ch’a lo portavo. ²¹Antìoch, an avend mandà Apolòni, fieul ëd Menesteo, an Egit për l’incoronassion ëd rè Filometor, a l’é vnùit a savèj che chiel-sì a l’era contrari a soa polìtica e për lòn a l’ha pensà bin ëd difende soe sicurëssa. Për lòn a l’era andàit a Giafa, e peui da là, a Gerusalem. ²²Giàson e La popolassion a l’han faje acoliensa entusiàsta con luminàrie e aclamassion. Apress Antìoch a l’é tornasne an Fenicia con soa armeja.

Menelao e dventa Gran Sacerdòt

²³Tre ann apress, Giàson a l’ha mandà Menelao, frel ëd ël mensionà Simon, a porté ‘d dné al rè e për otnì decision ansima a d’afé d’amportansa. ²⁴Ma cand che Menelao a l’ presentasse dal rè a l’ha fàila a otnì për chiel istess la fonsion ëd grand-sacerdòt, dasénse motobin ëd sagna e smonend për lòn eutmila chilo d’argent an pì che l’oferta ‘d Giàson. ²⁵Parèj che Menelao a l’é presentasse, an tornand, con le credensiaj dël rè ma sensa gnente ch’a fussa degn ëd ël grand-sacerdòssi, se nen mach le manìe tiràniche e ‘l furor ëd na bestia ferosa. ²⁶Parèj che Giàson, ch’a l’avìa tradì sò pròpi frel, a soa vira a l’é stàit tradì da n’àutr e a l’é stàit obligà a esiliesse ant l’Amanitide.

²⁷Da part soa Menelao a l’é fasse padron ëd ël podèj, ma a l’ha pa pì antajàsne dël dné promëttù al rè, ²⁸combin che Sostrat a l’avèissa fàine arcesta, da già che costì a l’era comandant ëd l’acròpoli e a l’avèissa l’ancàrich ëd le riscossion d’impòste: për lòn, tùit e doi a son ëstàit convocà dal rè. ²⁹Menelao a l’ha lassà tanme sostitù ant ël grand sacerdòssi Lisimach, so frel; Sostrat nopà a l’é fasse sostituì da Crate, cap dij Cipriòta.

L'amassidi d'Onìa

³⁰An cole sircostanse la gent ëd Tarsis e ‘d Malos a son arvirasse, përchè ‘l rè a l’avìa donaje coste sità a Antiochis, soa concubin-a. ³¹Ël rè a l’ha fàit an pressa a porté torna a l’ordin la situassion, an lassand tanme regent Andrònich, un dij sò ministr. ³²Anlora Menelao a l’ha pensà bin d’avèj trovà na bon-a ocasion: a l’ha portà via d’asi d’òr dal templ e a l’ha fane un present a Andrònich. D’àutri utiss d’òr a l’ha venduie a Tir e ant le sità dj’anviron. ³³Cand che Onia a l’ha savulo, an biasimànd Menelao, a l’é stàit obligà a scapé e a trové sosta ant na sità d’arfugi a Dafne, ant un templi davzin d’Antiòchia.

³⁴Për sòn Menelao, ancontrasse an segret con Andrònich, a l’ha solecitalo ìd massé Onia. Col-lì, andàit a trové onia e otnune con l’angann la fiusa, an daséndje la drita e convinciulo con giurament, combin che Onia a l’avèissa pa slontanà tùit ij sospet, ëd seurte dal templ e peui felo massé sensa gnun rispet për la giustissia. ³⁵Për sòn, nen mach ij Giudé, ma dcò vàire d’àutre nassion a son restane arvirà, bolversà e magonà për col bàrbar amassidi.

Andrònich a l'é castigà

³⁶E tornà ‘l rè da la Cilicia, a son presentasse da chiel tùit ij Giudé dla sità, ansema con ij Grech ch’a condividìo l’esecrassion për l’assassini arbitrari d’Onia.

³⁷Rè Antìoch a l’ha provane un sagrin real, na tristëssa ancreusa al fond ëd l’ànima: a l’avìa le larme a j’euj an pensand a la saviëssa e a la gran’ dritura dël mòrt. ³⁸Peui, anviscà d’andignassion, a l’ha dun-a comandà ‘d gaveje la porpra cerimonial a Andrònich, a l’ha fàit s-cianché soe vestimente e falo marcé për tuta la sità fin-a ‘ndova ch’a l’avìa massà con sacrilegi Onia, e an col midem pòst a l’ha fàit esecuté ‘s miseràbil sassin. Përparèj Nosgnor a l’ha renduje sò merità castigh.

Lisìmaco e Menelao a son inpopular

³⁹D’àutra banda, Lisimach a l’avìa comëttù vàire robarìe sacrìleghe al templ ëd Gerusalem, con la complicità ‘d Menelao, sò frel. An costa manera vàire utiss d’òr a l’ero sbardlasse. Savùlo an sità, la gent a l’é arvirasse contra ‘d Lisimach. ⁴⁰An vëddend cola furfa esasperà e pien-a ‘d ràbia, Lisimach a l’ha armà tremila òm për sofoché l’arvira con violensa. Costa tropa a stasìaa j’ordin d’un tal Auran , òm già d’età e sensa sust. ⁴¹Ma la gent, antajàndze d’esse atacà da la gusaje ‘d Lisimach, a l’han ambaronà ‘d pere, baròt gròss e fin-a la povèr dij sacrifissi, e a son campasse tuti contra ‘d Lisimach e so armà. ⁴²An costa manera a l’ha ferine vàire, massane cheicadun e faje scapé tùit, an butand a mòrt ël midem ravagieur ëd ël templi dacant dla sala dël tesòr.

Tut sòn a l’ha motivà un process contra ‘d Menelao. 44 Rivà ‘l rè ‘d Tir, ij tre òm mandà dal consèj dj’ansian a l’han presentà l’acusassion. ⁴⁵An vëddendze perdù, Menelao a l’ha promëttuje na bon-a soma ‘d dné a Tolomé fieeul ëd Dorimene, përchè a rasonèissa ‘l rè a sò favor. ⁴⁶Donca, Tolomé a l’ha ‘nvità ‘l rè sota d’un pòrti, con la scusa ‘d pijé ‘l fresch, e a l’ha faje cangé d’avis. ⁴⁷Parèj che ‘l rè a l’ha diciarà Menelao nossent da tute j’acuse, combin a fùssa càusa ‘d tùit ij maleur. Nen mach, ma a l’ha condanà a mòrt ij tre disgrassià dij delegà, che fin-a ij bàrbar Sita a l’avrìo diciarà nossent. ⁴⁸An costa manera, sensa perde temp, coj ch’a l’avìo difendù sità, pòpol e asi sacrà a son ëstàit massà sensa giustissia. ⁴⁹Për sòn, a son ëstaie ‘d sitadin ëd Tir che, scandalisà da la vicénda, a l’han contribuì an manera fiamengh aai funeraj dle pòvre vìtime. ⁵⁰Nopà Menelao, grassie a l’avarissia dij governant, a l’ha mantnù ël podèj, an chërsend sèmper ëd pì an gramissia e converténdze ant ël pes nemis dij sò consitadin.

5

Jason a preuva d'arpijé 'l contròl

An col midem temp, Antìoch a l’é butasse a pronté soa sconda campàgna contra dl’Egit. ²Ore, për quaranta di, a son staie d’aparission a Gerusalem: ëd sivalié con mantèj brodà d’òr ch’a galopavo an cel e ‘d trope d’armà ch’a sventajavo lanse e spa, ³e squadron ëd cavalerìa rangià a bataja, d’atach e ‘d contr-atachë, rabel d’ëscù, cioende ëd lanse, flece sfrandà, sluss ëd bardure e tute sòrt d’armore e corasse. ⁴Tuta la gent ëd la sità a pregava che coste vision a fùsso ‘d bon auguri e pa ‘d maleur.

⁵Apress a l’é spantiasse la fàussa neuva dla mòrt d’Antìoch, e Giason ciapà con chiel na milen-a d’òm, a l’amprovista a l’ha ‘tacà Gerusalem : ij difensor ëd le muraje a son ëstàit arpossà e la sità ocupà. Menelao a l’ha trovà sosta ant la sitadela. ⁶Giason a l’ha massacrà sensa misericòrdia ij sò consitadin, sensa désne che un sucess contra soa pròpia gent a l’era già un dësastr, an chërdend ëd trionfé dzora ‘d nemis ch’a l’ero mach sò pòpol. ⁷Contut, a l’ha pa fàila a fesse padron dël podèj, e a na serta mira con ël peis ëd l’onta dël tradiment a l’ha torna dovù parte n’esili ant ël teritòri d’Aman.

⁸Soa condòta criminal a l’ stàita dësastrosa. Ampërzona anans ëd tut da Areta, rè dj’Arab, scapà peui ëd sità an sità, përseguità da tùit e an ghignon parèj ëd traditor ëd le legi da sò pòpol , considerà tant ‘me un bòja e odià da la pàtria e dai consitadin, a l’ andàit a finì n’Egit. ⁹Da là s’ambarcà për la Grecia: st’òm ch’a l’avìa mandà n’esili, vàire përson-e ‘d soa patria, a l’è mòrt peui a Sparta, andova ch’a l’avìa sperà ‘d trové solidarietà squasi an nòm ëd la midema rèis comun-a. ¹⁰Parèj col ch’a l’avìa lassà da sotré bonben ëd gent, a l’é finì piorà da gnun, sensa funeral e fòra da la tomba dij sò cé.

¹¹Cand che ‘l rè a l’è vnùit a savèj tut sòn, a l’ha chërdù che la Giudea a vorèissa arviresse contra’d chiel. Për lòn, tornà da l’Egit, pien ëd flin-a ferosa, a l’ha ocupà Gerusalem con la fòrsa dj’arme, ¹²e a l’ha dàit l’ordin ai sò soldà ‘d massé sensa misericòrdia tuti coj ch’a trovavo e d'ësgorzé coj ch’a scapavo ant ëcà. ¹³Giovo e vej a son ëstàit massacrà, ësterminà òm, fomne, masnà, massà spose con ij cit. ¹⁴Mach an tre di la sità a l’ha perdù otantamila abitant: quaranta mila sassinà e j’àutri vendù s-ciav.

Sachegg dël Templi

¹⁵Nen content ëd lòn, Antìoch a l’é ancalàsne fin-a d’intré ant ël templi pì sant ëd tuta la tèra, e col ch’a l’ha falo intré a l’è stàit Menelao, col ch’a l’ha tradì legi e pàtria. ¹⁶Antìoch a l’é portasse via con soe man maunëtte j’asi sacrà, e a l’ha ravagià con soe man sacrìleghe lòn che da j’àutri rè a l’era stàit butà për blëssa e për deje glòria e onor a col leu sant.

¹⁷Antìoch a l’ vnùit sempe pì pien ëd sagna, sensa capì che Nosgnor a l’era sdegnasse da temp për motiv dij pecà dla sità e për lòn col leu a l’era stàit chità. ¹⁸Se lor a fùsso nen stàit angagià an tuti coj pecà, com a l’era ‘ncapità con Eliodòr, mandà da rè Seleuch a ispessioné la stansia dël tesòr, dcò chiel, pen-a rivà, a sarìa dun-a foëttà e dëstradà da soa ‘mprèisa fòla. ¹⁹Ma l’elession a l’era ëd col leu për motiv ëd soa gent nopà dël pòpol a càusa dël leugh. ²⁰Për lòn, ëdcò col pòst, apress esse stàit angagià anti j maleur tombà an sla popolassion, a la fin a l’ha avune ‘d benefissi: për lë sdegn ëd l’Onipotent a l’avìa sperimentà l’abandon, e për l’arconciliassion ëd ël grand Signor a l’é stàit restaurà an tuta soa glòria.

²¹Antìoch a l’é portasse via dal templi l’equivalent ëd 1800 talent d’argent; a l’ha fàit an pressa l’artorn a Antiòchia, convinciù an soa blaga d’avèj rendù la tèra navigàbila e dovertà ‘nt ël mar dë stra. ²²Darera ‘d chiel a l’ha lassà ‘d delegà për crasé na vira ‘d pì la gent giudèa. A Gerusalem a i j’era Flip ëd rassa frìgia, da le manere anor pì malgrassiose ‘d col ch’a l’avìa nominà. ²³An sël Garisim Andrònich; oltre a lor a-i j’era Menelao, ch’a acablava ij sò consitadin giudé con na gramìssia pes ëd cola dj’àutri.

