Tavo Burat/Muntzer e Dossin

Artorn

Muntzer e Dossin (Le bon-e rason dj’erètich)

Ëd Tavo Burat, da ALP, n. 24, aost 1992

An cost numer ch'a dà apontament për le feste dossinian-e ch'as faran saba 12 e dumìnica 13 de stèmber ch'a ven a në smìja giust arcordé 'n gran arfomador che 'd Dossin a l'ha pijà l'ardità: Tomà Müntzer. As sa nen ëd precis quand ch'a l'é nà, a Stolberg (Almagna) da pare artisan cordé e da mare campagnin-a: ma j'agn a son coj ch'a van dal 1488 al 1493, e donca i soma ’ncor ant ël bon për arcordé ij 500 ani.

Laureà an teologìa, dissèpol ëd Luter, dël 1520 a Zwinckau, doa a l'era Pastor, a s'unis a ’n moviment guidà da n'artisan tessior ch'a s'arciama ai moviment ëspirtuaj dël miladoi e milatresent (franch coma j'Apostòlich ëd Segalel e Dossin, e ij "fréj dël Liber Ëspirit"), contra ij potent ëd la sità guidà da 'n Pastor luteran; dël 1521 la pòvra gent ëd bele là a s'arvira, Müntzer a l'é acusà d'avéj cissà la solevassion popolar e a-j toca scapé a Praga, d'anté a crija sò "Manifest". Dël 1523, Pastor a Allstad a pùblica ij liber ch'a marco soa rusa con Luter che a lo acusa d'avèj cissà n'àutra arvira, an cola sità, ant ël 1524.

Saraje soa stamparìa, Müntzer a va a Mühlhausen doa a anandia na lìbera comun-a democràtica ch'a ven crasà da la reassion. A scapa a Norimberga, doa a pùblica doi àutri scrit: un a coment dl'evangeli 'd Luca (ël “Magnificat”: "Nosgnor tut potent a l'ha campà giù dai cadregon dël podèj ij prepotent, alvand sù ij pì povròm; a l’ha dàit bondansa 'd bin a-coj ch’a n'avìo da manca, e a l'ha mandà via jë sgnor a man veuide...") e l'àutr an rispòsta à Luter. A passa l'invern a dé na man ai campagnin arvirà, tra la Svevia, la Svìssera e la Foresta Neira.

Dël 1525 a torna a Mülhausen, ancor arvirà: Luter a cissa ij Prinsi a fonghé soe spa fin-a ant la vardia, ant la pansa dij paisan cagnin. Ël 10 ëd magg a Frankenhausen 8 mila campagnin a dan bataja a l’armada dij Prinsi, ma a son ësgnacà, un masel afros: 5 mila paisan fàit a tòch.

A Müntzer, fàit përzoné, dòp la tortura ij Prinsi, a-j tajëran la testa (25 ëd magg 1525). Luter a dis: "I son tant content ëd la fin ëd Tomà Müntzer, ch'a l'era ël diavo an person-a. A l'é tan'me che ij campagin arvirà i l'aveissa massaje mi, përchè i l'hai cmandà 'd feje fòra; tut sò sangh donca a dev colé su mè còl".

Coma për Dossin, l'arcòrd ëd Müntzer a l'é gropà a n'ideja 'd violensa, contraria a l'Evangeli ch'a l'è messagi 'd pas. Ma lolì a l'é pa giust! Tan'me Dossin ch'a l'avìa mai pensà a dé bataja, e ch'a l'avìa già avù brusà tre sò dissèpoj (doe fomne e n'òmo), sensa difendse, e mach an Valsèsia a s'é mës-ciasse ansema ai montagnin arvirà contra ij Vesco-feudatari; parèj an Müntzer an prinsipi a-i é nen ëd violensa.

Quand che 'l moment a ven për fé la sernia: o da la part ëd la gusaja, o da la part dij Prinsi, chiel as buta ansemà ai povròm, convint che la volontà 'd Nosgnor a giuterà ij bon contra ij gram. An Valsèisa ij montagnin a s'ero arvirà prima che Dossin e ij sòj a rivèisso lassù; an Turingia, a l'é Müntzer ch'as buta con ij paisan e nen el contrari.

An efet, a-i é nen mach n'Arforma sitadin-a, e religiosa dij prèive e frà cacam; ma a-i é 'dcò n'Arforma popolar, paisan-a, anreisà ant l'ideja dël pais, ch'a l'è comunità d'om e fomne lìber e uguaj.

Ij campagnin a ciamo che la Cesa 'd Nosgnor a torna esse "comunitaria" tan'me 'n vilagi; e 'l prèive s'a l'é servidor dël Podèj, a l'é nen degn ëd dé la Comunion, franch com ch'a rivrà ant la sconda mità dël sécol XIX an Italia, con ël ghignon popolar contra ij prèive; e con el "Crist sossialista" che an frà Dossin a l'ha sò apòstol.... L'òm, për trovesse con Nosgnor, a venta ch'a sia nen ësciav d'àutri padron; jë Sgnor ch'a chërdo d'avèj un podèj dzora j'omni a son lor ij fieuj dël dimòni, përchè Giusù a l’é ’l sol “Signor”, e gnun a peul comandé l'òm ch'a dev resté sensa padron. A venta, antlora, liberé 'l Cristian da tute le paure, e da tut podèj sivil e religios, përchè Nosgnor a l'é 'l liberador. A venta s-ciapé la caden-a dël "dirit ëd signorìa", për buté, a so post, ël "dirit ëd la comunità d'òmo lìber". J'ësgnor a pretendo d'esse padron dij pess, dj'osej 'd l'aria, dj'erbo sla tèra. Coj ch'a contesto sòn, e ch'a dijo che tuta la creassion a l'è dàita da Nosgnor a tuta la comunità, as sento campé adòss el comandament ëd "nen robé". Ma costa a l'é la moral dij làder, dij rapinator.... "Chi a dis" a l'é mè "roba lò che Nosgnor a l'ha dàit a tuti...”.

Che ant la lession ëd Müntzer a-i fussa nen ëd violensa, a l'è dimostrà dai sò dissépoj, j'Anabatista, che da Hütter a Menno Simon a son ëstàit ij pì grand magìster ëd la pas parèj, tan'me ant ël 1917 ël monument a Dossin, sël Massaro, a l'é dventà leu 'd pelerinagi sivil për coj ch'a ciamavo la fin ëd la guèra; e tan'me ancheuj, për noi Dossinian, ël volej sté da la part ëd coj ch'a patisso l'ingiustissia, dij crasà (parèj dij pej-rosse e dj'indios, dal 1492, da l'ann che Müntzer a l'é nà!), as pania con l'ideal ëd la nen violensa e dla pas. Për lò, an pias arcordé Tomà Müntzer com a lo vèd ël pitor G. de Micheli: nen con la spa, ma con la fluta bërgera.