La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 07
La Fija dël Rè dj'Arfaj modifiché
Cap. VII - A-i ruva 'l sërvan modifiché
Cand che 'l sërvan a l'é ruvà al finage dl'ambrun, a l'é sautaje lest a travers; tutun a l'é bogiasse con gròssa prudensa cora ch'a l'é surtì fòra ant le tère cognossùe, sicoma ch'a l'avìa por dij can. An glissanda fòra cacc da 'nt la lus ëspëssa dl'ambrun, a l'é ruvà an nòste tère tant an ponta 'd pé che gnun euj a l'avrìa pa s-ciairalo gavà ch'a fussa già stàit an camin a beiché pròpi anté che chiel a l'é sautà fòra. Ambelelà 'l sërvan a l'é fërmasse marlëstin an vardand a drita e a mancin-a e, s-ciairanda pa 'd can, a l'é slontanasse da la bariera dl'ambrun. Cost sërvan a l'era pa mai ëstaje ant le tère cognossùe, e contut a savìa bin ch'a duvìa schivié ij can, da già che la por për ij can a l'é tant ancreusa e spantià trames a tute le creadure pì basse che l'Òm, ch'a smijava ch'a fussa fin-a passà dëdlà 'd nòsti finage e ch'a fussa stàita antërsentùa dcò ant ël Pais ëd j'Arfaj. Antlora ant le tère cognossùe a l'era 'l mèis ëd maj, e ij boton d'òr as dëstendìo a vista d'euj dëdnans al sërvan, un mar ëd giàun bodrigà al maròn dij but ëd la bàucia nuvissa. A vèje 'l foson ëd boton d'òr ch'a-i era 'mbelelì, la richisia dla Tèra a l'ha smaravijalo. E parèj a l'ha pijà dlongh a marcé trames a cole fior an maciandse tute le gambe. A l'era pa 'ncó slontanasse vàire dal Pais ëd j'Arfaj, ch'a l'é ancontrasse ant na levr, astà pasiosa an s'un giass d'erba, anté ch'a l'avìa l'antendiment ëd passé 'l temp a beiché lòn ch'a-i ancapitava. Cand che la levr a l'ha s-ciairà 'l sërvan, a l'é stass-ne astà sensa bogé e sensa gnun-e espression ant j'euj, e a l'ha fàit gnente, da pensé an fòra. Cora che 'l sërvan a l'ha vëggù la levr, a l'é arambass-je, a l'é cogiass-je dëdnans trames ai boton d'òr e a l'ha ciamaje coma ch'a pudèissa ruvé ai leu anté ch'a-i vivìa la gent. Contut, la levr a l'ha seguità a pensé fonz. "Creadura dë sti camp," a l'ha ciamaje torna 'l sërvan, "anté ch'a son-ne le tan-e dj'òmo?" La levr a l'é aussasse e a l'é arambasse al sërvan, ch'a l'ha trovala franch dròla, sicoma che a marcé a l'avìa pa 'l bel deuit ch'a fasìa vèje cand ch'a corìa o a fasìa le stiribàcole, e a l'era pì bassa dëdnans che da daré. Chila a l'ha butà sò nas sël moro dël sërvan, an bogianda malsoà ij sò barbis con ëd moviment nervos e subitani. "Disme coma ch'i-i ruvo," a l'ha dije 'l sërvan. Cand che la levr a l'ha comprendù che 'l sërvan a l'avìa pa n'odor ch'a memorièissa ij can, a l'ha daje la contenta al sërvan për ch'a l'anteroghèissa. Contut a comprendìa pa la lenga dël Pais ëd j'Arfaj, e parèj a l'é torna butasse asia e pasia e a l'é fongasse ant ij sò pensé, damentre che 'l sërvan a dëscorìa. A la finitiva, ël sërvan a l'é stofiasse 'd nen arsèive na rëspòsta, parèj a l'ha fàit un sàut an brajanda: "Can!" e a l'ha chità la levr corenda via 'd bon-imor sij boton d'òr e pijanda na diression macassìa, basta ch'a mnèissa leugn dal Pais ëd j'Arfaj. E bele che la levr a fussa pa vàire bon-a a comprende la lenga dj'arfaj, tutun a l'era staje tant ìmpit ant la vos dël sërvan cand ch'a l'avìa