²⁴A Gerusalem a-i j’era dcò Apolòni, cap dij mersenari ëd Misia, con n’armeja ‘d vintedoimila soldà: con l’ordin ëd massé tuti j’òm ëd la sità e ‘d vende fomne e masnà. ²⁵Chiel-sì, cand a l’era rivà a Gerusalem a l’avìa fàit visa d’avèj ëd but pacìfich e a l’é tenusse chiet fin-a al di sacrà dël sabat. Anlora, antramentre che j’Ebreo a l’ero n’arpòs, chiel a l’ha organisà na parada militar ²⁶e a l’ha massacrà tuti coj ch’a surtìo për assiste a la festa, apress, sfrandasse con ij soldà an sità a l’ha massà vàire përson-e.

²⁷Ma Giuda, ciamà Macabé, ch’a fasìa part ëd na tropa ‘d des òm, a l’ artirasse an montagna an mes a un desert, e vivend parèj dle bestie sarvaje. An resistend, a mangiavo mach d’erbe e’d verdura për nen antamnesse.

6

La sopression dël Giudaism

¹Nen vàire temp apress, ël rè a l’ha mandà ‘l vej atenièis Geront përchè a oblighèissa ij Giudé dë slontanesse da le legj dij grand e a pa pì governesse conform a le Lege ëd Dé. ²E nen mach, ma për profané ‘l templ d’òrge sfrandà, Geront a dovìa fé dediché ‘l santuari ëd Gerusalem a Zeus Olìmpich e col an sël Garisim a Zeus Ospital, conform a la volontà dj’abitant ëd cola region.

³L’aplicassion ëd coste mzure ‘d maleur a l’ha portà al dilaghé dël mal për tuta la gent. ⁴An efet, ij pagan a ‘mpinivo ‘l templ ëd soe dësbàucie e disórdin : lor a s’amusavo con ëd meretris e a tenìo ëd relassion con lor drinta ‘l sagrà dij pòrti, an fasend intré ‘d pràtiche proibìe. ⁵L’autar a l’era satì ëd vìtime nen pure, antërdìe da la lege ‘d Dé. ⁶As podìa pa pì guerné ‘l saba, nì osservé le feste tradissionaj dël mèis, e gnanca mach diciaresse d’esse Giudé.

⁷Tùit ij mèis, ant ël di natalissi dël rè, ventava për fòrsa pijé part al disné sacrifical, ë cand a rivavo le feste an onor ëd Dionisos, ventava andé an procession coronà ‘d brassabòsch al cortege dionisìach. ⁸Për istigassion ëd Tolomé, a l’é surtìje un decret ch’a estendìa a le sità elenìstiche dj’anviron le mideme disposission contra ij Giudé, an obligàndje a mangé carn dij sacrifissi pagan ⁹an obligand ëd buté a mòrt coj ch’acetavo nen le costume greche: a l’era fàcil prevëdde ‘l maleur ch’a sarìa rivane! ¹⁰Tant për esempi, a l’ero stàite denunsià doe fomne ch’a l’avìo sirconcidù soe masnà: a l’han penduje ij cit a lë stòmi, e apress d’avèje portà an gir për la sità, a l’han pressipitaje giù da le muraje.

¹¹D’àutri a l’ero butasse ansema ant le balme davzin-e për la selebrassion ëd ël sabat. Denunsià da Flip, a l’han tuti brusaje viv andrinta, da già che ij Giudé a podìo pa diféndse ant ël di ‘d sabat.

Significassion providensial ëd ël Giudaism

¹²Adess, mi i vorìa preghé ij letor ëd cost lìber ëd nen fesse dëscoragé da ste malore, ma ‘d pensé ai castigh nen tanme distrussion, ma con ël but d’eduché ‘l pòpol e pa sò anientament. ¹³Për lòn, Dé a mostra grand misericòrdia vers coj ch’a sio arviràssje contra, ant ël dé pì che an pressa un castigh, nopà ‘d risparmieje për vàire. ¹⁴Përchè Nosgnor as propon nen ëd fé con nojàutri com a fa con d’àutre nassion, an spetand ël temp giust për la punission, cand ch’a sio rivà al corm dij so pecà. ¹⁵Chiel a l’ha pa përmëttù ch’i rivèisso fin-a ‘l fond ëd nòstre colpe e punine ant ël darié moment. ¹⁶Për lòn chiel an gava mai soa misericòrdia, ma, an mandand ëd preuve a so agent për dene coression con le calamità, chiel a chita nen sò pòpol. ¹⁷Sòn as dis mach për memorié sta vrità. Ore, tornoma a la narassion.

Martiri d'Eliasar

¹⁸Un tal Eleasar, un djë scrivan pì avosà, òm già d’età e rigoros ant la përson-a, a l’era obligà a doverté la boca e a travonde carn ëd crin. ¹⁹Contut, chiel, ëstimand mèj na mòrt gloriosa che na vita ant l’onta, a l’é ancaminasse ‘d soa volontà vers ël suplissi, ²⁰an spuvand ël bocon ëd carn e comportàndze com a conven a coj ch’a son pront a slontanesse da lòn ch’a l’é pa giust gusté për atacament a soa pròpria vita.

²¹J’òm ancaricà d’ampon-e ‘s banchèt sacrifical contrari a la lege, a conossìo Eleasar da temp. A l’han pijalo an dëspart e a l’han pregalo ‘d fesse porté ‘d carn autorisà da la lege, prontà espress për chiel: a convenìa fé visa ‘d mangé com a fùssa ‘d carn sacrificà amponùa dal rè, ²²përchè, an costa manera a sarìa scampà a la mòrt grassie a la veja amicissia ch’a j’era an tra lor e chiel. ²³Ma Eleasar a l’ha ciapà na decision nòbila, degna ‘d soa età e dël prestigi dla veciaia, dij sò cavèj bianch e dla condòta sensa macia tenùa fin-a da masnà, ma an specie dle legi sante stabilìe da Nosgnor: a l’ha rëspondù ch’a lo mandèisso pura a la mòrt. ²⁴Për ël fàit, a disìa, -“ch’a l’é pa bela na finsion ch’a daga na testimoniansa fàussa a vàire giovo, an pensand che a novant’ann Eleasar a sia passà a costume strangere, ²⁵a soa vira, për colpa ‘d mia finsion, për mach un pòch pì ‘d vita, ëd giovo a vado a perdze për colpa mia e parèj che mi ‘m procura dzonor a mia veciaia. ²⁶E peui, se dcò i scampèissa dal castigh dj’òm, i scamperìa pa, nì viv nì mòrt a le man dl’Onipotent. ²⁷Për lòn s’i chito da vajant sta vita, im mostrerai con un comportament degn ëd mia bela età, ²⁸an lassand a la gioventura n’esempi nòbil ‘d mòrt volontària e generosa për le legi sante e venerànde”. Dit sòn a l’è ancaminasse pì che an pressa al suplissi. ²⁹E coj ch’a lo portavo, e anans a l’avìo mostrà binvolensa, adess a l’ero anghignonà con chiel, an pensand che soe paròle a fusso da mat. ³⁰A disìa an gëmmend sota i colp, mentre a stasìa për meuire: “Nosgnor ëd la santa sapiensa, a sa bin che, an potend scampé a la mòrt, contut i seufro ant ël còrp ëd dolor afros sota ij foèt, ma ‘nt l’ànima i sopòrto volonté tut sòn për la tëmma ‘d Chiel”. ³¹Parèj che Eleasar a l’é mòrt, amn lassand soa mòrt tanme n’esempi d’eroism e na memòria eterna ‘d virtù nen mach për ij giovo ma dcò për la pì part ëd soa gent.

7

Ël martiri dij set frej

¹N’àutra ocasion, sèt frej e soa mare a l’ero stàit arestà. Ël rè a vorìa forséje a mangé carn ëd crin, proibìa da la lege ‘d Dé; për sòn a l’ha faje bate a colp ëd foèt e ‘d nerv ëd beu. ²Un ëd lor, a nòm ëd tuti j’àutri a l’ha dije al rè: «Còs speres-to d’otnì da nojàutri an tratàndne përparèj». Venta ch’it sàpie che noi i soma pront a meuire pitòst che violè le legi dij nòstri antich». ³Ël rè a l’é stàit sesì da na flin-a violenta; e a l’ha comandà ‘d buté an sël feu ëd pèile e ‘d ciodron. ⁴Pen-a che coste a son vnùite afoà, ël rè a l’ha ordinà ‘d tajeje la lenga a col ch’a l’era fasse pòrtavos, d’ëscortielo e ‘d mutilelo dle man e dij pé, tut sòn a dovìa esse sota j’euj dij frej e ‘d soa mare. ⁵E parèj che dòp d’avèje tajà j’estremità, ël rè a l’ha ordinà ch’a lo butèisso al feu e ‘d rostìlo ch’a respirava ‘ncora. Antramentre che ‘l tuf e l’odor ëd carn brusatà a s’ëspantiava, j’àutri frej e la mare as fasìo corage un con l’àutr a meuire da vajant, e a disìo: ⁶“Nosgnor Dé an vëdd da l’àut a l’avrà misericòrdia ‘d nojàutri sicura. Coma ch’a l’ha diciarà Mosè ant ël càntich ch’acusa sò pòpol an disend: "Nosgnor a sarà sensìbil a la sòrt dij sò servitor’“.

⁷Apress che ‘l prim a l’era stàit massà an costa manera, a l’han mnà l’ëscond për maltratelo anans dël suplissi. Antramentre ch’a lo scalpàvo rancàndje la pel dël cupiss con ij cavèj, a-j ciamavo: “ Ses-to dispòst a mangé carn ëd crin, anans che tò còrp a sia dësblà an vàire tòch? “. ⁸“Nò!” A l’ha rësponduje ant la lenga dij sò cé. “I mangerai pa!”.

Për lòn a l’ha subì la midema série ‘d torture dël prim. ^{{{2}}}Al moment d’esalé ‘l darié sospir, a l’ha dije al rè: “ Criminal! Ti t’an ranche da costa vita, contut ël Rè dël mond, apress ch'i saroma mòrt, për soe legi an farà arsussité a vita neuva sensa fin”. ¹⁰Apress ëd cost, ël midem tratament a l’é andàit al ters. Cand a l’han comandaje ‘d presenté soa lenga, chiel a l’ha fàit parèj an slongand ëdcò le man sensa tramblé. ¹¹A l’ha diciarà con fermëssa: “ Da Dé i l’hai arseivù sti mèmber; për amor ëd soe legi i veuj ësne privà, përchè i son sicur ch’a më rendrà”. ¹²Ël rè midem e coj cha j’ëstasìo d’antorn a son restà bele ambajà për ël corage ‘d sto fiolin, ch’a smijava ten-e ‘d gnun cont ij torment.

¹³Mòrt ëdcò costì, a l’han aplicà al quart le mideme torture crudej. ¹⁴Al pont ëd meuire a l’ha dije al rè : « Mèj meuire për man ëd j’òm, cand che da Dé i l’oma la speransa d'esse da chiel torna arsussità! Ma, për ti, a-i sarà pa d’arsuression, gnun-a vita neuva». ¹⁵Dun-a apress, a l’han mnà ‘l quint al suplissi.

¹⁶Ma chiel, an beicànd ël rè, a disìa: “Ti ‘t l’has podèj an sj’òm e, combin mortal, it fase lòn ch’at pias; ma chërd pa che nòstra gent a sia chità da Dé. ¹⁷Për lòn ch’at riguarda, speta e it comtempleras com a l’é grand sò podèj cand ch’it saras ti a esse tormentà con toa dissendensa”. ¹⁸Dòp ëd chiel a l’han ciapà ‘l sest che, mentre ch’a stasìa për meuire, a l’ha dit: “Gnun-a ilusion da sensa sust. Nojàutri i patioma tut sòn për nòstra càusa, përchè i l’oma pëccà contra nòst Dé; për lòn a n'ancàpito ëd maleur ch’a bogio a maravija. ¹⁹Ma chërd pa d’esse sensa punission : it ses ancalàtne a conbate contra ‘d Dé”.

