Virginio Ilòt/Ël bal dle masche

Ël bal dle masche

A l'era da 'n bel pòch ëd temp che le masche a tapassiavo pì nen parèj. Da chèiche dì a sta part a nalavo minca sèira antorn ai farò sù an Belian, al Molé dla Faj e a Petaculera. Còs diav a fussa anandi gnun lo savìa. Tuti a vardavo ij feu, a sopatavo la testa, ma peui lassavo che le masche a fèisso ij sò afé.

Gioanin, contut, a l'era pitòst sagrinà. Ghitin, soa sposin-a a l'era pì nen chila, soa bela cera as fasìa dì për dì sèmper pì smòrta. Chila sempe alegra, pien-a 'd vita, ore l'avìa pi men veuja dë schersé, d'amusesse, ëd seurte d'antëcà. Marià da pi ani a l'avìa pa 'ncor podù avèj ëd famija, ma an fin dij cont a j'ero peui mach passà doi ani e a l'era pròpi pa 'l cas ëd sagrinesse përparèj. Lòn ch'a fasìa sté mal Giovanin, ch'a lo butava an mal fiusa, a j'ero j'ancontr che Ghitin a l'avìa con cheichedun-a dle fomne pa tròp bin viste 'nt ël pais. Pi che na vira l'avia 'dcò vistje vnì për ca.

Gioanin, tant an pensé për sòn e për lòn, a pensa bin d'andé a trové Granda e conteje ij sò crussi. E nòna, ch'a la sà longa, che 'nt soa vita a l'ha avù temp d'amprend-ne 'd cole tante, a lo buta tranquil, ma a-j conta 'dcò dle còse fa pa chërde...

"It deve savèj"G, mè car anvod, che la bisàvola 'd Ghitin a l'era na masca, e che, prima 'd meure, a l'ha pa podù lassé soa potensa màgica a gnun. Ij sò parent, ch'a dubitavo 'd nòna, ma a j'ero pa sicur, për core pa l'arzigh d'ardité sò baduch, a son pijasse bin varda 'd deje la man prima ch'a meuirièissa. Për lassela andé a sò destin a l'han butaje an man ël man-i dla ramassa che peui a l'han brusà tut sùbit. An efet, le masche, për podèj meuire,a deuvo dëscarié ij só mascheugn su quaidun o, a la pess, su quaicòs. Ora, a peul esse che le masche a l'abio butà j'euj su Ghitin e a veusso anmaschela essenda l'anvoda 'd na masca vajanta. Le masche putasche dl'anviron a son set, a son sempe stàite set e toa Ghitin a deuv arlevé 'l pòst ëd cola ch'a manca. Pijte pa por, it peuli salvela. Basta avèj tant corage e 'd na fërvaja 'd furbissia. Fà atension, adess, al mèis d'agost, le masche anvischeran ij sò farò tute le sèire ant un pòst divers. Ël prim dì 'd lun-a neuva ij feu, nopà, as vischeran tuti ansema. It deve fé atension a col ch'a l'é l'ùltim a dëstissesse. A l'é là che le masche a tniran ciambrea për fé la masca neuva".

Gioanin tut sodisfàit a decid ëd fé come a mostra Granda e a lun-a neuva, a fà atension ai farò che, come previst, as visco tuti ansema, ant ël midem moment, a bruso fin-a a na bela mira, ma peui, col ëd Molé Gilin as dëstissa e col ëd Belian ëdcò. A resta anvisch col ëd Peraculera. Gioanin, a sta mira, a va da Mare Granda e a-j conta lòn ch'a l'ha vist.

"It ses fortunà, a l'é col pì davzin! Ora, it deve savèj che le masche a peulo pa fé ij sò ancantament se n'òm a-j vëdd e a-j parla antramentre ch'a bali, mentre a fan soe mascarìe. Fà bin atension: a lun-a pien-a cheuj un pòch ëd scòrsa 'd malëzzo, cheiche feuja d'arbra e d'agian dij rol, peui, ten tut pront. Pen-a ch'a torna la lun-a neuva, la prima sèira, fà an manera che Gjitin a l'abia a sacòcia tre feuje d'arbra, n'agian sensa copela e peui con na svusa o con n'àutra, lass-la sola antëcà che le masche a vniran a ciamela.

