Luigi Riccardo Piovano/La Divin-a Comedia/Inferno

Ritorno

---

Canto I

Dla nòstra vita lì squasi a metà
i son trovame an na valada scura
përchè j'era spërdume për la stra.

A dive come a l'é, l'é còsa dura:
un bòsch angarbojà, sensa sënté;
mach a penseje am ciapa na paura

che da la testa ai pé 'm fà tramolé!
Ma dòpo tut an fond i l'hai trovà
ch'a i-era anche dël bel, steme a scoté.

Sai nen come che i sìa capità
tant j'era pien ëd seugn an col moment
ch'a pòch a pòch i l'hai përdù la stra.

Ma quand che son rivà quasi al pendent,
là 'ndova a terminava la valada
ch'a l'avìa ampinime dë spavent,

l'hai goardà 'nsù, e 'n fond l'hai vist l'arcada
ëd la montagna 'nluminà da col
ch'a men-a drit la gent ovunque a vada.

La paura dla neuit e d'esse sol
l'é subit trasformasse an manifesta
speransa e gòj 'd vëdde prest ël sol.

E come chi con j'euj fòra dla testa
surtì da l'aqua e sormontà la riva
as vòlta a guardé l'onda e la tempesta,

così, con mòssa rapida e istintiva,
i son voltame a contemplé 'l camin
che mai l'avìa lassà përson-a viva.

E dòp na cita pàusa, pian-pianin
l'andan-a për na rampa i l'hai ciapà
che a la pansa ij ginoj fasìo cussin.

Ma j'era mach ai pé 'd cola montà
ch'a l'era sbucaje fòra na pantera
con la pel tuta quanta giajolà;

e a më mnisìa 'ncontra 'n na manera
che, da la testa ai pé tut tramoland,
i stasìa për torné 'ndova che i j'era.

Ma sicome che 'l dì stava spontand
e 'l sol montava su con ij pianeta
ch'a lo conpagno sempre fin da quand

a l'ha bogialo 'l Pare ch'as rispeta,
son fame 'n pò coragi e l'hai pensà:
"anvece dë scapé l'é mej ch'i speta."

Ma lë spaghet ch'a l'era già passà
a l'é tornà quand che l'hai vist an pé
un leon grand e gròss e bin piantà,

ch'a më mnisìa 'ncontra për sbrané,
con la test'àuta e con la pansa mòla
sì che l'aria a fasìa tramolé.

E la fomna dël luv, na fàcia 'd tòla,
bruta, splufrìa, màira come un mur,
che chi la vëdd a bogia prest la sòla.

A ste sorprèise i j'era nen madur,
e goardand la montagna i l'hai pensà:
"fin-a là 'nsima i rivo nen sicur."

E mi son dventà come chiel-là
ch'a gieuga a carte e che tut chiel goadagna
fin ch'a-j va mal e torna sté spantià.

E 'nfatti a pòch a pòch la fiera cagna
pian-pian as ausinava quasi al toch
e a më sbatìa 'nt l'onbra dla montagna.

Ma mentre rotolavo come 'n cioch,
l'é comparime un esser grand e gròss
ch'a fòrsa dë sté ciuto a mijava moch.

I l'hai crijaje: "'T ses-to 'd carn e d'òss
ò 't ses un'onbra? ò l'un ò l'àutr, su vìa,
venme 'n agiut che mi 'm la fas adòss."

"J'era 'dcò mi un òm ardì sla bìa,
e ij mè parent a son stàit Lonbard,
e Mantovan-a l'era la famija.

Son nà ch'a-i era Giulo, ma 'n pò tard,
e dòp l'é mnuje Gusto 'l galantòm,
al temp dij dio fàus pitòst busiard."

"Ma disme chi che 't ses, sù, da brav-òm."
"Poeta j'era e l'hai cantà da Treuja
l'ariv d'Enea dòp ël feu d'Iliòm;

ma ti përchè 't ritorne a tanta neuja?
përché ti 't ven-e nen për cost camin?"
"Përchè 'l mei-mei am fà scapé la veuja;

ma adess che m'orisonto 'n pochetin
it ses Virgilio ti, 'l famos poeta
ch'a l'ha scrivù 'n bordel ëd vers latin.

O 'd tuti jë scritor banbas, proféta!
almen che da st'incontr i na profita,
mi che për leste i mna stasìa a dieta.

'T ses ti che 't has butame 'nt la marmita
col pòch ëd sal che l'hai ch'am alimenta
la glòria che son fame 'n costa vita.

Ma prima 'd tut, cola ch'a më spaventa
mandla lontan da mi, fala scapé,
disijlo 'n pròsa ò vers, basta ch'at senta."

Antant confus i l'hai tacà a pioré,
"Se ti 't veule salvé la toa plassa
- l'ha dit - bzògna che 't ciape n'àut sësté;

përchè da costa part për tant ch'a fassa
sta pur sicur sicur ch'a-i passa gnanga 'n giari
che chila a-j sàuta adòss fin ch'a lo massa.

A mangia tant a past che fòra orari,
në stòmi sensa fond, mal da 'npinì;
s'dirìa ch'a l'ha 'dcò 'l verm solitari.

A tuti quanti ij mas-c dis senpre sì,
fin che 'l Véltro 'n bel dì peuj a mnirà
e për dolor ëd part duvrà murì.

Né sòld né téra chiel a pretendrà,
ma, con virtù, bon-sens e con amor,
tra Féltrò peui a regnerà.

E sarà certament ël salvador
dla téra për la qual Nino e Camila
con Torino e Eurìolo son fasse onor.

E la sbairà peuj fòra d'ògni Vila
për peuj mandela drinta al feuch etern
da 'ndova già Bergnif l'avìa spedila.

E adess veuj dete un bon consej fratern:
ven daré 'd mi, che mi veuj fete stra
për podèite goidé travers travers l'infern.

E lì 't vëddras ëd gent ëstravirà
ch'a crija e ch'as dispera fra ij torment
an mes le fiame për l'eternità;

e d'àutri it na vëddras quasi content
mentre a fricasso drinta a la caudera
sperand ëd ritorné con d'àutra gent.

Se 't veule peij monté pì àuta sfera
it presentrai un'ànima pì degna
prima 'd trové chi ch'a comanda e inpera.

Përchè l'inperator che 'd dzora a regna
l'ha nen vorsù firmeme 'l passapòrt
përchè mi j'era contra a la consegna.

An quand a lòn a l'ha nen tuti ij tòrt.
Sò tròno, soa sità, son bele lì
beà chi ch'a peul cheuje 'nt ël sò òrt."

E mi a chiel: "It im farìe 'n piasì,
për col Cristo che 't l'has nen conossù
se 't im gavèisse sùbit da 's pòst sì;

menme për carità fin-a lassù,
fame vëdde la pòrta dël Portié
e coj ficà 'nt la brasa patanù."

Chiel l'é bugiasse e mi...: daje daré!
. . . . .
'n pò meno fòrt për nen pisteje ij pé.