Luigi Vaira/Vita da can
Vita da Can modifiché
Prima ëd tut, për bon-a creansa, i veuj presenteme: mi i son un can mes ëd rassa e mes nen, un bastard o, coma ch’a diso adess për esse pì fin, un metiss. Mama a l’era già chila na mës-cia ’d tante rasse, ma motobin anciarmanta tant a l’é vera che papà a l’avìa fin-a s-ciancà la caden-a për andela a trové e fé cola marminela ch’a l’ha përmëttume ’d ven-e al mond. Eh... pare chiel sé ch’a l’era un bel can ëd pura rassa, për esse precis: un brach e a mi pròpe për col motiv, o forsi për fesse doi grign, a l’han ciamame Baldo.
Ant la cassin-a anté ch’i son ëvnù al mond ij can a son mai stàit tròp fortunà, ansi bela grassia ch’a podèisso mangé malament almen na vòlta al di. Cola mica ’d pan dur a tocava pròpe vagness-la, dësnò la sapa dël paisan a l’era lì pronta a calete ’n sla testa coma cola famosa spa ’d Damòcle. Mi, d’andé ’n pastura i l’avìa pròpe nen veuja e dë sté lì ferm a goerné la ca meno ’ncora, bele che col-lì a fussa mè destin: un méter ëd caden-a al còl e ’n tubo ’d ciman për buteme a la sosta a j’ero già pront ambelelà ch’a më spetavo. Peui un di, cand ch’i j’era ancora novel, ant una ’d mie spassigiade dë sfròs ant ij bòsch, disoma pura ch’i jë scapava soens për serché quaicòs da buté sota ai dent, i l’heu scontrà ’n can, già bastansa vej ch’a l’ha dame ’l consèj ëd fé coma chiel e dventé na bestia pressiosa. Sò padron a l’era në svìsser con la passion për le langhe e tute le matin lor doi a ’ndasìo a spass ant ij bòsch. Trufel, col-lì a l’era ’l nòm dël can, bele ch’a l’avèissa pì nen ël nas dij sò sinch ani, a l’era ’ncor bastansa an piòta, bon da trìfole coma chiel a-i na j’era pa gnun.
Ël motiv che cole patate grotolùe e spussolente coma fische d’aj a fusso tanto pressiose, mi i l’heu mai capilo, ma ’d sicur da cand ch’i son presentame ’n ca con na trìfola an boca, mia vita a l’é cambià dal di a la neuit. A mi ’d serché le trìfole am costa gnun-e fatighe e për mè padron i son dventà tanto pressios, che për pàu che quaidun a peussa robeme, am pòrta sempre con chiel, coma sta matin ch’i soma ’ndàit a na mostra anté ch’a-i ero can ëd tute le rasse possìbile e anmaginabile: un batibeuj për parèj i l’avìa ’ncor mai vist-lo.
Cola-là a smijava la fera dij bërgé: pastor ëd la Marëmma, ëd l’Abruss, bërgamasch e ’dcò fin-a forësté: dij Pirenei, dël Belgio e pastor alman. A-i na j’era peui un con ël nas pontù, ch’i chërdìa ch’a fussa ’n bastardon coma mi, da già che tuti a lo ciamavo mach sempre «Col-lì», ma anvece a l’era un dij mej can da bërgé dla Scòssia. An tra chiel e sò frel binel a l’avìo fin-a vagnà diverse gare e a l’era bin për lòn ch’a l’avìo n’aria tanto sufìstica. Nen mach a së smijavo coma doe gosse d’eva, ma a l’avìo ’dcò fin-a l’istess nòm: «lass-je - mach ësté», a l’avija dime Bërnard, un cagnass tanto gròss coma ch’a l’era brav... un sant.
