Lenga piemontèisa/Gramàtica piemontèisa/Morfologìa/Përnòm/Përnòm përsonaj

Përnòm përsonaj

Ij përnòm përsonal a son coj ch'a peudo pijé 'l pòst dël nòm ëd chi a parla (prima përson-a singolar e plural), ëd chi a scota (sconda përson-a singolar e plural), ëd col, cola, coj o lòn ch'as na parla (tersa përson-a singolar e plural).

Përnòm përsonaj verbaj

Përnòm përsonaj
singular	plural
mi (io)	noi - nojàutri (noi)
ti (tu)	voi - vojàutri (voi)
chiel (lui, egli, esso)	lor - loràutri (essi, coloro, loro, esse)
chila (lei, ella, esso)

Danans ai verb ij përnòm përsonaj as ardobio parèj:

Përnòm përsonaj verbaj
	esempi
mi i	mi i mangio (io mangio)
ti it	ti it lese (tu leggi)
chiel a	chiel a scriv (egli scrive)
chila a	chila a scriv (lei scrive)
noi i	noi (nojàutri) i scrivoma (noi scriviamo)
voi i	voi (vojàutri) i cante (voi cantate)
lor a	lor (loràutri) a coro (essi corrono)

Coste "gionte" a son ëd ver përnom personaj, ch'as peulo nen lassé an gnun-a ocasion, mentre ch'as peulo sotantente ij përnòm: mi, ti, chiel, etc. Esempi: i canto (io canto), it lese (tu leggi), a scriv (egli scrive).

Elision: "it" a peul riduvse an "t'" o an "i të" danans a le paròle con inissial an "s" impura, specialment ant le interrogassion. Esempi: t'espete - it ëstudie? (opura it ëspete - it ëstudie) (tu aspetti - studi?), e 'dcò: i të spete - i të studie.

Ant la coniugassion dël verb "avèj" (avere) - an tùit ij temp e an tute le përson-e - e dël verb "esse" (essere) - mach ant le terse përson-e singular dël present, dël passà, dl'imperfet e dël trapassà indicativ - as dòvra na parolin-a averbial "l'", mentre "j'" as dovra an tute le përson-e (meno la tersa singolar) dl'impërfet e trapassà dël verb esse.

Përnòm përsonaj con esse e avèj - esempi:
mi i l'hai (io ho)	lor a j'ero (essi erano)
ti it l'avìe (tu avevi)	chiel a l'é (egli è)
chiel a l'avrà (lui avrà)	chiel a l'é stàit (egli è stato)
chiel a l'era	mi i j'era (io ero)

Përnòm personaj interogativ

A son n'àutra série 'd përnòm che a esist nen an Italian e an Fransèis. A son dovrà ant le frase interogative e ant ij cas che i vëddroma an Sintassi. Ant ël Piemontèis modern, macassìa, l'interogassion a peul esse dle vire fàita mach con ël ton dla vos ò, an scrivend, con ël pont interogativ, contut che a-i sio d'espression motobin dovrà che a deuvro sempe costi përnòm. Costi përnòm a seguito 'l verb e a son colegà a cost con un tratin (dle vire a-i é nen e 'l përnòm a l'é diretament tacà al verb). Con sò usagi ëp përnòm verbal a l'é pì nen obligatòri, e ansi, a l'é nen vàire giust dovrélo, contut che dle vire a-i sia. Mentre as costuma sèmper ëd pì servisse dij normaj pernon përsonaj, ampostand mach la vos a domanda, ij ver përnòm interogativ, d'una vera gràssia tuta nòstra particolar, a son:

Përnòm përsonaj interogativ
ne	es. andràjne? (andrò)
to	es. còs fas-to? (che cosa fai?)
lo	es. com valo? (vala?) (come va?)
ne	es. còs na disomne? (cosa ne diciamo?)
	es. còs feve? (che cosa fate?)
ne	es. andov a van-ne? (dove vanno?)

Ij përnòm përsonaj interogativ as gionto, com a mostro j'esempi, dòp dël verb.

