La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 01
La Fija dël Rè dj'Arfaj modifiché
Cap. I - Ël proget ëd la ciambrèja d'Erl modifiché
J'òmo d'Erl, con a còl soe giache 'd coram ross ancarnà ch'a-j calavo fin-a a jë snoj, a son andàit da sò Sgnor, n'òm da la figura nòbil con ij cavèj bianch, ch'a l'era astà drinta al longh salon ross ëd sò castel. Ël vej Ësgnor a l'é sporzusse marlàit da 'n soa careja sislà e a l'ha scotà sò pòrta-vos ëd lor, ch'a l'ha parlà parèj.
"Jë Sgnor ëd vòsta sëppa a l'han guidane bin për setsent agn, e soe amprèise a son memorià dai torototela sempi e a la bon-a, seguitanda parèj a vive 'ndrinta 'd soe balade sclin-e. Contut, le generassion a passo e a-i ruva pa nèn ëd neuv."
"Lòn ch'i veule, doncre?" a l'ha ciamaje lë Sgnor.
"I vorrìo esse governà da 'n mascon," a l'han rësponduje.
"E parèj a sia," a l'ha dije lë Sgnor. "A l'é da sinchsent agn ansà che mia gent a fà sente soa vos an soa ciambrèja, e a sarà sempe parèj coma che a vòsta ciambrèja a-j fà gòj. I l'eve parlà.
Parèj a sia."A l'ha aussà la man e a l'ha benedije, e lor a son andass-ne e a son tornà ai sò mësté antich: a fré ij cavaj, a travajé 'l coram, a chërse le fior, al travaj rudi dla tèra; a-j andasìo dapress a le tradission veje, ma a sustavo na novarìa. Anlora 'l vej Ësgnor a l'ha mandà a ciamé sò fieul ël pì vej, an dasendje avis* ëd presentesse da chiel.
Ël fieul a l'é ruvà dlongh da sò pare, ch'a l'era 'ncó sempe astà an sla midema careja sislà e a l'era nen bogiasse da lì. A 'ncaminava a esse tard, e la lus ch'a intrava da le fnestre àute a-j dasìa spich ai sò euj marcà da l'età, ch'a vardavo leugn anvers l'avnì, bin dëdlà dël temp present.
E astà 'mbelelà, a l'ha comandaje a sò fieul."Ancaminte," a l'ha dije, "dnans che ij mè di a ruvo a la fin. Va anans lest anvers sol alvé, dëdlà dle tère ch'i cognossoma, fin a la mira ch'it trovras le valbe ch'a l'é ciàir ch'a son cole anmascà, e traversa soa finansa, marcà da l'ambrun, e ruva al palass ch'as na conta mach ant le balade."
"A l'é motobin fòra man," a l'ha dit ël giovo Alverich.
"É bò," a l'ha rësponduje, "a l'é pro leugn."
"E ancó pés," a l'ha dije 'l fieul, "për viré 'ndaré. Përchè ch'an cole valbe le dëstanse a son diferente da le nòste."
"A l'é parèj dabon," a l'ha replicaje sò pare. "Lòn ch'im deve avis ëd fé," a l'ha ciamaje 'l fieul, "cand ch'i sarai ruvà a col palass?" E sò pare a l'ha dije: "It mariëras la fija dël Rè dj'Arfaj."
Al giovo a son ëvnuje an ment soa blëssa 'd chila, soa coron-a 'd giassa e soa dosseur dont a contavo le fàule antiche. Ëd chila as cantava an sle bricòle sërvaje, anté ch'a-i nassìa le frolëtte dij bòsch, a l'ambrun e sota 'l ciàir ëd le prime stèile, e se cheidun a sërcava chi ch'a cantava, a s-ciairava pa n'ànima. Dle vire mach sò nòm a l'era cantà sotvos vàire e vàire vòte. E sò nòm a l'era Lirazel.
