La Bibia piemontèisa/Semantica/Testa quatà o dësquatà

A testa quatà o dësquatà?

La manera che la fej cristian-a a l’é aplicà a cambia conforma la cultura dla gent anté che l’Evangel a l’é nunsià. Vàire istrussion apostòliche ch’i trovoma ant la litra ai cristian ëd Corinto a l’han nen da nojàutri da esse pijà a la litra, sensa disserniment, coma s’a fusso ‘d comandament universaj. Lor a treuvo soa giustificassion ant l’ambient ëspecifich anté ch’a vivìo coj cristian-lì an sò temp, ant soa coltura, ant soa concession dël mond.

Tanme la question dël mangé ant ij templ pagan, quand ch’a trata dle cuverture dla testa durant ël culto, Pàul a trata ‘d na pratica dël pòst. Coma ch’a l’é ciàir da soa argomentassiom, Pàul a chërdìa nen che sto-sì a fussa na question ëd primaria importansa. Chiel a fasìa n’apel a ten-e an bon cont na costuma, pa nen ëd fé ubidiensa a Nosgnor. An efet Pàul ambelessì a dovra nen ëd comandament biblich assolut o l’autorità apostòlica, ma l’onta, la conveniensa e la costuma. Tutun, darera dë ste pràtiche a-i era ‘d question d’importansa. Ant ël cas ëd quatesse o nò la testa durant ël culto, a-i é la posission dle fomne ant la vita dla cesa, dzurtut sò relassion con j’òm. Costa part dla litra ai Corintian a conten sinch argumentassion përché le fomne an cola coltura a l’avìo da quatesse la testa durant ël culto. (1) Argomentassion da la mira dla coltura; (2) Argomentassion da la mira dla creassion; (3) Argomentassion da la mira dj’àngej; (4) Argomentassion da la mira dla conveniensa.

1. Argomentassion da la mira dla coltura

11:2

“I son pròpi content ch’im m’eve sèmper ant ij vòst pensé e ch’i ten-e da bon cont le tradission ch’i l’hai mostrave”.

Pàul a làuda ij sò letor originaj përchè as arcòrdo ‘d lòn ch’a l’avìa mostraje e ‘d sò esempi. Ës capìtol a trata dzurtut ëd lòn ch’a capitava ant le adunanse dla cesa, coma ch’a mostra ‘l contest (v. 16).

Le “tradission” a j’ero j’amaestrament, ij precet che ij corintian a l’avìo arseivù da l’apòstol, j’oget dla trasmission apostòlica, lòn ch’a l’avìo da chërde e da fé. A l’ero staje passà an cola época dzurtut a vos (a l’era prima ch’a seurtissa la leteratura cristian-a). Coste tradission a l’ero da consideresse d’ordinanse apòstoliche. A consistìo sia dle verità sentraj dla fej cristian-a che le manere ‘d fé dij cristian (soa condòta ‘d lor). Për lòn a l’ero ‘dcò da consideresse normative (a j’ero nen mach ëd costume d’importansa relativa). Quaidun-e dë ste tradission a l’ero d’arvelassion ispirà da Nosgnor, e d’àutre d’avis, ëd consèj ëd bon sens dla saviëssa dl’apòstol. Coste tradission-sì lor a-j seguitavo, ma, coma ch’a l’é ciàir da la discussion, nen ant la manera giusta.

11:3

“I veui, contut, ch’i sapie che ‘l cap ëd tùit j’òm a l’é ‘l Crist, ël cap dla fomna a l’é l’òm, e che ‘l cap dël Crist a l’é Nosgnor Dé”.

“Contut” a l’é n’indicassion che le còse a Corint a andasìo nen pròpi coma ch’a l’avìo da andé. L’apòstol a anandia soa argomentassion an arciamandje torna a la ment (cfr. 3:23; 8:6) l’òrdin ëstabilì da l’aministrassion ëd Nosgnor për le creature uman-e.

An prima, Gesù Crist a l’é ‘l cap ëd minca òm (aner, mas-cc), an sconda, l’òm a l’é ‘l cap ëd fomna (gyne, fumela). Ël tèrmin “fomna” a l’é an grech motobin largh e a quata ‘d fomne d’ogni età, vergin, fomne marià, o vidoe. Pàul anans a l’avìa dovrà “fomna” për “mojé” (7:3-4, 10-12, 14, 16). An ës capìtol Pàul as arferiss a minca na fomna ch’as trova ant na relassion ëd dipendensa legal da n’òm (na mojé për ël marì o la fija për un pare). A l’é probabil che Pàul a intendèissa sì pa nen minca na fomna an general, dàit ch’a l’ha dit che “ël cap dla fomna a l’é sò marì” (ant l’original fomna e nen la fomna). An tersa, Dé ‘l Pare a l’é ‘l cap ëd Dé ‘l Fieul, e sossì a dimostra che n’òrdin d’aministrassion ëstabilìa da n’acòrdi a l’é present fin-a ant la Santa Trinità.

