Stòria dla literatura piemontèisa/J'orìgin

La literatura piemontèisa

Cite nossion ëd literatura

J’orìgin

La prima documentassion ëscrita an lenga piemontèisa a l’é n’iscrission ch’as treuva ant ël Dòm ëd Vërsèj e che a ‘rmonta al sécol ch’a fà 11 (1099).

Ël prim document literari a l’é dël sécol ch’a fà 12 (1150 – 1200): as trata dij “Sermon Subalpin” ëscrit ant un volgar che a ‘rsent ëd l’influss dël provensal, dël fransèis e motbin ambibì, ant l’ancreus, ëd col latin parlà ch’a l’era entasse dzor ël substrà sélt – lìgur, an dasand inissi a nòsta lenga regional. An cost moment a-i é ancor nen la literatura italian-a, nopà cola fransèisa a l’ha già la “Chanson de Roland”, scrita ‘nt ël langage dl’ “Ile de France”.

A smija che l’autor dij “Sermon” a sia stàit un monio dël convent ëd San Solutor an Turin, ma a l'è ëdcò possìbil ch'a sia stàit n'anonim sivalié templar ciamà për convension "Templar subalpin". As trata ‘d 22 prédiche ch’a rësguardo l’ann litùrgich, d’episòdi dla Bibia e d’argoment vari religios.

Ij “Sermon Subalpin” a son ëstàit analisà ant l’800 da vàire crìtich lenghista alman; ël Foerster a l’ha definije “un test original piemontèis”. Benedetto Croce a dis ch’a son “l’esempi anticipà ëd 150 ani dla literatura religiosa dël ‘300 italian”. A son conservà ant la Biblioteca Nassional ëd Turin e a son la documentassion la pì longa ch’a l’é stàita artrovà dla midema época.

Al sécol ch’a fà dódes a ‘rmonta “La dita dël Ré e dl’Argin-a” ansem ai “Proverbi” ëd Frà Colomba da Vinch. Cost document a l’é conservà ant ël Capìtol ëd la Catedral ëd Noara.

Ant l’Archivi dla Comun-a ‘d Chér a-i é na documentassion pressiosa për nòsta lenga scrita: “Jë Statù dl’Ospissi dla Società ëd San Giòrs ëd Chér”, dël 1321, época dle Libere Comun-e. A son ëscrit ant un piemontèis ës-cett, già diferent da col dij Sermon.

Ant la Biblioteca Nassional ëd Firense a son conservà “Ij Parlament e j’Epìstole”, quatr modej ëd litre scrite ant un piemontèis dël sécol ch’a fà 14, con la relativa tradussion an latin, compilà, a smija, da ‘n magìster për ëd motivassion ëscolàstiche.

Al sécol ch’a fà 14 a ‘rmonto ‘dcò vàire “Làude Sacre” (la “Lamentatio lacrimosa” la “Lamentassion ëd Maria”).

BIBLIOGRAFIA

L. Olivero – “Ij Faunèt” – (1955)
L. Olivero – “Rondò dle Masche” – (1971)
M. Passigli – “Arlongh la stra” – (1978)
C. Brero – “Storia della letteratura piemontese” (3 voll.) 1981
P. Pacòt – “Poesie e pagine di prosa” (1985)
G. Tesio A. Malerba – “Poeti piemontesi del 900” (1990)
D. Pasero – “Mila agn ëd literatura piemontèisa” – (2000)
(dispense dla stòria dla literatura piemontèisa)
C. Brero / R. Gandolfo – “La letteratura in piemontese” Casanova 1967