²⁰Dzortut la mare a l’era amirèivola e a mérita bin d’avisésne ‘d chila. Ant l’ëspassi d’un di sol, chila a l’avìa vëddù meuire sèt fieuj, an soportand tut con serenità për le speranse an Nosgnor. ²¹A animava mincadun ëd lor ant la lenga dij cé, pien-a ‘d sentiment nòbij e, an temprand la sensibilità feminin-a con corage masculin, a-j disìa: ²²”Mi i sai nen coma che vòstra esistensa a l’é ancaminà ant ël mè sen. I son pa mi ch’i l’hai dave buf ëd vita, nì i l’hai daje forma ai mèmber ëd mincadun ëd vojàutri. ²³A l’é ‘l Creator dël mond ël prinsipi ëd tut, col ch’a l’ha plasmà j’uman da sò concepiment. E bin, a l’avrà misericòrdia ‘d vojàutri e ‘v rendrà ‘l buf ëd vita, përchè adess voi i acete d’esne privà për resté fedej a soe legi”.

²⁴Antìoch, a chërdìa d’esse stàit dëspresià e a sospetava che col lengage a fussa sbefios, për lòn a esortava ‘l pì giovo ch’a l’era ‘ncora viv ; e nen mach a paròle, ma con giurament andova a promëttìa ch’a l’avrìa falo rich e pien ëd boneur, se, an chitand le tradission dij grand, a l’avrìa podù esse « amis dël rè» e con soa fiusa për d’ancàrich amportant. ²⁵Ma ‘l fiolin a-j dasìa pa da ment a coste paròle, parèj che ‘l rè, ciamà la mare, a la esortava a fesse consijera ‘d salvëssa për ël fieul. ²⁶Chiel a l’ha ‘nsistù për vàire e a la fin chila a l’ha acetà ‘d parlé a sò fieul. ²⁷An cinàndse vers ëd chiel a l’ha fàila ambrojé ‘l tiran crudel an pronunsiand coste paròle ant la lenga dj’antich: « Car ël mè fieul, àbie compassion ëd mi, ch’i l’hai portate an sen për neuv mèis e i l’hai date ‘l làit për tre ann. I son pijame soèn ëd ti e i l’hai nurite e anlevate fin-a al di d’ancheuj. ²⁸It në prego, cara la mia masnà, contémpla ‘l cel e la tèra, vard a tut lòn ch’a-i é. Arconòss ch’a l’é stàit Dé a fé tut sòn a partì dal nen e che j’uman a son ëstàit creà dla midema fasson. ²⁹Gnun-a tëmma d’ësto bòja, ma aceta ‘d meuire con ël corage ‘d tò frej. Parèj i podrai artrovete, con tò frej, cand che Dé an manifesterà soa bontà».

³⁰A l’avìa pa ‘ncora finì ‘d parlé che ‘l giovnòt a l’é butasse a crijé: “ Còs spetes-to vojàutri? Mi ubidirai pa al comand dël rè, ma i scoto ij comandament ëd la Lege che Dé a l’ha daje ai nòstri cé për mojen ëd Mosè. ³¹Për lòn ch’at riguarda, rè Antìoch, ch’it ses fate autor ëd tùit ij maleur contra j’Ebreo, ti t’ëscapras pa a la man ëd Dé! ³²Për lòn ch’a riguarda nojàutri, noi i l’oma pëccà e a l’é për lòn ch’i l’oma da seufre adess. ³³Nosgnor, Dé viv, an farà sente soa flin-a për peu ‘d temp, ma peui a s’arconcilierà torna con ij sò sërvent. ³⁴Ma ti, nemis dël Signor, e pì përvers ëd tuti j’òm, va pa a esaltete a dzoneus, an alimentand ëd ësperanse segrete, antramentre ch’it àusse la man contra ij fieuj dël Cel, ³⁵përchè it ses nen ancor al sicur dal giudisse ‘d Dé Onipotent ch’a scèira tut! ³⁶Già ij mè frej, apress avèj sofert për un moment, a son intrà an aleansa con Dé ant la vita eterna. Nopà ti, it saras giudicà da Dé ch’at darà la giusta condana che toa arogansa a mérita. ³⁷Tut parèj dij mè frej, i son pront a sacrifiché mè còrp e mia vita për le legi dij mè antich. I ciamo a Dé d’avèj compassion ëd mia gent, ma che për ti, an tra torment e foèt, a l’àbia la volontà d’ëmnete a prové e arconòsse che mach chiel a l’é Dé. ³⁸Nopà con mi e mè frej ch’a peuda chité ‘l Bischiss dl’Onipotent, dëscàdnà giustament dzora a tut nòst pòpol!”.

³⁹Ël rè a l’ha ciapà bin mal ste paròle, e pien ëd ràbia a l’é sfogasse na vira con pì gramissia ansima al pòr fiolin, an senténdze antossià da le svergne. ⁴⁰Përparèj che dcò ‘l darié fieul a l’é passà a l’àutra vita da pur, con fiusa ‘d pianta an Nosgnor. ⁴¹Apress ij fieuj, dcò la mare a l’ha ‘ncontrà la mòrt. ⁴²Ma adess i l’hai dit pro ansima ij disné sacrificaj e le torture e crudeltà conseguente.

8

Arvira 'd Giuda Macabé

¹Giuda Macabé, con ij sò , a s’anfiltrava dë stermà da ‘n vilage a l’àutr. A convocava sò frej ëd rassa ch’a lo seguitèisso, a a cujìa coj ch’a l’ero restà fedej a la Fej giudé, fin-a la mira ‘d buté ansema apopré sesmila òm. ²Lor a ‘nvocavo Nosgnor përchè a socorèissa soa gent acablà da tùit, e ch’a l’avèissa misericòrdia dël templi profanà dai pagan. ³A ciamavo dcò d’esse sensìbil a la sòrt ëd la sità vastà e a la mira d’esse rasà a tèra, e d’ëspòrse orija al sangh ch’a crijava an facia ‘d chiel, ⁴nen dësmentiàndze l’ëstermini criminal ‘d masnà nossente e le blasfémie pronunsià contra ‘d sò nòm e ‘d mostré flin-a contra ‘d la përversità. ⁵Macabé, butasse an testa dla tropa, a l’ha fàit an manera che ij pagan a podìo pa pì fé nen contra, antramentre che la ràbia ‘d Nosgnor a vnisìa a esse misericòrdia. ⁶Giuda a tacava a l’amprovista sità e vilage, a-j dasìa feu, peui ocupand ëd posission stratégiche a fasìa scapé ij nemis. ⁷Për sfrandé coste assion as contava dzortut ant la complicità dla neuit. E la neuva ‘d sò valor a s’ëspantiava d’aspërtut.

⁸Flip, delegà real an Giudèa, an osservand che Giuda pòch për vòlta a otnìa d’amportansa e andasìa ‘d vitòria an vitòria, a l’ha scrivuje a Tolomé, governator ëd la Celesiria e dla Fenicia, përchè a dèissa supòrt a j’anteresse dël rè. ⁹Dun-a Tolomé a l’ha designà Nicànore fieul ëd Patroclo, un dij pì amportant an tra j’avosà « amis ëd ël rè», e l’ha mnalo a la testa ‘d n’armeja d’almanch vintmila òm ëd vàire nassionalità, për podèj ësterminé l’antregh pòpol giudé. E a l’ha butaie ansema Gorgia, general ëd gròssa esperiensa ‘d guera. ¹⁰Nicànore a l’é proponusse ‘d paghé ‘l tribut che ‘l rè a-j dovìa ai Roman, ch’a l’era ‘d doimila talent, an vendend j’ës-ciav giudé. ¹¹Nen mach, a l’ha sùbit spedì a le sità dla còsta marìtima l’anvit a caté d’ës-ciav giudé, an promëttend ëd deje an cambi novanta përzoné për un talent: chiel a pensava pa che l’arvangia dl’Onipotent a stasìa për tombeie ansima !

Preparassion për la bataja

¹²La neuva dla spedission ëd Nicànore a l’é rivaje a Giuda ch’a l’ha dun-a ‘nformà ij sò òm ëd l’avzinesse dl’armeja nemisa. ¹³Coj ch'a l'avìo pau e a mancavo ëd fiusa ant la giustissia 'd Dé a son scapà an portàndze leugn da lì. ¹⁴D'àutri a vendìo tut lòn ch'a l'era restaje e ansem' a pregavo Nosgnor ëd salvé coj che 'l përvers Nicànore a l'avìa butà an véndita anans d'angagé la bataja. ¹⁵A suplicavo 'd libereje, nen mach për lor, ma dzortut për j'aleanse fàite con ij sò cé e për ël nòm ëd Nosgnor, august e pien ëd majestà.

¹⁶Giuda Macabé, donch a l'ha concentrà ij sò òm an nùmer ëd sesmila, esortàndje a nen sburdisse dëdnans a la multitùdin dij pagan nemis che a -j vnisìo contra për ëd rason pa giuste. Nopà lor a dovìo bàtse con corage, ¹⁷tnend present le violense criminaj përpetrà contra 'l templi sant dai nemis, e 'l tratament d'umiliassion dàit a Gerusalem e la fasson dont a l'avìo abolì le costume ebràiche. ¹⁸Costissì-a l'avìa dit Giuda- a l'han fiusa an sj'arme e an soa vajantisa. Nopà nojàutri an Dé Onipotent, bon a campé giù coj ch'a van contra 'd chiel e 'l mond antregh con mach un moviment ëd testa!

¹⁹Peui Giuda a l'ha portaje ancor a la ment tute j'ocasion andova che Dé a l'era andàit an socors dij sò cé:al temp ëd Senacherib, për esempi, andova ch'a l'ero mòrt senteotantessincmila nemis; ²⁰o ant la bataja contra ij Galat a Babilònia, cand che eutmila Giudé assistì da quatmila Macedon, a l'han afrontà sentevintmila òm, e j'òm ëd Macedònia as trovavo ant na situassion crìtica, ma j'eutmila a l'han ësterminà sentevintmila òm con l'agiut rivà dal Cel, e a l'han ëdcò fàit na gròssa pijàita.

Giuda a bat Nicànore

²¹Con coste paròle, Giuda a l'ha torna animà 'l corage dij sò soldà e a l'ha faje pront a meuire për la Lej ëd Dé e për soa patria. Chiel a l'ha dividù l'esercit an quat còrp, ²²ëd truch e branca milassincsent òm për mincadun part, a j'ordin dij sò frej Simon, Giusèp e Giònata, an pì che chiel istess.

²³Apress avèj ciamà a Eleasar ëd lese un passage dla sacra scritura, Giuda a l'ha dàit lë slògan "Con l'agiut ëd Dé", a l'é butasse chiel midem a la testa dël prim batajon, an sfrandand l'atach contra 'd Nicànore. ²⁴Ël Dé Onipotent as tenìa aranda dij Giudé e a l'é parèj ch'a son ëstàit massacrà pì che neuvmila nemis. La pì part ëd j'àutri soldà 'd Nicànore a son ëstàit ferì o stropià e tut lòn ch'a restava dl'armeja a l'é staita obligà a scapé. ²⁵Ij Giudé a son fasse padron ëd l'argent ëd coj ch'a l'ero vnùit për cateje s-ciav e a l'han seguità ij nemis për vàire, fin-a che, rivà la sèira a son tornà andré. ²⁶A l'era la vijà dël sabat e për costa rason a son pa andàit anans a seguiteje. ²⁷Ramassà ch'a l'han j'àrme e j'arsorse 'd guèra pijàite ai cadàver, a l'han passà 'l sabat an benedisend con fervor grand e ringrassiand Nosgnor ch'a l'avìa salvaje an col di, ancaminand d'avèj misericòrdia 'd lor. ²⁸Passà ‘l di ëd saba, a l’ha distribuì la pijàita a le vìtime dla përsecussion, a le vìdoe e a j’orfanin, e lòn ch’a restava a l’é stàit ëspartì an tra lor e sò fieuj. ²⁹Fàita costa distribussion, a son torna butasse ansema për preghé, an suplicand Nosgnor misericordios d’arconciliesse ‘d pianta con ij sò sërvent.

