Sànder Motin/ël Luv e ‘l Can

ël Luv e ‘l Can

ses-to tornà Luv? a l’era ‘mpess giumai ch’i të s-cerava pì mi i l’ava mai perdì. I j’era ‘l cap dlë strop … i l’ava mai perdì. E përquè it ses daspërtì, ch’it j’ere ‘l cap? A l’avo dësfidami veri vòti ‘nt agn e i l’ava sempi vagnà .. fin-a l’àuta sman-a i l’avrìa mai pù chërdì che a l’avrìa feilja. A l’era pa la prima vòta ch’a sercava ‘d batmi. A l’ha campami për tera e a l’ha blocami con sò peis. Finìa lì. Ma mi second ëd gnun. I l’ho sùbit ëslontanami seinsa salutà j’àut’. E i l’ho corì për pù che ‘n di. A l’era mech pòch ch’i j’era partì ch’i l’ho seintì ‘l cracajé dël mè somà ëdsora la mia testa. A l’é cël ch’a l’ha mnami quì. A l’é da sécoj ch’it rive sì. Ma it lo sas bin che bele sì a-i é pa nen për ti. Nen për mi … im n’anvis bein quan che j’òmo, ancora mech con baston e peri, a l’avo portati via ch’at j’eri cit da la mia tan-a. A l’han pijati ansema lor për fati un sò servitor. Da mangià at lë dan pro, ma soa chëgna e l’é sissè (ansissè) curta. Mi im treuv bin, l’Òm am veul bin e am fà manché gnente. I soma dël midem ëstrop. Dël midem ëstrop .. cël a të cmanda e ti at obidissi seinsa banfà. Che dësnò at jë ciapi se nein fin-a ‘d pes. Ma noi i soma dël midem ëstrop it dis, mincadun a l’ha ‘l sò pòst. Mi i deuv difende soe feje e chiel a pensa a tut al rest. Për mè cont a l’é ‘n bin bon agreman. Ògni vòta ch’i s’ancontroma at am arpeti sempi la midema stòria ma mi i ‘rman cmessissìa sempi sbacalì për toìi paròli. Mi torn sempi mech për voghi se për cas at eissa tornà la memòria, pa për d’àut’. Chitla pura Luv, che com i l’hai zà dite, l’ùnica còsa ch’it peude fé a l’é cola ‘d torné d’andoa ch’it ses rivà. Beli là a l’é pa pù pòst për mi. Ël mè strop a l’ha pijamlo n’àut’. Mi ch’i l’ava sempi vagnà. A l’ha campami për tera e mi i l’ho divì lassà. Mi ch’i pòd nein ëstà sota gnun. I l’ho butami cori seinsa gnanca savëj anté ch’i l’ho seintì sò croassé e cël a l’ha mossami la via. Da ‘n sl’àut a l’ha sc-erà ‘n ban ëd j’òmo. I l’ho sùbit andaji, ma a l’era abandonà d’ampess. Pa gnenti da mangià. Ij di a seguitavo passà e la fam a mordìa sempi dë pù. Mi i mandava ‘l mè uch ma gnun am rispondìa. Mech daspermì provà brincà ‘n cravieul ò ‘n cinghial a sarìa stacc tròp cativ, ampossìbël. Fin-a ‘l Croass a l’ha capilo e a l’ha mnami quì, anté ch’a smeinsa ‘l domini dl’Òmo. Un teimp ij teritòri anté nui i j’ero padron a j’ero dapërtut e j’òmo a divìo fà tension a nui, a n’avìo pàur. Peu j’òmo a son ëgnì sempi pù poteint, a l’han amprendì a domestià ‘l besc-i, faji, cravi … për rivà fin-a a ti quan ch’a l’ha portati via cit da la nòssa tan-a. A l’ha ‘ncaminà a sërassi darera mur e muraje, ëd bosch e ‘d pera, sempi pù gròssi, sempi pù àuti. Soa gheuj (desideri fòrt) a l’é chërsoa fin-a a rivà a intrà ‘nt ij nòss bosch, për faji sparì dasà che lì as sentìa nein sigur e për faji pòst a l’erba e a ‘l fein për ij soìi bes-ci. Nein conteint a l’ha fin-a smeinsà a sëmnà ‘l pianti ch’a mangiava e ‘l pòst për ij luv a l’é gnì sempi pù cit. Për rivà a sërani ant j’ùltim simp cme cost, an costi montagni anté ch’i soma armanì j’ùltim ëd nòssa rassa. Can .. an memòria dij frej ch’i soma stacc, lassmi ‘n bero, mach un cit, che l’òmo a n’ha zà tancc .. Luv, it sas ch’i peud nen lassete gnente. I j’ero frej, ma adess dsamis. Can, ma cme ch’at he podì veindi d’anté ch’at vëgni an sa manera? Për essi tacà la chëgna tuta la vita. Ël Croass ch’a l’ava seintì tut a l’era volà andaré anvers al bòsch e a l’avìa mandà sò vers për ciamé apress ël Luv. An virandse anvers col vers ël Luv a l’avìa ancora vardà ‘l Can ant j’euj sensa dì pì gnente e sensa fé rumor a l’era intrà ‘nt la boschin-a.

