La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 24
La Fija dël Rè dj'Arfaj modifiché
Cap. XXIV - Lurulu a conta dla Tèra e dle costume dj'òmo modifiché
Ël sërvan a l'ha trovà Orion drinta a sò castel e a l'ha esponuje sò pian. A fela curta, ël proget a l'era d'avèj pì tanti cap-cassa për la muda, da già che un sol a l'era nen sempe an cas a goerné minca can ch'a së slontanèissa nen cand ch'a 'ndasìo al finage dl'ambrun, un pòst arzigos anté che mach dontrè méter pì 'n là a-i era 'd leu che 'n can, bele ch'a fussa stàit bon a torné 'ndaré, 'ma ch'a fan da sèira ij can ëspërdù, a sarìa ruvà a ca strach mòrt e tut anflà dal tant temp ch'a l'era passaje e che 'mbelelà a corëspondrìa a na vira 'd na mesora. Minca can, a l'ha dit Lurulu, a dovrìa avèj sò sërvan ch'a lo mèn-a, ch'a cora con chiel cand ch'a va a cassa e ch'a lo ciadla cora ch'a torna a ca sgusios e coatà 'd pàuta. Orion a l'avìa antendù dun-a 'l gròss avantage d'avèj minca can goernà da na vardia svicia parèj, bele che citorin-a, e a l'ha dije a Lurulu d'andé a sërché ij sërvan. Parèj, damentre che ij can a durmìo mugià an sj'ass, mas-cc e fumele separà drinta a sò cënnil, ël sërvan, con ël visage virà a vardé 'l Pais ëd j'Arfaj, a corìa 'ma na fusëtta 'n sij camp ant lë scalabrum ch'a spetava tërmolant ël ciàir ëd la lun-a vzin-a a seurte.
A l'é passà arand a na cassin-a bianca con na cita fnestra ch'a vardava 'nvers chiel e ch'a campava fòra na lus giàuna brilianta ancurnisà da na muraja con na noansa bleuva spalia ch'a jë vnisìa da la lun-a. Doi can a l'han baulaje 'ncontra e a son frandasse fòra për deje dapress. Ël sërvan a l'avrìa giuvaje 'd torn e faje le svergne n'àutr di qualsëssìa, ma ore soa ment a l'era tuta adressà a soa mission, e parèj a l'ha nen daje da ment pì tant che lòn ch'a l'avrìa fàit con loràit na bës-cia 'd bora 'd cardon longh d'un di 'd vent dë stèmber, e a l'ha seguità a strabaussé an sl'erba fin-a a la mira che ij can, ch'a jë stasìo apress, a l'é lassass-je leugn leugn andaré e strach 'ma tut.
Vàire temp ëdnans che le stèile as fèisso pì spalie përchè dël ciàir ëd la primalba, Lurulu a l'é ruvà a la bariera ch'a spartiss nòsti camp da le tère ch'a fan për ca a coj coma chiel e, an sautand anans fòra dla neuit ëd la Tèra e bin àut travers la bariera dl'ambrun, a l'é ruvà 'n sle quatr piòte su soa tèra natal ant ël di sensa temp dël Pais ëd j'Arfaj. Ant la blëssa frapanta 'd col'aria spëssa ch'a l'é pì brilianta che nòsti lagh a l'alvé dël sol e ch'a fà smijé spali tùit nòsti color, a l'é frandasse anans possà dal maitass dë smaravijé tùit ij sò amis con le neuve ch'a l'avìa. A l'é ruvà ant le bruere dij sërvan anté che lor a vivìo drinta a soe ca dròle e a l'ha fàit jë sgarij che ij sërvan a deuvro për ciamé soa gent, e peui a l'é ruvà ant la foresta anté che ij sërvan a stan ëd ca drinta a 'd paros d'erbo badiaj, da già ch'a-i é ij sërvan ëd la foresta e coj ëd le bruere, e le doe tribù a son amìe antra 'd lor. Ambelelà a l'ha torna fàit jë sgarij ch'a son l'arciam dij sërvan. A l'é staje dun-a 