Ël Testament Neuv a dovra ‘l tèrmin “cap” (Gr. kephale) për descrive “superior” an doe manere. A vòte a descriv “l’origin, la sorgiss, la rèis”, e d’àutre vòte l’autorità (capòcia, diretor, dirigent). Tùit e doi ij sens ambelessì a son ver e a l’é malfé ‘d serne ‘d precis lòn che Pàul a intenda. An favor dla mira dl’origin, a l’é vera che ‘l Crist a l’ha creà l’umanità, che Eva a deriva da Adam e che ‘l Crist a l’é vnù da Dé ‘l Pare ant l’incarnassion për realisé la redension. An favor dla mira dl’autorità, Nosgnor a l’ha creà la fomna sota l’autorità dl’òm, e che ‘l Fieul a l’é sota l’autorità del Pare. L’ideja d’autorità a l’é pì fondamental ëd cola dla sorgiss. Pì ‘l lòn, l’idèja ‘d cap coma origin a arcor pì tard an ës test (vv. 8, 12), parèj, a podrìa essere preferibil ambelessì l’idèja d’origin.1

11:4

“Quand che n’òm a prega o profetisa con la testa quatà, a fà disonor a sò cap, ël Crist ”.

Ambelessì Pàul a dovra ‘l tèrmin kephalé doi vòte. A l’é ciàir che ant la prima as arferiss a la testa (cranio). É-lo che la sconda vòta i l’oma da intende “testa” o “cap”? A podrìa bin esse “testa”. Contut, con lòn ch’i l’oma giusta dit (v. 3), a l’é probàbil ch’as arferissa al cap ëspiritual, Gesù Crist. Conforma a la costuma antica (sìa ebràica che pagan-a) sia l’òm che la fomna as raportavo con la divintà con la testa quatà. A l’era na manera simbòlica ‘d butesse an sogession al pì àut e potent e squasi a stërmesse da chiel con tëmma. Ij cristian a l’ero stàit liberà da costa tëmma përché Nosgnor a l’é an Crist nòst Pare e i l’oma gnun motiv dë stërmess-ne: quatesse parèj a saria stàit disonoré Nosgnor coma ch’a l’è arvelasse. Pì ‘d lòn, a sarìa deje ‘n colp a la dignità uman-a vanià an Crist, coma ch’a l’ha dit an Galat 3.28 “A-i é nì Giudé, nì Grech; nì s-ciav, nì lìber; nì mas-cc nì fumela: i seve tuti un sol an Gesù Crist”.

11:5

“...ma quand na fomna a prega o profetisa con la testa dësquatà, a fà dzonor a sò cap, përchè a sarìa l’istess ch’a fussa rapà”.

Ant la comunità cristian-a ‘d Corint probabil ëdcò le fomne as quatavo nen la testa. Col-lì a l’era bin sò dirit cristian, ma Pàul a dis, malgré lòn: lolì a va nen bin, përchè a sarìa stàit ëd cativa testimoniansa an cola sòrt ëd società an rapòrt a sò òm ëd lor (marì o pare ch’a sìa). Squatà a l’avrìo segnalà d’esse ‘d fomne disponibij, nen lijà a n’òm (marì o pare ch’a sìa) e fin-a ‘d bagasse (che antlora a l’avìo ij cavèj curt o fin-a rapà). A sarìa stàit coma segnalé d’esse ‘d fomne arvirose a l’òrdin dla società e ch’a pòrto gnun rispet ai sò òm, o fin-a ch’a l’avìo arpudià soa identità (soa origin) ëd fumele. As podrìa ‘dcò giuntesse che conform a la lej ebràica, le fomne ch’a j’ero colpèivol d’adulteri a l’avìo da essje tajà tùit ij cavèj (Nùmeri 5:11-31).

La question dla bon-a testimoniansa da dé a l’era sèmper an prim pian për l’apòstol. Pàul a l’avìa fin-a arnunsià ai sò drit d’apòstol a d’esse sustnì da la mira finansiaira për nen dé ocasion a le critiche. L’istess a l’era con la question ëd mangé ëd carn sacrificà a j’idoj. J’idoj a son gnente e cola carn a la podoma bin mangé, ma, se fé lòn a “scandalisa” quaidun da la fej fiapa, s’a-j buta d’antrap a l’Evangeli, e bin, ...i mangerai pì nen ëd carn, e tut për amòr dl’Evangeli. Ambelessì la question a l’é la midema: l’esortassion a le fomne cristiane ‘d quatesse la testa a l’era, an col contest ëspecifich, a d’arnunsié a d’esse dësquatà për nen buté d’antrap a la predicassion dl’Evangeli, ch’a l’ha sèmper da andé al prim pòst.