La neuit a calava soa ombra ansima ‘l mond.

Ël Can antrament ch’a tornava ‘nt lë stabi a l’avìo andaje ancontra Dòina e Àprigh. Barba! Anté ch’it j’érës-to? Ma it parlave ansema queidun? i j’era là fòra për fé ‘l gir dla guardia. ma ch’it a-j parlave ansema? ansema gnun. Im n’avisava mach an parland tra mi ëd còse veje, dël passà lontan. Adess torné ansema le feje ch’i deve costumeve j’ùn ëd j’àucc. Ma fé tension, fin ch’i seve cit là fòra a venta nen ch’i seurte, për gnun motiv. e përchè Barba? përchè là fòra a-i é ‘l mond sërvaj, andoa che noi i n’oma gnun contròl.

Ël Luv a l’avìa sempe ‘d pì la pansa anlìa da la fam. A drissava j’orìe an ëspetand un vers dël Croass ch’a-j mostèissa na quei bes-cia da mangé. “Doma luv dël cel, dami ‘n signal …” Na bisa lingera a bufava tra ij branch, na bisa ch’a portava fiòca a ‘n teren ch’a n’avìa manca, geilà com a l’era. Da ‘ndrinta ‘l bòsch ‘l Croass a l’avìa ciamalo “ven Luv, ven che chì i l’ho pen-a trovà na bes-cia gròssa, che con costa it at arpatòle cme ch’as dev” Ël Luv a l’era tòst andàit apress ël vers dël Croass e da l’odor a l’avìa dun-a capì ëd che bes-cia as tratava. Prima ‘ncora ‘d fesse voghe a l’era armanù sota vent ma ‘l singial an drissand j’orìe a l’avìa antajassne ch’a j’era queicòs ch’a ‘ndasìa nen. Giumai ‘l Luv a podìa pa pì stessne stermà e an rivandje darera a l’avìa mordilo sël darera. Con la plissa e ‘l grass ch’a lo protegìo ‘l singial pì che la mal a l’avìa cissalo l’odor dël Luv che adess a sentìa cò chiel bin fòrt. Pijà da la pàur a l’avìa ancaminà core pì fòrt ch’a podìa ma fàit na senten-a ‘d méter a l’avìa ancorzussne … col luv a l’era daspërchiel e a l’avìa pensà “che mi, gròss com i son, i scapa via përchè ‘n luv a l’abia pëssiame ‘l darera, che figura ch’i-i fas?” E a l’era tornà andrera con ij dencion dësfodrà a la caria contra ‘l Luv. Che però a l’era tròp lesto përchè a riessèissa brinchelo. Ël Luv a-j balava antorn sensa fesse ciapé dal singial, ma adess a l’era chiel col ch’a scapava. A dovìa nen strachesse e vansé la fòrsa për ciapé queicòs d’àutr, che cola bes-cia a l’era tròp gròssa e fòrta për mach un luv. E a l’avìa distansià ‘l singial ansema ‘l Croass che sempe a lo compagnava an cel dsora soa testa.