crijà "Can", che na sòrt d'afann a l'é glissasse drinta ai sò pensé, parèj che a l'ha chità sò giass d'erba da lì nen vàire e a l'é sautrignà via për ij pra con un bèich meprisant anvers ël sërvan. Comsissìa, a 'ndasìa pa vàire lesta, corenda pì che àutr su tre piòte, con un-a dle piòte daré sempe bin pronta a sbassesse s'a fussa peui ëstaje 'd can për dabon. Marlàit apress a l'é fërmasse e a l'é astasse an drissanda j'orije, a l'ha vardà travers ij boton d'òr e a l'é torna fongasse ant ij sò pensé. Dnans che la levr a l'hèissa chità 'd pensé ancreus an sle paròle dël sërvan, chiel-sì a l'era già leugn fòra dle viste e chila a l'avìa dësmentià lòn ch'a l'avìa dit. Bin tòst a l'ha s-ciairà ij fronton ëd na cassin-a ch'a s'alvavo dëdlà 'd na cioenda. A smijava ch'a lo beichèisso con ij sò fnestrin pì àut, sota ij cop ross. "La tan-a 'd n'òm," a l'ha dit ël sërvan. Contut, sò natural àlfich a smijava dije ch'a l'era pa 'mbelelì che la Prinsëssa Lirazel a l'era andàita. Bele parèj, a l'é arambasse a la cassin-a e a l'ha comensà a beiché la polaja. Ma giusta an col moment, un can a l'ha docialo. A l'era 'n can ch'a l'avìa mai vëggù 'n sërvan ëdnans; a l'ha fàit n'uch dë smaravija e 'd fot e peui, an ëtnisenda tut lòn ch'a-j vansava 'd sò fià për la cassa, a l'é partì a la giarada për deje apress al sërvan.
Ël sërvan a l'ha pijà dlongh a core an sautanda travers ij boton d'òr, tant 'ma s'a l'hèissa amprumà soa lestëssa da le róndole e a corèissa an sl'aria. Na lestëssa parija a l'era na ròba neuva a rèis* për ël can, e anlora, ciuto e con la boca duverta, a l'é butasse a core dapress al sërvan arlongh ëd na larga ligna gombùa cinandse 'nvers ël drinta, damentre che 'l vent, tant 'ma na corent ondojanta, a-j fronzìa ij pluch dal nas fin-a a la coa. An sa manera 'l can a fasìa fiusa d'esse bon a grinfé 'l sërvan ch'a corìa dëdsà e dëdlà. Ma a noneus. Ant un nèn, ël can a l'é stàit lassà andaré: ël sërvan a s'amusava a trimé anans lest an sle coron-e dij boton d'òr e a fiajìa an travondend ëd bocà longhe e frësche 'd col'aria përfumà 'd fior. A l'ha pì nen pensaje al can, contut a l'ha seguità a sautërlé an volanda, coma ch'a l'avìa 'ncaminà a fé da peui che la bestia a l'avìa daje dapress, përchè dël piasì ch'a-j dasìa la lestëssa. E parèj sa cassa foravìa a l'é andàita anans an s' coj camp, ël sërvan cissà da l'argal e 'l can dal dovèj. Peui, tant për fé cheicòs ëd neuv, ël sërvan a l'ha gionzù ij pé e a l'é slansasse su con un sàut sël pra fiorì, a l'ha tocà tèra a snoj rèid e a l'é campasse anans an sle man, fasenda na stiribàcola; e dòp, an drissanda dlongh ij gomo antant ch'a dasìa 'l vir, a l'é frandasse për aria fasenda 'n viravòlt apress a l'àutr. A l'ha falo vàire e vàire vire, e sòn a chërsìa 'l fot dël can, ch'a savìa pro che cola a l'era pa la manera 'd core ant le tère cognossùe. Comsissìa, bele con tuta soa flin-a, al can a l'era motobin ciàir ch'a l'avrìa pa mai grinfà 'l sërvan, e parèj, da lì nen vàire, a l'é tornass-ne a soa cassin-a, anté ch'a l'ha trovà sò padron, e a l'é andaje ancontra an sopatanda la coa. A la sopatava tant fòrt che 'l paisan a l'ha crejù che la bestia a l'hèissa fàit