Milo Bré/Considerassion an sla poética dël ‘900 Piemontèis

Considerassion an sla poética dël ‘900 Piemontèis

A l’é sicurament për la necessità istintiva d’artorné a gropesse a le radis pì vàlide e auténtiche dla siviltà e dla coltura esprimùe da la Tèra Piemontèisa e ‘dcò për un sens d’arvira interior al martiri inùtil causà da la retòrica rissorgimental fondà an sla guèra, che la Leteratura Piemontèisa dël prim dòp-guèra as duverta vers un’espression lìrica che a romp con la psèudo-poética provincial gropà a jë scritor dël Birichin.

Lë bzògn profond d’arnovament che ant ël contest ëd l’Europa a l’é rapresentà dal moviment o corent coltural che a va sota ‘l nòm d’Espressionism, an Piemont a soleciterà jë scritor e ij poeta pì sensìbij a gropesse dantorn al moviment o corent coltural che, ant j’ani Tranta, a darà peui vita a la Companìa dij Brandé.

«Sotré ‘l vej për fé pòst al neuv» a l’é mach në slògan polémich esterior che a lassa antravëdde ij propòsit ëd rivé a cheuje ëd motiv poétich e colturaj da tròp temp dësmentià o coatà sota le banalità dël pì bass romanticism. […] sota ‘l profil cronològich l’espression poética-leteraria an Piemont a marca un pass pì meusi, rispet a lë spìrit inchiet ëd la leteratura Europea (se as fà eccession pròpi për l’inchietùdin poética universalìstica ‘d L.Olivero e d’U.L. Rònco).

Ël Piemont – për la vrità – a rivërà a superé le conseguense fataj ëd l’unità italian a mach dòp l’esperiensa tràgica dël fassism e ‘l recùper ëspiritual e popolar solecità da la Resistensa (1943-1945).

J’anterogativ che as pòrto andrinta, ancora ancheuj, a ven-o da lë sbuj patì da l’industrialism, dal militarism, da le bataje për ël ricùper ëd përsonalità dël pòpol e për le riforme sociaj, da l’esaltassion për le dëscuverte sientìfiche, dal massacri ‘d soa gioventù ant le guère dij primi quarant’ani dël sécol, […] fin-a a la delusion sangonanta për ël faliment total ëd j’ideaj viscà da la psèud-siviltà materialìstica e edonìstica che a stà campand la gioventù dla fin dël sécol an brass a la mòrt për dròga o për apatìa.

Bele ancheuj – squasi a la fin ëd l’esperiensa leteraria dij Poeta dla Sconda Generassion ëd la Companìa dij Brandé – l’espression dij Poeta giovo a manifesta n’atmosfera insicura, che a fërmiola spetand quaicòsa che a sà nen còs sia: un clima sospèis tra l’orgheuj e la paura për lòn che a sarà doman, ant la misura e fòra dla misura, për l’òm e contra l’òm.

Për arpijé ‘l fil ëd cost giudissi complessiv an sla dinàmica poética e coltural ëd la prima metà dël ‘900 piemontèis, i diroma che jë spìrit pì sensìbij e antivist fra ij nòstri scritor a l’han avertì (come ant sò profond a avertìa nòstra gent) la derota catastròfica dla përson-a danans a l’incombe dla rivolussion tecnològica-industrial e, ‘d conseguensa, la sistemàtica strumentificassion dël Podej… e peui soa strumentalisassion.

An lor a l’é arvelasse la necessità (e Lor a l’han esprimunla esaltandla) ëd salvaguardé l’interiorità, la spiritualità, la moralità ‘d nòstra coltura, ansema a tuti ij valor e tut ël Bin che coste virtù a pòrto andrinta. A l’é cost ëbzògn ìntim ëd vita coltural genita che a l’ha finì për formé an Piemont (come an coj ani an tuta Euròpa) ëd grup dë scritor e ‘d poeta an polémica rivalità tra ‘d lor, ma unì dal midem ideal (J’Amis dël Dialet, la Companìa dij Brandé, ij nostàlgich dël Birichin, etc.): col ëd costrùe n’avnì neuv e ardì ant la novità, ma an coerensa e ant ël rispet ëd l’originalità dle radis. A l’é sentiment istintiv che, bin cudì, a l’ha creà cola atmosfera che, vista ancheuj, a peul bin definisse na rivolussion ant la manera ‘d sente e ‘d consideré la coltura piemontèisa.