'n ciusié 'd fior dal creus dël bòsch, tant 'ma se tùit quatr ij vent a bufèisso; ël sursoris a l'é fasse viaman pì fòrt e peui ij sërvan a son fasse vèje e a son astasse për tèra un apress a l'àutr davzin a Lurulu. La vërzonor a l'é fasse ancó pì fòrta, an dësrangianda la pas ëd tut ël bòsch, e a l'é surtije fòra ij sërvan brun ch'a son astasse dcò lor dantorn a Lurulu. A vnisìo da 'nt ij bion ëd j'erbo e da 'd combaj satì 'd flèis an fasenda le stiribàcole, e da daleugn ant le bruere da cole ca dròle, àute e sutile ch'a-j dijo "gomak" ant ël Pais ëd j'Arfaj e ch'a-i é pa 'n nòm ch'a-j corëspond belessì an sla Tèra: ëd ca fàite d'un material parij ëd na tèila, rangià 'ma na tenda an s'un passon. A l'han fàit consistòri dantorn a chiel ant ël ciàir minciant ma bërlusent ch'a passava trames a le bronde dj'erbo anmascà, dont ij bion ëslansà a son bin pì àut che nòsti pin ij pì gròss, e ch'a splendrìa an sle ponze* 'd càctos che nojàit is figuroma gnanca. Na vira che la furfa brun-a dij sërvan a l'é samblasse tuta 'mbelelà, fin-a a la mira ch'a smijava che 'n sël teren ëd la foresta a fussa ruvaje a l'improvista l'otonn an lordianda fòra dle tère cognossùe ant ël Pais ëd j'Arfaj, e cand che tut ël trafen a l'é chità e 'l silensi a l'é fasse torna grev, 'ma ch'a l'era stàit ëdnans për un temp ëstralongh, Lurulu a l'ha 'ncaminà a parleje e a conteje dë stòrie dël temp.
Dë stòrie parije a l'avìo pa mai ëscotaje ant ël Pais ëd j'Arfaj. A-i era pro 'd sërvan ch'a j'ero già fasse na vira ant le tère cognossùe e ch'a j'ero tornà 'ndaré tùit ësmaravijà, contut Lurulu, essend andàit a Erl, a l'avìa vivù an mes a j'òmo, e 'l temp, a l'ha dije ai sërvan, a bogiava ant la vilòtola bin pì lest che lòn ch'a bogèissa trames a l'erba dij camp ëd la Tèra. A l'ha contaje 'd coma ch'a bogiava la lus, a l'ha parlaje dj'ombre, ëd coma che l'aria a fussa trasparenta, lusenta e spalia. A l'ha contaje che, për un pòch a l'ancamin, la lus an sla Tèra a chërsìa fin a esse tant 'ma ant ël Pais ëd j'Arfaj bele che pì dlicà, e ij color a pijavo a mostresse, ma giusta dël moment che un a pensava a ca, la lus a vantava via e ij color a dësparìo. A l'ha parlaje dle stèile. A l'ha contaje dle vache, dle crave e dla lun-a, tre creadure con ij còrn che chiel a trovava dròle. A l'avìa dëscurvì pì dë smaravije an sla Tèra che lòn che nojàit i riesso a arcordé, bele che dcò a noi a l'é pro vnuje ch'i l'oma vëggù sé ròbe-sì na prima vira, vàire temp andaré. Da già ch'a l'era stàit frapà parèj da le costume dle tère cognossùe, a l'é stàit bon a conteje d'un përfond ëd ròbe ch'a l'han sesì l'atension dij sërvan chërios an ëtnisendje ciuto e astà frem për tèra lì ant la foresta, pròpi tant 'ma s'a fusso 'd feuje scure che d'otóber ël gèil a l'hèissa grinfà. A l'han ëscotà parlé 'd siminèje e 'd carton për la prima vira, con un frisson a l'han sentù dì 'd mulin a vent. A l'han ëscotà anciarmà dle costume dj'òmo e, mincatant, coma cand che Lurulu a l'ha contà dij caplin, a l'é spantiasse 'nt la foresta n'onda 'd cit ës-cionf ëd grign.