cheicòs d'ùtil; parèj a l'ha suliala e la costion a l'é furnìa lì. E boneur për ël paisan che sò can a l'hèissa parà via 'l sërvan da la cassin-a, da già che se 'l sërvan a l'hèissa dësslà al cabial cheidun-e dle smaravije dël Pais ëd j'Arfaj, le bestie a l'avrìo faje la ciabra a l'òm, e pa pì gnun-e a l'avrìo daje da ment, da sò can fiusà an fòra, sigura. Ël sërvan a l'ha seguità a core bàudo ansim a le coron-e dij boton d'òr. Ma 'd bòt an blan a l'ha s-ciairà na volp, giusta dëdnans a chiel, ch'a s'alvava dzora dle fior con sò stòmi e menton bianch e ch'a lo beicava damentre ch'a marciava. Ël sërvan a l'é arambass-je për deje n'uciada. La volp a l'ha seguità a beichelo, convnù che le volp a beico tute le ròbe. A l'era pa 'd vàire che sa volp a l'era tornà an coj camp bagnà 'd rosà da na scorarìa ch'a l'avìa fàit dë scondion la neuit ëdnans arlongh dël finage dl'ambrun ch'a marca 'l Pais ëd j'Arfaj. Dle vire le volp a viróndolo an serca 'd na pijàita fin-a 'ndrinta 'd cola finansa an marcianda trames a la lus ëd l'ambrun; e a l'é giusta ant ël mascheugn ëd cola lus ëspëssa, ch'a fà për termo a nòste tère, ch'a jë stà amplacà na fërvaja 'd col anciarm che peui a pòrto con lor an nòsti camp. "Bondì, Can-sensa-Padron," a l'ha dije 'l sërvan, da già che le volp a son cognossùe dcò ant ël Pais ëd j'Arfaj, përchè ch'a-j vëggo ch'as bogio arlongh ëd sò finage, bele che pa vàire ciàire e sclinte, e costì a l'é 'l nòm ch'a-j dijo. "Bondì, Creadura-dëdlà-dël-Finage," a l'ha dije la volp an replicandje, da già ch'a cognossìa la lenga dij sërvan. "Son-ne sì davzin le tan-e dj'òmo?" a l'ha ciamaje 'l sërvan. La volp a l'ha bogià ij barbis an fronzienda na frisa ij làver. Tant 'ma tùit ij cracheur, a-i pensava ansima dnans ëd parlé e mincatant a lassava fin-a che 'd silensi sbosarent a fèisso un mej travaj che le paròle. "J'òmo a vivo sì e là," a l'ha dije la volp. "Ma mi i serco soe tan-e," a l'ha dije 'l sërvan. "Përchè?" a l'ha ciamaje la volp. "I l'hai un mëssage për cont dël Rè dj'Arfaj." La volp a l'ha pa mostrà 'd sègn ëd rispet o 'd por a scoté col nòm veneràbil e sbaruvant ansema, ma a l'ha bogià marlàit la testa e j'euj për stërmé la tëmma mës-cià a la venerassion che tutun a sentìa. "S'a l'é 'n mëssage," a l'ha replicaje, "soe tan-e a son belelà." E a l'ha mostraje anvers Erl con sò nas longh e fin. "Coma ch'i farai-ne a savèj ch'i son ruvaje?" a l'ha ciamaje 'l sërvan. "Da la fiàira," a l'ha rësponduje la volp. "A l'é na gròssa tan-a d'òmo, e 'l tanfi a l'é fros." "Bin obligà, Can-sensa-Padron," a l'ha dije 'l sërvan, che bin da ràir a armersiava cheidun. "Mi i-i andarìa peui mai arand a lor-lì," a l'ha 'ncó dije la volp, " contut për ..." E a l'é fërmasse a rumié an stasenda ciuto. "Contut për còsa?" a l'ha ciamaje 'l sërvan. "Contut për soa polaja." E a l'é tombà ant un silensi grev. "A l'arvista, Can-sensa-Padron," a l'ha rësponduje 'l sërvan an disendje bondì con ij garèt, e a l'é andass-ne anvers Erl. Longh ëd tuta la matin ël sërvan a l'ha corù travers ij boton d'òr bagnà 'd rosà, e a l'avìa già fàit un mugg dë stra cora che l'apresmesdì a l'é ruvà, e dnans ch'a fussa sèira a l'ha s-ciairà la fum e le tor d'Erl. Ël pavalin a l'era fongà drinta a la comba, e ij fronton, ij fumaireuj e le tor a fasìo babòja d'an broa dla valëtta, e la fum a-i bëstandava ansima ant l'aria sugnochìa. "Le tan-e dj'òmo," a l'ha dit ël sërvan. E a l'é astasse an sl'erba a beicheje
