La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 21
La Fija dël Rè dj'Arfaj modifiché
Cap. XXI - An broa dla Tèra modifiché
Longh ëd tut col di Orion a l'ha lassà che ij can as pijèisso d'arlass. Ma 'l di apress a l'é alvasse bonora, a l'é andàit ai cënnij e a l'ha largà le bestie bàute ant la matin lusenta. A l'ha mnaje fòra dla comba an sle tère àute, torna 'nvers ël finage dl'ambrun. Contut a l'é pì nen portasse sò arch, ma mach la spa e 'l foèt, përchè ch'a l'era ruvà a avèj piasì dl'argiojissansa dij sò quìndes can cand ch'a l'avìo daje la cassa a la bestia anmascà con ël gròss còrn e a sentìa parèj dë spartì la gòj ëd mincaun ëd lor, damentre che tiré na sajëtta a cheicòs a l'era na gòj mach për chiel. Për tut ël di a l'ha marcià për ij camp, an arsonand un paisan sì e un là o cheidun ch'a travajava 'nt ij camp, e a vnisìa arsonà da lor ch'a-j fasìo j'auguri për la cassa. Ma cora ch'a l'é fasse sèira e a l'é arambasse al finage, viaman pì pòchi a lo arsonavo damentre ch'a passava, da già ch'a l'era ciàir ch'a marciava 'nvers andova che gnun a 'ndasìa, ël leu da 'nté fin-a ij pensé as na tnisìo dëscòst. A marciava donca daspërchiel, e contut arviscolà dai sò pensé passionà, e uros ëd la companìa dij sò can; e tant ij sò pensé coma soe bestie a j'ero tùit adressà a la cassa. Parèj a l'é torna ruvà al finage dl'ambrun, anté che le cioende as je fongo andrinta da le tère cognossùe e as fan dròle e fiosche ant në sbërluse ch'a l'é pa 'd nòsta Tèra e a dësparisso andrinta dla lus ëd l'ambrun. A l'é fërmasse con ij sò can bin arand a un-a 'd cole cioende, giusta anté ch'a tocava 'l finage. Ël ciàir ambelelà an sla cioenda, s'a l'avìa da smijé a cheicòs ëd nòsta Tèra, a l'era tant 'ma 'l brilié minciant e fiosch ch'a lus an s' un busson che un a s-ciàira a la fin ëd la torna, cand che n'arcansiel a lo bëschia: ant ël cel l'arcansiel a l'é sclint, ma da aramba, an beicanda al fond d'un camp, la fin ëd l'arcansiel marlipen-a as vëggh, e tutun un as na sdà che cheicòs dë strasordinari e dë stravis a l'ha sfrisà 'l busson e, ant na manera, a l'ha cangialo. Na lus ëd cola sòrt a sbërlusìa sij darié bussolin ch'a chërsìo ant le tère cognossùe. E pen-a dëdlà, parija d'un lìquid color ëd la pera lustra*, tuta pien-a 'd lusor ch'a-i virolavo andrinta, a-i era la bariera che gnun a peul vëggh-je a travers e dont a-i seurt gnun son, fòra 'd col dij còrn ëd j'arfaj, e sòn mach për j'orije 'd bin pòchi. Ij còrn a j'ero an camin a soné àora a travers cola bariera 'd lus van-a e 'd silensi, con l'arsonansa mascheugna 'd soe nòte sclin-e ch'a smijavo passé dëdlà 'd tut lòn ch'as butava antrames për ruvé a j'orije d'Orion, tant 'ma la lus dël sol a dëstravërsa l'éter për tant fé ciàir a le combe dla lun-a. Ij còrn a son ësmortasse e gnente a ciusiava pì dal Pais ëd j'Arfaj. Da peui antlora tùit j'armor a son ëstàit coj ëd na sèira dla Tèra. E bele dcò