Butomje 'dcò lor dë 'dnans

Coma ch’a dis un proverbi: «Tut a ven a taj, fin-a j’onge për plé l’aj» e donca ’dcò la conossensa dle régole dla gramàtica a l’é nen un perde temp, ma a veul dì tense bin informà su còs ch’a l’é giust fé s’as veul ëscrive bin e soasì.

Da già ch’i l’oma vist coj ch’a son j’artìcoj e cole ch’a son le preposission sempie an piemontèis, përchè nen consideré lòn ch’a capita quand che costi doi element a s’ancontro fra ’d lor? A na seurt na sòrt ëd mariagi dont ël frut ëd l’union a dà la nassensa a le «PREPOSISSION ARTICOLÀ». A lòn ch’a servo? A son indispensàbij për coleghé fra ’d lor paròle o frasi.

Ancaminoma con la preposission sempia

Dë
Preposission	Artìcol	Preposission articolà	Italian
Dë	ël ('l)	dël	del
Dë	lë	dlë e ëd le	dello
Dë	la	dla e ëd la	della
Dë	l'	dl' e ëd l'	dell'
Dë	ij	dij	dei
Dë	jë	djë e ëd jë	degli
Dë	j'	dj' e ëd j'	degli'
Dë	le	dle e ëd le	delle
Dë	j'	dj e ëd j' (dë' dnans a na vocal)	delle
Dë	un, una	d' un (d' na) e ëd në (ëd na)	d'un o d'una

Coma ch’as peul vëdde da la tabela sì dzora ij doi element (preposission e artìcol indeterminativ) a resto separà quand che la paròla anans a finiss con na consonant.

Tenoma present che quand che la paròla ch’a ven apress a la preposission a ancamin-a con vocal as peul gavene un-a butand a sò pòst n’apòstrofo.

Passoma a la preposission "a":

A
Preposission	Artìcol	Preposission articolà	Italian
A	ël ('l)	al	al
A	lë (l')	a lë e a l'	alla, all'
A	la (l')	a la e a l'	alla, all'
A	ij	ai	ai
A	jë (j')	a jë e a j'	agli
A	le (l')	a le e a j'	alle
A	un (në, n')	a un (në, n')	a una, a un
A	una (na, n'a)	a una (na, n')	a una, a un'

La preposission "da" as compòrta 'n la midema manera dla precedenta:

DA
Preposission	Artìcol	Preposission articolà	Italian
Da	ël ('l)	dal	dal
Da	lë (l')	da lë e da l'	dallo, dall'
Da	la (l')	da la e da l'	dalla, dall'
Da	ij	dai	dai
Da	jë (j')	da jë e da j'	dagli
Da	le (l')	da le e da l'	dalle
Da	un (në, n')	da un (në, n')	da uno, da un
Da	una (na, n'a)	da una (na, n')	da una, da un'

L'istess dëscors a val për la preposission "su":

SU
Preposission	Artìcol	Preposission articolà	Italian
Su	ël ('l)	sël	sul
Su	lë (l')	slë e sl'	sullo, sull'
Su	la (l')	sla e sl'	sulla, sull'
Su	ij	sij	sui
Su	jë (j')	sjë e sj'	sugli
Su	le (j')	su le e sj'	sulle
Su	un (në, n')	su un (në, n')	su uno, su un
Su	una (na, n'a)	su una (na, n')	su una, su un'

Tant për esse precis a venta memorié che soens as costuma, con costa preposission articolà, gionteje davanti la preposission «an» e sòn përchè (an manera particolar se la paròla prima a finiss con na consonant) parèj as rend l’espression pì fosonanta (esempi: an sla tàula, an sle montagne, an sij cop, an sle nìvole).

Con le preposission «për, con, tra» a diferensa dj’àutre a fan nen na lijura s-ciassa con j’artìcoj e a ven-e sèmper ëscrit con sò artìcol antregh. Esempi: për ël, për lë, për la, për ij, për jë, për j’, për le, për l’, për un, për un-a

La forma scursà (ma a l’é mai obligatòria!) «pr’» a l’é nen tant consijàbil (a mia opinion) përchè a rend nen tròp bel fé la letura për tuti. La sola forma ch’as peul dovresse sensa gena a l’é «pr’un, pr’una» (esempi: mangene un a pr’un).