Ti, antramentre, buta an sacòcia set feuje d'arbra, set agian e, drinta na tabachera veja, dla pover ëd la scòrsa 'd malëzzo ch'it l'avras pistà bin. A sta mira vate posté sù p'la valba 'd Peracolera, sù al pian dij bòsso. Ambelelà it troveras na gròssa pera piata e d'antorn, riond riond, set pere cite. A l'é ambelelì ch'a balo le masche e le pere cite a son soe cadreghe. Fà atension, ch'a l'é pa tut! Stërm-te sla forcura dël rol gròss, pa sla nosera, për carità, e ten a portà 'd man tut lòn ch'i l'hai dite. Quand le masche a baleran e a faran j'incantésim për Ghitin, ti fà bin atension, a na bela mira un-a 'd lor, la pì veja, a dovrìa dì:

"It dago la frasca, e ti't ses masca!".

Atension! A l'é 'l moment bon, a l'é a sta mira ch'it deve esse svìcio e pa lassela finì. Quand it sente dì:

"It dago la frasca...".,

ti, lesto, crija fòrt:

"...e la masca a casca!".

A l'istess temp sàuta giù da la pianta e fate vëdde. Fà tut come i l'hai mostrate e... Ghitin a sarà salva. Ma, atension... it deve pa avèj paura, pa dësmentié gnente e ...dzortut speté 'l moment giust".

E Giovanin a fà come a l'ha dit Granda: a lun-a pien-a a cheuj feuje e frut e a la lun-a neuva a buta lòn ch'a-i va drinta la sacòcia dël faudal ëd Ghitin, ël rest a lo ten chiel.

Dòp sin-a a dis la fomba ch'a dev andé da n'amis për butesse d'acòrdi për dij travaj, nopà a monta sù p'la valba 'd Peraculera, a sera 'l ròch, a vëdd ël rol gròss e a-j sàuta ansima pogiand-se a la prima forcura... peui a speta ch'a ven-a neuit.

Vers des ore as comenso a sente grugnì ij singhiaj ch'a scapo sù vers le ròche e le bëstiòte servaje ch'a coro a stërmesse come se a l'avèisso por. A na bela mira, peui, le bronde dj'erbo a fras-ciasso fòrt a la manera 'd quand a veul seurte 'l vent. N'amen e tut a tas, d'antorn un silensi ch'a buta ij frisson. Ant ël bòsch as sent n'odorass ëd sofro brusà antërtant che dle sajëtte lusente a rivo da tute part. Adess sle pere a son comparìje dle figure nèire, pì nèire che la neuit. Dòp un pòch as sent un crèp ëd tron e 'nt ël midem moment varda-là ch'a riva l'ùltima masca e Ghitin con chila. Le masche s'ambaron-o sla pera gròssa, a buto Ghitin an mes e a resto come anciarmà antërtant che un-a 'd lor a cala giù drinta la boira lì davzin e a torna scasi sùbit con na gàvia pien-a d'eva. Le putasche a së slargo, a fan dij segn dëstravis dzora l'eva. As tiro andaré ij cavèj scarbotà ch'a-j casco sj'euj e a vardo, a vardo drinta la gàvia, as bèico daspërlor, a smio stupìe, a nufio an ària 'n pòch antërdete.

A Giovanin a-j ven-o ij frisson. Meno male ch'a l'ha portasse dapress le feuje màgiche!

Na masca a fà 'n signal e n'àutra a versa l'eva an mes a la pera fasebd un reul pa tròp largh. N'àutra a men-a Ghitin sla pera, an mes al reul andova a l'é bagnà. Tute masche a monto peui minca un-a su soa pera cita. Minca un-a a slonga ij brass vers la pera gròssa, a la vòlta 'd Ghitin e... sensa nì bòsch, nì brichèt a visco 'n feu fiamengo ch'a brusa con dle fiamele ch'a s-ciuplisso fasend dij crèp bin fòrt. Giovanin, tut ësbaruvà, a varda 'l farò e a pensa a soa fomna ch'a l'é an mes al feu.

"Oh mi pòvr òm, ore am la bruso, am la fan cheuse!".

A vorerìa crié, core a salvela, ma a l'é pa 'ncora 'l moment, a venta speté, a l'ha dit Mare Granda.

Antramentre, le masche, minca un-a ansima a sò ròch, ancamin-o a dondolesse come 'l bataj dla ciòca, as corbo a mancin-a e peui a drita, sempe pì fòrt, sempe pì an pressa. A àusso ij brass, as tòrso, as ciapo për i cavèj, a fan sautèt sla ponta dij pé e... a gavo giumai j'euj da Ghitin. Ore a sàuto da na pera a l'àutra: un sàut, doi, tre anans e un andaré. Ël bal as fà sempe pì andiaolà, sempe pì furios. Le strie a tranfio, a sudo sangh, a fan por mach a vardeje da lògn. E la sarabanda a finiss pì! A na bela mira, tute d'acòrdi, le masche as viro vers ël feu e arlamo, pòch a pòch la corsa.