costi a son rairisse e, con tut lòn, a-i ruvava ancó gnun lioncòrn. Un can a l'ha giapà daleugn, un carton, ël sol son an s' na stra dzerta, a 'ndasìa meusi anvers ca, cheidun a ciaramlava 'nt na contrajëtta, ma peui dòp a l'ha lassà 'l silensi andé anans a res, da già ch'a smijava che le paròle a facèisso la pas ch'a-i era ansim ai camp. Fongà 'n sa caciura, Orion a smirajava 'l finage an sërcanda jë lioncorn ch'a ruvavo pa e spetand ëd vëggh-ne un viravoltà travërsé la bariera dl'ambrun. Ma a l'era pa stàit pro malissios a postesse a la midema mira ch'a l'avìa trovà ij sinch lioncòrn mach doi di dnans, përchè che 'd tute le creadure, jë lioncòrn a son le pì vaitose e a ten-o scondùa soa blëssa da j'euj ëd l'òm con n'avertensa ancagnìa. A vivo sempe dëdlà dle tère cognossùe e a-i intro mach da ràir da sèira, cand che tut a l'é chiet, con gròssa prudensa e, bele parèj, an arzigand a slontanesse bin pòch dëdlà dël bòrd. Antopesse an cole bestie doe vire an doi di a l'istessa mira ansem ai can, apress d'avèj dàit la cassa e massane un-a 'd lor, a fasìa pì malfé che lòn che Orion a chërdèissa. Contut, sò cheur a l'era 'ncó pien dël trionf ëd la cassa e la sen-a 'd sòn a lo tirava da mat, com a-i ruva sempe an si cas-sì. Parèj ore a beicava 'l finage an ëspetanda che un-a 'd cole gròsse bestie a lo travërsèissa con sò fé auté: na gròssa sagma delignà ciàira drinta a cola lusor tërbola e spalia. Ma jë lioncòrn a ruvavo pa. Comsissìa, seguitand a beiché parèj tant an longa, cola finansa stravisa a l'ha 'ncaminà a ablilo fin-a a la mira che ij sò pensé a l'han pijà a lordié dapress ai bërlusor vironiant, e al fieul a l'é vnuje l'anvia dij cò dle Montagne dj'Arfaj. A cognossìo bin sa susnor coj ch'a vivìo ant le cassin-e piassà tut arlongh ëd la finansa dle tère cognossùe, e con saviëssa a tnisìo j'euj virà da l'àutra banda da la smaravija ch'a-i era, con sò eclat ëd color, tant davzin a la part daré 'd soe ca. A-i era na blëssa là 'ndrinta ch'a-i esistìa pa la parija an nòste tère, e a si campagnin a-j disìo, cand ch'a j'ero masnà, che s'a beicavo si ciàir-lì ch'a virolavo, a sarìa pa pì staje gòj për lor ant ij bej camp dru, ant ij sorgh ëscur e bin trassà o ant l'ondojé djë spi o an qualsëssìa ròba ch'a-i fussa 'mbelessì; e sò cheur a sarìa andàit leugn daré a j'anciarm ëd j'arfaj an sustand ëd montagne scognossùe e 'd gent nen benedìe dal Preciàire. Bëstandanda giusta an broa 'd col ambrun anmascà, damentre che la sèira a s'anvanava, le ròbe dla Tèra a son vantà via da 'n soa ment e 'd crèp tut lòn ch'a-j n'amportava a l'ha avù mach pì da fé con ël Pais ëd j'Arfaj. Ëd tuta la gent ch'a l'avìo marcià 'n sij santé dle tère cognossùe, as visava mach pì 'd soa mare e 'd bòt an blan a l'ha savù, tant 'ma se la lus ëd l'ambrun a l'hèissa dijlo, che tant chila coma chiel a j'ero 'd na sëppa 'd mascon. Pa gnun a l'avìa dijlo, contut chiel àora a lo savìa.
