Lenga piemontèisa/Gramàtica piemontèisa/Morfologìa/Nòm sostantiv/Formassion dël feminin
Formassion dël feminin
modifichéDacant ai nòm ëd géner fiss [Es.: Arlògi (Orologio); cadrega (sedia); subièt' (fischietto); galinàire (donnaiolo); etc.], a-i son, anche an piemontèis, ij nòm ch'a l'han na final për ël mascolin, e un-a diversa për ël feminin.
Le régole prinsipaj a peulo dividse parèj:
Nòm mascolin con final an consonant
modifichéIj nòm mascolin con final an consonant a fan ël feminin an pijand na "a" a la fin
Esempi:
- le sgnor - la sgnora
- ël pastor - la pastora
- ël novod - la novoda
- ël servent - la serventa
- ël mat - la mata
- generos - generosa
- drot (avvezzo alla fatica) - drota
- fanfaron - fanfaron-a
Ecession: na part dij nòm mascolin indicant mësté, con final an "or", a fan ël feminin an "oira".
Esempi:
- sartor - sartòira
- artajor - artajòira
- tenzior - tenziòira etc.
Ij nòm agetiv con la final comparativa an "or" a resto invariabij. Esempi: el pian superior, la scòla superior, nen parèj, anvece, s'a son dovrà coma nòm sistantiv. Esempi: ël superior - la supëriora.
Ij nòm sostantiv con final an "tir" e indicand profession a seurto al feminin an "tris".
Esempi:
- pitor - pitris
- scultor - scultris
Ij nòm agetiv (nen, anvece, ij nòm sostantiv) con final an "al" a preferisso restè invariabij al feminin.
Esempi: postal, trivial, carnal,' etc. Anvece: caval - cavala, etc.
Ij nòm agetiv con final an "il" a l'han al feminin le doe fòrme "ila" e "il". As preferiss la prima fòrma quand l'acent tònich a casca an sla "il" dël mascolin.
Esempi: vos sutila e 'dcò vos sotil), tota gentila (e 'dcò tota gentil); as preferiss la sconda forma quand che l'acent tònich a casca an sla prima sìlaba.
Esempi: na còss ù5il (e 'dcò na còsa ùtila); na përson-a nòbil (e dcò na përson-a nòbila).
Ij nòm mascolin an "eur" a fan éd régola ël feminin an "eusa" e, da ràur an "eura".
Esempi: farseur - farseura, blagheur - blagheura.
La pì gran part dij nòm mascolin con la final an "er" nen acentà a perdo, al feminin, la "e" giontand la "a".
Esempi:
- pòver - pòvra
- pìgher - pigra
- làder - làdra
A fan, anvece, scond la régola:
- lìber - lìbera
- miser - mìsera, etc.
Tanti nòm con final an consonant, ch'a pòrto, coma vocal ëd l'ùltima sìlaba, una "e" acentà, a rendo costa "e" squadi muta.
Esempi:
- goregn - gorëgna
- verd - vërda
- spess - spëssa
- bijet - bijëtta, etc.
Tanti d'àutri, però, a resto ant la régola.
Esempi:
- dispers - dispersa
- ver - vera
- anter - antera, etc.
Nòm mascolin con final an "i" e "j"
modifichéIj nòm mascolin con la final an "i" o an "j" a gionto al feminin una "a".
Esempi:
- dëgordì (svelto) - dëgordìa
- seuli (liscio) - seulìa
- ambëssì (intirizzito) - ambëssìa
- scrussì (rotto) - scrussìa
- soasì (scelto) - soasìa.
- smòrbi (schizzinoso) - smòrbia
- splufrì (patito) - splufrìa
- ramì (bruciacchiato) - ramìa
- feuj - feuja.
Nòm mascolin con final an "u"
modifichéIj nòm mascolin con final an "u" a stan a la régola giontand al feminin mach una "a"; a peudo, però, pijé anche na "v" eufònica, danans a la "a".
Esempi:
- dru - dru (druva)
- galarù - galarùa (galaruva)
- pansarù - pandarùa (pansaruva)
- grotolù - grotolua (gratoluva)
Nòm mascolin con final an "o"
modifichéIj nòm mascolin con la final an "o" a cambio la "o" an "a"
Esempi:
- dròlo - dròla.
