Lenga piemontèisa/Gramàtica piemontèisa/Morfologìa/Nòm sostantiv/Formassion dël feminin

Artorn

Formassion dël feminin

modifiché

Dacant ai nòm ëd géner fiss [Es.: Arlògi (Orologio); cadrega (sedia); subièt' (fischietto); galinàire (donnaiolo); etc.], a-i son, anche an piemontèis, ij nòm ch'a l'han na final për ël mascolin, e un-a diversa për ël feminin.

Le régole prinsipaj a peulo dividse parèj:

Nòm mascolin con final an consonant

modifiché

Ij nòm mascolin con final an consonant a fan ël feminin an pijand na "a" a la fin

Esempi:

  • le sgnor - la sgnora
  • ël pastor - la pastora
  • ël novod - la novoda
  • ël servent - la serventa
  • ël mat - la mata
  • generos - generosa
  • drot (avvezzo alla fatica) - drota
  • fanfaron - fanfaron-a

Ecession: na part dij nòm mascolin indicant mësté, con final an "or", a fan ël feminin an "oira".

Esempi:

  • sartor - sartòira
  • artajor - artajòira
  • tenzior - tenziòira etc.

Ij nòm agetiv con la final comparativa an "or" a resto invariabij. Esempi: el pian superior, la scòla superior, nen parèj, anvece, s'a son dovrà coma nòm sistantiv. Esempi: ël superior - la supëriora.

Ij nòm sostantiv con final an "tir" e indicand profession a seurto al feminin an "tris".

Esempi:

  • pitor - pitris
  • scultor - scultris

Ij nòm agetiv (nen, anvece, ij nòm sostantiv) con final an "al" a preferisso restè invariabij al feminin.

Esempi: postal, trivial, carnal,' etc. Anvece: caval - cavala, etc.

Ij nòm agetiv con final an "il" a l'han al feminin le doe fòrme "ila" e "il". As preferiss la prima fòrma quand l'acent tònich a casca an sla "il" dël mascolin.

Esempi: vos sutila e 'dcò vos sotil), tota gentila (e 'dcò tota gentil); as preferiss la sconda forma quand che l'acent tònich a casca an sla prima sìlaba.

Esempi: na còss ù5il (e 'dcò na còsa ùtila); na përson-a nòbil (e dcò na përson-a nòbila).

Ij nòm mascolin an "eur" a fan éd régola ël feminin an "eusa" e, da ràur an "eura".

Esempi: farseur - farseura, blagheur - blagheura.

La pì gran part dij nòm mascolin con la final an "er" nen acentà a perdo, al feminin, la "e" giontand la "a".

Esempi:

  • pòver - pòvra
  • pìgher - pigra
  • làder - làdra

A fan, anvece, scond la régola:

  • lìber - lìbera
  • miser - mìsera, etc.

Tanti nòm con final an consonant, ch'a pòrto, coma vocal ëd l'ùltima sìlaba, una "e" acentà, a rendo costa "e" squadi muta.

Esempi:

  • goregn - gorëgna
  • verd - vërda
  • spess - spëssa
  • bijet - bijëtta, etc.

Tanti d'àutri, però, a resto ant la régola.

Esempi:

  • dispers - dispersa
  • ver - vera
  • anter - antera, etc.

Nòm mascolin con final an "i" e "j"

modifiché

Ij nòm mascolin con la final an "i" o an "j" a gionto al feminin una "a".

Esempi:

  • dëgordì (svelto) - dëgordìa
  • seuli (liscio) - seulìa
  • ambëssì (intirizzito) - ambëssìa
  • scrussì (rotto) - scrussìa
  • soasì (scelto) - soasìa.
  • smòrbi (schizzinoso) - smòrbia
  • splufrì (patito) - splufrìa
  • ramì (bruciacchiato) - ramìa
  • feuj - feuja.

Nòm mascolin con final an "u"

modifiché

Ij nòm mascolin con final an "u" a stan a la régola giontand al feminin mach una "a"; a peudo, però, pijé anche na "v" eufònica, danans a la "a".