La composission con la preposission «con» a l’é: con ël, con lë, con l’, con la, con le, con ij, con jë, con j’, con un, con una, con në, con n’.

Ëdcò la preposission «con» a peul trové na scursa ’nt la prononsia e ’nt la scritura con j’artìcoj «ël» e «ij» dasend orìgin a le forme «co’l» e «co’ij», ma a venta tutun fé atension a la scritura përchè a peulo confondse con le paròle «col», ch’a corëspond a l’italian «quello» e «coj» ch’a val për l’italian «quelli».

Për la preposission «tra» ël comportament a l’é ’l midem. Esempi: tra ’l, tra lë, tra la, tra j’, tra le, tra un, tra una. A l’é interessant sotlinié che la preposission «ant» (che quaidun a scriv ëdcò «ënt» dont as nòta la derivassion dal latin «intus» ch’a vorìa dì drinta) as uniss mai s-ciass a gnun artìcol e donca i l’avroma: ant ël, ant ij, ant lë, ant jë, ant la, ant le, ant l’, ant j’.

Tut lòn ch’a l’é disse a val për l’abinament fra le preposission e j’artìcoj determinativ, nopà con j’artìcoj indeterminativ a resto sempre doe forme dëstacà.


Preposission		Art. ind.	Forma da dovré	Italian
dë	+	un/a	d'un/a	di uno
ëd	+	në	ëd në	di uno /una
a	+	un-a	a un-a	a uno /una
ant	+	un-a	ant un-a	in uno /una
su	+	un	su un	su uno
su	+	na	su na	su una
ëd	+	na	ëd na	di una
a	+	a	a na	a una

Ant la famija bondosa dle preposission a-i na j’é ancora na bela scaràmpola, ch’a sarìo peui cole ch’a l’han un sò significà bin ëspecìfich an dasend d’informassion pì precise an slë svolgiment ëd l’assion.

Fra coste cole pì dovrà a son:

«Trames» e «antrames» (Esempi: Trames a doi erbo).
«Conforma» (Esempi: Comportesse conforma a le costume).
«Dzora» e «Dëdzora» (Esempi: Dzora dël tèit a-i é ’l cel).
«Sota» (Esempi: Sota a la tàula).
«Aranda» o «Randa» (Esempi: Aranda al porton). Ansema as peul trovesse l’àutra preposission «dël, dla, dle, d’, ’d, dë» e via fòrt.
«Dacant» (Esempi: Avèj la fomna dacant).
«Sensa» e «Contra» che nopà a peulo esse binà a la preposission sempia «ëd, ’d» (Esempi: Andé sensa ’d ti; ven-e
«Drinta» (Esempi: Ël vin a l’é drinta al botal).
«Fòra» o «Feura» (Esempi: Ël can a resta fòra).
«Dnans», «Dë ’dnans»,
«Anans» e «Danans» (Esempi: Fërmesse dë ’dnans al castel).
«Prima» o «Anans» (Esempi: A l’é mej prima che peui).
«Dòp» o «Apress» (Esempi: Dòp d’avèj ëstudià; Apress a mi). «Daré»,
«Darera» o «Dré» (Esempi: Portesse daré la coa).
«Vers» (Esempi: Navighé vers l’Africa).
«Oltra» (Esempi: Oltra a piasèj a l’é ’dcò bon).

A la fin as peul ancora giontesse ch’a esisto ’dcò ’d preposission dite an italian improprie e ch’a peulo, a sconda dij cas, esse dovrà coma nòm, agetiv, averb o forme verbaj. Fra coste as peulo memorié: «Gavà, sensa, second, apopré, anviron, squasi, truch e branca, fòravia, dantorn, vsin, lògn, lontan, durant, travers, press, tacà, e via fòrt».

Da: Piemontèis Ancheuj, Mars/Avril 2024

Lenga piemontèisa/Consèj/Butomje 'dcò lor dë 'dnans

Butomje 'dcò lor dë 'dnans