Dërota ' Timòt e 'd Bachides

³⁰Apress, a son scontrass dcò con j’òm ëd Timot e ‘d Bachides, e a l’han massane pì che vintmila, a son fasse stabilment padron d’àute fortësse e a l’han dividù la pijàita bondosa an doi part ugual an tra ‘d lor: un-a për lor midem, ij maloros, l’àutra për le vìtime përseguità: vìdoe, orfanin e dcò ij vej. ³¹Peui con deuit a l’han ambaronà j’arme dla cheuita an leu stratégich e a l’han portà la resta dl’arsorsa ‘d guera a Gerusalem. ³²A l’han massà l’ufissial prepòst a le vàrdie ‘d Timot, òm abominèivol, ch’a l’avìa fàit seufre motobin ij Giudé. ³³Antramentre ch’as selebrava la vitòria an pàtria, a l’han brusà viv coj ch’a l’avìo daje feu a le pòrte sacrà, comprèis Calistene, ch’a l’avìa trovà sosta ant na ciaborna: parèj soa përversità a l’ha avù so giust castigh.

³⁴Col grand criminal ëd Nicànore, col ch'a l'avìa ciamà mila mercatant për vende s-ciav j'Ebreo, ³⁵umilià, con l'agiut ëd Nosgnor e da coj che chiel a reputava nen, gavasse soa fiamenga uniform, a l'é scapà tanme n'ës-ciav travers la campagna sensa pa pì nen, a l'é rivà a Antiòchia: a l'avìa già avù fin-a tròp boneur a survive a la ruin-a 'd soa armeja. ^36ëParèj col ch'a pensava 'd pagheje 'l dèbit dël rè ai Roman con la s-ciavensa dij Giudé, a confessava che j'Ebreo a l'avìo un difensor e che për sta rason as podìo pa vince, përchè a ubidìvo a le Lege prëstabilìe.

9

La campagna dariera d'Antìoch Epifane

¹Antìoch, an coj di, a l’era ‘rtornà con dzonor an Persia. ²An efet, chiel a l’era rivà da Persepoli con l but ëd ravagé ‘l templ e ‘d fesse padron ëd la sità. Për sòn la gent, arviràndze e andàita armesse, a l’han arpossalo e parèj che Antìoch, taparà via dal pòpol, con gran onta a l’ha dovù bate l’artreta. ³Antramentre ch’as trovava a Ecbatan-a, a l’é rivaje la neuva ‘d lòn ch’a l’era ‘ncapità a Nicànore e a j’òm ëd Timot. ⁴Sesì da la ràbia, chiel a pensava d’ësfoghesse an sij Giudé dcò për l’umiliassion ch’a l’avìo causàje coj ch’a l’avìo obligalo a scapé. Për lòn a l’avìa comandaje a col ch’a mnàva sò chèr d’andé anans fin-a a la fin dël viage sensa fërmesse. Mach che giumai dzora ‘d chiel a planava ‘l giudissi dël Cel. An soa arogansa a disìa: “I farai ëd Gerusalem un simanteri d’Ebreo, pen-a ch’i rivrai. ⁵Ma Nosgnor ch’a s-cèira tut, ël Dé d’Israel, a l’ha frapalo con na maladìa ch’as vëddìa nen e as sanava pa. A l’avìa ‘ncor nen pronunsià la frase ch’a l’ha sesilo un mal a le ventraje sensa remedi, con dolor auss ch’a-j tormentavo j’intestin. ⁶Chiel a l’avìa bin merità cole soferense përchè a l’avìa torturà le ventraje dj’àutri con ëd torment fin-a dròlo e inusità. ⁷Contut a l’era na vira ‘d pì pien ëd babia, gumitand feu ëd flin-a contra ij Giudé, e comandand ëd pressé la corsa. E a l’é capitaje ‘d tombé dal chèr an corsa ch’a corìa a tuta velocità e ‘d ruinesse tùit ij mèmber dël còrp. ⁸Col che anans , an soa dzoruman-a arogansa, a pensava ‘d comandeje a j’onde dël mar, e a peisava an sla balansa ij cò dle montagne, ore, campà për tèra, a dovìa fesse porté an sivera, an rendend a tuti testimoniansa dël podèj ëd Dé. ⁹A la mira che ant ël còrp ëd col dësgrassià a son formasse ‘d verm e, mentre ch’a l’era ‘ncor viv, soe carn, an tra soferensa a tombavo a tòch e l’odor che a në vnisìa as podìa pa soportesse da tuta l’armeja. ¹⁰Col òm che pòch anans a chërdìa ‘d toché ‘l cel con un dil, adess gnun a podìa soportelo për la fiàira ch’a spantiava. ¹¹Anlora a la fin, malbutà com a l’era, a l’ha ‘ncaminà a buté da banda col’estrema arogansa. Svers ëd pianta e anandià al ravediment, s-ciancà dai foèt ëd la soferensa a l’ha ‘ncaminà a pijè cosiensa dël castigh ëd Dé. ¹²E gnanca pì podend soporté, chiel midem, sò tanf, a l’ha confessà: “A l’é giust sotmëtze a Dé e pa pretende d’esse tanme Chiel, antant ch’i soma mortaj”.

Antìoch a fà na promëssa a Nosgnor

¹³Col òm dëspresiàbil a pregava Nosgnor, che giumai a l’avrìa pa pì avù misericòrdia ‘d chiel, e a disìa ¹⁴ch’a l’avrìa diciarà lìbera la sità santa, che mach pòch anans as pressava a vorèj riveie për dësblela a ras e fene un simanteri. ¹⁵Nen mach, ma a disìa ch’a l’avrìa fàit ij Giudé a la par con ij Grech, che pòch temp anans a vorìa ch’a l’avèisso gnanca seportura, ma ‘d campeje, con soe masnà, an past a le bestie servaje. ¹⁶Chiel a l’avrìa decorà con fiamengh don votiv ël templi sacrà, che temp prima a l’avrìa ravagià, e as diciarava ‘ntensionà a restituì tuti j’utiss sacrà e giontàndje ancó cheicòsa ‘d sò për contribuì a j’intrade për ij sacrifissi. ¹⁷Promëttìa a la fin, ch’a sarìa fasse Ebreo e ch’a sarìa portasse an tùit ij leugh abità për nunsié la potensa ‘d Dé.

¹⁸Ma da già che i dolor a chitavo pa -a l’era rivaie an efet ansima ‘d chiel ël giudissi ëd Dé- e disperand giumai ëd chiel, an scrivend la litra ai Giudé arportà ambelessì sota, ant l’ëstil ëd na sùplica, concepìa përparèj:

La litra d'Antìoch e soa mòrt

¹⁹“Antìoch, rè e cap ëd l’esercit, a saluta ij nòbij sitadin giudé an auguràndje sanità e bin-esse. ²⁰Se vojàutri i steve bin e ij fieuj e tut lòn ch’i l’eve a va conform a vòst pensé, mi, an mia speransa ant ël Cel, ²¹im n’aviso con grinor ëd vòst onor e ‘d vòstra binvolensa, Artornand da le provinse ‘d Persia e trovàndme colpì da na maladia che i peus pa soporté, i l’hai chërdù necessari ëd pensé a la sicurëssa ‘d tuti.

²²Contut i spero ancora për la mia situassion an avend motobin fiusa d’ëscampé a la maladia. ²³E an considerand d’àutra part che dcò mè pare, an fasend spedission ant le provinse setentrionaj, a designava ‘l sucessor. ²⁴Chiel a vorìa evité parèj che se a fussa ancapità cheicòsa che gnun a s’ëspetava o spantiasse la neuva ‘d càiche assident, la gent dël pais, an savend a chi a l’era stàit lassà ‘l govern a në fusso pa bolversà. ²⁵Peui, an constatand che ij sovran davzin e confinant ëd mè regn a van susnand ël moment giust për profité dla situassion e vëdde lòn ch’a peul ancapiteme: për sòn i l’hai designà mè fieul Antìoch, për mia sucession. I l’hai soèns presentalo e arcomandalo a la pì part ëd vojàutri, cand che i dovìa viagé ant le satrapìe dl’Àut-Pais. A chiel i l’hai adressà la litra ch'i trovereve an còpia ambelessì.. ²⁶Vardé donch lòn che ‘v ciamo e ‘v fortisso: avisévne dël bin arseivù, an pùblich o an privà, e i prego mincadun ‘d conservé binvolensa vers ëd mi e mè fieul. ²⁷I l’hai fiusa che chiel, an seguitand mie diretive, as comporterà con vojàutri con bontà e umanità».

²⁸Parèj donch, ës sassin, ch’a bëstëmmiava Dé, a l’ha finì soa vita ant le soferense pì afrose ch’a smijavo a cole che chiel a l’avìa daje a j’àutri. A l’é mòrt ëd la fasson pì miseràbila, an sle montagne d’un pais strangé.. ²⁹Flip, sò compagn ëd gioventura, a l’ha soagnà ‘l traspòrt dël cadàver. Tutun, apress, malfidà dël fieul d’Antìoch, a l’é ritirasse an Egit dacant a Tolomé Filometor.

10

Purificassion dël Templi

¹Grassie a Nosgnor ch’a-j guidava, Giuda Macabé e ij sò cambrada a son torna ‘rpijàsse ‘l templ e tuta la sità. ²A l’han drocà j’autar che jë strangé a l’avìo drissà an sla piassa pùblica e dësblà d’àutri leugh ëd cult. ³Na vira che ‘l templ a l’é stàit purificà a l’han costruì n’autar neuv. Peui a fasend dë spluve con le pere, a l’han tirane ‘l feu e smonù ëd sacrifissi, apress n’interussion ëd doi ann e prontà l’autar dj’ancens; peui a l’han parà l’autar ëd le làmpie, dij pan smonù e dj’ancens. ⁴Fàit sòn, lor a son prosternasse a tèra, an suplicand ël Signor ch’a-j mandèissa pa pì ëd maleur parèj. Se mai a fusso stàit torna colpévoj anvers ëd chiel, d’esse coregiù con clemensa sensa esse dàit an podèj a ‘d gent blasfema e bàrbara. ⁵La purificassion dël santuari a l’é fasse ‘l di ch’a fà vintessinch ëd la midema data ch’a l’era stàit profanà, valadì dël mèis ëd Chislev. ⁶L’aveniment a l’é stàit selebrà con argiojissansa për eut di, a la manera dla festa dle Bënne. Ij Giudé as n’avisavo che mach pòch temp anans a l’avìo selebrà la festa dle Bënne an tra balme e montagne, com a fusso ‘d bestie sarvaje. ⁷Për lòn, adess, a portavo ëd branch verd ëd palma, tut an cantand d’inn a col ch’a l’avìa portaje a la purificassion ëd sò pròpi templ. ⁸E a l’han decretà, con n’edit confermà a votassion, che tuta la gent dij Giudé a la selebrèissa minca n’ann për eut di.

⁹Donch, a l’era stàit përparèj ch’a l’era mòrt Antìoch, stranomà Epifane. ¹⁰Ore, i andoma a parlé D’Antìoch Eupator, ël fieul ëd cost nemis ëd Dé. Nojàutri is limiteroma a presenté un resumé dij maleur ch’a l’ha provocà con soe guere. ¹¹Chiel-sì, vnùit a esse rè, a l’ha designà un tal Lisia, governator general ëd la Gran-Siria e dla Fenicia, ¹²al pòst ëd Tolomé, conossù con ël nòm ëd Macròn, valadì “Testa- Longa”. An efet, Tolomé a l’avìa ‘ncaminà a pratiché la giustissia vers ij Giudé, për motiv dij tòrt ch’a l’avìo faje, an sërcand d’avèj ëd relassion pacìfiche con lor. ¹³Për lòn, “j’amis dël rè” a l’avìo acusalo ëd tradiment Dë 'dnans d’Eupator. Chiel sentendze peui ciamé traditor ëdcò për avèj chità Sipri, afidà a chiel dal rè d’Egit Filometor, e esse passà da la banda d’Antìoch Epifane, nen podend fé rispetè l’autorità ‘d soa fonsion, a l’ha finì për suicidesse con ël tòssi.

Campagna an Idumèa

¹⁴Gorgia, ch’a l’era governator militar ëd la region, a mantenìa ‘d trope mercenàrie e as n’aprofitava ‘d tute j’ocasion për ataché ij Giudé. ¹⁵Dël midem temp con chiel a-i j’ero dcò j’Idumé , ch’a ocupavo ëd fortësse avosà, a fasio la guera ai Giudé e, an dasend acoliensa a tùit ij fugitiv da Gerusalem, a fasìo ël possìbil për fomenté l’estat ëd guera. ¹⁶Ël Macabé e soa gent a l’han adressà ‘d preghiere a Dé, an suplicand che a j’ëstèissa davzin. Peui a son butasse an marcia contra dle fortësse idumé. ⁷Apress n’atach vajant, a son fasse padron ëd tute le posission , an arpossand coj ch’a combatìo an sle muraje e massacrand tuti coj ch’a vnisìo aranda : a l’han massane truch e branca vintmila.