A l'era na prinsëssa 'd na sëppa 'd mascon. A sò batiage, ij dé a l'avìo pijaje part con soe ombre, e dcò le Faje a sarìo andaje, ma a j'ero sbaruvasse a s-ciairé j'ombre longhe e tope dij dé ch'a passavo su soe tère sbrincià 'd rosà, e parèj a j'ero stass-ne stërmà ant ël creus ëd le spalie némole reusa, e da lì 'ndrinta a l'avìo benedì Lirazel.
"Mia gent a veul un mascon për rè. A l'han fàit na sernia fòla," a l'ha dit ël vej Ësgnor, "e mach Coj-dël-Top, ch'a mostro mai sò visage, a san tut lòn che sossì a ocasionrà; tutun nojàit, ch'i l'oma nen col podèj, i-j andoma dapress a la tradission veja e i foma lòn che nòsta gent an ciama an soa ciambrèja. A peul desse, miraco, che chèich ësluss ëd cola saviëssa e 'd cola avertensa ch'a l'han nen avù fin adess, a peussa ancó salveje, bele parèj. Va donca, con j'euj sempe virà 'nvers la lus ch'a ven da 'nt ël pais anmascà e ch'a fà 'n ciàir minciant a l'ambrun, antra 'l calé dël sol e 'l fé babòja dle prime stèile, e chila a të mnërà fin-a a ch'it ruvras a la finansa, apress d'avèj travërsà le tère cognossùe."
Peui a l'ha dësboclà na corèja e 'n sengion e a l'ha smonù soa gròssa spa a sò fieul an disendje: "Nòsta famija a l'ha portala longh dij sécoj fin-a a ancheuj, e pa privo ch'at goernrà pendent tò viage, bele cand ch'it marcëras dëdlà dij finage dle tère cognossùe."
Ël giovo a l'ha pijala, combin ch'a savèissa che pa gnanca na spa parija a sarìa stàita pro. Ant j'anviron dël castel d'Erl a-i vivìa na masca sbigna, ant un leu amont arand ai tron che da istà a costumavo core an ëstrunienda arlongh ëd le colin-e. Chila as na stasìa là 'nsima për sò cont drinta a 'n ciabòt cit con ël cuvert ëd paja, e as n'andasìa daspërchila për ij brich a cheuje le lòsne. Con sé lòsne, ch'a originavo pa da sta Tèra, e con le fórmole màgiche confasente, a fasìa d'arme ch'a j'ero bon-e a paré 'd privo surnaturaj.
Sa masca a l'avìa dcò la costuma 'd virondolé për sò cont an serti temp ëd la prima, pijanda le fatësse 'd na fija ant ël bon ëd soa blëssa, ch'a cantava trames a le fior àute dij giardin d'Erl. A surtìa giusta a l'ora che le parpajòle a 'ncaminavo a passé da 'n càles a l'àutr. Antra ij pòchi ch'a l'avìo s-ciairala, un a l'era ël fieul ëd lë Sgnor d'Erl. E bele che vorèj-je bin a fussa 'n maleur e ch'a dëstravièissa ij pensé dj'òmo da tut lòn ch'a l'é giust, tutun la blëssa 'd cole forme, ch'a j'ero nen le soe, a l'avìo anciarmalo a la mira ch'a l'avìa beicala con ij sò euj giovo e përfond, e chila, vassavèj s'a l'é stàita la blaga o la compassion ch'a l'han tocala, a l'avìa nen dovrà soe art màgiche ch'a l'avrìo podù craselo, e a l'era dventà* 'd bòt an blan an col giardin midem, an ësmonendse an soe fatësse genite 'd na strìa malëgna. Pura, con tut lòn, j'euj dël fieul a j'ero nen dëstornasse dun-a da chila, e parèj, an coj moment che sò bèich a l'ha bëstandà an s' cola figura agrinsà e angrumlìa che 'd costuma a spasgiava trames ai busson ëd malva visch, a l'é vagnasse sò binvorèj ch'as pudìa nì catesse nì ablisse con le sedussion uman-e. Chila a l'avìa faje sègn e chiel a l'era andaje dapress e, an sla colin-a anté che 'l tron a l'era 'd ca, a l'avìa savù da la masca che, se 'n di a l'hèissa avune da manca, as pudìa forgesse na spa fàita 'd metaj nen sorzì da 'nt la Tèra, con ëd paròle màgiche sislà ansima, ch'a l'avrìo parà le lëcche 'd tute le spa dë sta Tèra, e ch'a l'avìo 'l podèj ëd fé bon-e a nèn fin-a j'arme dj'arfaj, gavanda mach tre anciarm ch'a j'ero tròp potent ëdcò për chila.
