Lenga piemontèisa/Consèj/J'articoj
J'articoj
modifiché| L'articol determinativ | L'articol indeterminativ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mascolin | Feminin | Mascolin | Feminin | ||||
| singular | plural | singular | plural | singular | plural | singular | plural |
| ël, l', lë | ij, j', jë | la, le | le, j' | un, n', 'n, në | ëd, d', dë, d' | na, n' | ëd, d', dë, d' |
Costi a son, s’i lo seve pa ancora, d’element ch’a servo a fé capì ’l nùmer e ’l géner dij nòm dont a na stan sèmper dë ’dnans.
J’artìcoj an piemontèis, për boneur, a son apopré ij midem che an italian:
J’ARTÌCOJ DETERMINATIV a son coj ch’as arferisso a na përson-a, na bestia o na còsa determinà ch’a l’é bin conossùa da chi ch’a na parla o da chi ch’a scota.
L’artìcol mascolin singolar «ël» as dòvra an costi cas:
1) Dë ’dnans ai nòm ch’a ancamin-o con na consonant (esempi: ël luv, ël botal, ël pruss).
2) Dë ’dnans a le paròle ch’a ancamin-o con na consonant seguìa da la «l» o da la «r» (esempi: ël tranvaj, ël bleu, ël crin).
3) Dë ’dnans a le paròle ch’a ancamin-o con «gn» (esempi: ël gnacio, ël gnòch, ël gnaulé).
Se cost artìcol as treuva drinta al dëscors e a ven apress a un termo ch’a finissa con vocal a perd la «ë» e a dventa bele mach «’l», diversament a së scriv sèmper «ë».
L’artìcol mascolin singolar «lë» as dòvra quand:
1) Dë ’dnans a coj nòm ch’a ancamin-o con na «s» nen pura. (esempi: lë scopass, lë sgiaf, lë s-ciòp).
2) Dë ’dnans ai nòm ch’a ancamin-o con la «s» o la «l» e sùbit apress a ven un ëd costi ditongh: «ia, ie, io» (esempi: lë liam, lë lievit, lë siolòt, lë siass).
L’artìcol mascolin singolar «l’» as buta, al pòst ëd la forma «ël» dë 'dnans a tuti ij nòm ch’a ancamin-o con na vocal (esempi: l’aso, l’univers, l’ansin, l’erpi).
L’artìcol mascolin «ël» al plural a dventa «ij» (esempi: ij luv, ij botaj, ij pruss).
L’artìcol mascolin «lë» al plural a dventa «jë» (esempi: jë scopass, jë sgiaf, jë siolòt, jë siass).
L’artìcol mascolin «l’» al plural a dventa «j’» (esempi: j’aso, j’univers, j’ansin, j’erpi).
Da già ch’a l’é capitame pì che na vira ’d trové l’artìcol «ij» scrit con na forma d’elision ëd la vocal «’j» quand che la paròla prima a finiss con vocal a venta precisé che costa pràtica a l’é nen giusta da già che la «i» as prononsia (esempi: pisté ij pé e nen pisté ’j pé). La midema osservassion a val për j’artìcoj «lë» e «jë» ch’a devo pa divide con l’apòstrof quand ch’a-i é un sostantiv ch’a s’anandia con la «s» seguìa da na consonant e donca a së scrivrà sèmper l’artìcol antregh an costa forma (esempi: lë scopass e nen l’ëscopass, jë scalin e nen j’ëscalin).
I passoma adess a l’artìcol feminin singolar ch’a l’é «la» e ch’a val për tuti ij nòm feminin ch’a ancamin-o con na consonant (esempi: la lun-a, la sacòcia, la scàtola).
Se nopà is trovoma con ëd nòm ch’a prinsipio con na vocal, l’artìcol a dventa «l’» (esempi: l’urtìja, l’avija, l’anchërna)
Con ël plural dij nòm ëdcò j’artìcoj feminin as trasformo. Anlora i l’avroma la forma «le» (esempi: le lun-e, le sacòce, le scàtole). Për ij nòm ch’a l’han coma prima litra na vocal l’artìcol «l’» a dventa «j’» (esempi: j’urtìje, j’avije, j’anchërne).