¹⁸Contut, almanch neuvmila òm a l’han trovà sosta an doi tor motobin fortificà e fornìe ‘d tut lòn ch’a l’avrìa podù serve për n’assedi. ¹⁹Anlora Macabé, an lassand Simon e Giusèp, Zaché e soa gent, necessari a col assedi a l’é portasse ant le bande ch’a reclamavo pì urgensa. ²⁰Ma j’òm ëd Simon, afamà d’argent, a son lassasse corompe da ‘d gent ch’a l’era ant le tor e, arseivùe stantamila dracme, a l’han lassane scapé cheicadun. ²¹Cand che Giuda Macabé a l’é vnùit a savèilo, butà ansema ij cap dël pòpol, a l’ha acusà ij traditor d’avèj vendù për dné ij sò frej, an butand an libertà ij sò nemis. ²²Sti traditor a son ëstàit condanà a mòrt e apress a l’ha espugnà le doi tor. ²³Chiel a l’ha butà a mòrt ant le doe fortësse pì ‘d vintmila òm: tute j’imprèise a rivavo a compiment për chiel.

Giuda a bat Timot

²⁴Ore Timot, che ij Giudé a l’avìo già vinciù na prima vira, a l’avìa assoldà motobin ëd fòrse strangere, assemblà na bon-a part ëd la cavalarìa d’Asia e portasse anans con ël but ëd sogioghé la Giudèa con j’arme. ²⁵J’òm dël Macabé, a sò avzinesse, a l’han adressà soa preghiera a Dé, an spantiàndze ‘d póer an sël cupiss e con ij fianch sandrà ‘d tërliss ëd sach, ²⁶peui a son prosternasse Dë 'dnans ëd l’autar e a l’han suplicà Nosgnor d’esse favorèivol, d’esse "nemis dij sò nemis e aversari dij sò aversari"com atestà da la Lege.

²⁷Finìa soa orassion, a l’han ciapà j’arme,e a son surtì da Gerusalem për un bel tòch. Rivà davzin ai nemis a son fërmasse. ²⁸Ant l’andoman, pen-a s-ciodùa la lus ëd la matin, l’atach a l’é ancaminà da tute doe le bande. Da na part con la garansìa dël sucess e dla vitòria gloriosa con la fiusa an Nosgnor, j’àutri an contand an soa ràbia tanme guida ‘d sò ardiment. ²⁹Ant ël moment pì dur ëd la bataja, a son comparì a la vista dij nemis, sinch òm sbërlusent ch’a rivavo dal Cel an montand cavaj con rëdne d’òr. Coj sivaliè a son butasse a l’avanguardia dij Giudé. ³⁰E a son butasse con Giuda Macabé ant ël mes e, faséndje scu con soe armure, a lo fasìo ‘nvolneràbil. A sfrandavo ‘d flece e lòsne contra ij nemis che, sborgnà e confondù, a son sbardlasse an grand batibeuj. ³¹Vintmila e sincsent soldà e sessent sivalié a son ëstàit massà. ³²Timot a l’ha fàila a scampé drinta na fortëssa bin difendùa ciamà Gueser e comandà da Cherea. ³³Ma ij soldà dël Macabé a l’han assedià con otimism la fortëssa për quat di. ³⁴J’assedià, fidàndze dle fortificassion dël leu, a bëstëmmiavo an manera afrosa e ansultavo coj ch’a-j ‘tacavo. ³⁵Ma a primalba dël quint di, vint giovo dël Macabé, sdegnà da la blasfemìa, a l’han assautà le muraje con corage e, con flin-a sarvaja, an abatend tuti coj ch’a tombavo sota man. ³⁶D’àutri, atacand con maneuvra a tnaja, a l’han daje feu a le tor, e a l’han brusà viv ij bëstëmiador; d’àutri ancora l’han sfondà le pòrte e, fàita intré tuta l’armeja, a son pressasse a ciapé la sità. ³⁷Timot a l’é stàit massà antramentre ch’as ëstërmava drinta na sisterna, ansema a sò frel Cherea a Apolofane. ³⁸ Apress tut sòn, con cant e làude a Nosgnor, ij Giudé a l’han ringrassà e benedì ël Signor ch’a l’avìa favorì Israel e conceduje vitòria.

11

Lisia a buta Bet-Sur sota assedi

¹Lisia, prim ministr, ch’a l’era tutor e ‘’parent dël Rè"e cap dël govern dël regn, a l’era motobin preocupà, mal soportand lòn ch’a l’era capità, ëd tùit ij contratemp, ²e chiel a l’ha assemblà n’armeja d’otantamila òm e tuta soa cavalarìa, peui a l’é partì contra ij Giudé. Sò but a l’era ‘d convertì Gerusalem an sità greca. ³Chiel a vorìa gravé ‘l templ ëd na contribussion tanme cola dij cult pagan e ‘d butè an véndita, minca n’ann la càrica ‘d grand sacerdòt. ⁴Chiel , orgojos ëd soe desen-e ‘d mila soldà ‘d fanterìa, dle milen-e ‘d sivalié e d’otanta elefant, a tenìa an gnun cont la potensa ‘d Dé. ⁵Intrà an Giudèa e avzinàndze a Bet-Sur, ch’a l’avìa na posission fortifià apopré vint mija ant j’anviron ëd Gerusalem: a l’ha assediala. ⁶Cand che Macabé e ij sò a son vnùit a savèj che Lisia assediava le fortësse dël pais, an tra gëmm e lerme a suplicavo Nosgnor ch’a mandèissa l’àngel bon a salvé Israel. ⁷L’istess Macabé a l’é stàit ël prim a ciapé j’arme, a l’ha esortà j’àutri a esponse con chiel al perìcol pr' andé n'agiut dij sò frej: tùit ansema a son partì con corage. ⁸A l’ero pa vàire leugn da Gerusalem, a l’é comparije Dë 'dnans ëd lor un sivalié tut vesti ëd bianch, ch’anbrancava arme d’òr. ⁹Anlora, tùit ansema a l’han benedì Dé misericordios e a son sentisse animà tant ch’as sentìo bon nen mach ëd combate d’òm, ma dcò bestie sarvaje e ferose e muraje ‘d fèr. ¹⁰A ‘ndasìo anans an ordin ëd bataja con col aleà dël cel che la bontà ‘d Nosgnor a l’avìa mandaje ¹¹e a son sfrandasse tanme ‘d leon contra ij nemis: a l’han butà fòra ‘d combatiment ondesmila soldà ‘d fanterìa e mila e sessent sivalié, an obligand la resta dj’àutri a scapé. ¹²La pì part dij fugitiv a l’ero ferì e a l’avìo campà via soe arme. Lisia midem a l’era salvasse soa vita mach ëscapand con onta.

Lisia a fa la pas con i Giudè

¹³Contut Lisia, ch’a l’era tut àutr che fòl, an pensand a la derota subìa, a l’é rivà a la conclusion che j’ebreo as podìo pa vagnesse përchè Dé Onipotent a l’era con lor. Për sòn a l’ha mandà ‘d nunsi ¹⁴për propon-e n’acòrd ëd pas fongà ‘nsima ‘d giuste condission; chiel a promëttìa dcò ëd fé pression an sël rè ‘d trateje da amis. ¹⁵Macabé, preocupà dël bin comun, a l’ha acetà tute le proposission ëd Lisia. D’àutra banda, ël rè a l’ha acordà, da soa part, tute le propòste che Macabé a l’avìa presentà për ëscrit a Lisia an favor dij Giudé.

¹⁶Lisia a l’ha scrivù costa litra ai Giudé: “Lisia a saluta ‘l pòpol giudé! ¹⁷Gioann e Absalom, vòstri delegà, a l’han fame rivé ‘l document arportà sì-sota con l’arcesta ‘d ratìfica dël contnù. ¹⁸Mi, da mia part, i l’hai esponù al rè lòn ch’a l’era necessari arferije e chiel a l’ha acordà lòn ch’as podìa aceté. ¹⁹Donca, se vojàutri i conserve vòstre bon-e dësposission anvers ël govern, mi m’ësforsrai dcò ant l’avnì ëd contribuì a vòst bin-esse. ²⁰Dzora a detaj e particolar i l’hai comandà a vòstri rapresentant e ai mè ‘d tratene con vojàutri. ²¹Steme bin. Dl’ann 148 dël di ch’a fa vintequat dël mèis Zeus-Corint”

²²La litra dël rè a disìa përparèj: “Rè Antìoch a saluta sò frel Lisia. ²³Dal di che nòst pare a l’é tornà con le divinità, a l’é mia volontà che ij sitadin ëd mè regn a peudo an pas dedichesse a sò afé. ²⁴D’àutra banda, i l’hai sentù a dì che ij Giudé aceto pa ‘d lassé organisé soa vita conform ai costum grech parèj com a vorìa mè pare. Lor a l’han pì car ëd vive a soa manera e a ciamo mach ëd podèj obidì a soe legi. ²⁵An volend për lòn che dcò costa nassion a sia lìbera da tramblament, i decretoma che ‘l templ a sia restituì a lor e ch’as governo scond le tradission dij sò cé. ²⁶Për lòn it faras bin a mandeje ‘d nunsi a sicureje ‘d nòstra volontà ‘d pas, ëd manera che, an conossend nòstre ‘ntension a peusso consacresse a sò afé an tuta tranquilità d’ëspìrit”.

²⁷Costa a l’é la litra che ‘l rè a l’ha adressà al pòpol giudé: “Rè Antìoch a saluta ‘l consej dj’ansian e tuti j’àutri Giudé. ²⁸I spero che vojàutri i staghe bin com i voroma: dcò nojàutri i soma an bon-a salute. ²⁹Menelao a l’ha fane savèj che voi i l’avrìe car ëd torné a pijé vòstre ocupassion. ³⁰A coj che, ant ij tranta di dël mèis ëd Xantich, as butran an tren ëd torné a ca, a sarà garantìa sicurëssa e facoltà ‘d pianta. ³¹Ij Giudé a podran seguité soe régole alimentar e soe pròpie legi, com anans, e ij cap-Giudé a saran pa pì molestà sota pretest ëd fòte comëttùe për ignoransa. ³²I l’hai dcò mandà Menelao për assicureve. ³³Steme bin. Dl’ann 148 dël di ch’a fa quìndes dël mèis ëd Xantich”.

Litra dij Roman ai Giudé

³⁴Dcò ij Roman a l’han mandaje ai Giudé sta litra: “Quint Memio e Tito Manio, delegà dij Roman, a saluto ‘l pòpol ebreo. ³⁵Nojàutri i doma ‘d pianta nòstra aprovassion a tut lòn che Lisia, ‘’parent dël rè’’, a l’ha conceduve: i soma dcò nojàutri d’acòrdi. ³⁶Nopà për coj detaj particolar che chiel a l’avìa giudicà d’arferije al rè, mandé dun-a cheicadun, che, apress d’avèje esaminà, noi i peusso arferì an fasson convenienta dcò për vojàutri. Da nòsta part, noi i soma an viagi për Antiòchia. ³⁷Donca mandé pì che an pressa ‘d nunsi për fene savèj com i la pense. ³⁸Stene bin. Dl’ann 148 dël di ch’a fa quìndes dël mèis ëd Xantich”.

12

Assident a Joppa e Jamnia

¹Na vira conclodù sti tratà an tra Lisia e ij Giudé, Lisia a l’é tornàsne dacant al rè, antramentre che j’Israelita as dedicavo a la coltivassion dij camp. ²Contut, ij governator ëd la region, Timot, Apolòni, fieul ëd Gheneo, Girònim e Demofont, e dcò Nicànore, cap dij mersenari cipriòta, a lassavo pa ij Giudé vive ant la calma e la pas.

³A l’é stàit antlora che la gent ëd Giafa a l’han comëttù n’assion pròpi criminal. A l’han anvità ij Giudè ch’a stasìo con lor a monté con fomne e fieuj dzora ‘d barche prontà da lor, com s’a-i fussa gnun-a bruta ‘ntension, ⁴ma fasend chërde ch’as tratèissa ‘d n’inissiativa dla sitadinansa. Ij Giudé a l’han acetà, con anvìa ‘d pas e sensa gnun sospet. Ma cand a son ëstàit ant ël mar dovert a l’han faje andé a fond nijàndne nen meno che dosent.

