Michel dij Bonavé/L’òm ch’a parlava ai parpajon

L’òm ch’a parlava ai... parpajon

Le gheube dosse dle colin-e a së spataro con na sombrura grisolin-a vers le rive dël fium grand, ch’a seguita daspërchiel sò sempitern sghijé silensios. A son ombre ’d primalba ch’a vaito, dòp ëd le carësse dla lun-a e ij basin ëd le stèile, ij dij ross ëd la gran bala afoà ch’a monta portand arcòrd ëd jér e neuve ’d doman. Milanta cristaj fàit a stissa a deurmo l’ùltim seugn ëd rosà. Busche e fij d’erbe a resto gheub sota a ’n pèis che tutun a l’han gòj ’d porté. Un pèis ëd vita ch’a san nen ringrassié con paròle, ma ch’a onoreran con ël dësbandisse dle fior ancapussà da la coefa neuitera.

La tèra galva a l’é përgna d’un calor ch’a guerna ’nt ël creus. Druensa stërmà sota al mantel verd ch’a coata sorgiss ëd sava e rèis marin-e dë stòria. Ël pra ’d Gioann a së slonga dal bòrd ëd la pian-a vers coj prim bòsch ch’as rampio sla colin-a. A l’é ’n bindel bariolà ’d color, na cimossa d’un tapiss con ij dissègn bin sernù, as dirìo squasi piturà. Fin-a ’l verd a l’é nen ël midem daspërtut. A-i son ëd noanse diverse ch’as abin-o ai cambiament dël teren, dal mojiss a la tëppa, da la cotura pì drùa al zerb vorsù. As dirìa che ’l pnass ëd la natura, coma penel d’un artista, a l’abia vorsù amusesse con le variassion. Un espert botànich a savrìa dé dë spiegassion importante dovrand miraco ’d paròle a-i pì sconossùe, ma a Gioann a-i basta lòn ch’a sà e lòn ch’a ved, ël rest a l’é ’n dzorpì ch’a dëscheurvrà quand ch’a n’avrà veuja. Për adess soa sodisfassion pì gënita a l’é cola d’avèj lòn ch’a l’ha.

Gioann a susta con anvìa col moment quand che ’l sol a ’ncaminerà a scaudé le fiàune ’nreidìe, quand che la lus as verserà coma laità matinera dal sigilin ëd na neuva giornà, quand che la rosà as farà vapor soasì, quand che ij làver ëd le fior a troveran l’argioissansa dël duvertesse për fesse gatijé da neuve carësse. Col moment a l’é spetà nen mach da chiel. A-i son ëdcò d’àutre creature ch’a lo speto. A son stërmà ’nt l’erba, sota le feuje dj’erbo, ant ij busson, andrinta a le barme. A speto. A speto ’d podèj dé ’dcò lor un basin a cola neuva giornà. A l’han dabzògn ëd duverté soe pcite ale e feje scaudé dal sol amis. L’òm savant a l’ha daje ’d nòm difìcij da lese e prononsié për arconossje, ma lor a l’han nen damanca ’d coj nòm. Lor as conòsso daspërlor, coma la pel a conòss ël sudor e ’l nas a dëssern j’odor. Lor a l’han un don pressios ch’a l’ha daje ’l creator: lor a l’han ij color! Farfale, farfalin-e, parpajon, parpajòle. Ale e alëtte ch’a san trové ij sospir ëd l’aria për rivé a cole fior ch’a son vita, ch’a son esistensa, ch’a son rassa ’d doman, ma tut ant un buf dël temp che pòchi a san conté. Gioann a l’é un ëd coj-lì. A l’é an-namorasse ’d col pcit mond ch’as vërtoja ’ndrinta a l’àutr mond sensa rumor, sensa rabel, ant në sbate d’ale ch’a san nen frofroté. Miraco a l’é pròpi cola mancansa ’d rumor ch’a l’ha frapalo, ch’a l’ha faje dëstaché l’atension da le còse gròsse e rablante për dedichesse al grand pòpol ch’a fioriss sle fior. Soe man grossere, da viton pì afaità a la vanga che a la bambasin-a, a son fasse dlicà coma piume për savèj toché con bel deuit coj s-cianchèt ëd cabalestra.