Për d'agn, longh ëd vàire e vàire sèire, a l'era ciamasse e a l'avìa armanacà anté ch'a fussa andàita soa mare; a l'avìa strologà ciuto për sò cont, pa gnun a savìa lòn che 'l cit a gabolèissa; e ore a smijava ch'a-i fussa na rëspòsta 'nt l'aria: a smijava tant 'ma se chila a fussa lì aranda, giusta bele mach dëdlà dl'ambrun anciarmantà ch'a rajava cole cassin-e dal Pais ëd j'Arfaj. A l'é bogiasse tre pass an ruvand al finage: sò pé a l'era 'l pì anans ch'a-i era ant le tère cognossùe, propi dëdnans a sò visage a-i era 'l finage parij ëd na nebia che 'ndrinta a-i dansavo meusie 'd perle 'd tùit ij color. Un can a l'ha fàit l'arsaut cand che Orion a l'é bogiasse, e tuta la muda a l'é virasse a beichelo. Chiel a l'é fërmasse e lor a son torna pasiasse. A l'ha provà a vardé travers la bariera, ma a-i vëgghìa mach dë slusor ch'as meiravo* e ch'a j'ero fàit dal baronesse 'd milanta ambrun a la fin ëd mijara 'd di, che cheidun a l'avìa goernà con la màgica për aussé col finage anmascà. Anlora a l'ha ciamà soa mare travers cola dësgionta amposanta. Da na banda a-i era chiel e la Tèra, le ca dla gent e 'l temp ch'i mzuroma an minute, ore e agn, e da l'àutra 'l Pais ëd j'Arfaj e na manera diferenta dë mzuré 'l temp. A l'ha ciamala doe vire e a l'é butasse a scoté, e peui a l'ha torna ciamà, ma dal Pais ëd j'Arfaj a l'é nen surtije nì 'n braj nì 'n ciusij. A l'é sdasse anlora dla largor ëd col ëspassi ch'a lo rajava da chila e a l'ha comprendù ch'a l'era badial, top e potent, tant 'ma l'abim ch'a slontan-a nòst temp da 'n di passà, o ch'a-i é antra la vita 'd tùit ij di e ij seugn, o antra la gent ch'a travajo la tèra e j'eròe 'd na balada, o antra coj ch'a son ancó viv e coj che lor a pioro e a ringreto. Antramentre la bariera a sosfiamava e a bërlusìa tant 'ma se cheicòs d'eteri parèj a fussa pa bon a rajé j'agn passà e giumai përdù dal moment ch'a cor via e ch'i-j dijoma Àora. A stasìa 'mbelelà con daré j'armor linger ëd nòsti camp a la sèira tard e la lusor agreàbil ëd lë scalabrum anciarmant ëd la Tèra, e dëdnans, arand a sò visage, la caciura total dël Pais ëd j'Arfaj e la bariera ch'a ocasionava 's silensi, ch'a lusìa con soa blëssa foravìa. Ore a l'avìa pa pì la ment a le ròbe dla Tèra, ma a smirajava mach pì ant la muraja d'ambrun, tant 'ma jë stròlogh ch'a s'ampacio 'd tradission antërdìe e a bèico 'ndrinta 'd cristaj tërboj. E tut lòn ch'a-i era d'àlfich ant ël sangh d'Orion, tut lòn ch'a l'avìa arseivù d'anmascà da soa mare a vnisìa tirà, anciarmà e ablì dai cit ciàir ëd la finansa fàita d'ambrun. As figurava soa mare trames a j'asianse solenghe dëdlà dël ro dël temp, a 'nmaginava l'eclat dël Pais ëd j'Arfaj, marlipen-a antërvëggù mersì a le memòrie mascheugne ch'a jë vnisìo da soa mare. A-j fasìa pa pì cas a le cite vos ëd la sèira daré 'd chiel, nì a-j sentìa. E ansem a sé cite vos a j'ero butà da banda dcò la manera 'd vive e le manche** dj'òmo, lòn ch'a progetavo, lòn ch'a-j fasìa tribulé për otnilo e ch'a speravo, e tute le cite ròbe ch'as vagno con l'angage testass. Sa consiensa neuva d'esse d'un sangh anmascà, ch'a l'era ruvaje arand a col finage luisant, a l'ha faje susté dlongh ëd delivresse da la s-ciavensa dël Temp e 'd chité le valbe ch'a sotëstan a soa dominassion e ch'a son ëstrivassà da soa tiranìa. A pudìa chiteje con pa pì che sinch cit pass e intré 'ndrinta dle tère sensa temp anté che soa mare a l'era astà arand a sò pare ch'a regnava su sò tròno 'd nebia drinta a col salon ëd na blëssa frapanta che mach le balade a son ëstàite bon-e a 'rmanachene ansima. Erl a l'era pa pì soa ca, le costume dj'òmo a j'ero pa pì le soe, ij sò pé a j'ero pa pì për cole