Vinèis Minòt/Ël torment e l’éstasi
ËL TORMENT E L’ÉSTASI
modifiché
Noi i soma na partìa d'amis ch'a fan part d'un sìrcol butà an pé da pòch ëd pì che sinquantani. Un dij nòstri but a l'é col ëd fé ëd beneficensa. Pr'esempi l'ann passà, për festegé l'aniversari 'd nòst mes sécol d'esistensa, i l'oma dessidù ëd lassé na nòstra testimoniansa an fasend cadò al Dòm ëd nòstra Turin ëd na covertura ligera ma contra-feu, ch'a fasa da tùa a la Santa Sìndon; ëd color òr, arlongh a tuta la faciada dël contenitor, i l'oma vorsù feje ricamé part ëd l'orassion che, për sécoj, a l'ha compagnà la venerassion dël lin sàcher: “Tuam Sindonem veneraramur, Domine, et Tuam recolimus Passionem”[1].
E, con la scusa ’d desside për pijé costa e d'àutre decision, is doma pontel na vira al mèis an butand ij pé sota na tàula për na sin-a. Sòn sia për arnové l'amicissia che për anreisé cola con ij sòcio neuv. Për fé ancor mej, na vira a l'ann i organisoma na gita 'd chèich di an sernend ëd pòst piasos e agreàbil, ma bon da smon-ne 'dcò na bela dòse 'd cultura.
Cost ann-sì, për profité coma sempre dël pont ëd festa tra 'l 25 d'avril e la dumìnica apress, i l'oma dessidù për Viena. Còmples un dij nòstri sòcio ch'a l'é 'd bele-là combin che, për motiv ëd travaj, a sia dventà giumaj turinèis d'adossion.
Su soa indicassion i l'oma trovà alògg ant un bel obergi ant ël cheur dël "ring", visadì l'anel ch'a delimita la sità stòrica e imperial, pròpi a 'n tir dë s-ciòp dal dòm ëd Sant Ëstevo, sìmbol tra ij pì significativ e considerà l'ànima ëd cola capital.
Parèj i l’oma pa podù fé ëd meno ’d campé l’euj an cola cesa, mës-cia dë stij andoa, tra 'l romànich e 'l baròch, ël gòtich a la fà da padron.
Madama Làura, ch’a l’é belmer[2] d’un dij nòstri sòcio, combin sòi problema, cadò ëd chèich maladìa, con sò baston e sò bel deuit, ëdcò sta vira a l’ha vorsù giontesse a nòstra còca d’alegron. Ma chila, rivà dasiant dasiant ant ël bel mes dël dòm, nopà ëd ven-e dëdré al grup, a l’era fërmasse për concedse n’arfial.
E là un mes, lontan da le banche, a l’era piassasse bin ferma su le gambe pontaland, për fé tripé, le man gionte sël baston. La testa a l’avìa dobiala 'n pòch a l’andaré vers drita; con n’aria tra l’estasià e ’l soferent sò sguard a mirava vers l’àut an manera ch’a podìa vardé sia l’autar magior che la navà prinsipal.
Un monsù a l’ha beicala e, miraco frapà da cola mistà, coma ciapà da ’n ràptus, a l’ha fotografass-la d’amblé për fissé për sempre cola bigeuja.
Madama Làura, coma dësvijandse da sò abim ëd pensé a l’ha reagì a cola losnà an sbatend le parpèile e virand la testa an diression ëd cola rajà. An crosiand j’euj con coj ëd col monsù che, miraco sagrinà për sò asar, a l’ha avzinala con l’andi dë scusesse për la sfaciarìa ëd soa antromission. A l’era presentasse coma n’italian ëd Napoli. La ròba a smijrìa dròla ëd trové salacad un conassional belfé trames a tut a col mond lontan da ca ma, a bzògna ciairì che tanti, coma noi, a serno 'd giornà ch'a sio di 'd festa mach për l'Italia: ël pont dël 25 d’avril a ven motobin a taj, vist che, costa data, a l'é la selebrassion ëd la festa 'd liberassion, bele se vàire a diso ch'a l'é pa d'àut che la ricorensa dla dësfàita, dal moment che, "ai gieugh ëd guèra" dël 1940-'45, i soma rivà second, visadì ch'i l'oma ciapaje sëcche!
Comsìa sòn a consent ai gitant ëd ëd trové le boteghe duverte e schivié la confusion dël tràfich sòlit ëd le giornà ëd festa.
Siché donca, con l'andi particolar ëd chi ch'a l'é costumà a ciamé scusa dòp, e mai përmess prima, a l'ha tacà a coatela con në svalanché ëd paròle: "A sa, mi i l'hai 'l balin ëd la fotografìa e, s-ciairand chila con le man gionte, la testa dobià da na banda a l'andaré, con n'espression ch'a l'é ciapà tra 'l sagrin e 'l patiment ëd ch'i ch'a ciama na grassia... i l'hai dime: - Carpe diem! - ciapa 'l moment! Se peui i giontoma l'anciarm dël pòst, le nuanse particolar ëd le lus filtrà da le vedrià djë fnestron, i-j lasso maginé mè ancant.