Peui a l'é arambasse marlàit pì e a l'ha torna vardà. A-j fasìa nen gòj la vista dla fum e 'l përfond ëd fronton: pa privo che tut a fiairèissa an manera afrosa. A-i era 'd legende ant ël Pais ëd j'Arfaj visavì dla saviëssa dj'òmo; e col ch'a fussa 'l rëspet che sé legende a l'hèisso vagnà për nojàit drinta a la ment volàtica dël sërvan, àora tut sossì a l'era vantà via fito fito a vèje le ca arciampà parèj. Damentre ch'a beicava, s'un santé travers ij camp a l'é passaje na masnà: na citin-a 'd quatr agn ch'a 'ndasìa a soa ca a Erl da sèira. A son vardasse an tiranda fòra na branca d'euj. "Bondì," a l'ha dit la masnà. "Bondì, cit d'òm," a l'ha dije 'l sërvan. A dovrava pa la lenga dij sërvan ore, ma cola dël Pais ëd j'Arfaj, cola lenga nòbil e fiamenga ch'a l'avìa già dovù parlé cand ch'a l'era stàit dëdnans al Rè, përchè chiel a cognossìa la lenga dël Pais ëd j'Arfaj, bele ch'a fussa pa mai dovrà ant le ca dij sërvan ch'a l'avìo pì car soa lenga. La lenga dj'arfaj a vnisìa parlà dcò da j'òmo, da già ch'a-i era pì pòche lenghe antlora, e j'Arfaj e la gent d'Erl a dovravo tùit la midema. "Lòn ch'it ses-to?" a l'ha ciamaje la cita. "Un sërvan dël Pais ëd j'Arfaj," a l'ha rësponduje 'l sërvan. "I j'era figuramlo," a l'ha dit la masnà. "Anté ch'it vas-to, cit d'òm?" a l'ha ciamaje 'l sërvan. "A ca," a l'ha replicaje la fijëttin-a. "Nò, andomje pa 'mbelelà," a l'ha dije 'l sërvan. "N...nò?!" a l'ha dit la masnà. "Ven ant ël Pais ëd j'Arfaj," a l'ha dije 'l sërvan. La cita a l'ha rumiaje marlàit ansima. D'àutre masnà a j'ero andaje, e j'Arfaj a mandavo sempe n'arlevant a sò pòst, parèj che gnun a-j ringretava e gnun, a dì la vrità, a savìa pa gnanca lòn ch'a l'era ruvaje. Chila a l'ha pensaje marlàit a le smaravije e a jë stravis gòtich dël Pais ëd j'Arfaj, e peui a l'ha pensà a soa ca. "N...nò," a l'ha dije la cita. "E përchè pa?" a l'ha ciamaje 'l sërvan. "Mama a l'ha fàit un doss con la marmlada sta matin," a l'ha rësponduje la masnà. E a l'é torna anviarasse seriosa 'nvers ca. A fussa pa stàit për col doss con la marmlada fàit d'ancàpit, a sarìa andàita ant ël Pais ëd j'Arfaj. "Marmlada!" a l'ha dit ël sërvan con vos dëspresianta e a l'ha pensà ai laghèt ëd montagna dël Pais ëd j'Arfaj, a le gròsse ninfèje 'n sla surfassa 'd soe eve anciarmà, e ai liri bleu dzamzurà ch'as levo sota la lus àlfica dzora dij laghèt përfond e verd: për la marmlada, cola masnà a l'avìa arnonsià a tut lòn! Peui a l'é visasse torna 'd soa ancombensa: ël rolò 'd bërgamin-a e la fórmola màgica dël Rè dj'Arfaj për soa fija. A l'era portasse dapress la bërgamin-a tnisendla ant la man mancin-a damentre ch'a corìa, e ant la boca cand ch'a fasìa le stiribàcole sij boton d'òr. Er-la 'mbelessì la Prinsëssa? a l'ha pensà. O a-i ér-ne ancó d'àutre tan-e dj'òmo? Antant ch'a-i calava la sèira, a l'é rabastasse dë scondion sempe pì arand a le ca për ësté a scoté sensa esse vëggù.