tère! Ij cò dle Montagne dj'Arfaj a j'ero ore për chiel tant 'ma ij cuvert ëd paja ch'a-j dan ël bin-ëvnù da sèira ai lauror. Lòn ch'a l'era faulos e fòra d'ës mond a l'era ca për Orion: talamanera la bariera dl'ambrun, smirajà për tròp ampéss, a l'avìa anmascalo, essenda tant pì carià 'd màgica che qualsëssìa sèira dë sta Tèra. A-i é bele chi ch'a l'avrìa podù beiché për ampéss e contut dëstorné ancó j'euj; contut, a fasìa pa belfé parèj për Orion, da già che, bele che la màgica a l'abia 'l podèj d'anciarmé le ròbe dë sto mond, loràite a rëspondo a j'ancantament an manera fòrta, ma mineuja, damentre che tut lòn ch'a-i era 'd màgich ant ël sangh d'Orion a rëspondìa lest 'ma la lòsna a la màgica ch'a tralusìa ant ij rampar dël Pais ëd j'Arfaj. Ës finage-lì a l'era fàit ëd le lusor ëd la sòrt la pì ràira ch'a virolo ant l'aria e djë sludi ij pì sbalucant ëd la lus dël sol ch'a në smaravijo travers n'orissi, dle ceje sle cite dòire, dij rever ëd le fior sota 'l ciàir ëd la lun-a, dla fin ëd j'arcansiej con soa blëssa e mascheugn e djë s-cianch ëd la s-ciandor ëd sèire ch'a son goernasse për ampéss ant la memòria dij vej. Sesì da s'anciarm, a l'ha fàit un pass anans për lassesse daré le ròbe dë sta Tèra, ma dël moment che sò pé a l'ha tocà 'l finage dl'ambrun, un dij can astà daré 'd chiel sota la bussonà, tnù a fren për tròp ampéss da soa anvìa për la cassa, a l'é stiraplasse na frisa e a l'ha mandà fòra un ëd coj giap bass ëd fërlin-a che, antra le manere 'd fé dj'òmo, a jë smija pì che tut a 'n baj. Për na costuma veja, col son a l'ha faje viré la testa a Orion, ch'a l'ha vardà 'l can, a l'é andaje 'n moment davzin, a l'ha coninalo, e a l'avrìa dcò dije adiù, a fussa nen ëstàit che tùit j'àutri can a son andaje dantorn an nufiandje le man e beicandlo ant ël visage. Ambelelì trames a soe bestie pien-e 'd gigèt, Orion, che bele mach un moment ëdnans a l'era 'n camin a sugné 'd ròbe strasordinarie an flotanda con ij sò pensé an sle tère anmascà e an dasenda la scalada ai pich anciarmà dle Montagne dj'Arfaj, ëd crèp a l'ha sentù l'arciam ëd la part d'ës mond-sì ëd sò natural. A l'era pa ch'a-j n'anfèissa 'd pì d'andé a cassa che dë sté ansem a soa mare dëdlà dël trabatament dël temp, ant le tère dël pare 'd chila, ëd na blëssa pì granda che tut lòn che le balade a l'han mai cantà; a l'era pa ch'a-j vorèissa tant bin ai sò can da esse nen bon a chiteje; contut, ij sò cé da cant ëd pare a j'ero andàit a cassa na generassion apress a l'àutra, tant 'ma la sëppa 'd soa mare da 'n temp infinì a l'avìa trivà la màgica. L'arciarm anvers la màgica a l'era fòrt cora ch'a vardava le ròbe anmascà, ma la ligna longa dla progenia dë sto mond a l'era fòrta l'istess a tirelo a 'ndé a cassa. Ël finage splendrient ëd l'ambrun a l'avìa ablì soe anvìe 'nvers ël Pais ëd j'Arfaj, ma un moment apress ij sò can a l'avìo dëstornalo: i l'oma dabon tùit franch bin malfé a schivié d'esse grinfà da lòn ch'i l'oma dantorn.
Orion a l'é stàit chèich moment a studieje ansima trames ai can, an sërcanda dë dvisé da che part andé e comparisionand ël temp sensa fin e cheuli ch'a scor gargh an sij pra chiet e 'n sla s-ciandor eternal dël Pais ëd j'Arfaj, con ij sorgh ëscur ëd la slòira, ij pasturage e le cite bussonà dla Tèra. Ma soe bestie a jë stasìo dantorn an nufiandlo, bauland, beicandlo fiss e parlandje ant la manera che le coe, le piòte e ij sò gròss euj maròn a son bon a fé, an disendje: "Andoma! Andoma!". A pudìa pa butesse a pensé trames a tut col bataclan. A l'era pa bon a pijé n'arzolussion, e ant sa manera ij can a l'han avù 'l dëssù. Parèj, chiel e lor a son tornass-ne a ca ansema ant le tère cognossùe.