Esempi:

  • dru - dru (druva)
  • galarù - galarùa (galaruva)
  • pansarù - pandarùa (pansaruva)
  • grotolù - grotolua (gratoluva)

Nòm mascolin con final an "o"

modifiché

Ij nòm mascolin con la final an "o" a cambio la "o" an "a"

Esempi:

  • dròlo - dròla.
  • cito - cita

Ecession: vido (vedovo) - vìdoa, përchè sì a l'é ël masvolin "vido" ch'a deriva dal feminin "vidoa (dal latin "vidua").

Nòm mascolin con final an "e" e "é"

modifiché

Ij nòm mascolin con final an "e" nen acentà a cambio la "e" an "a".

Esempi:

  • màire - màira
  • botegàire - botegàira

Ij nòm mascolin con final an "é" acentà strèita a fan ël feminin an "era".

Esempi:

  • bërgé - bërgera
  • lavandé - lavandera
  • panaté - panatera
  • cartoné - cartonera

Nòm con final an "ch" e "gh"

modifiché

Ij nòm con la final an "ch" e "gh" con son dur a pijo al feminin, second la régola, una "a" (perdend, naturalment, la "h").

Esempi:

  • rich - rica
  • antregh - antrega
  • nech - neca

Nòm con final an "cc" e "gg"

modifiché

Ij nòm con final an "cc" e "gg" con son doss a pijo al feminin "ia".

Esempi: scavicc - scavicia.

Nòm mascolin con final an "n"

modifiché

Ij nòm mascolin con final an "n" a fan sempre ël feminin an "n-a" con la "n" faucal.

Esempi:

  • sclin - sclin-a
  • padron - padron-a
  • artisan - artisan-a

Nòm mascolin con doe surtìe al feminin

modifiché

A-i son ëd nòm mascolin ch'a l'han doe surtìe al feminin.

Esempi:

  • amis - amisa amìa
  • nemis - nemisa nemìa
  • prior - priora priòira

Nòm ch'a servo tant për mascolin che për feminin

modifiché

A-i son peui, ëd nòm ch'a servo tant për mascolin che për feminin sensa cambié final, ch'a son determinà mach da l'artìcol.

Esempi:

  • ël pianista - la pianista
  • ël giovo - la giovo

Nòm con radis diversa

modifiché

Coma an italian, ëdcò an piemontèis a-i son ëd nòm-sostantiv ch'a derivo 'l feminin da na rais dël tut diversa da cola dël mascolin.

Esempi:

  • pare - mare
  • mëssé - madòna
  • barba - magna
  • gënner - nòra
  • fratel (frel) - seur (sorela)
  • òmo (marì) - fomna
  • monsù - madama
  • monsù (signorino) - tòta (signorina)
  • cé (pare grand) - mare granda
  • frà - seur
  • mas-c - fumela

Nòm ch'a fan ël feminin an "ëssa"

modifiché

Quàich nòm-sostantiv a l'han ël feminin an "ëssa" coma an italian.

Esempi:

  • professor - professorëssa
  • cont - contëssa
  • lion - lionëssa
  • poeta - poetëssa
  • prinsi (prensi) - principëssa

Non ëd bestie sensa feminin

modifiché

Ant ij nòm ëd bestie ch'a l'abio nen ël feminin, as costuma buteje, avzin, al mascolin, la paròla "fumela", e, al contrari, gionteje "mas-c".

Esempi:

  • la fumela dl'elefant
  • ël mas-c dla sùmia
  • girafa mas-c - girafa fumela

Nòm dle piante

modifiché

Ij nòm dle piante a peulo esse mascolin o feminin. Esempi: prussé (pero), persié (pesco), fié (fico), armognan (albicocco), etc. e al feminin: ceresera (ciliegio), màndola (mandorlo), bërgna o brigna (susino), ninsòla o ninsolera (nocciolo), nosera (noce), etc.

Nòm ëd la fruta

modifiché

Ëedcò ij nòm ëd la fruta a peulo esse mascolin o feminin. Esempi. A son mascolin: priss (pera), pom (mela), persi (pesca), fi (fico), armognan (albicocco), etc. A son feminin: ceresa (ciliegia), màndola (mandorla), bërgna o brigna (susina), ninsòla (nocciola), nos (noce). As peul disse, donca, coma j'esempi ch'i l'oma dàit, che a un nòm ëd pianta mascolin-a a-j corespons, bin sovens, un nòm ëd fruta mascolin, e a un nòm ëd pianta feminin a-j corispond un nòm ëd fruta feminin.