E chila, mia cara madama, con soa aria ancantà, a l'é manifestasse coma na mistà an carn e òss. Già, për mi a l'é stàita la comparission ëd na përson-a dëstacà da cost mond teren, bele se an mes a 's bordel dël vaeven dij turista, che tut a médito, meno che a fërmesse un moment për pijesse 'l fastidi 'd pensé ch'a 's treuvo ant un tempi 'd Nosgnor. An pì, nopà 'd dì ël bin coma chila, a l'han mach ël but ëd core an cole boteghe simonìache ch'a smon-o 'd sovnir che, ël pì dle vire, a son tut àutr che religios. E sòn, pròpi e belavans, an costi leu ch'as dovrìo consideré sant".
Madama Làura a l'ha 'l don d'avèj cola grassia e col bel deuit particolar ch'a l'han la pì part ëd le fomne subalpin-e, qualità, coste, ch'a basto a conferije 'n bon quart ëd nobiltà: chila, con col anciarm pressios, a l'ha mach degnalo con un soris condissendent pen-a mostrà, an squadrand con aria dossa da la testa ai pé cola valanga 'd ciaciariné. Dessidù ëd buté da na banda dontrè rispòste sutile tra 'l furb e 'l malissios, an sopatand dosman la testa e an sarand j'euj a l'ha mach bësbijà: "Ma ch'as figura, a fà pa gnente. Cerea, neh!".
Peui, an tajand curt për saré cola parèntes, a l'era torna virasse vers ël cel ëd la cùpola anans ëd torna duverté j'euj.
Ma che stil, che grassia! Gnente da spartì con certe totin-e d'ancheuj, con l'amburì an giojera e le ciapëtte ch'a fan babòja da 'n neuv tipo ëd braje a la scagassa, che magara a l'avrìo contentasse 'd dije, an manera sempia ma grossera, në s-cet: "Ma va n 'n pò' 'l sol, va!".
Ëdcò nojàutri ch'i crosiavo an diagonal la catedral, dòp d'avèj visità la tomba rinassimental ën marmo ross ëd l'imperator Federico III, ch'as treuva a la banda drita dl'autar magior, an camin ch'i passavo aranda a madama Làura, i l'oma pa podù fé a meno 'd noté col sò soris un marlëstin misterios.
Peui i l'oma proseguì vers la capela Tirna, andoa a-i é 'l sepolcro 'd l'eròe nassional ëd sì ch'a l'é "Testa 'd Fer". Ma che 'dcò noi i onoroma con na bela statua, pròpi aranda al portal dël palass ëd la comun-a. Fieuj, domse pura 'd sagna dal moment ch'i parloma dël prinsi Genio 'd Savòja! Già, n'eròe piemontèis ch'a arpòsa bele là, sotrà ansema a le urne dij rest mortaj ëd vàire papàver dj'Asburgh, la famija imperial d'Austrìa e Ungarìa. Contut a va arcordà che 'l cheur dël prinsi a l'han portalo ant la cripta ’d Superga, ch’a më smija la giusta garita për ch’a fasa la sentinela ’dcò a nòst Piemont.
Finì la vìsita apopré a mesdì, tut ël grup a s'anandiava a seurte da la pòrta dij Gigant ch'a l'é l'intrada prinsipal ëd la catedral. Mi i sarava la fila con madama Làura che, sempre con col ghignèt tra 'l dròlo e 'l sodisfàit, a l'ha contame, con doe paròle, ëd col randvó un pòch foravìa.
Anlora mi i l'hai dije: "Ëd sigura chila a l'ha na fé ëd na fòrsa tal ch'a riess a impliché butand an paradis bele mach chi ch'a la varda. A l'é ròba ampressionant e pressiosa".
Ma, an camin ch'i-j fasìa costi compliment, i-j'era antajame che na rajà sorgnon-a a l'era surtìa da coj sò ujèt ch'as la rijìo. Peui, con n'andi da sòcio, a l'ha pijame sotbrass e, parland mach da na banda dla boca, con vos bassa a l'avìa dime: "Ma nò, monsù, ma nò! Tante vire le ròbe a son pa coma ch'a në smijo".
Surtì fòra, ël sol an amborgnava e noi i l'oma sercasse 'n canton a l'ombra. Dòp d'avèjme smonù un bombon, che mi i l'hai arfudà con cortesìa, a l'ha butass-lo an boca bele chila anans ëd seguité soa conta: "Ancheuj mi i l'hai un torzacòl ch'am tormenta e, dal moment che mi ël dòm ëd Sant Ëstevo i l'avìa già visitalo ch'a l'é chèich ani, i l'era butame bele-là, pròpi ant ël mes mach për ëstem-ne a la larga da chèich arbuton. Peui, vardand la vòlta i son antajame che, butand la testa a l'andaré, i trovava na frisa 'd sorlev. Antlora i son piassame bin ferma sle gambe e baston fin-a a che i l'hai trovà la posission la pì confortant: rivà a mè but, pa privo che mia cera a dev ess-se bià con un soris. Ma peui i l'hai tacà a armanaché suj mè anvestiment an sij bònd argentin e, cribio, la soferensa a l'ha pro pijà n'àutra stra për fesse viva. Peui, ròba pì recenta, a son ëdcò vnume a la ment le assion smonume da mia banca e ch'a son calà ëd vàire pont. E sì a l'é ciapame un toiron a le boele che 'l patiment a dev ess-me vnùit fòra dritura dal man-i dël baston: ròba d'arman-ne sëcca! Boneur che, a costa mira, a l'é vnume an ajut la providensa mersì al flasch ëd col monsù a gaveme dai mè sagrin e a porteme torna con pè e baston su costa tèra".