A l’é an costa atmosfera, an efet, che a pijerà vita la neuva concession d’una «Leteratura» e d’una «Poética» piemontèisa, che a s’esprimerà an pien e con nen pòche contradission con ij poeta e jë scritor che a ven-o dòp j’Ani ‘60 (dòp la dëspartìa ‘d Pinin Pacòt – 1964, ëd Mario Albano – 1963, d’Arrigo Frusta – 1965, etc.). A l’é an costi ani che la Poesìa, e ‘dcò la nen ëscarsa produssion leteraria an pròsa, a manifesta ciàira la convinsion che la Poesìa o l’Art an géner a son un fàit nen uman, come Dé («Die Kunst, sie ist unmeschlich vie Gott», L’art… chila a l’é nen uman-a… come Dé, a disìa ‘l tedesch Herwarth Walden). A l’é costa na posission pì che mai coerenta con ij prinsipi pì antich e, ancora, pì viv e atuaj ëd nòstra Gent piemontèisa.

[…] Sota ‘n profil pì general, ma forse nen secondari, a në smija ‘d podèj afermé che la spiritualità pì profonda che a ven caraterisand la poética dël Neuvsent piemontèis a nass da na pì larga partecipassion dë scritor e ‘d poeta d’estrassion pòvra e popolar. An efet, la squasi totalità dij poeta e djë scritor registrà da la Leteratura piemontèisa a vnisìa, ant ij temp passà, da la borghesìa sitadin-a o rural, dal clero (e fin-a da l’aristocrassìa), combin che, nen da ràir, a esprimèisso un pathos social e sivil an contrast con lë spìrit borghèis dël temp. A l’é ‘dcò për tute coste considerassion (nà da la vision nen mach contemplativa dl’espression poética e leteraria dël Neuvsent piemontèis) che i pensoma ‘d podèj giustifiché la definission d’Espressionism Moderà dàita a l’euvra leteraria piemontèisa realisà ant la prima part dël sécol.

Na definission che a peul dì tut, ma che a peul dì gnente a chi a séguita a consideré la Poesìa piemontèisa da lontan, artenendla ant sò ìntim “incompetenta” a ògni esam, a ògni crìtica e, adonch, a ògni definission. Dal moment ëd l’Espressionism as passa al moment Romàntich-Parnassian che a cheuj l’euvra ‘d Pinin Pacòt e dij Poeta gropà a la Companìa dij Brandé fin-a al 1960, che a consìdera l’atension stilìstica e la përfession lenghìstica come agiut a l’elevassion lìrica e poética.

A l’é la convinsion – nen sempre present an tanti scritor ëd jer e, pì che mai, d’ancheuj – che «ant la Poesìa ël contnù e la forma a son tut un», come a fortìa Benedetto Croce.

[…] A venta dì […] che l’atension e l’arserca dla paròla precisa a l’ha portà a d’esagerasion purìstiche. Se a l’é giust che la lenga leteraria a esprima n’assion moderatris e ‘d fren a la tendensa tròp bogiarin-a dla lenga parlà, a l’é autërtant giust che la lenga parlà – che a l’ha ‘l Pòpol coma creator e plasmator (parloma dla lenga piemontèisa, così coma ‘d tute le lenghe nen condissionà dal podèj o da la coltura ufissial) – a sia scotà e acetà quand a spòrz soe novità e soe antërpretassion ëd la realtà neuve dla vita. Ant la dinàmica dla moderna espression leteraria piemontèisa as manifesta ancheuj – com i l’oma già avù manera ‘d dì – na tendensa a la përsonalisassion ëd la Lenga che a pòrta lë scritor a pësché dai diversi dialet nen mach la paròla – che a l’é patrimòni ‘d tuti – ma ‘dcò d’espression e ‘d forme gràfiche e fòniche dialetaj – caraterìstiche dle parlade locaj. A l’é parèj che as crea n’espression ìbrida piemontèisa sensa radis naturaj. A l’é na tendensa da condané, përchè a finiss për porté a la distrussion ëd cola unità lenghìstica, consacrà travers ij sécoj, che a l’ha da sempre caraterisà l’espression leteraria piemontèisa.

[…] Pòchi, forse, as rendo cont che diversa a l’é la reassion, a le condission ambientaj, ëd l’ispirassion ant le scritor o ant ël poeta che a s’esprim an piemontèis, da cola che as manifesta ant un ëscritor d’espression italian-a. A-i é në spëssor divers da travërsé, e l’espression piemontèisa a-j eufr a l’ispirassion na colaborassion istintiva, alimentà da la caria spiritual che a caraterisa l’ambient che, për soa natura, a arfuda d’esse antërpretà o traduvù. A l’é cost un motiv che a pretend da lë scritor (dal poeta dnans a tuti) la completa adesion, la partecipassion total a lë spìrit, a la stòria e a la vita dl’ambient che a solécita soa ispirassion. Sòn për evité le stonadure che a nasso da la superficialità e che a rendo n’euvra alienà, retòrica o banal. […]