I notoma che la desinensa dël verb a l'é, an quàich cas, modificà dal përnòm përsonal interogativ. Le domand sostnùe da përchè?, còs?, chi?, andoa?, anté? a reso la coniugassion negativa con ij përnòm përsonaj interogativ, com ant ël cas "përchè vas-to 'dcò ti?" opura "chi l'é-lo chièl-lì?. Se però a ven dovrà 'l rinforsativ "che (ch')" antlora l'interogassion a deuv nen esse fàita con costi përnòm. Donca: "përchè che it vade 'dcò ti?" opura "chi ch' a l'é chièl-lì?" e a-i và torna 'l përnòm verbal.

Përnòm përsonaj an coa 'd verb

Apress ai verb con la vocal final nen acentà, ij përnòm përsonaj a fan casché sovens costa vocal, mentre 'd vòlte a la fan cambié an "ë" muta. Esempi: Arvëdse (arrivederci), camplo (buttalo), tóirëlo (mescolalo).

Përnòm përsonaj complement

Ij përnòm përsonaj complement a peudo compì vàrie fonsion lògiche: (1) cola 'd complement-oget [I të scoto (ti ascolto); I lo ciamo sùbit (lo chiamo immediatamente]; (2) cola 'd complement ëd tèrmo [Iv manderai 'n pachet (vi manderò un pacchetto); i l'hai ciamaje lòn ch'a l'avìa fàit ièr (Gli ho chiesto cosa avesse fatto ieri)]; (3) cola 'd complement indiret (con soe preposission): i son andàit al mar con chila (sono andato al mare con lei); I l'oma disnà bin volenté con lor (abbiamo cenato con loro molto volentieri)].

Ij përnòm: mi, ti, chiel, chila, noi (nojàutri), voi (vojàutri), lor (loràutri) a peulo esse përnòm soget e përnòm complement.

Përnòm përsonaj complement tònich

La série dij përnòm tònich, diferent da còs a càpita an Italian, a l'é pròpi istessa a cola dij përnòm sogét, coma as vëdd an cosi esempi:

a l'ha parlà për mi
a diso mal ëd ti
i andoma da chièl
peui i andoma da chila
a lo daran a noi
a l'é nen për voiàutri
e gnanca për voiàutre
chiel a và con lor

Përnòm përsonaj complement àton

Përnòm përsonaj complement àton
singolar	esempi	plural	esempi
me, ëm, më, 'm, m'	deme (datemi), chiel a 'm parla (lui mi parla)	ne, në, n', ën, 'n	pijéne (prendeteci), chiel a 'n dasìa da mangé (egli ci dava da mangiare), e a n'anciocava (e ci ubriacava).
te, ët, të, 't, t'	fete (farti), a të smangia (ti prude)	ve, vë, v', ëv, 'v	deve (datevi), mi i v'anvito (io vi invito), i vë slontan-e (vi allontanate).
je, jë, j', i-j, lo	pijéje (prendetegli), ti it jë das da bèive (tu gli dai da bere)	je, jë, i-j, j'	mandeje (mantategli), i dago a lor tut lòn ch'a jë speta (do a loro tutto ciò che loro spetta)
se, së, s', ës, 's	Riflessivo: fesse (farsi), chiel a së scusa (egli si scusa), chila a 's fà bela (lei si fa bella)	se, së, s', ës, 's	Riflessivo: lor a së stupisso (loro si stupiscono). Se 'l riflessiv as argeriss al verb as manifesta con: mi, ti, chiel, noi, voi, lor.

Danans ai verb con inissial an consonant, ij përnòm përsonaj complement as fondo, ëd sòlit, con ij përnòm përsonaj verbaj.

Fusion dij përnòm përsonaj complement
	esempi
i'm = im	Ti it im parle = tu mi parli (ti 't ëm parle)
a'm = am	Am parlo = mi parlano
i't = it	It parlo = ti parlo
a't = at	At guarda = ti guarda
i's = is	Is guardoma = ci guardiamo
a's = as	As guardo = si guardano
i'n = in	In dise = ci dite
a'n = an	An diso = ci dicono
i'v = iv	Iv ciamoma = ci chiamiamo
a'v = av	Av ciamavo = vi chiamavano, etc.