- cito - cita
Ecession: vido (vedovo) - vìdoa, përchè sì a l'é ël masvolin "vido" ch'a deriva dal feminin "vidoa (dal latin "vidua").
Nòm mascolin con final an "e" e "é"
modifichéIj nòm mascolin con final an "e" nen acentà a cambio la "e" an "a".
Esempi:
- màire - màira
- botegàire - botegàira
Ij nòm mascolin con final an "é" acentà strèita a fan ël feminin an "era".
Esempi:
- bërgé - bërgera
- lavandé - lavandera
- panaté - panatera
- cartoné - cartonera
Nòm con final an "ch" e "gh"
modifichéIj nòm con la final an "ch" e "gh" con son dur a pijo al feminin, second la régola, una "a" (perdend, naturalment, la "h").
Esempi:
- rich - rica
- antregh - antrega
- nech - neca
Nòm con final an "cc" e "gg"
modifichéIj nòm con final an "cc" e "gg" con son doss a pijo al feminin "ia".
Esempi: scavicc - scavicia.
Nòm mascolin con final an "n"
modifichéIj nòm mascolin con final an "n" a fan sempre ël feminin an "n-a" con la "n" faucal.
Esempi:
- sclin - sclin-a
- padron - padron-a
- artisan - artisan-a
Nòm mascolin con doe surtìe al feminin
modifichéA-i son ëd nòm mascolin ch'a l'han doe surtìe al feminin.
Esempi:
- amis - amisa amìa
- nemis - nemisa nemìa
- prior - priora priòira
Nòm ch'a servo tant për mascolin che për feminin
modifichéA-i son peui, ëd nòm ch'a servo tant për mascolin che për feminin sensa cambié final, ch'a son determinà mach da l'artìcol.
Esempi:
- ël pianista - la pianista
- ël giovo - la giovo
Nòm con radis diversa
modifichéComa an italian, ëdcò an piemontèis a-i son ëd nòm-sostantiv ch'a derivo 'l feminin da na rais dël tut diversa da cola dël mascolin.
Esempi:
- pare - mare
- mëssé - madòna
- barba - magna
- gënner - nòra
- fratel (frel) - seur (sorela)
- òmo (marì) - fomna
- monsù - madama
- monsù (signorino) - tòta (signorina)
- cé (pare grand) - mare granda
- frà - seur
- mas-c - fumela
Nòm ch'a fan ël feminin an "ëssa"
modifichéQuàich nòm-sostantiv a l'han ël feminin an "ëssa" coma an italian.
Esempi:
- professor - professorëssa
- cont - contëssa
- lion - lionëssa
- poeta - poetëssa
- prinsi (prensi) - principëssa
Non ëd bestie sensa feminin
modifichéAnt ij nòm ëd bestie ch'a l'abio nen ël feminin, as costuma buteje, avzin, al mascolin, la paròla "fumela", e, al contrari, gionteje "mas-c".
Esempi:
- la fumela dl'elefant
- ël mas-c dla sùmia
- girafa mas-c - girafa fumela
Nòm dle piante
modifichéIj nòm dle piante a peulo esse mascolin o feminin. Esempi: prussé (pero), persié (pesco), fié (fico), armognan (albicocco), etc. e al feminin: ceresera (ciliegio), màndola (mandorlo), bërgna o brigna (susino), ninsòla o ninsolera (nocciolo), nosera (noce), etc.
Nòm ëd la fruta
modifichéËedcò ij nòm ëd la fruta a peulo esse mascolin o feminin. Esempi. A son mascolin: priss (pera), pom (mela), persi (pesca), fi (fico), armognan (albicocco), etc. A son feminin: ceresa (ciliegia), màndola (mandorla), bërgna o brigna (susina), ninsòla (nocciola), nos (noce). As peul disse, donca, coma j'esempi ch'i l'oma dàit, che a un nòm ëd pianta mascolin-a a-j corespons, bin sovens, un nòm ëd fruta mascolin, e a un nòm ëd pianta feminin a-j corispond un nòm ëd fruta feminin.