⁵Savù Giuda Macabé ‘d cost crìmen compì contra ij sò conassionaj a l’ha comandà ai sò òm ⁶e, anvocand Dé, giùdes giust, a l’é bogiasse contra ij sassin dij sò frej e ‘d neuit a l’han daje feu al pòrt, brusà le nav e massà d’ëspà tuti coj ch’a l’avìo trovà abrì. ⁷Apress, da già che le pòrte dla sità a l’ero sarasse, a l’ha chità l’amprèisa, tutun con l’intension ëd torné për ësterminé tuta la popolassion ëd Giafa. ⁸Vnùit peui a savèj che la gent ëd Jamnia a vorìa dovré ‘l midem mojen con j’Ebreo ch’a stasìo da lor, ⁹a l’han tacà ‘d neuit e daje feu al pòrt con tuta la flòta, parèj che l’ësberluse dle fiame as vëddìo a distansa, fin-a a Gerusalem.

Campagna an Ghilead

¹⁰Peui Giuda e soa armeja a son butasse an màrcia contra ‘d Timot. A l’ero pen-a slontanasse d’un chilòmetro e mes , che a son ëstàit atacà da n’armeja d’Arab. A l’ero nen ëd meno che sincmila soldà e sincsent sivalié. ¹¹La bataja a l’é staita violenta, ma j’òm ëd Giuda Macabé, giutà da Dé, a son surtine vincitor ëd pianta. Vëddusse an derota, j’Arab, a l’han ciamà la pas a Giuda, an promëtténdje ‘d porteje ëd bestiam e d’andé anans a giuteje an vàire manere.

¹²Macabé a l’ha stimà ch’a podìo essje ùtij da bon an vàire sircostanse; a l’é për lòn ch’a l’ha consentì a fé pas con lor. E coj-lì, confirmà l’acòrd a son tornàsne a soe tende. ¹³Macabé a l’ha tacà n’àutra sità fortificà: Casfo. A l’avìa ‘d muraje tut d’antorn e a l’era abità da gent ëd vàire nassion. ¹⁴Costa gent a l’era sicura ‘d podèj resiste grassie a la solidità ‘d soe muraje e ai depòsit ëd proviande. Anlora a son butasse a ‘nsulté Giuda e ij sò con paròle gròsse e a bramé ‘d bëstëmie afrose. ¹⁵Ma Giuda e ij sò soldà a l’han anvocà l’agiut ëd Nosgnor, grand dominator dël mond che, ai temp ëd Giosuè, a l’avìa fàit tombé Gérico sensa dovré nì d’arm nì ëd màchine d’assedi. Peui a l’han sfrandà n’assaut feros a le muraje dla sità ¹⁶e për vorèj ëd Dé a son fasse padron ëd la sità. Ël carnage as peul nen disse, fin-a la mira che un mojiss ant j’anviron ëd la sità, largh truch e branca quatzent mèter, a la fin a smijava pien ëd sangh dagnà.

Giuda a bat l'armèja 'd Timot

¹⁷Slontanasse truch e branca ‘d sentetranta chilométer, Giuda e ij sò òm a son rivà a Caracs, andova a stasìo d’Ebreo ciamà Tobian. ¹⁸Mach ch'a l’han pa trovà Timot përchè a l’era già partì da là. Chiel a l’era rivà a conclude nen, ma a l’avìa lassà na garnison motobin fòrta ant un presidi determinà. ¹⁹Dosité e Sosipater, ofissiaj ëd Macabé, a l’han atacà cola garnison an massàndne tùit ij soldà che Timot a l’avìa lassà: pì che desmila. ¹⁰Apress, ant ël contemp, Giuda a l’ha dividù soa armeja an vàire còrp, e a l’ha designà j’ofissiaj ch’a podìo comandeje, Peui a l’é campasse a seguité Timot, ch’a disponìa ‘d sentevintmila fantassin e doimila-sincsent sivalié. ²¹Anformà ‘d Macabé che a vnisìa anans, Timot a l’ha mandà fomne e masnà, parèj ëd tùit ij bagage ant un leu ciamà Carnaim. A l’era un pòst ch’as podìa pa assediesse, e a l’era dcò difìcil riveie, përchè strèit a l’ero tùit ij passage ch’a portavo ambelelà. ²²Përparèj che ant ël moment che ‘l prim còrp d’armeja a l’é fasse vëdde, ij nemis a son ëstàit sesì da l’ësparm, përchè Dé ch’a vëdd tut a l’era manifestasse e a l’han ancaminà a scapé an tute le diression. An cola confusion, vàire a son ferisse un con l’àutr, trapassà con ël cò dla spa. ²³E Giuda a l’ha seguità da ancagnì coj criminaj an massàndne almanch trantamila.

²⁴L’istess Timot a l’é stàit ciapà dai soldà ‘d Dosité e Sosipater; chiel a l’ha suplicaje, con motobin ëd furbarìa, ‘d lasselo andé sensa feje dël mal: chiel a pretendìa ‘d ten-e an sò podèj ij frej ëd motobin d’Ebreo, ch’a sarìo stàit condanà a mòrt se chiel maltratà. ²⁵A la fin, a l’ha garantì con caterve ‘d paròle ‘d réndje ij parent san e salv . E ij Giudé a l’han lassalo lìber për salveje la vita ai sò.

²⁶An seguit, Macabé a l’é andàit a ocupé Carnaim e ‘l santuari dla dea Atargatis. A son ëstaite massà vintessincmila përson-e. ²⁷Apress st’afrosa dësfàita, Giuda a l’é ancaminasse con soa armeja contra Efron, na sità fortifià dova a vivìo ‘d gent ëd nassion motobin divérse. An sle muraje ‘d giovo vajant a la difendìo con corage, e ant la sità ij nemis a l’avìo na gròssa quantità d’angign ëd guera e ‘d projet. ²⁸Contut, ij Giudé, apress d’avèj anvocà Nosgnor, che con soa potensa a dësbla le formassion nemise, a l’han fàila a conquisté Efron an massàndne vintessincmila. ²⁹Da là a son adressasse vers Sitòpolis, na sità ch’a dista sentedes chilométer da Gerusalem. ³⁰Ma ij Giudé ‘d cola sità a l’han sicuraje d’esse stàit tratà bin da j’abitant e ch’a l’ero fin-a stàit giutà ant la malora. ³¹Anlora Giuda e ij sò soldà a l’han ringrassià la gent ëd Sitòpolis e a l’han pregaje ‘d mostresse bin-dëspòst ëdcò për l’avnì. Peui a son tornàsne a Gerusalem, pen-a temp për la festa ‘d Pancòsta.

Giuda a bat Gòrgia

³²Passà cola festa, ciamà dcò dle Sman-e, ij Giudé a son butasse an marcia contra ‘d Gorgia governator dl’Idumea. ³³Chiel-sì a l’é surtì al rëscontr con tremila fantassin e quatzent sivalié. ³⁴Ma ‘nt la bataja mach un cit nùmer ëd soldà giudé a l’é tombà. ³⁵Un tal Dosité, coragios sivalié dla tropa ‘d Bachenor, a l’avìa faila a ciapé Gorgia. A l’han pijàlo për ël mantel e a son butasse a rabastelo ëd pèis. Ël but a l’era col ëd ciapé viv col bandì. Meno che, un sivalié originari dla Tracia a l’é campasse contra 'd Dosité e con un colp a l’ha rancaje via net ël brass da la spala. A l’é stàit parèj che Gorgia a l’ha faila a scapé ant la sità ‘d Maresa. ³⁶Ij Giudé, comandà da Asaria, a l’era vaire ch’a combatìo e, a na bela mira a l’ero franch svers. Anlora Giuda Macabé a l’ha pregà Nosgnor ëd butesse a sò fianch e ‘d guideje ant la bataja. ³⁷Peui, an bramand ant la lenga dij cé ‘l crij ëd guera e d’inn, a son sfrandasse a l’amprovista contra la gent ëd Gorgia e a l’han faje scapé.

Preghiera për coj ch'a son mòrt an bataja

³⁸Macabé a l’ha radunà l’armeja e a l’ portasse ant la sità d’Adulam. A stasìa për ancaminé ‘l sétim di dla sman-a. Për lòn a son purificasse conform la costuma e ambelelà a l’han selebrà sabat. ³⁹A pressava giumai ëd cheuje ij cadàver dij soldà tombà mòrt. Për lòn , ant l’andoman Giuda e ij sò òm a son andàit a pijeje për sotreje ant le tombe ‘d famija ‘nsema ai sò antich. ⁴⁰Mach che, sota ij vestì ëd mincadun ëd lor, a son trovasse d’ogèt sacrà a j’ìdoj ëd Jamnia, ròba proibìa espress ai Giudè ‘d portesse a còl. Parèj che tùit a l’han capì përchè coj soldà a l’ero mòrt. ⁴¹Anlora a l’han laudà l’euvra ‘d Nosgnor, giùdes giust ch’arvela lòn ch’a l’é stërmà. ⁴²Peui a son butasse a preghelo, për otnì përdon ëd pianta ‘d col pecà. Ël vajant Giuda a l’ha esortà soa gent a tense leugn dal mal, përchè a l’avìo vëddù con sò euj lòn ch’a l’era ‘ncapità a coj fantassin, mòrt an bataja për motiv ëd sò pecà. ⁴³Apress Giuda a l’ha fàit na cotisassion an tra soa gent. La cheujta dij dné a l’ha ‘ngagià minca soldà e a son butasse ansema doimila monede d’argent, e a l’é fasse un sacrifissi për ël përdon dij pecà. A l’é stàit un bel gest ëd nobiltà, ël sò, ispirà da la fiusa ant l’arsuression. ⁴⁴An efet, s’a l’avèissa pa sperà che ij soldà mòrt a sarìo arsussità un di, a sarìa stàit ridìcol e sensa sens ël preghé për lor. ⁴⁵Giuda a pensava che coj ch’a meuiro an grassia ‘d Nosgnor a l’avrìo arseivù n’arcompensa fiamenga. Për sòn, ispirà d’un pensé sant e nòbil, a l’ha smonù un sacrifissi për ël përdon, përchè a fusso liberà dal pecà.

13

Menelao a l'é butà a mòrt

¹Dl’ann 149, a l’é rivaje a Giuda e ai sò òm la neuva che Antìoch Eupator a marciava contra la Giudèa con na gròssa armeja. ²Ël rè a l’era compagnà dcò da Lisia, ël prim ministr e ch’a l’avìa vijà su soa educassion tanme tutor. Mincadun ëd lor a comandava n’armeja greca ‘d sentedesmila soldà ‘d fanterìa, sinmila e tërzent sivalié, vintedoi elefant e tërzent chèr da guera con faussìe.

³Menelao a l’é giuntasse a lor e, con motobin ëd fausserìa, a l’ha ‘ncoragià ‘l rè a seguité soa marcia. A pretendìa ‘d pensé al bin ëd sò pais, antramentre che, an realtà, chiel a sperava d’esse torna stabilì an soe fonsion ëd grand sacerdòt. ⁴Ma Nosgnor, ël Rè dij rè, a l’ha ‘rviscolà la flin-a d’Antìoch contra ‘d Menelao. Ant ël moment che Lisia a l’ha dimostrà che Menelao a l’era la càusa ‘d tùit ij sò maleur. Antlora Antìoch a l’ha comandà ‘d portè Menelao a Berea e ‘d felo meuire tanme ij condanà ‘d cole bande.

⁵An costa sità, a-i j’era na tor àuta vintessinch méter e pien-a ‘d sënner. An cò dla tor a-i j’era na màchina tornanta, che ‘nclinà da tùit ij canton a fasìa afondé ant la sënner sensa scampela. ⁶A l’é ambelelà ch’a fasìo monté la gent colpévola d’avèj ravagià ‘nt ël templ e d’avèj fàit ëd crimen grev. Për feje meuire, ij condanà a vnisìo possà fin-a dzora dla tor e peui campà giù a meuire sofocà ant la sënner. ⁷E costa a l’é staita la sòrt ëd Menelao, st’òm sensa Fej nì Lege, ch’a l’é mòrt sensa podèj esse sotrà. ⁸Chiel a l’ha meritalo pro! A efet, a l’era rendusse colpévol ëd vàire colpe vers l’autar ëd Nosgnor, andova ch’a son sacrà ‘l feu e la sënner, e a l’é pròpi ant la sënner ch’a l’ha trovà la mòrt.