Peui a l'ha dije ch'a l'avrìo dovù dabon vèje ij caplin, ij vèir e ij cënnij, e vardé travers le fnestre për amprende 'ma ch'a l'é fàit un mulin a vent; e la chëriosità a l'é chërsùa 'nt la foresta trames ai sërvan, convnù che soa rassa a l'avìa motobin gròssa l'anvìa 'd cognòsse. E Lurulu a l'ha pa chitala lì an taulanda mach an sla chëriosità për porteje fòra dël Pais ëd j'Arfaj e mneje ant le tère cognossùe, ma a l'ha faje l'anghicio dcò con n'àutra emossion, da già ch'a l'ha contaje djë lioncòrn auté, vaitos, meprisant e splendrient ch'a bëstando a ciaciaré ai sërvan pa 'd pì che 'l cabial, cand ch'as bora a na tampa, as pija 'l fastudi 'd parlé ai babi. Tùit loràit a cognossìo bin j'arfugi djë lioncòrn e, a l'ha dije Lurulu, a l'avrìo dovù beiché con atension soe costume e peui conté tut sòn a j'òmo, e apress a l'avrìo avù da deje la cassa a jë lioncòrn an companìa 'd gnente men che ij can. E bin, për pòch ch'a cognossèisso ij can, la pàu për sé bestie, com i l'hai già dit, a l'é bin general antra le creadure ch'a coro, e lor a son butasse a grigné 'd gust a figuresse 'd dé la cassa a jë lioncòrn con ij can. An sa manera Lurulu a sërcava 'd tireje 'nvers la Tèra për pica e për chëriosità, e a savìa d'esse an camin a riess-je, e as la rijìa dcò bonasi sota ij barbis, përchè che trames ai sërvan gnun a l'ha na nòmina pì àuta che chi ch'a sia bon a smaravijé j'àutri o bele mach a mostreje cheicòs ëd dròlo o chi ch'a riessa a giuvé 'n torn o a lassé un antërdoà con un fé facessios. Lurulu a l'avìa da mostreje la Tèra, dont le costume a jë smijavo, a chi ch'a l'era bon a giudiché, tant angagiante e baravantan-e da esse franch lòn che n'osservator chërios a pudìa susté.
A sa mira a l'é sautaje su 'n sërvan grisonant ch'a l'avìa dëstravërsà tròp soens ël finage dl'ambrun con la Tèra për vaité le costume dj'òmo e che, an vardanda për tròp ampéss, ël temp a l'avìa falo vnì gris. "I dovrìi-ne andeje," a l'ha dit, "an chitand ij bòsch che nòsta gent a cognòss e le costume agreàbij dël Pais ëd j'Arfaj, për vèje 'd ròbe neuve e esse grinfà via dal temp?" A l'é staje 'n ciusié antra ij sërvan, ch'a l'é spantiasse për la foresta e peui a l'é smortasse daleugn, tant 'ma a-i ven da nojàit con ël brujì dij givo ch'a torno a ca. "É-lo pa ancheuj àora 'mbelessì?" a l'ha ciamaje. "E bin, contut che 'mbelelà a lo ciamo dcò ancheuj, gnun a sà pa lòn ch'a sia: s'it vas andaré travers ël finage për vardelo torna, a l'é già vantà via. Ël temp a 'nfuria 'nsilà, coma ij can ch'a dëstraverso nòsta finansa an baulanda sbaruvà e anrabià e sustanda mach ëd torné a soa ca." "A l'é franch parèj për dabon," a l'han dit ij sërvan, bele ch'a na savèisso pa nèn, ma col-lì a l'era 'n sërvan dont la paròla a l'avìa 'n pèis gròss ant la foresta. "Tenomse s-ciass l'ancheuj," a l'ha dit ël sërvan amportant, "fin a tant ch'i 'l l'oma e fomse nen tiré anté ch'a fà tròp belfé a perdlo, da già che minca na vira che j'òmo a lo perdo, ij sò cavèj as fan pì bianch, ël còrp a ven pì fiach e ij sò visage pì arnos, e a son viaman pì vzin al doman." A l'ha parlà con tant ëd seriosità e solenità cand ch'a l'ha përnonsià la paròla "doman" che ij sërvan brun a son ëstane sbaruvà. "Lòn ch'a-i ven-la doman?" a l'ha ciamaje un ëd lor. "A meuiro," a l'ha dije 'l sërvan grisonant. "E j'àutri a svòro ant la tèra e a-j buto andrinta, com i l'hai vëgguje fé, e peui a van an Paradis, com i l'hai sentuje conté." E 'n frisson a l'é spantiasse antra ij sërvan për tuta la foresta.
Lurulu a l'era stass-ne astà con la flin-a ch'a-j montava a scoté 'l sërvan amportant parlé mal ëd la Tèra, anté ch'a l'avrìa vorsù che lor a 'ndèisso, e anlora për tant ësmaravijeje con le drolarìe dle tère cognossùe, a l'é determinasse a parlé an dësfèisa dël Paradis. "Ël Paradis a l'é 'n leu peui mach bel," a l'é sautà su con ìmpit, bele ch'a na savèissa pa vàire. "A-i é tùit ij beat ambelelà," a l'ha replicà 'l sërvan grisonant, "e a l'é satì d'àngej. Lòn ch'a 'ndarìi-lo a feje 'n sërvan ansilà? J'àngej a lo angrinfarìo, convnù che an sla Tèra a dijo che j'àngej a l'han tùit j'ale; a lo angrinfarìo, a lo s-cianconrìo e a lo pijrìo a sgiaflon." Tùit ij sërvan ëd la foresta a l'avìo le lerme an broa. "A fà pa tant belfé a ciapene," a l'ha rëspondù Lurulu. "Lor a l'han j'ale," a l'ha dit ël sërvan grisonant.