Giovanin, con ij dent anciavà da la paura, a ten dur, drinta soe man, le feuje tanto pressiose e l'agian. Còs mai a-j tòca vedde e 'd fé për amor ed soa Ghitin! E a l'é pròpi 'l nòm ed Ghitin ch'a lo fà arsauté e a lo arciama a la realtà: le masche a l'han ancaminà j'incantésim.

Ghita, Ghitin: n'incantésim për rissolin!
Ghita, Ghita: na dobia vita!
Ghita, Ghitassa: a caval dla ramassa!
Ghita Ghité: ampara 'l mësté!
Ghita, Ghitin-a: con noi sla pera!".

A sta mira le masche a calo giù da sò ròch e a coro riond antorn al feu për set vire, peui as ciapo per man e a fan set d'àutre giràndola antorn a la pera dël bal e peui... ëd còlp as lasso andé, a bato le man e le fiamele a së spartisso an set part e as tramudo, mincaun-a sle pere-cadrega.

A l'é në spetàcol ch'a fà grané la pel! Ròba da pa chërde! Le masche... la pera bojenta... coj feu ch'a s-ciuplisso su le pere tut d'antorn!

Antërtant, sla pera piata, càuda come 'n forn, Ghitin a varda trasugnà, a smija pa rendse cont ëd lòn ch'a suced. Ma varda-là che le putasche a s'ancamin-o torna a balé scasi a l'avèisso set diav për cavèj! Peui na masca a dà 'l signal e tuta sarabanda as fërma, tut a tas. Minca masca s'avzin-a a Ghitin e crija:

"Ghita, Gritin-a: con noi sla pera!",

e a la pijo per man e a la fan balé con lor sl'orlo dla pera bujenta fasend la caden-a. Adess as seto e Ghitin an mes, a tiro fàra ij branchèt forcù e ancamin-o le mascarìe. Minca un-a a toca la pòvra dòna con soa rama:

"Bruso la cuca: as romp la roca!
Pèir ed gat: meuiro ij bigat!
Camisa 'd serpent: fan mal ij dent|
Babi sla banca: ël làit a tranca!
Cavèj ëd fija: guèra an famija!
Piòta 'd galin-a: a dagna la tin-a!".

Per ùltima a riva la masca pì veja, la masca putasca con doi branch: un a lo ten con la man drita e l'àutr con la mancin-a. Le cambrade as buto an ginojon e a bërbòto le mascarìe antërtant ch'a ten-o sù àut soa rama forcuva. La maga putasca, nopà, as piassa dë dnans a Ghitin e, sporzend-je la rama a dis:

"Ghita, Ghitin-a
con noi sla pera
pija la frasca
e...

pròpi an cost moment Giovanin, con ël cheur an boca, ma pì lesto che në sludi:

"...e la masca a casca! ...

av lo dis Giovanin ch'a l'ha vist tut, a l'ha sentù e si lo veuli pa chërde, vardelo sì!".

E për fesse vëdde mej a sàuta giù dal rol

An un amen ant l'anviron tut a tas, l'ària a smija fërma, ël feu as dëstissa, le masche a sparisso. Daspërlì as sent mach pì odor ëd sofro brusà, spussa 'd ramì.

Giovanin s'avzin-a a Ghitin che, là tuta a baron, a smija pì mòrta che viva. "Ghitin, Ghitin, fate corage, i son mi, Giovanin!", e sensa speté 'd pì a la pija an brass, a la basa bagnandje la fàcia con gròsse lerme. "Ghiti, Ghitin, dësvijte!".

Tut a smija mach un seugn, un brut seugn, ma la pera rionda ambelelì, ancora tuta bujenta a lus ant la neuit ëscura. Mej scapé da col pòst anmascà! E Giovanin a cària soa sposin-a an brass e a la pòrta a ca ancora tuta ansupìa.

Granda, gnanca da dilo, a l'é lì ch'a jë speta e a l'ha prontà, për l'anvoda, un decòt ch'a sà chila. Ghitin a lo traond a cite golà e, a la bonora, dasi dasi a rinven, as dësvija come da 'n seugn ancreus e afros, ma, për bonor, arcòrda pa nen.

A toca dì che Ghitin a l'é tornà cola 'd prima e, dopo gnanca n'ann, a l'ha regalà a Giovanin na cobia 'd cit bej e svicc coma pare e mare.

Për le batiaje tuta la famija l'ha fàit tanti spatuss e mi, ch'i j'ero daré l'uss l'han gnanca dà na ciapa 'd pruss...