An agradienda la spa 'd sò pare, ël giovo a l'avìa pensà dlongh a la masca.
Cand ch'a l'avìa chità 'l castel d'Erl, ant la val a l'era scasi scur, ma a l'era stàit tant lest a ruvé a la colin-a dla masca, che dël temp ch'a l'é stàit ant j'anviron ëd la casòta 'd chi ch'a sërcava, na cita ciairor a minojava ancó an sle bruere le pì amont. A l'ha trovala an camin a brusé d'òss ant un feu viscà fòra 'd ca e a l'ha dije che 'l moment ëd lë bzògn a l'era ruvà. Anlora chila a l'ha comandaje 'd cheuje le lòsne ant ël giardin, ant la tèra còtia sota ij còj.
Con j'euj ch'a-i ës-ciairavo sempe pì pòch, ma con ij dij che, nopà, viaman as faitavo al contat dròlo con la surfassa dle lòsne, dnans ch'a fussa vnù scur, a l'ha trovane dissèt, a l'ha cujije ant un fassolèt ëd sèja e a l'ha portaje a la masca.
A l'ha pogià an sl'erba, arand a chila, cole entità forëstere a la Tèra. Sé lòsne a j'ero ruvà ant ël giardin anmascà dla strìa da dë spassi stravis, socrolà dal tron fòra 'd santé che nojàit i pudoma pa marceje e, combin ch'a portèisso pa d'anciarm drinta a lor mideme, tutun a j'ero 'l mojen ël pì adat për trasmëtte j'anciarm che chila a vorìa përnonsié. A l'ha campà 'nt ël feu lë spi dla gamba d'un materialista e a l'é virasse vers cole lingere dj'orissi. A l'ha anghërsaje un-a apress a l'àutra an ligna drita arand al farò, peui a l'ha campaje ansima ij such farà e la snisia, an cissandje con la bachëtta d'éban ch'a l'é la cavija dle masche, fin a la mira d'avèj coatà sota 'n seul ëspèss coj dissèt cusin ëd la Tèra ch'a j'ero vnùit a fene vìsita da 'n soe ca 'nt ij cej. Peui a l'ha dàit andaré an ëslontanandse dal feu, a l'ha tendù le man e, ëd bòt an blan, a l'ha frandaje a còl n'ancantament afros. Le fiame a l'han pijà fòrsa an dëstrandse a d'autësse stravise. E lòn ch'a l'era stàit un feu solengh ant la neuit, pa pì mascheugn che qualsëssìa farò 'd cola sòrt, ëd bòt a l'era dventà cheicòs ch'a butava por.