E torna ‘l Luv a spetava .. a spetava ... ëd sente ‘n rumor, un froché ‘nt la boschin-a, n’odor. Ma pa nen e giumai ‘l sol a calava n’àutra vira sò camin e j’ombre a smensavo a fesse longhe. N’àutra neuit sensa mangé e a sarìa andà sigur a serchesse na feja. Can ò nen can. Quan ch’a l’avìa zà cogiasse e anlupasse ‘l muso con la coa ël Croass a l’avìa ciamalo “ven, ven ch’a-i é ‘n lapin ch’a së sterma bele chì, i në sent l’odor” e zà ‘l Luv a corìa anvers col arciam. Con ël bech ël Croass a-j signava sota ‘n such e da l’anast ël Luv a l’avìa capì andoa ‘s trovava. Ël cunij sparmà a s’ancalva pì nen a bogé ‘n nerv, mach che ‘l Luv an ësgatand un pòch ëd tera a l’era riessù anfilé seu barbo (it. fauci). Un tochet a l’avìa lassaljo al Croass, cost a l’era l’acòrdi. Miraco le feje a j’ero salve, për ël moment, ma la carn d’un cunij a sassiava pa ‘nsissè (assè). Con la coa an sj’euj serà a sc-erava lë stabi, là dòp ël bòsch. Na seuin nervosa a l’avìa pijalo sensa ch’as n’ancorzèissa. N’àutr lapin a-j beicava da ‘ndrinta na tampa ch’a l’avìa scavà për temp ansema ij seu frej. Gnun a l’avìa sc-eralo. Sensa fé rumor a l’avìa pijà la diression anvers la ca ëd j’òmo.

Dòina e Àprigh a j’ero ij doi taboj che l’Òm a l’avìa pijà anté n’àutr bergé për fé rassa ansema ij seu can. A l’avìa lassaje andrinta lë stabi tut ël temp an manera ch’as costumèisso dë sté ‘nsema le feje e che cò coste a pijèisso costuma ëd lor. Dòp ij prim di anté a l’avìo tëmma j’un a dj’àutre a l’avìo tòst amprendù a conòss-se e adess dël di quan che ‘l trop a sortìa për pasturé Dòina e Àprigh armanìo ‘nt lë stabi e prima che le feje a tornèisso për la neuit a së stofiavo bastansa. “Sent Dòina, mi quan ch’i sc-er le feje seurte am ven veuja d’andeje d’apress” a-j fà Àprigh “ëdcò mi tut ël di serà antecà am piasrìa podèj sc-eré lòn ch’a-i é fòra dal rastel (it. cancello)” “se mi im pògg con le piòte sël rastlòt varda com as bogia … a-i va nen tant ch’i riessa deurblo” “pian Àprigh, che ‘l Can barba a l’ha racomandasse ch’i sortèisso nen .. e mai pì daspërnoi” “ma se noi i ‘ndoma a serchelo, sta sigur che a-j farà piasì ‘d voghne” Con un pòch dë sfòrs Àprigh a l’avìa butà le piòte ansima ‘l rastlòt e an dasendje l’andi a l’era riessù a deurbe un-a dle doe portin-e … E via ch’i ‘ndoma! Ij doi taboj a l’avìo pijà la corsa an passand an mes a le feje e viravoltand aranda ij can adult ch’a-j beicavo pasi, quasi con toleransa. Àprigh e Dòina as ribolavo (it. rotolare) ansema com ant n’ùnich mussel ëd pèil an pëssiandse un moment la coa e ‘n moment n’orija. Ciapà dal giget ‘d col’ anvìa ‘d libertà a l’avìo arambasse sensa ch’as n’ancorzèisso al termo dël bòsch e a l’avìo passà ‘l finagi ch’a-i é an tra ‘l sò mond e ‘l mond sërvaj. Antrament Dòina a l’avìa butà sota le piòte lë stòmi d’Àprigh tut d’un colp a l’avìo sentulo. N’odor neuv, ma ch’a-j anliava ancreus andrinta e a l’avìo beicà an tute ‘l diression për capì què ch’a podèissa esse. N’osel nèir a-j volava dzora soe teste. Ferm e rèid con j’euj e l’anast bin doert a riessìo nen bogesse d’andoa ch’a j’ero. Àprigh a l’avìa s-ceralo. Na macia grisa ch’as confondìa ‘nt la boschin-a con doi reu giàun ch’a lo vardavo dcò lor. Në sparm a-j avìa sesì tut ël còrp e dòp na minuta ch’a-j avìa smijà un përfond ëd temp a l’avìa ancaminà core. Dòina ch’a l’avìa capì dal contat dël còrp con Àprigh ch’a-i era queicòs ch’andasìa nen a l’era armanùa sbaruvà fin-a chila e a l’era andàita tòst apressje ‘nt la corsa. Sortì dal bòsch tut d’un fià a j’ero passà torna an mes a feje e can gròss për anfilesse ‘nt la stabi. Ël Luv a beicava ‘l mond ëd l’Òm da ‘n sël termo dël bòsch. Con ij can ch’a-i era a podìa pa andé pì ‘n là, ma comsìa a l’avìa trovà doe neuve prede.

