Lenga piemontèisa/Gramàtica piemontèisa/Morfologìa/Verb/Verb ausiliar/Verb ausiliar esse

Artorn

Ël verb "esse"

modifiché
Meud indicativ
Present Ampëfét Passà Passà lontan Trapassà Trapassà lontan Futur sempi Futur anterior
mi i son mi i j'era mi i son ëstàit mi i fure mi i j'era stàit mi i fure stàit mi i sarai mi i sarai stàit
ti it ses ti it j'ere ti it ses ëstàit ti it fures ti it j'ere stàit ti it fures ëstàit ti it saras ti it saras stàit
chiel a l'é chiel a l'era chiel a l'é stàit chiel a fur chiel a l'era stàit chiel a fur ëstàit chiel a sarà chiel a sarà stàit
noi i soma noi i j'ero noi i soma stàit noi i furo noi i j'ero stàit noi i furo stàit noi i saroma noi i saroma stàit
voi i seve voi i j'ere voi i seve stàit voi i fures voi i j'ere stàit voi i fure stàit voi i sareve voi i sareve stàit
lor a son lor a j'ero lor a son ëstàit lor a furo lor a j'ero stàit lor a furo stàit lor a saran lor a saran stàit

Meud congiuntiv
Present Ampërfét Passà Trapassà
che mi i sia

che ti it sie

che chiel a sia

che noi i sio

che voi i sie

che lor a sio

che mi i fussa

che ti it fusse

che chiel a fussa

che noi i fusso

che voi i fusse

che lor a fusso

che mi i sia stàit

che ti it sie stàit

che chiel a sia stàit

che noi i sio stàit

che voi i sie stàit

che lor a sio stàit

che mi i fussa stàit

che ti it fusse stàit

che chiel a fussa stàit

che noi i fusso stàit

che voi i fusse stàit

che lor a fusso stàit


Meud condissional
Present Passà
mi i sarìa

ti it sarìe

chiel a sarìa

noi i sarìo

voi i sarìe

lor a sarìo

mi i sarìa stàit

ti it sarìe stàit

chiel a sarìa stàit

noi i sarìo stàit

voi i sarìe stàit

lor a sarìo stàit


Meud imperativ
Present Futur
--- ---
sìe (esse) it saras
ch'a sìa a sarà
soma i saroma
sìe (esse) i sareve
ch'a sìo a saran

Meud ampërsonaj
Anfinì Partissipi Gerundi
Present Passà Present Passà Present Passà
esse esse stàit --- stàit (stàita) essend (an essend) essend ëstàit

I notoma che 'l verb "esse" a deuvra le partìcole eufòniche l' e j' dnans a le vos che a comenso për vocal. La prima partìcola as buta a la tersa përson-a singolar dël present e dl'amperfét (e ij temp compòst da coste vos). La sconda partìcola ant le àutre vos dl'amperfét.

Sòn a càmbia se al verb "esse" a l'é socià la partìcola locativa "i", che a corispond a la partìcola italian-a "ci, vi" (vis-a-dì ij verb italian "esserci, esservi" an sens locativ).

I l'oma vist che, an general, ël locativ as colega dòp ël përnòm verbal con un tratin. Sòn a càpita 'dcò con ël verb "esse", andova però a spariss la partìcola eufònica. Antlora l'italian "io ci sono, tu ci sei, egli c'é, ...." an Piemontèis a dvento : 2mi i-i son, ti it i-i ses (gionta eufònica), chiel a-i é, noi i-i soma, voi i-i seve, lor a-i son. Për l'amperfét i l'oma : "mi i-i era, ti it i-i ere (gionta eufònica), chiel a-i era, noi i-i ero, voi i-i ere, lor a-i ero.. I l'oma già vist la gionta dla "i" eufònica a la sconda përson-a singolar (dòp ël përnòm it).

Për j'àutri temp ël comportament a l'é col ëd tuti ij verb : "Mi i-i sarai ; Ti it i-i sarìe stait ; e via fòrt.

A-i é 'dcò n'àutra particolarità: cand oltra al locativ "i" a-i é 'dcò ël partitiv "na" (italian "ne"), antlora le terse përson-e singolar dël present e dl'amperfét a manten-o la partìcola eufònica, ma a la cambio an " j' ". Foma n'esempi arportand ëdcò la forma italian-a:

lui è = chiel a l'é ; lui c'è = chiel a-i é ; ce n'é = a-i na j'é ; ce ne sono = a-i na son

lui era = chiel a l'era ; lui c'era = chièl a-i era ; ce n'era = a-i na j'era

Vardoma la coniugassion ëd "ess-lo" (italian "esserlo"). I l'oma vist che ant ij temp sempi 'l përnòm "lo" as treuva fra përnòm verbal e vos dël verb. Con ël verb "esse" a-i é quàich complicassion dàita da la presensa dle partìcole eufòniche. I l'oma : "mi i lo son, ti it lo ses chiel a 'l l'é, noi(àutri) i lo soma, voi(àutri) i lo seve, lor(àutri) a lo son". Për l'amperfét i l'avroma : "mi i lo j'era, ti it lo j'ere, chièl a 'l l'era, noi(àutri) i lo j'ero, voi(àutri) i lo j'ere, lor(àutri) a lo j'ero.". Për j'àutri temp a valo le régole generaj.

I l'oma n'àutra situassion particolar con la coniugassion ëd "ess-je" (italian "essergli"). An cost cas la situassion a smija al cas d' "essie" (con locativ), andova la partìcola averbial "i" a ven sostituìa da la partìcola rërnominal "j". Alora i l'avroma (present) : "mi i-j son, ti it i-j ses, (ti it jë ses), chièl a-j é, noi(àutri) i-j soma, voi(àutri) i-j seve, lor(àutri) a-j son". Për l'amperfét i l'avroma : "mi i-j era, ti it i-j ere, (ti it jë ses), chièl a-j era, noi(àutri) i-j ero, voi(àutri) i-j ere, lor(àutri) a-j ero.".

I notoma 'ncora che cand ël partissipi passà a l'é precedù da na consonant, antlora a gionta na "ë..." prostética: "ti it ses ëstàit".

N'ùltima còsa:

  • esserlo = ess-lo
  • essergli = essje
  • esserci = essie
  • essersi = ess-se
  • essersene = ess-s-ne
  • esserselo = ess-s-lo

e via fòrt

La prima përson-a singolar dël futur a peul esse "mi i sarai" opura "mi i sareu" (che a l'é sempe giust piemontèis)

Ël gerundi present a l'ha doe forme : "essend" e 'dcò "an essend", e parèj ëdcò 'l passà : "essend ëstàit" e 'dcò "an essend ëstàit". Natural che 'l partissipi passà a l'ha un géner e un nùmer. Pr'esempi :"voiautre (voi) i seve stàite", e via fòrt.