Tùit a j'ero agrevà e a socrolavo la testa, sicoma ch'a cognossìo la lestëssa dj'ale. J'osej dël Pais ëd j'Arfaj pì che àutr a s'aussavo ant l'aria spëssa e a armiravo sensa fin la blëssa strasordinaria dla tèra ch'a jë smonìa mangiativa e 'n ni, e dont a na cantavo dcò mincatant; ma ij sërvan ch'as dësmoravo arlongh dël finage, an ghiciand ant le tère cognossùe, a l'avìo vëggù j'osej ëd la Tèra slansesse e tombé giù drit, e a j'ero smaravijasse a vëggh-je tant 'ma nojàit i së smaravijoma dëdnans a 'd ròbe dzornaturaj, e a savìo che se cole ale-lì a l'hèisso daje dapress a l'avrìo avù bin malfé a scapeje. "Aidé!" a l'han dit fòrt ij sërvan. Ël sërvan grisonant a l'ha pì nen parlà, e d'àutra part a n'avìa pa pì da manca, convnù che la foresta a l'era satìa dla malpron ëd tùit loràit ch'a pensavo al Paradis e a l'avìo tëmma 'd dovèj andeje da lì nen vàire s'a fusso asarasse a vive 'n sla Tèra. Lurulu a l'ha pa pì arbëccalo. A l'era pa pì 'l temp ëd costioné, da già che ij sërvan a j'ero tròp nèch për feje rasoné. Parèj a l'ha 'ncaminà a parleje con n'aria seriosa 'd ròbe amportante, an përnonsianda con gravità 'd paròle da savan. A venta savèj che gnente a argiojiss pì tant ij sërvan che 'n fé da përson-a seriosa e studià: a séguito a grigné për d'ore a vèje un ch'as pòrta con riverensa e gravità. Parèj a l'ha torna virà l'imor ëd lor anvers la legerëssa ch'a l'era sò natural. E apress d'avèj fàit sòn, a l'é tornà parleje dla Tèra an contandje dë stòrie dròle an sle costume dj'òmo.
I l'hai pì car nen ëscrive lòn che Lurulu a disìa dj'òmo, për por ëd fé tramblé 'l bon concet che 'l mè letor a l'ha 'd chiel midem, e adonch deje dësgust a chiel o chila che mi i veuj mach amusé; contut, tuta la foresta a 'rsonava 'd grign. Ël sërvan grisonant a l'era pì nen bon a dì gnente për buté 'l fren a la chëriosità ch'a chërsìa an cola furfa 'd vèje chi ch'a l'era ch'a vivìa ant le ca e a l'avìa 'n caplin ansim a la testa e la torëtta dël fornel ancó pì 'n su, e a ciaciarava con ij can e pa con ij crin, e dont la seriosità a l'era pì dròla che tut lòn che ij sërvan a pudèisso mai fé. A tùit ij sërvan a l'era sautaje 'l vërtigò d'andé dlongh an sla Tèra a vèje crin, carton, mulin a vent e grigné dapress a j'òmo. Lurulu, ch'a l'avìa daje paròla a Orion dë mneje na vinten-a 'd sërvan, a l'ha avù sò dafé a tnì tuta la furfa scura da vnije dapress, tant ampressa a cangia l'imor e l'avis dij sërvan: s'a l'hèissa lassaje fé a tùit lòn ch'a vorìo, a sarìa pì nen ëstaje 'n sërvan ant ël Pais ëd j'Arfaj, convnù che fin-a 'l sërvan grisonant a l'avìa cangià idèja ansem a j'àutri. A l'ha sërnune sinquanta e a l'ha faje stra 'nvers ël finage arzigos con la Tèra. Parèj a son frandasse tùit fòra da 'nt la sombrura dla foresta, tant 'ma 'n turbij ëd feuje sëcche 'd rol ch'a sghijo via possà dal vent basativ dij di ij pì frèid ëd novèmber.