⁹Rè Antioch a ’ndasìa anans an soa marcia, l’ëspìrit satì ëd but bàrbar : chiel a progetava ‘d traté j’Ebreo an fasson na vira pes che coj che sò pare a l’avèissa mai pensà. ¹⁰Giuda Macabé, pen-a savulo, a l’ha comandà a la gent d’anvoché Nosgnor, di e neuit sensa fërmesse. A dovìo ciameje d’agiut, com a l’avìa fàit vàire vire ant ël passà, përchè a l’ero a la mira ‘d perde tut: Lej, patria e templi sacrà. ¹¹Sò pòpol a l’era pen-a ‘rpijasse. Nosgnor a vorìa pa lasseie tombé ant le man ëd coj pagan afros.

¹²E tùit ansema a l’han obidì al comand ëd Macabé. Për tre di e tre neuit a son restà prostrà për tèra e a l’han fàit digiun. Sensa fërmesse, an tra gëmm, a l’han anvocà Nosgnor përchè a l’avèissa misericòrdia ‘d lor. A la fin, Giuda Macabé a l’ha fàit un dëscors d’ancoragiament e a l’ha dije ‘d tense pront a combate. ¹³Apress d’avèj fàit un rëscontr con j’ansian, Giuda a l’ha decidù ‘d taché dun-a l’armeja real, sensa speté ‘d lassesse anvasé la Giudèa e assedié Gerusalem. A l’era sicur ëd risòlve an manera favorèivola la situassion, për la fiusa ch’a l’avìa ant l’agiut ëd Dé. ¹⁴A l’é parèj che a l’ha ‘rmëttù al Creator istess dël mond l’ésit ëd soa ‘mprèisa. A l’ha ‘ncoragià ij sò òm a combate con vajantisa fin-a a la mòrt për difende legi, templi, patria e istitussion. Peui a l’ha fàit buté campament ant j’anviron ëd la sità ‘d Modine, ¹⁵peui a l’ha daje na paròla ‘d contramarca a sò soldà « Vitòria ‘d Dé». Apress a l’ha sërnù an tra ij sò fantassin pì ëd valor càiche giovo. A l’ha pijaje con chiel e ‘d neuit a l’ha ‘tacà ‘l camp andova ch’a l’era la tenda ‘d rè Antìoch. Lor a l’han massà doimila òm e dcò l’elefant pì gròss ch’a-i j’era con l’òm ch’a lo guidava. ¹⁶Un teror pànich a l’ha sesì l’acampament dij nemis ch’a l’era satì ‘d confusion e sburdiment, e ij Giudé a son artirasse vitorios ¹⁷a l’alvé dël sol. Lor a l’avìo compì st’amprèisa grassie a Nosgnor ch’a l’avìa protegiùje e giutàje.

Antìoch a fà 'n tratà con ij Giudé

¹⁸Costa preuva, mèra për chiel, dël corage dij Giudé a l’era pro për Antìoch. Contut a l'ha sërcà ‘d fesse padron ëd soe posission con la furbarìa. ¹⁹A l’ha ‘tacà la fortëssa ‘d Bet-Sur, na piassa ebràica motobin fortifià, ma a l’é stàit arpossà e soa armeja decimà e an dësfàita. ²⁰Ant ël fratemp, Giuda a l’avìa procurà a j’assedià tut lòn ch’a podìa serve për la resistensa. ²¹Belavans, an tra ij soldà giudé, n'òm, ciamà Rodoch, a l’ha trasmëttù ëd segret militar al nemis. Dëscuvert, a l’é stàit arestà e giustissià. ²²Për la sconda vira, ël rè a l’ha mnà d’òm a parlamenté con coj ëd Bet-Sur ; chiel a l’ha fàit ëd propòste ëd pas, conclodù n’acòrd e partìsne via con soe fòrse. ²³Apress a l’ha ‘tacà l’armeja ‘d Giuda ma a l’é stàit vinciù.

Ël rè a l’avìa lassà Flip a Antiòchia, con l’ancàrich ëd guerné j’afé dël regn. Cand a l’ha savù che Flip a l’era arvirasse, ël rè a l’é stane bolversà. A l’ha ‘ngagià ëd tratative ‘d pas con ij Giudé, a l’ha faje ‘d concession e giurà ‘d rispeté tùit ij sò dirit. Peui për marchè ‘s tratà a l’ha smonù un sacrifissi, an manifestand sò rispèt për ël templ e acordàndje un don d’argent generos. ²⁴E Giuda Macabé a l’é stàit arseivù con amicìssia e an cola ocasion ël rè a l’ha designà Egemonide tanme governator ëd la region ch’a va da la sità ‘d Tolemaida fin-a ‘l teritòri dij Gheren. ²⁵Mach che cand che Antìoch a l’è portasse a Tolemaida, a l’ha trovà che la gent a l’avìa acetà d’ëstracheur ël tratà con j’Ebreo. A l’ero tant anrabià da vorèj anulelo. ²⁶Anlora Lisia a l’é montà an tribun-a për difende l’acòrdi mej ch’a podìa; chiel a l’ha faila a convince coj ch’a lo scotavo ëd pasiesse e 'd torné a pì bon sentiment. Peui a l’é partì për Antiòchia. E costa a l’é staita la stòria dl’anvasion e artreta ‘d rè Antìoch.

14

Alchim a parla contra 'd Giuda

¹An cap ëd tre ann, Giuda Macabé e ij sò òm a l’ero vnùit a savèj che Demetrio, fieul ëd Seleuch, a l’era intrà ant ël pòrt ëd trìpoli con soa flòta e n’armeja poderosa; ²Chiel a l’avìa ocupà tut ël pais e massà Antìoch e Lisia, col ch’a l’avìa vijà an sl’educassion dël rè. ³E a-i j’era un tal Alchim, che an passà a l’era stàit gran sacerdòt, ma ch’a l’avìa consentì ëd vive ant l’ampurità ritual al temp dl’arvangia. Ore, tutun, a l’era rivà a la conclusion che soa situassion a fussa d’esse scredità ‘d pianta da j’Ebreo e ch'a podìa pa pì avzinesse a l’autar sant. 4⁴Përparèj che, vers l’ann ch’a fa 151 dl’era greca, Alchim a l’é andàit da rè Demetrio an smonéndje na coron-a d’òr, na palma e dcò ëd branch d’uliv com as costumava ant ël templ. E për col di a l’ha pa fàit nì dit d’àutr. ⁵La ciansa për deie cors a soa matarìa a l’é tutun rivà cand che Demetri a l’ha convocà ‘l Consèj e anvità chiel a rësponde an sle condission e ij progèt dij Giudé. ⁶Alchim a l’ha rëspondù parèj: «Ij Cassidé, valadì j’Ebreo ch’a l’han për cap Giuda Macabé, a fomento la guera e l’arvangia e a son d’ampediment a la pas e a la stabilità an tò regn.

⁷Për colpa ‘d lor, dcò mi i son ëstàit privà dla dignità ‘d mia fomsion ereditària, valadì, dla càrica ‘d gran sacerdòt, e adess i son sì për doi motivassion: ⁸Anans ëd tut, mia preocupassion sincera a l’é për j’anteresse dël rè; contut, an scond leu, i consìdero ël bin dij mè consitadin, An efet, la mancansa ‘d sust ëd la gent memorià a fa seufre tut nòst pòpol an miseria. ⁹E ti, rè, che adess it ses vnùit a conossensa dla situassion, venta ch’i t'antërven-e e it salve nòst pais e nòstra nassion dal privo ch’a la mnassa. E manifesta dcò vers ëd nojàutri la binvolensa e la misericòrdia ch’it l’has anvers ëd tùit. ¹⁰Përchè fin-a che Giuda a sarà viv, a sarà pa possìbil a l’Ëstat ëd conòsse la pas».

¹¹Dë 'dnans ëd coste diciarassion d’Alchim, "j’amis dël Rè’’, ch’a l’ero dla midema manera nemis a lòn ch’as arferìa a Macabé, a l’han cissà na vira ‘d pì Demetrio. ¹²Dun-a, ël rè a l’ha sernù Nicànore, ch’a l’era comandant ëd le trope con j’elefant, e a l’ha nominalo governator ëd la Giudea. E a l’ha mandalo ambelelà. ¹³A l’ha daje ordin ëd massè Giuda, ëd dësperde ij sò partisan e dë stabilì torna Alchim coma gran sacerdòt dël templi pì amportant dël mond. ¹⁴Ij pagan ëd Giudea, ch’a l’ero sbardlasse Dë 'dnans ëd Giuda, a son giontasse an massa a l’armeja ‘d Nicànore, ant la speransa ‘d podèj profité dij vàire maleur ch’a l’ero tombà dzora dj’Ebreo.

Nicànore a fà amicissia con Giuda

¹⁵Ij Giudè a son vnùit a savèj che Nicànore a-j marciava contra e che ij pagan dël pais a l’ero giontasse a chiel. Anlora a son butasse la póer dla stra an testa e a l’han suplicà Dé, ch’a l’avìa sernùje tanme sò pòpol për sèmper e ch’a chitava pa ‘d dé protession ai sò elegiù con ëd portent manifest. ¹⁶Giuda Macabé, cap dj’Ebreo, a l’ha comandà che tùit a partièisso dal leu andova ch’as trovavo e a tachèisso ël nemis ant j’anviron dël vilage ‘d Dessau. ¹⁷Simon, ël frel ëd Giuda, a l'avìa ancontrà Nicànore, ma a l'era stàit për ël moment frenà për càusa dla costernassion amprovisa creà dal nemis. ¹⁸Nicanore, contut, apress d'avèj sentù dël valor ëd Giuda e soe trope, coma 'dcò sò corage an bataja për sò pais, a son artirasse dal decide 'd fé 'n bagn ëd sangh. ¹⁹Për lòn a l'avìo mandà Posidòni, Teodot, e Matatia për dé e arsèive 'd garansìe d'amicissia.

²⁰Apress d'avèj con soèn esaminà le propòste, ij comandant ëd le doe part a l’han anformane le trope. Ij soldà a son diciarasse a l’unanimità a favor ëd la conclusion dl’acòrdi. ²¹A l’han fissà donch un di dova che ij cap a dovìo rëscontresse an privà. Col di le doe armeje a l’han fàit andé anans un chèr ëd guera, e ansima a l’han butaie ‘d careje d’onor. ²²Giuda a l’avìa apostà d’armà a l’avàit an pont stratégich, dësponéndje d’antërven-e ant ël cas che ij nemis a l’avèisso tentà un colp traditor. Ma col rëscontr a l’é finì con un tratà ‘d pas. ²³Peui, Nicànore a l’è fërmasse për un pòch ëd temp a Gerusalem, andova ch’a l’ha fàit nen ch’a fussa pa giust. Nen mach, ma a l’ha slontanà cola gusaja strangera ch’a l’era ‘mbaronasse d’antorn ëd chiel. ²⁴Chiel a tenìa sempe Giuda an considerassion, an rëscontràndlo sovens, e a l’era afessionasse fin-a a chiel. ²⁵A l’avìa daje ‘l consèj ëd mariesse e fesse na famija. Parèj che Giuda a l’é mariasse e a l’ha ‘ncaminà na vita pasia da sitadin normal.