La curiosità a l’é fase atension, l’atension a l’é dventà atrassion e ’nteresse semper pì satì. La veuja ’d capì e forse ’d fesse capì a l’ha falo sgaté ’nt ij lìber gròss ëd la siensa, a l’ha daje l’andi vers n’univers ai pì sconossù ma che, dëdlà dël virolé ’d quadrèt a color, a stërma ’n valor degn d’esse spartì. A Gioann a son duvertasse j’uss ëd na realtà ch’a përfuma ’d gioventura e ’d poesìa e a l’é pì nen riussì a dëstachesse. Sò pra a l’ha cambià la vestimenta ’d mincadì, cola d’un verd tut l’istess con le variassion ëd le stagion, për cola ’d n’Arlechin. Nopà d’erbe meisinòire soa coltivassion a l’é dventà cola dj’erbe da parpajon, cole ch’a smon-o le fior giuste për la pastura ’d coj esse volant, cole ch’a-j dan la sostenta e l’arfugi, cole ch’a-j ciamo a le danse d’amor e cole ch’a san feje fé fortun-a. E pòch a la vira le bestiòte legere a son rivà, scotand l’arciam ëd la natura e ’d soe lej potente. Parèj col ch’a l’era mach un pra a l’é dventà ’n museo, un museo vivent ëd tante rasse ch’a smon-o blëssa e grassia a ’n canton dësmentià.

Gioann a l’ha gòj d’ampinisse j’euj ’d coj vòj ch’a j’ampinisso ’l cheur, për chiel a son dventà tute creature amise. A-j pias fërmesse an mes a lor, vardeje ’nt ij giborament ëd la vita curta, sent-sje davzin, tacà, a còl, sij brass, sle spale, fërme ’nsima ai pluch ëd la barba barossa. A l’é për chiel na sensassion maravijosa cola d’intré, bele mach për pòchi e curt moment, ant l’essensa squasi sensa toch ch’a bogia con la nen consistensa dël pensé. Da la pì pcita farfalin-a color blussiel al parpajon ch’a vira dasiant, con soa tromba ciuciòira ’mbërlifà ’d cola póer d’òr ch’a ròba a le fior, tute a l’han la midema ’mportansa, tute a fan part d’un ricam ch’a ven a materialisesse ’nt l’anviron cit dël pra. Gioann as sent rè d’un mond ch’a sà nen dije grassie con ëd son, ma a-j basta col tochesse sensa pèis për sentse intré ’ndrinta mila dëscors e milion ëd paròle mai dite.

Quand ch’a torna ant’ëca dòp ëd coste esperiense a smija stralunà, con la testa ’nt le nìvole e soa fomna, parland ai fieuj, ai dis : «vòst pare a l’é giumaj ’ndàit a parlé con le farfale!». Gioann a jë scota gnanca. Soa ment a l’é lontan-a, a l’é restà ’nt ël pra, a l’é pien-a d’un bësbijé sutil coma la greuja dij seugn, a s’antren-a con ij crij galup an mes a la farin-a dle fior, con jë sbaruv për j’ombre grinfante dj’osej, con j’arsàut dë ’dnans a la grija d’aragnà, con la por për un givo dësdeuit, con la tëmma ’d në sbrincc d’eva. Soa ment a gòd d’esse përzonera ’d col anciarm e già a viv l’anvìa ’d sente core sël dòs ëd le man ël gatij leger d’un-a prucission ëd pcite gate plose: un doman a-i sarà!

Bussolin, ël prim ëd Gené 2008 Michel dij Bonavé (dij barbisin ëd Gambabòsch)