Cola neuit nì ‘l bërgé nì ij can a l’avìo rechià na minuta. A ventava nurì ‘l feje e ij seu bero ch’a l’avrìo lassà ansema Àprigh e Dòina che a l’alba a duvìo pijé la stra amont an serca d’erba giovna. La matin bonora ancora scur ël trop a l’avìa lassà la ca dl’Òm. Ël Luv a l’avìa dun-a avù sentor che can gròss e Òm a fusso distant. A l’era n’ocasion cha podìa pa perde. J’odor ëd l’Òm a lo fastudiavo ma a la midema l’odor dle prede e la fam a lo possavo intré andrinta. Dòina e Àprigh anciovà për la pàur ëd col odor ch’a l’avìo conossù la prima vira ant ël bòsch a fasìo gnun fià. Ma dòp un nen con na fòrsa ancestral ch’a podìo nen comandé a l’avìo smensà baulé contra cola presensa sbaruvanta për ëscassela via da lì. Lì a l’era sò teritòri. Ël Luv a së spetava nen tut col bàule e sò istint a l’avìa falo scapé fòra da lë stabi ëd corsa e antrament ch’as vardava andrera com për rendse cont ch’a fussa sucedù da bon a l’avìa sentù ‘l baulé dij can adult ch’a j’ero ‘n camin ch’a tornavo, avertì dai doi taboj. An mossand ij dent a l’era torna stàit travondù dal bòsch, ant ël sò mond. Dòina e Àprigh a l’avìo comportasse bin.

La sèira dòp sin-a l’Òm finì ‘d verné ‘l bes-ce com sò sòlit nopà d’andé deurme a l’avìa pijà la stra ch’a mnava ancreus ant ël bòsch. A l’avìa viscà ‘n feu e antabarà ‘n sò paltò ‘d lan-a bel ëspass a l’avìa ancaminà a speté. A spetalo. Ël Luv a l’avìa dun-a sc-eralo col feu e a l’avìa tòst capì an fasendse lì riva. “ e cël am vardava e am tëmmìa. Am tëmmìa e am rispetava. E mi i ‘l lë vardava antrament che la nòcc a zoava con ij giòli dël feu an ëslongandje sla cera seinsa forma dël cer e dël top ch’as mangiavo un con l’àut’. Fin-a mi con timor e rispet”

Ël top e ‘l silensi a coatavo e a j’ero dzora tut. ….

Dòp antlora ël Luv a l’avìa pa pì avzinasse a la ca dl’Òm nì a le feje. Soe giornà a passavo tra na cita cassa e n’uché arnos ch’a-j ëmnisìa sia për la fam che për che për magon e malinconìa. Ma ‘n di ch’a podìa esse tant cme n’àutr ëd bòt an blan a l’avìa sc-erala an mes d’un pra, na fumela solenga parèj ëd chiel, miraco arciamà da sò uché. A l’avìo nufiasse sensa gena tùit doi an savend ch’a podìo nen tiresse andrera al cors ëd la natura. Na neuva famija a l’era a sò ‘ncamin. Un cracajé d’an sl’àut a-j adressava ant la giusta diression

nòta: la stòria 'd sa conta a l'é stàita ispirà da 's docomentari "ël luv an Romanìa"

https://www.youtube.com/watch?v=-iHjjFEVuPc