Pàul Castlin-a/A l’era nen pròpi parèj
A l’era nen pròpi coma ch'as dis modifiché
La rica tradission ch’a parla dla nassensa ‘d Gesù an dà d’idèje ch’i pijoma për ëscontà ma ch’a son nen pròpi giuste s’is tnoma a lòn ch’a diso ij vangèj ‘d Maté e ‘d Luca (ch’a son j’ùnich ch’a në parlo). D’ideje sbalià che ‘d sòlit ’i l’oma a son, për esempi, che, dla neuit che Gesù a l’é nassù: (1) a-i era na comëtta (na stèila granda) an cel; (2) a-i ero tre rè vnù da l’Orient; (3) a-i era nen pòst për lor ant l’obergi; (4) Gesù a l’è nassù ant na stala; (5) che col di-lì a l’era ‘l 25 dë dzèmber. La chestion a l’é nen che i voroma arneghé la tradission (che për carità i l’oma da preservela) ma mach ëd tense a lòn ch’a diso le Scriture Sante - ch’a l’é lòn ch’a pì conta për tut lòn ch’a riguarda Nosgnor Gesù Crist, soa përson-a e euvra.
1. A-i era na comëtta an cel ëd la neuit ch’a l’é nassù Gesù modifiché
A l'é malfé 'd trové 'n presepi (o na rapresentassion dël Natal) sensa na stèila dzora dla grupia. An efet, cost-sì a podrìa esse 'l simbol për ecelensa dla nassensa 'd Gesù. Ël problema a l'é che a-i è gnun-a indicassion che na stèila 'd chèica sòrt as vëdèissa pròpi dzora dël leugh anté che Gesù a l'era nassù. Al contrari, cora che j'àngej a l'avìo nunsià la nassensa 'd Gesù ai bërgé ch'a cudìo ij sò strop (Luca 2:8-11) a l’han pa dije ‘d sërché na stèila. A l’avìo dije ‘d sërché cheicòs d’àutr: “Sossì av sarà 'd marca: i trovereve 'n cit fassà e cogià 'nt na grupia” (Luca 2:12). La marca ‘d na stèila granda a l’era stàita dàita coma indicassion ai Mago ch’a studiavo ij moviment ëd le stèile e ch’a disìo che na certa combinassion a fussa la marca ‘d cheicòsa ‘d fondamental ch’a sarìa surtì an sla tèra: “A ciamavo daspërtut: ‘Andoa a l’é ‘l Rè dij Giudé ch’a l’é nassù? Përché soa stèila i l’oma vëddula seurte al Levant e i soma vnù për rendje nòstra adorassion’” (Maté 2:2). A smija ciàir che lor a fusso rivà mach vàire temp dòp ëd la nassensa ‘d Gesù. Vàire ch’a sia a l’é nen ciàir. Ma ‘l fàit che Eròd a l’avìa ordinà ‘d massé tute le masnà “ch’a-i ero a Betlem e an tut sò teritòri ancaminand da l’età ‘d sota doi agn, l’età ch’a calcolava da lòn ch’a l’avìo dije ij Mago” (Luca 2:16), an sugeriss che Gesù con soa famija a podrìa esse restà a Betlem për vàire.
2. A-i ero tre rè modifiché
Ël vangel a dis ch’a j’ero vnù për rendje l’adorassion a Gesù ëd Mago (o d’òm savant, djë “stròlogh reaj”, “dij savi”) da l’Orient. A dis pa ch’a j’ero tre, e tre rè, e ‘d lolì as fa gnun-a mension ant ij vangej. La conta an dis mach: “Apress ëd la nassensa ‘d Gesù a Betlem, sità dla Giudèa, al temp dël rè Eròd, a l’è vëddusse rivé a Gerusalem ëd Mago ch’a vnisìo dal Levant” (Maté 2:1). L’idèja ch’a fusso tre, a l’é probabil ch’a sia surtìa dal fàit ch’a l’avìo portà tre cadò: dl'òr, dl’incens e dla mira, cadò simbòlich ëd la funsion ch’a l’avrìa avù Gesù ant l’avnì. Ant ël vangel a-i é gnanca gnun-a mension dij sò nòm o rassa.