Con pì che le giòle vërde, cissà da l'anciarm, a pijavo vigor e 'l calor dël feu as fasìa pì fòrt, d'otan pì la masca a seguitava a dé 'ndaré an përnonsianda mach a vos na frisa pì àuta le paròle dl'ancantament viaman ch'a së slontanava dal farò. A l'ha comandaje a Alverich d'anteisé 'd such ëscur ëd rol ch'a j'ero spantià ant ël bru, e pen-a che 'l fieul a-j campava 'nt ël feu, la fiara a-j anvlupava e la masca a seguitava a dì ij sò anciarm a vos àuta, antant che le fiame a dansavo vërde e sërvaje. Ant ël creus dël braseri, le dissèt sajëtte che, arlongh ëd sò viage, a l'avìo ancrosià la Tèra damentre ch'a virolavo an libërtà, a son fasse tant foente coma ch'a j'ero mai ëstàite, pa gnanca pendent la cavalcà furiosa ch'a l'avìa mnaje an col pòst. Alverich a pudìa pa pì arambesse al feu, e la masca a l'era dontrè méter dëscòsta a crijé ancó sempe soe fórmole màgiche. Antërcola, le giòle anciarmà a l'han brandà via tuta la sënner, e col portent ch'a vampava an sla colin-a a l'é andàit a la fin tut ant un crèp an lassanda mach un sercc ch'a arlusìa sombr për tèra, parij dël reu sbaruvant ch'as forma anté ch'a l'é staje na gròssa rajà 'd calor. E giusta ambelelì, piata e foenta, e ancó a lë stat lìquid, a-i era la spa.
La masca a l'é arambass-je e a l'ha anvalane 'l cortorn con n'àutra spa ch'a l'ha tirà fòra da 'n feuro ch'a tnisìa gropà a la gamba. Peui a l'é astass-je dacant për tèra, e a l'ha pijàit a canté adressà a la laja ch'a së sfreidava. Ël cant ch'a-j cantava a la spa, a l'avìa pì nen andrinta le paròle ch'a l'avìo cissà le fiame. La masca, che con sò bosaroné a l'avìa fàit ës-ciopé 'l feu fin a la mira 'd mandé an sënner ëd such ëd rol gròss 'ma tut, àora a cantava na rënna melodiosa ch'a arcordava l'òra dl'istà ch'a bufa ruvanda da 'nt ij giardin sërvaj ëd le foreste che gnun a cudiss, arlongh ëd vaj che na vira a l'avìo cognossù la grinor fonza dle masnà, ma che àora a j'ero pì nen praticà da loràite, fòra che ant ij seugn; un cant ëd memòrie a l'avàit an broa dla dësmentia, che tantòst a tornavo andaré d'ìmpit e sbalucante fòra dj'agn pì bej, coma lë sludi dla vision d'un moment bonurà, tantòst a glissavo leste fòra 'd col arciam subitani, për andess-ne torna trames a j'ombre dle ròbe dësmentià, an lassand ant la ment ëd pianà lingere coma 'd pé cit e briliant che, cand ch'i-j përcepioma déboj e van-e, i-j dijoma ringret. Ansim a cola bricòla topa coatà 'd bru, a cantava d'apresmesdì d'istà 'd tant temp andaré, cand ch'a chërso con foson le ciochëtte; a cantava na balada satìa 'd primalbe e dë scalabrum che soa adressa ant la màgica a l'avìa goernà 'nt la memòria con tute soe rosà e seren-e da 'd di dësnò 'd longa man andàit përdù. E Alverich a l'é ciamasse se tute le creadure cite con j'ale, che 'l feu dla masca a l'avìa tirà fòra da 'nt ël top, a fusso peui pa franch ij fantasma 'd coj di përdù për la gent, arciamà da la fòrsa ëd sò cant fòra da 'd temp pì bej, pì genit e pì spòtich.