A l'é bin fé present che la forma riflessiva italian-a "tu ti" dla sconda përson-a singolar dij verb, a së scriv: "ti it it" o "ti i ët", o "ti i 't". Esempi: ti it it mange j'onge (tu ti mangi le unghie), opura: ti i ët mange j'onge, o mej ancora: ti 't mange j'onge. A l'é sbalià scrive mach "ti it" ch'a l'é la forma normal nen riflessiva.

Danans ai verb con inissial an vocal o an "s" impura", ij përnòm personaj complement a mante-o soa forma o as peulo fonde con ij përnòm përsonaj verbaj, butan danans a la "s" impura na "ë" prostética.

Përnòm përsonaj complement ëdnans a vocal o "s" - esempi:
i më specio	im ëspecio	(mi specchio)
i të scrivo	it ëscrivo	(ti scrivo)
a së sgrun-o	as ësgrun-o	(si sgrànano)
i m'ancioco	im ancioco	(mi ubriaco)
a m'anciarma	am anciarma	(mi incanta)
a t'anvita	at anvita	(ti invita)
a s'anandia	as anàndia	(si avvìa)
a n'onz	an onz	(ci unge)
i v'amuso	iv amuso	(vi diverto)

Con ne/na -Le parolëtte përnominaj "ne" ("në" e anche "na") = (ne); "j" ("jë") = (ci) as buto prima o an coa al verb. Esempi: pàrlejne (parlagliene), che mi i-j na parla (che io gliene parli), mi i-i ven-o (io ci vengo), spero dë vnije (spero di venirci).

Grop përnominaj

Ij grop përnominaj a son:

Grop përnominaj
m'lo (me lo)	m'la (mela)
t'lo (te lo)	t'la (te la)
s'lo (se lo)	s'la (s ela)
n'lo (ce lo)	n'la (ce la)
s'lo (ce lo, rifl.)	s'la (ce la, rifl.)
v'lo (ve lo)	v'la (ve la)
s'lo (se lo)	s'la (se la)
m'je (me li-me le)	m'ne (me ne)
t'je (te li-te le)	t'ne (te ne)
s'je (se li, se le)	s'ne (se ne)
n'je (ce li, ce le)	n'ne (ce ne)
s'je (ce li - ce le, rifl.)	s'ne (ce ne, rifl.)
v'je (ve li - ve le)	v'ne (vene)
s'je (se li - se le)	s'ne (se ne)

Esempi: v'lo diso sùbit (ve lo dico subito); pijev-ne fin che i veule (prendetene fin che volete); portemje sùbit (portatemele subito). Për comodità as costuma scrive 'l grop përnominal sensa apòstrofo, e tut tacà: es. mlo, sla, mje, vje, etc. mentre ij grop an "ne" a preferisso ël trat d'union. Es. v-ne, s-ne, etc.

Ij grop përnominaj "slo, sla, sje, sne" an coa ai verb a se scrivo: "ss-lo, ss-la, ss-je, ss-ne" për salvé 'l son fòrt ëd la "s" dël përnòm "së". Es. pijess-lo (prenderselo), mangess-la (mangiarsela), portess-je (portarsele), partiss-ne (partirsene), butess-ne.

Grop përnominaj prima dël verb
i-j lo (glielo)	i-j la (gliela)
i-j je (glieli - gliele)	i-j në (gliene)

Esempi: I-j lo diso che i-j në deve (glielo dico che gliene date).

Grop përnominaj dòp dël verb
ijlo (glielo)	ijla (gliela)
ij-jë (glieli - gliele)	ij-ne (gliene)

Costi-sì as dovro dòp dël verb, përdend soens la i inissial. Esempi: I l'hai dìjlo che a dovìa porté-je (glielo detto che doveva portarglieli).

Forma 'd riguard

An piemontèis, parland con ëd përson-e 'd riguard, as costuma "dé dlë sgnor" o "dé dël chiel", e as dovra la tersa përson-a. Esempi: Monsù (o: lë sgnor) ch'a disa, ch'a guarda ch'a l'ha dësmentià 'l capel (signore, dica, guardi che ha dimenticato il cappello). Con le person-e d'età as costuma "dé dël Voi" dovrand, donca, la sconda përson-a plural. Esempi: Mare granda. se i m'eve da manca, i vad a pieve j'uciaj (nonna, se ne avete bisogno, vado a prendervi gli occhiali).