Nicànore as vira contra 'd Giuda

²⁶Meno che, Alchim, an vëddend la bon-a ‘ntèisa an tra Nicànore e Giuda, a l’é procurasse na còpia dël tratà d’aleansa e a l’é presentasse da Demetrio. A l’ha acusà Nicànore ‘d cospiré contra lë Stat e d’avèj fin-a designà Giuda, nemis dël regn, tanme sò sucessor an tra ‘’j’amis dël rè’’. ²⁷Le calunie ‘d col miseràbil a l’han fàit anrabié motobin Demetrio contra ‘d Giuda. An soa flin-a a l’ha scrivù a Nicànore e Demetrio a l’ha diciaraje ‘d dësaprové ‘l tratà e a-j comandava d’aresté Giuda Macabé për spedilo sensa spetè a ‘d Antiòchia. ²⁸Coste neuve, a l’han contrarià motobin Nicànore; chiel a trovava sensa sens l’ideja dë s-ciapé l’acòrd fàit con n’òm ch’a l’avìa nen da rimprocé. ²⁹Ma a podìa gnanca butesse contra ‘l vorèj dël rè, e parèj che a l’é restà a speté n’ocasion favorévola an dovrand n’ëstratagema. ³⁰Macabé, a l’era ‘ncorsùsne che Nicànore a l’era sempe pì frèid anvers ëd chiel e fin-a malgrassios cand ch’a s’ancontravo. Chiel a l’ha capì che sòn a marcava nen ëd bon. Për lòn a l’ha butà ansema un bel nùmer dij sò partisan e a l’é andasse a stërmé sensa pì fesse vëdde da Nicànore. ³¹Nicànore, antajàsne d’esse stàit ant n’ambrojada da part ëd Giuda, a l’é montà al màssim e sant templ, antramentre che ij sacerdòt a compijo ij sacrifissi ëd costuma e a l’ha comandaje ‘d consegneje col òm. ³²Ij sacerdòt a l’han assicurà con giurament ëd pa savèj andova a fussa l’òm ch’as sërcava. ³³Anlora chiel, an slongand la drita contra ‘l templ, a l’ha giurà: “S’im consignereve nen Giuda ancadnà, mi i dësblerai costa ca ‘d Dé, i lo drocherai da le fondamenta e i drisserai ambelessì un fiamengh templ a Diòniso”. ³⁴Dit sòn, a l’é andàsne. Dun-a ij sacerdòt a l’han alvà le man al cel e a l’han anvocà col ch’a l’avìa sempe protegiù nòstra gent: ³⁵«Ti, Signor, Ch’it l’avrìe da manca ‘d nen e ‘d gnun, pura it ses degnate d’ëstabilì toa ca an mes ëd nojàutri. ³⁶Nosgnor, ti ‘ch’it ses sant, adoss ëd tute santità, guerna ch’a ven-a pa pì profanà costa toa ca, che da pòch i l’oma purificà».

³⁷An tra j’ansian ëd Gerusalem a l’era stàit denunsià un tal Rasis a Nicànore, ch’a l’era n’òm pien ëd grinor për la sità, avosà e ciamà "Pare dij Giudé"për soa binvolensa. ³⁸An efet, ant ij primi temp ëd l’arvira, chiel a l’era tirasse l’acusa ‘d giudaism e da bon a l’avìa angagià còrp e ànima con generosità ‘d pianta për ël giudaism. ³⁹Nicànore, për mostré ciàir ël ghignon ch’a podìa avèi për ij Giudé, a l’ha mandà pì che sincsent soldà për arestelo. ⁴⁰Butand an përzon Rasis, chiel a pensava ‘d deje un bel colp a j’Ebreo.

⁴¹1j soldà a stasìo a la mira d’ocupé la tor e a sërcavo dë sforsé la pòrta dla cort, an dasend ordin ëd dé feu a le pòrte dova che Rasis, ch’ancaminava a vëdze ansercià da tute le bande a l’ha pensà bin ëd massesse con la soa pròpia spa. ⁴²Chiel a stimava pì meuire da coragios pitòst che finì ant le man ëd coj criminaj e subì d’ansult e d’umiliassion. ⁴³Contut, nen avend portà ‘l colp mortal a segn për la pressa ant ël combatiment, antramentre che la furfa a pressava fòra dle pòrte, chiel a l’é montà con corage an sle muraje për campesse peui giù an sla gent. ⁴⁴Mach che costa, dasend andaré, a l’ha fàit largh e parèj che chiel a l’é tombà an mes ëd l’ëspassi veuid. ⁴⁵Da già ch’a respirava ‘ncora, portà da sò ardor, Rasis a l’é alvasse, antramentre che ‘l sangh a-i surtìa da le fërleche e con dolor afros daspërtut a l’é passà ‘d corsa an mes a la gent, a l’é montà an s’un priòch ⁴⁶e, giumai sensa sangh, a l’è s-ciancasse le ventraje e ciapàndje con le man a l’ha campaje contra la furfa, an suplicand Nosgnor-Magìster ëd la vita e dël buf ëd respir ëd torneje un di la vita. E a l’é përparèj ch’a l’é mòrt Rasis.

15

L'arogansa 'd Nicànore

¹Cand che Nicànore, an avend savù che ij Giudé as trovavo ant la region ëd la Samaria, a l’ha decidù ëd tacheje sensa rìsigh ant ël di d’arpòs dël sabat. ²Ma ij Giudé ch’a l’ero stàit obligà a seguitelo a l’han dije: «Nò! Venta p ache ti ‘t vade a masseje ëd na fasson bàrbara e sarvaja ! Rispeta ‘l di ch’a l’é stàit onorà e falo sant për col ch’a vëdd tut». ³Ma col criminal a l’ha ciamà: “È-lo an cel col Ësgnor ch’a l’ha comandà ‘d selebré ‘l sabat?”. ⁴Lor a l’han rësponduje: “A-i é ‘l Signor ch’a viv; chiel a l’é rè dël Cel, e a l’ha comandà ‘d selebré ‘l sétim di”. ⁵L’àutr a l’ha replicà: “E mi i son sovran an sla tèra, e i comando ëd pijé j’arme e d’eseguì le disposission dël rè”. Contut a l’ha pa faila a realisé sò but crudel.

Giuda a pronta ij Giudé për la bataja

⁶Donca, Nicànore, ch’a l’era montasse la testa con tuta soa arogansa, a l’avìa pensà ‘d drissé un monument comemorativ ëd la vitòria an sij Giudé. ⁷Macabé a l’era frem convinciùsse e a sperava d’otnì protession ëd pianta da Nosgnor. ⁸Për lòn a esortava ij sò òm d’avèj pa tëmma dl’atach dij pagan: ventava avèj bin present an testa dj’agiut che an passà a l’ero rivaje dal Cel e d’ëspetesse adess la vitòria ch’a sarìa staita concedùa da l’Onipotent. ⁹Parèj che a-j confortava con le paròle dla Lege e dij profeta e an memoriand le bataje ch’a l’avìo già portà a compiment,e sòn a l’ha faje pì vajant!

¹⁰Apress d'avèj arviscolà sò ardor, a l’ha convinciuje ‘d pianta an memoriand la malafé dij pagan e com a l’avìo violà soe promësse. ¹¹Ëd costa manera Giuda a l’ha armà mincadun dij sò òm, nen vàire con la sicurëssa ch’a podio dé j’ëscù e le lanse, ma con la fërmëssa comunicà da cole soe paròle convincente. E a la fin a l’ha contaje un seugn degn ëd fej, nen mach, ma na fin-a vision vera. ¹²Vardé lòn che Giuda a l’avìa vëddù an sò seugn: Onia, ch’a l’era stàit gran sacerdòt, òm ëd qualità oneste e bon-e, d’aparensa modesta e ‘d caràter amàbil e ch’a l’avìa praticà tute le virtù fin-a da masnà, adess con le man dëstendùe a pregava për tut ël pòpol giudé. ¹³Peui, a la midema fasson, a l’é comparije un përsonagi dai cavèj bianch, ëd gran dignità e ampressionant për la majestà che soa përson-a a emanava. ¹⁴Onia a l’ha dije ai Giudé: «St’òm a l’é Geremìa, ël profeta ‘d Dé, l’amis dij sò frej, ch’a prega sempe për la gent e për la sità santa”. ¹⁵Peui, da soa man drita, Geremìa a l’ha sporsùje a Giuda na spa d’òr. An daséndjla a-j disìa: ¹⁶“Arsèiv sta spa santa tanme un don ëd Dé: con costa it dësbleras ij nemis”.

Derota e mòrt ëd Nicànore

¹⁷Ancoragià da ste paròle pì che bele, ël moral dij sò soldà a l’é armontà, an stimoland soa vajantisa e fasend vnì ël corage dij giovo parèj ëd col dj’òm madur. ¹⁸La tëmma për le fomne e për ij fieuj a l’era superà da la preocupassion për ël templi sacrà. ¹⁹Dcò për coj restà an sità l’angossa a l’era nen cita, da già che tùit a l’ero anchiet për l’arlìa dla bataja a camp dovert. ²⁰Tùit a spetavo mach ël moment bon, ch’a l’era davzin. L’armeja nemisa a l’era assemblasse e as rangiava ‘n ordin ëd bataja; j’elefant a l’ero mnà an posission stratégiche e la cavalarìa a l’era a protession dj’ale dl’esercit. ²¹Giuda Macabé, apress d'avèj osservà ‘l dëspiegament ëd le trope, la varietà dj’armament e l’agressività dj’elefant, a l’ha alvà ij brass al cel e a l’ha pregà Nosgnor ch’a fà ‘d maravije. Soa convinsion a l’era ch’a sia pa possìbil vagné mach con j'arme, ma che ‘l Signor a dèissa vitòria a coj ch’a lo mérito, conform soa decision. ²²Giuda a pregava përparèj: «Ti, Signor, it l’avìe mandà tò àngel al temp d’Esechia, rè dla Giudèa, e chiel a l’ha fàit meuire ant ël camp ëd Senacherib senteotantessincmila përson-e. ²³Ore, sovran dël cel, manda n’àngel bon a sëmnéne dë 'dnans pànich e tramblament. ²⁴Con ël podèj ëd tò brass dësbla sta gent ch’a l’é ancalàsne d’ansultete e ch’a ‘taca toa gent santa». E con coste paròle a l’ha chità la preghiera.

²⁵L’armeja ‘d Nicànore a ‘ndasia anans al son ëd trombe e cant ëd guera. ²⁶Nopà j’Ebreo a son campasse contra ‘l nemis an suplicand Dé d’acordeje sò agiut. ²⁷Combatend con ij brass e pregand Dé ‘d tut sò cheur, lor a l’han massà cheicòsa coma trantessincmila òm, argiojissandse motobin për la manifestassion dël podèj divin. ²⁸Finìa la bataja, antramentre a tornavo tuti pien ëd gòj, a l’han arconossù Nicànore tombà mòrt, con ancó tuta soa armura. ²⁹An bramand con àut clamor da l’entusiasm, lor a benedìo l’Onipotent ant la lenga dij sò cé. ³⁰Giuda, ch’a l’avìa combatù sèmper anans ëd tuti con còrp e ànima për sò compatriòt, e che, da soa gioventura a l’avìa mai chità ‘d vorèj bin a soa gent, a l’ha comandà ‘d tajeje la testa a Nicànore, parèj ëd sò brass ëd drita, e ‘d porteje a Gerusalem. ³¹rivà a la sità, Giuda a l’ha convocà ij sò conassionaj e an fasend buté ij sacerdòt dë 'dnans ëd l’autar, a l’ha mandà a ciamé coj dla Sitadela. ³²A l’han mostraje a tùit ël brass che col bëstëmiador a l’avìa dëstendù contra ‘l templi dl’Onipotent e soa testa na vira aroganta’d paròle. ³³Për lòn a l’han tajaje la lenga ëd col sacrìlegh e peui a l’han campàila a j’osèj a tochetin: sò brass a l’é nopà stait pendù an facia dël santuari tanme arcompensa ‘d soa matarìa. ³⁴Anlora tùit, adressandze al cel, a l’han benedì Nosgnor ëd glòria an disend: “ Ch’a sia benedì col ch’a l’ha guernà so sant templi pur da tute le maunëtterìe!”. ³⁵La testa ‘d Nicànore a l’é staita tacà a la muraja dla Sitadela, përchè tùit a podèisso vëdde ‘l segn manifest ëd l’agiut ëd Dé. ³⁶La comunità a l’ha peui decidù con vot unànime, ëd marché col di an tra coj da nen dësmentiesse, e ch’a fùissa celebrà ‘l tërdes dël mèis ch’a fa dódes, che an lenga aramàica ‘s ciama Adar, ël di anans ëd la festa ‘d Mardoché.

Armarca final dl'autor

³⁷Costissì a son ij fàit ch’a riguardo Nicànore e, da già che da col temp la sità a l’é restà an man dij Giudé, dcò mi i saro ambelessì mia conta. ³⁸Se la composission a l’é staita bon-a e anteressanta, anlora mi i l’hai otnì mè but. Nopà se a l’é staita ‘d pòch cont e pa vàire ‘d valor, e bin, a l’é tut lòn ch’i l’hai podù fé. ³⁹Contut, s’a fà pa bin bèive mach d’eva o mach ëd vin, d’àutra part mës-cé vin con l’eva a peul esse un piasì ch’a podrìa agrejé. Parèj l’art ëd la conta a peul procuré un piasì a col ch’a les o ch’a scota l’euvra. E con ste paròle i saro ambelessì.