Lenga piemontèisa/Gramàtica piemontèisa/Morfologìa/Verb/Verb ausiliar/Verb ausiliar esse
Ël verb "esse"
modifichéPresent | Ampëfét | Passà | Passà lontan | Trapassà | Trapassà lontan | Futur sempi | Futur anterior |
---|---|---|---|---|---|---|---|
mi i son | mi i j'era | mi i son ëstàit | mi i fure | mi i j'era stàit | mi i fure stàit | mi i sarai | mi i sarai stàit |
ti it ses | ti it j'ere | ti it ses ëstàit | ti it fures | ti it j'ere stàit | ti it fures ëstàit | ti it saras | ti it saras stàit |
chiel a l'é | chiel a l'era | chiel a l'é stàit | chiel a fur | chiel a l'era stàit | chiel a fur ëstàit | chiel a sarà | chiel a sarà stàit |
noi i soma | noi i j'ero | noi i soma stàit | noi i furo | noi i j'ero stàit | noi i furo stàit | noi i saroma | noi i saroma stàit |
voi i seve | voi i j'ere | voi i seve stàit | voi i fures | voi i j'ere stàit | voi i fure stàit | voi i sareve | voi i sareve stàit |
lor a son | lor a j'ero | lor a son ëstàit | lor a furo | lor a j'ero stàit | lor a furo stàit | lor a saran | lor a saran stàit |
Present | Ampërfét | Passà | Trapassà |
---|---|---|---|
che mi i sia
che ti it sie che chiel a sia che noi i sio che voi i sie che lor a sio |
che mi i fussa
che ti it fusse che chiel a fussa che noi i fusso che voi i fusse che lor a fusso |
che mi i sia stàit
che ti it sie stàit che chiel a sia stàit che noi i sio stàit che voi i sie stàit che lor a sio stàit |
che mi i fussa stàit
che ti it fusse stàit che chiel a fussa stàit che noi i fusso stàit che voi i fusse stàit che lor a fusso stàit |
Present | Passà |
---|---|
mi i sarìa
ti it sarìe chiel a sarìa noi i sarìo voi i sarìe lor a sarìo |
mi i sarìa stàit
ti it sarìe stàit chiel a sarìa stàit noi i sarìo stàit voi i sarìe stàit lor a sarìo stàit |
Present | Futur |
---|---|
--- | --- |
sìe (esse) | it saras |
ch'a sìa | a sarà |
soma | i saroma |
sìe (esse) | i sareve |
ch'a sìo | a saran |
Anfinì | Partissipi | Gerundi | |||
---|---|---|---|---|---|
Present | Passà | Present | Passà | Present | Passà |
esse | esse stàit | --- | stàit (stàita) | essend (an essend) | essend ëstàit |
I notoma che 'l verb "esse" a deuvra le partìcole eufòniche l' e j' dnans a le vos che a comenso për vocal. La prima partìcola as buta a la tersa përson-a singolar dël present e dl'amperfét (e ij temp compòst da coste vos). La sconda partìcola ant le àutre vos dl'amperfét.
Sòn a càmbia se al verb "esse" a l'é socià la partìcola locativa "i", che a corispond a la partìcola italian-a "ci, vi" (vis-a-dì ij verb italian "esserci, esservi" an sens locativ).
I l'oma vist che, an general, ël locativ as colega dòp ël përnòm verbal con un tratin. Sòn a càpita 'dcò con ël verb "esse", andova però a spariss la partìcola eufònica. Antlora l'italian "io ci sono, tu ci sei, egli c'é, ...." an Piemontèis a dvento : 2mi i-i son, ti it i-i ses (gionta eufònica), chiel a-i é, noi i-i soma, voi i-i seve, lor a-i son. Për l'amperfét i l'oma : "mi i-i era, ti it i-i ere (gionta eufònica), chiel a-i era, noi i-i ero, voi i-i ere, lor a-i ero.. I l'oma già vist la gionta dla "i" eufònica a la sconda përson-a singolar (dòp ël përnòm it).
Për j'àutri temp ël comportament a l'é col ëd tuti ij verb : "Mi i-i sarai ; Ti it i-i sarìe stait ; e via fòrt.
A-i é 'dcò n'àutra particolarità: cand oltra al locativ "i" a-i é 'dcò ël partitiv "na" (italian "ne"), antlora le terse përson-e singolar dël present e dl'amperfét a manten-o la partìcola eufònica, ma a la cambio an " j' ". Foma n'esempi arportand ëdcò la forma italian-a:
lui è = chiel a l'é ; lui c'è = chiel a-i é ; ce n'é = a-i na j'é ; ce ne sono = a-i na son
lui era = chiel a l'era ; lui c'era = chièl a-i era ; ce n'era = a-i na j'era
Vardoma la coniugassion ëd "ess-lo" (italian "esserlo"). I l'oma vist che ant ij temp sempi 'l përnòm "lo" as treuva fra përnòm verbal e vos dël verb. Con ël verb "esse" a-i é quàich complicassion dàita da la presensa dle partìcole eufòniche. I l'oma : "mi i lo son, ti it lo ses chiel a 'l l'é, noi(àutri) i lo soma, voi(àutri) i lo seve, lor(àutri) a lo son". Për l'amperfét i l'avroma : "mi i lo j'era, ti it lo j'ere, chièl a 'l l'era, noi(àutri) i lo j'ero, voi(àutri) i lo j'ere, lor(àutri) a lo j'ero.". Për j'àutri temp a valo le régole generaj.
I l'oma n'àutra situassion particolar con la coniugassion ëd "ess-je" (italian "essergli"). An cost cas la situassion a smija al cas d' "essie" (con locativ), andova la partìcola averbial "i" a ven sostituìa da la partìcola rërnominal "j". Alora i l'avroma (present) : "mi i-j son, ti it i-j ses, (ti it jë ses), chièl a-j é, noi(àutri) i-j soma, voi(àutri) i-j seve, lor(àutri) a-j son". Për l'amperfét i l'avroma : "mi i-j era, ti it i-j ere, (ti it jë ses), chièl a-j era, noi(àutri) i-j ero, voi(àutri) i-j ere, lor(àutri) a-j ero.".
I notoma 'ncora che cand ël partissipi passà a l'é precedù da na consonant, antlora a gionta na "ë..." prostética: "ti it ses ëstàit".
N'ùltima còsa:
- esserlo = ess-lo
- essergli = essje
- esserci = essie
- essersi = ess-se
- essersene = ess-s-ne
- esserselo = ess-s-lo
e via fòrt
La prima përson-a singolar dël futur a peul esse "mi i sarai" opura "mi i sareu" (che a l'é sempe giust piemontèis)
Ël gerundi present a l'ha doe forme : "essend" e 'dcò "an essend", e parèj ëdcò 'l passà : "essend ëstàit" e 'dcò "an essend ëstàit". Natural che 'l partissipi passà a l'ha un géner e un nùmer. Pr'esempi :"voiautre (voi) i seve stàite", e via fòrt.