Antramentre, ël metal surnatural a pijava consistensa: la conzubia lìquida a l'é spëssisse e, da bianca, a l'é virasse al ross. Peui la lusentor rossa a l'é smortasse. An ësfreidandse, ël metal a l'é strenzusse: ëd partìcole cite a son samblasse e le filure a son sarasse e, an sarandse, a l'han ampërzonà andrinta l'aria e, ansem a l'aria, j'anciarm ëd la masca, ambrancandje e tnisendëss-je bin s-ciass për sempe. E parèj la spa a l'é dventà anmascà. E a son bin pòche le mascarìe ch'a-i é ant ij bòsch ëd l'Anghiltèra, dal temp ch'a fiorisso le némole al temp ch'a crovo le feuje, ch'a j'ero nen ëdventà part ëd la spa. E a j'ero bele dcò pòche le mascarìe dle colinëtte dël meridion, praticà mach da le fèje e dai bërgé soà, che la spa a l'hèissa nen. A l'avìa andrinta 'l përfum dël pogneul e l'eclat ëd la silingria e 'l còro dj'osej ch'a canto d'avril ëdnans che la primalba a sponta, e lë splendrior fier ëd j'artesin e lë score svicc e 'l rij ësclin ëd jë riaj, e la fiorìa 'd bussonà e bussonà 'd bussolin. Parèj, dël temp che la spa, giumai ësfreidà, a l'ha pijà sò color nèir, a l'é stàita anmascà dle virtù 'd tùit j'anciarm.
Gnun a l'é bon a dì tut lòn ch'a-i sarìa da dì su cola spa, përchè coj ch'a cognòsso ij santé dlë spassi, anté che na vira a flotavo ij sò metaj fin-a a cand che la Tèra a l'ha antërcetaje un apress a l'àutr an ësglissand arlongh ëd soa òrbita, a l'han pa 'd temp da sgairé an sle costion ëd la màgica, e parèj a son pa bon a dì coma che la spa a sia stàita fàita, e coj ch'a cognòsso l'adoss ëd la poisìa e a san vàire l'òm a l'abia da manca 'd canté e a cognòsso mincaun-a dle sinquanta sòrt ëd la màgica, a l'han pa 'd temp da sgairé an sle costion ëd la siensa e parèj a son pa bon a dì dont a sia ruvà lòn ch'a-i era ant la spa. A l'é pro 'd dì che na vira si materiaj a j'ero bin dëdlà 'd nòst pianeta e che àora a j'ero ambelessì trames le prose dla Tèra; che na vòta sa spa a l'era giusta parija ëd cole pere dij ciaplé e che àora a l'avìa andrinta la midema dosseur ëd la mùsica; për ël rest nojàit i lassoma parlé dla spa chi ch'a l'é bon a felo.
Apress, la masca a l'ha gavà fòra la laja nèira ambrincandla dal man-i ch'a l'era gròss e ariondì da na banda, che për sòn fé, chila a l'avìa sgatà 'n cit sorgh ant la tèra sota 'l man-i midem, e a l'ha pijà a molé ij doi taj ëd la spa an fërtandje con na pera vërdassa foravìa e seguitand ancó a salmodié na canson carià 'd mascheugn.
Alverich a stasìa ciuto a beichela, pien dë smaravija, an dësmentiand ël temp: miraco a l'é stàit n'àtim o miraco, antërcola, le stèile a son andàite anans un bel tòch arlongh ëd soa stra. Peui, ant un crèp, la masca a l'ha chità. A l'é aussasse an pé an resenda la spa orisontal con tute doe le man, e a l'ha smonujla con bel deuit a Alverich. Chiel a l'ha pijala, e la masca a l'ha daje 'l congé. E drinta a j'euj ëd chila a-i era 'n bèich tant 'ma s'a vorèissa tnisse la spa o miraco bele dcò Alverich. Ël fieul a l'avrìa vorsù dije mersì, ma la masca a l'era già dësparìa. Anlora a l'é andàit a tambussé a la pòrta dël ciabòt ëscur e a l'ha ciamala an crijand: "Masca, Masca!", e 's braj a l'ha arsonà për la bruera dzerta, parèj che 'd masnà ch'a vivìo drinta a 'd cassin-e fòra man a l'han sentulo, e a son ëstane sbaruvà. Peui a l'é tornass-ne a ca e sossì a l'é stàit dabon lòn pì 'd sust da fé.