3. A-i era pa pòst për lor ant l’obergi modifiché
N’àutra ròba ch’as pija për ëscontà a l’é la sen-a dl’obergi. As dis che Giusèp e Marìa, ch’a l’era lì lì për buté al mond Gesù, a sio stàit crudelment ëslontanà da l’obergista ch’a l’avìa avù gnun-a compassion për lor. As trata d’un malantendù. La Bibia a mension-a gnun obergista. An efet, a l’é dël tut possibil ch’a-i sìa gnanca stàit “n’obergi” Në studi ‘d chèich temp fa a fortiss che la paròla greca che ‘d sòlit as volta coma “obergi” (καταλύματι) an Luca 2:7 a l’è mej virela con “leu da steje”, e pa nen “obergi”. Sossì a veul pa dì ch’a-i fussa pa pì ‘d pòst për lor ant n’obergi, ma ch’a-i era pa ‘d pòst për la masnà Gesù ant ël leugh anté che lor a logiavo. A l’é probàbil che lor as trovèisso ant la ca dla famija ‘d Giusèp a Betlem, forsi ant na stansia për j’òspite lì davzin, ch’a l’era pcita.
4. Gesù a l’é nassù ant na stala modifiché
Përchè Giusèp a l’era nen riussì a trové ‘d pòst ant l’obergi, scond ël rasonament, lor a j’ero stàit forsà a resté ant na stala, o stabi. An efet, tùit ij presepi a buto Gesù ant na sòrt ëd fnera o travà. Ël test, contut, a dis pa che Gesù a sìa nassù ant na stala. A dis mach che Marìa “a l'ha cogialo ant na grupia” (Luca 2:7). Bele se lolì a podrìa fene pensé a na stala, a l’era sòlit, an col perìod, che le grupie a fusso tnùe ant la stansia prinsipal ëd le ca ant le borgià. Përchè? Përchè soens le bestie a l’ero logià a pòca distansa, ant na stansia lì tacà, coma ch’as fasìa fin-a an Piemont temp fa. Për lòn a smija probàbil che Marìa a l’àbia butà al mond Gesù antant che lor as trovavo ant la ca ‘d parent ëd Giusèp a Betlem. Ma la stansia anté ch’a logiavo, forse na pcita stansia për j’òspite o na stansa prontà an pressa, a l’era pa ‘l pòst pì adat për un part. Për lòn Marìa a l’era forsà a partorì ant la stansia pì granda dla ca e posé Gesù ant la grupia lì davzin-a.
5. Gesù a l’é nassù dël 25 dë Dzèmber modifiché
La tradission ëd le cese dl’ocident a fan la selebrassion ëd la nassensa ‘d Gesù dël 25 dë Dzèmber e a smija lògich pensé che col-lì a sia ‘l di che Gesù a l’é nassù. La data precisa dla nassensa ‘d Gesù, tutun, a l’é nen sicura. Ant ël cors ëd la stòria dla Cesa, vàire opsion a son ëstàite sugerìe, coma ‘l 21 ëd Mars, ël 15 d’Avril e ‘l 20 ëd Magg. A l’é motobin probàbil che ij cristian a l’àbio pijà costa data për “cristianisé” la celebrassion ëd la divinità pagan-a dël Sol Invictus, ch’a cadìa pròpi ‘l 25 dë Dzèmber. Ma a-i è pòche preuve ch’a lo sostnisso. A smija pitòst che ij prim cristian a podrìo avèj rasonà an sla base dla presunta data dla concession ëd Marìa, ch’as pensava a fussa ‘l 25 ëd Mars, ël di midem ch’as pensava fussa col ëd la crosifission ëd Gesù. S’i contoma neuv mèis da lì, i rivoma pròpi al 25 dë Dzèmber.
Costi sinch malantendù an fan arcordé che chèich vòte nòstra imàgine dle conte bìbliche a l’é modlà da le përcession dël pòpol e dai rasonament modern pì che da le Scriture Sante. Cand ch’i doma në sguard pì atent, contut, a j’indissi bìblich, a ven fòra cheicòsa ‘d na cura pì granda ‘d lòn ch’a l’era ancapitaje apopré dòi mila agn fa. Lòn ch’a l’é capità cola neuit a l’é ancora un dij aveniment ij pì monumentaj dla stòria uman-a. Nosgnor Dé a l’é fasse n’òm e a l’é intra ant nòstr mond sombr e frèid për la redension d’un pòpol pecator.
A l’é pròpi costa conta-sì ch’a l’é ‘l sens ùltim cand che nojàutri ij cristian i disoma a la gent un caloros “Bon Natal”!