Për un brav però, a-i na j’ero des marì, gram coma ’l tòssi. Ël pì antipàtich ëd tuti a l’era un tracagnòt, con la mangiòira gròssa e l’andi da prepotent, na tepa coma ch’a diso da nòstre part, un bulo forësté che forsi pròpe për lòn a lo ciamavo «Bul-dògh», an tra chiel e sò cusin «Pit» a j’ero doi pianta gran-e che gnun a vorìa avèj-je davzin. Dël rest ambelelì as fasìo tuti ij sò afé sensa dé tanta confidensa a j’àutri, ma për boneur che an mes a cola furfa a-i era ’dcò quaidun motobin grassios, coma rico për esempi. Apress ëd doe o tre nufià i soma sùbit fasse amis e chiel a l’ha dame ’n consèj pressios për divertime ’n pòch, ant ël cas ch’i fussa stàit bon a libereme dal colarin ch’a m’ampërzonava. An efet, an vardand un pòch pì ’n là, pròpe coma ch’a l’avìa dime chiel, a-i ero già quatr o sinch can da cassa ch’a fasìo la roa ’ntorn a na bela tipa bionda, forsi nen vàire seria, ch’as fasìa ciamé lulù ma che tuti a cognessìo coma «làver d’òr». Eh... rico ’n tra tuti coj can a l’era ’d sigur ël pì svicc... un ver volpin. Davzin a rico, Bërnard a smijava pròpe ’n gigant e mi pensava che gnun can a podèissa esse àut parèj, ma giusta mach për ël fàit ch’i savìa pròpe nen ch’a esistèisso dij farinej coma col ch’a l’era rivà giust an col moment. Chiel-lì, bianch e gris, con la bava a la boca, am fasìa fin-a sgiaj tant ch’a l’era grand, a smijava un ëd coj corassié ch’a fan la scòrta ai cacam dël govern, an sostansa a l’era ’n can da cagnass. Da lì a ’n moment n’àutr monsù a l’avìa dëscarià da la vitura na fumela dl’istessa rassa ’d col bestiass e ij doi padron a l’ero ’ncaminasse sùbit a ciancé për combiné në sposalissi ’n tra can. A sarìa piasume motobin savèj ëd che rassa ch’a fusso coj doj, ma avzineme a smijava na ròba nen tant prudenta e pròpe cand ch’ i j’era già virame da n’àutra part, anver cola biondin-a për vardé se ij can da cassa a fusso ancor sèmper là, mè padron a l’avìa fàit chiel la domanda a coj òm:
«Còsa a son?»
«Alan»
e chiel: «A son! Nen a l’han»
ma coj doi ansem: «Alan»
Ossignor «Ma i seve dròlo ? I veuj savèj còs ch’a son, nen lòn ch’a l’han. Am na fà gnente se a l’han o a l’han nen». Për fela curta a fòrsa d’Alan e a son, coj doi a son scasi butasse a rusé con mè padron, ma ’d che rassa ch’a fusso ij sò can a l’han pa vorsunlo di. A cola mira ij can mach bej a l’avìo già sëccane le miole e i soma andàit a serchene quaidun ch’a fussa an piòta e lì i soma fase doi rijade nen për lor, pòvre bestie, ma për ij padron che ’n vorend deje dij nòm adat a soe bravure a son pròpe soagnasse: Cel a l’era ’n can da guardia ch’a fasìa nen intré gnun ant ëcà, Òt a smijava na fòca pì che un can tant a l’era grass, ma a disìo tuti che ’nt l’eva gnun a galegèissa mej che chiel, peui na frisinin-a ’n dëspart a-i era un can da borsëtta ch’a së s-ciamava Òlo, un can da compa- nìa, doss coma na pasta, ma ël pì ridìcol a l’era Gurò, un tipo con ël pèil curt ch’a sautava ’nsima a le doe piòte da dré mach përchè ’nt sò pais, l’Australia, as costuma marcé për parèj.
A la fin, cand ch’i soma stàit bin ëstofi dla fera, artornand a ca, mè padron a l’ha dime che, bele che mi i fussa ’n metiss, chiel a l’avrìa mai baratame con un ëd coj can da esposission e mi i son pròpe argalame, miraco ’dcò përché ’nt ël piat dël ròd a l’ha peui giontame na bela fëtta ’d cona savurìa.
Ancheuj a l’é stàita për da bon na bela giornà, l’ùnich ringret a l’é che i son nen ëstàit bon a parlé con lulù, passiensa... tant rico a l’ha dime anté ch’i peuss trovela.
Prim premi al Concors ëd Canej dël 2017