Remigio Bertolino/N'arcòrd ëd Barba Tòni

N’ARCÒRD ËD BARBA TÒNI (ANTONIO BODRERO) A QUINDES AGN DA LA MÒRT

Barba Tòni an costum

Barba Tòni, an piemontèis, o Barbo Toni Boudrìe, an provensal, l’era ël poeta pì ver, ël poeta col bërsach, ël poeta romé. Già ënt ël 1966 Vanni Scheiwiller, l’avosà editor ëd poesìa, ënt soa Antologia impopolare, ringretava ëd nen avèj pì spassi për “quell’Antonio Bodrero il cui bel libro in provenzale di Frassino, Fràisse e Mèel, (Frassino e miele) uscì nel 1965 nel “Diapason dialettale” di Mario Dell’Arco”.

Come Bashô, ël gran poeta dël XVII sécol, l’ënventor dl’haiku, che andava ën pelegrinagi travers ël Giapon con feuj dë sbòss drinta ël bërsach e passava la neut drinta barme o ën pòvre caban-e, parej Barba Tòni virava ël Piemont e l’Italia a dësfende le colture naturaj, l’òm montagnin, la vita d’amont, ël genius loci dl’òm sota la mnassa dla massificassion, dl’omologassion global. At, bin piantà, pass da montagnin. La barba, che a-j fava na curnis color dla sënner dëntorn al manton, as fava semp pì càndia con j’agn. Ël nas nòbil e j’euj ëd farchèt davo n’aria “metafisica” a soa facia. Pì che un professor smijava a n’alpinista dl’Otsent, un che o rampignava costere ëd ròche, e ij brich dj’idee preconfessionà.. Ël bërsach l’era tut për ël poeta piemontèis e provensal: parej ëd na greuja che la lumassa as rabela dreda sò camin. Paolo Rumiz ënt ël lìber È oriente o scriva che o-j tniva pan, salam e un gròss dësvijarin e o conta l’aventura capità al poeta a un convegn a Bolsan, ënt j’agn dël terorism: “il ticchettio fece gridare alla bomba, la sala fu sgombrata, poi gli artificieri pescarono stupefatti l’innocuo marchingegno da sotto una toma piemontese”. A dì tuta la vrità da l’ënventari ch’a no fà Rumiz manco tante còse che mai Barba Tòni l’avrìa dësmentià. L’aj che profumava ël sach e slontanava le masche, fische che chel mangiava come mëntin-e e lo favo schivé da lë strop dj’“inteletuaj” da l’aria tròp soagnà e artefata. Le bianche teste d’aj che dindanavo drinta la neut dël sach, come lun-e d’argent drocà ënt un poss, is treuvavo dacant l’òr dle midaje che ël poeta l’avìa vagnà a tanti concors e che chel mai l’avrìa lassà ënt un tirèt ëd ca, come la còsa pì pressiosa da porté sempre apress. “Al di d’ancheuj ij làder... na vòlta ij grand lassavo la ciav drinta j’uss...” l’era sòlit lamentesse con j’amis dël cambiament epocal dla manera ëd vive e dij costum anche dij pais...

Quand, ënt l’istà dël 1985 i son andà a Frasso, con Garavagn, con l’idea ëd fotografé Barba Tòni për la cuvertin-a ëd Sust, ël lìber antològich ch’i stavmo fasand për j’Amis ëd Piassa dël Mondvì, i j’era motobin emossionà: savìa ëd troveme ëd front a un “magìster”, giumai consacrà. J’avrìa vorsù cheujì con l’obietiv nen mach la part fisica ëd barba Tòni, ma riussì a dé na nuansa dlë spìrit dël poeta, l’aura che a lusiva ëntorn a chel. La ca a l’era stërmà ënt ël verd, ël giardin l’era tramudasse ën un bòsch ansarvajì. Barba Tòni lassava cresse ën libërtà le piante, ij bisson, j’erbass. Bochèt d’urtìe pì ate ëd noi dësfioravo nòstre man, mentre chin caminavmo longh lò che dvava esse la drera d’antan. Barba Tòni o në spetava dëdlà da la galerìa ëd rame, os vedava sla seuja lusenta ëd sol, vëstì dla voajanta livrea dj’Abà. I soma ëntrà drinta ël pèilo-studi, ’na stansa anvortojà da na s-ciassa penombra. Ël poeta a l’è setasse al tavolin, con na montagna ëd lìber. Ëntorn, la librerìa, a stagere ëd ciresa cèra, l’era un bastiment ëd carte e ëd volum ambaronà sij vàire pian. I l’heu fat chèiche fotografìe, peu soma seurtì.