Adess i veuj ciamé un pò d’atension a cost ùltim artìcol, aponto «j’», da già ch’a l’é un dij boro ch’a ven-o fàit pì soens da chi ch’a scriv. Tante vire a càpita ’d trovesse: le onde nopà ’d j’onde; le amise nopà ëd j’amise; le orije nopà ’d j’orije, e via fòrt, mentre che, për boneur, sòn as treuva nen con ij nòm mascolin (na forma ’d mascolinism?).
J’ARTÌCOJ INDETERMINATIV a son coj ch’as arferisso a na përson-a, na bestia o na còsa nen determinà ch’a l’é nen conossùa da chi ch’a na parla o da chi ch’a scota.
Për ël singolar mascolin as dòvra l’artìcol «un» e ch’a val an tuti coj cas andoa che al determinativ as dòvra l’artìcol «ël» (esempi: un mur, un pont, un bërgé); se cost artìcol a ven a trovesse andrinta a un dëscors e la paròla ch’a-i é prima a finiss con na vocal as pràtica l’elision e a së scriv «’n» (esempi: an col camp a-i é gnanca ’n tòr, mach ëd vache).
Quand che coma determinativ a l’é utilisà l’artìcol «lë» për la forma indeterminativa as prësta l’artìcol «në» (esempi: në scopass, në sgiaf, në s-ciòp). Se nopà ’l nòm al qual as arferiss l’artìcol a ancamin-a con na vocal alora a së scriv «n’» (esempi: n’aso, n’univers, n’ansin, n’erpi).
Con le paròle feminin-e l’artìcol indeterminativ a l’é «una» ch’as peul dëlcò scrivse mach «na»; la sernia ’d na forma pitòst che l’àutra a l’é sèmper gropà al fàit che la parola precedenta a finissa con na consonant o con na vocal (esempi: una stra opura na stra, una crava opura na crava, una stòria opura na stòria).
A venta fé atension përchè a esist ëdcò l’agetiv numeral feminin «un-a» e donca as podrìa fé confusion fra le doe còse.
Për ël feminin a val la stessa régola vista con ël mascolin e visadì as dòvra la forma «n’» con ij nòm ch’a ancamin-o con na vocal (esempi: n’òja, n’enta, n’urtìja).
A l’é interessant prësté atension al fàit che për j’artìcoj indeterminativ a-i é mach na sola forma ch’as dòvra al plural, sia për mascolin che feminin, e a l’é pì nen n’artìcol nopà na preposission. Costa a sarìa «ëd, ’d, dë, d’» e ch’a corëspond a l’italian «di, dei, delle».
Për la forma «ëd» as passa a «’d» ant ij midem cas coma ch’as fà con l’artìcol determinativ «ël» (vardé lòn ch’a l’é disse piror).
Mentre ch’a venta dovré la forma «dë» quand:
1) Dë ’dnans a coj nòm ch’a ancamin-o con na «s» nen pura. (esempi: dë scopass, dë sgiaf, dë s-ciòp).
2) Dë ’dnans ai nòm ch’a ancamin-o con la «s» o la «l» e sùbit apress a ven un ëd costi ditongh: «ia,ie,io» (esempi: dë liam, dë lievit, dë siolòt, dë siass).
N’àutra régola importanta, che soens a ven trascurà da chi ch’a scriv an piemontèis, a l’é cola ch’an dis ch’a venta nen buté l’artìcol determinativ dë ’dnans a j’agetiv possessiv. Sòn a val sèmper, meno che për ël mascolin plural. (esempi: mè amis e nen ël mè amis, mentre ch’as butrà ij mè amis).
L’artìcol «ij» plural as dòvra dë ’dnans ai nòm ëd famija. Nopà, ant la pì part dij cas, as buta nen dë ’dnans ai nòm ëd le përson-e, ëd le sità e dij mèis, costa tendensa a l’é presenta an cole variant dël piemontèis ch’as parlo ’nt ij pais pì tacà a la Lombardìa.