Barba Tòni a l’ha mnane a na borgà bandonà e solenga. Sùbit son vnume a la ment ij vers dla magnìfica poesìa Solitèr (Solitario):“Ësquartoun sënço tëmp, cubèrt, pouhìn / blhanc-paradìs e, sout, i làouse, i péire, / i rounçe, i dësavèrs, gris, nie, dë deur. / Borgata senza tempo, tetti, neve /color bianco paradiso e sotto, le ardesie, le pietre, / i rovi, i ruderi, grigi, neri, di lutto.” Barba Tòni s’argirava come un sarvanòt (“il silvano” ëd tante soe poesìe) tra ij drocheri ëd col mond, tra muragn dësfat, uss che sigilavo silensi dë stanse desolà, fnestre bòrgne con jë scur frojà, e urtìe, n’òrda barbarica che a stenzava le ca e smijava dësfidene con verd sàber afoà. Tuti ij canton smijavo bej e adat për fé atre fòto... Un sënté as perdava tra n’ala ëd grange sota ël bèich ëd na fila ëd frasso ch’i fongavo le rèis drinta un muragn a sech, scalin ën pera portavo a uss sprangà dal bòsch rusià dal fiòche dij longh invern, cuvert ëd lòse favo da quinta al cel che prontava sò nùmer ëd nìvole acròbate... Barba Tòni a l’è pogiasse a una ëd cole pòrte, frojà për semp da la dësmèntia; a l’ha slongà un brass su na scala ëd bòsch che l’era tacà a ’na trav andoa grignava ’na fio d’erba canin-a... Soa man a l’ha caressà ’l legn rùstich dij caviòt. J’era ’na bela lus ëd rifless che a “trasfigurava” la facia dël poeta e fava lusì la nìvola vaporosa dla barba. A l’è stat n’àtim: ël mè di l’ha sgnacà ël boton dlë scat. A l’è stata cola la fotografìa che l’oma butà sla cuvertin-a ëd Sust, la sernia antològica dij sò vers, publicà ënt ël 1985, da la stamperìa dj’Amis ëd Piassa dël Mondvì.

Adess im ciam – alora i l’ava nen faje cas – përché col di Barba Tòni l’avèissa vorsù soagnesse con la livrea dj’Abà, për caminé longh le drere dla borgà solenga. Miraco la rëspòsta a l’è stërmà drinta ij vers dël poeta anlev pì amà, Bep Ross dal Jouve, che marciand dnans a l’ha spetalo ënt ël mond dj’ombre e ansem l’han travërsà le montagne dël dëdlà:

“N’ai meq pur uno, de chamiso bioncho, / e ren la sortou per calar en villo. / Mi me la vestou per anar amount / entoun se larguen i caviàl di suco, / trempa de sàuvo chardo ente l’erbasso, / adièou despoutenta di questaniha /que mouéren quiét ent’al darréire bouosq!
Ne ho solo più una, di camicie bianche / e non la tiro fuori per scendere in città. / Io la indosso per andare lassù / ove s’allargano le mandrie dei ceppi, / fradici di linfa rossastra tra l’erbaccia, / addio impotente dei castagni / che muoiono silenziosi nell’ultimo bosco!”

Nòta bio-bibliogràfica

Antonio Bodrero a l’è nassù a Frasso ’nt ël 1921, a l’è mòrt a Coni ’nt ël 1999; ij sò a j’ero magìster dë scòla an Val Varàita. A l’è laureasse a Turin, an Litre; a l’ha dàit la tesi con ël professor Francesco Pastonchi.
A l’è stàit diretor dla Biblioteca Cìvica ëd Salusse e peui professor dë stòria dl’art ant ij Licei.
A conossava an përfond la cultura occitan-a e la piemontèisa; a l’ha tacà a scrive fin dai prim agn Sessanta.
A l’ha dësfendù sempre l’ideal fradlansa fra Piemont e Ocitania. A l’ha fondà ël “Movimento Autonomista Occitano”, passand pì tard a “Piemonte Autonomista”, a la fin ëngagiandse ’nt la Lega Nord. A l’è stàit consijé regional dal 1992 al 1995.
Ant ël 1965 a l’ha publicà la plaquette Fràisse e Méel (Frassino e Miele, ma ’dcò Frassino e Melle) Poesie in patois di Frassino, Il Nuovo Cracas, Roma. Ant ël 1971 a seurt ël lìber Solestrehl òucitan (Sole occitano), MAO, Cuneo.
L’euvra an piemontèis a l’è ramangà ’nt le pagine ëd Val d’Inghildon (Valle d’Inghildon) soagnà da G.P. Clivio, Ca dë Studi Piemontèis, 1974; Sust (“senno”, “saggezza”, “buonsenso” ma ëdcò “garbo”), Amici di Piazza, Mondovì, 1985; Dal prim uch a l’aluch (“Dal primo grido (vagito) all’ultimo respiro”), Ca dë Studi Piemontèis, Turin, 2000.
Ant ël 2011 l’editor Bompiani a pùblica ël volum Opera poetica occitana për ël soen ëd Diego Anghilante.