2. Argomentassion da la mira dla creassion

Për corege la përversion dij cristian ëd Corinto a propòsit dle fomne durant ël culto ch’as quatavo nen la testa, Pàul a pòrta na sconda prospetiva: la mira dla creassion.

11:7

“L’òm a l’ha nen da quatesse la testa, përchè chiel a l’é l’imàgine e ‘l rifless dla glòria ‘d Nosgnor, mentre che la fomna a l’è ‘l rifless ëd la glòria dl’òm”.

J’òm a deuvrìo nen quatesse la testa durant ël culto cristian përchè lor a son la glòria ‘d Nosgnor. Ël prim òm a l’era stàit creà da Nosgnor “a nòstra imàgine, conform a nòstra smijansa”, “a soa imàgine” (Génesi 1:26-27) e a l’era destinà a d’esse ‘l rifless ëd soa glòria. N’òm a l’é tanme në specc ch’a arflet col ch’a l’ha crealo, sò glorios visagi. A l’ha da mostré, an soa costitussion e funsion, vàire che Nosgnor e soa euvra a sio pien ëd gloria. Në specc a peul nen esse quatà, a peul nen stërmesse, dësnò a arfleterìa nen e a përdrìa soa funsion. La fomna, combin ch’a pija pien-a part con l’òm dl’imàgine ‘d Nosgnor, combin ch’a l’abia l’istessa soa dignità, “a giuta” l’òm a compì soe funsion, a n’é sussidiaria, complementaria, e a col riguard, a l’é la glòria dl’òm; soe funsion a son diverse.

L’é da dì che l’òm a l’ha anflà, vastà, con sò pëccà, l’imàgine ‘d Nosgnor ch’a l’era. A l’é vnuje, contut, Gesù, ël neuv Adam, “Chiel a l'é lë splendrior ëd la glòria 'd Nosgnor e l'impronta 'd sò esse medésim” (Ebreo 1:3). A l’é chiel ch’a “nëttia lë specc”, ch’a ristabiliss an nojàutri l’imàgine e la glòria ‘d Nosgnor: “A l’é parèj che tuti nojàutri ch’i contemploma ‘l rifless dla glòria dël Signor, a facia dëscoverta, i soma cambià ant l’istessa imagine, da glòria an glòria, për l’euvra dël Signor, visadì dlë Spirit” (2 Corint 3:18).

11:8

“A l’é nen che ‘l prim òm a sia seurtì da la fomna, ma la prima fomna da l’òm”.

Eva, la prima fomna, a glorificava Adam, ël prim òm, përchè ch’a l’era seurtì da chiel. “Nosgnor Dé a l'ha dit: "A va nen bin che l'òm as na stìa daspërchiel, i-j faraj na companìa ch'a-j vada bin (...) Antlora Dé a l'ha fàit tombé l'òm ant un seugn përfond, e antramente ch'a durmìa, a l'ha ciapà na part dël fianch dl'òm e a l'ha sarà col pòst con dla carn. peui Nosgnor De, da la part ch'a l'avìa ciapà dl'òm, a l'ha fàit na fomna, e l'ha portala a l'òm. Antlora l'òm a l'ha dit: "A la fin, sta-sì a l'é òss dij mè òss e carn ëd mia carn; sta-sì a sarà ciamà 'fomna' përchè ch'a l'é stàita ciapà dl'òm” (Génesi 2:18,21-23). A-i é donca, la precedensa temporal d’Adam an sù Eva, ch’a l’é stàita fàit seurte da chiel.

11:9

“A l’é gnanca che l’òm a sia stàit creà për la fomna, ma la fomna për l’òm”.

Ëd pì, la fomna a l’é la glòria dl’òm përchè Nosgnor a l’ha creà la fomna për completé Adam. Nosgnor a l’ha nen creà l’òm coma ‘n compagn ëd chila, ma la fomna për ël bin ëd l’òm (Génesi 2:18). “Adam a l’é stàit formà ‘l prim, e peui Eva. E a l’é nen ëstàit Adam a d’esse ambrojà, ma soa fomna che, ambrojà ch’a l’é stàita, a l’ha causà la trasgression” (2 Timòt 2:13-14).

L’òm a l’era ‘l rapresentant autorèivol ëd Nosgnor ch’a l’ha trovà ant la fomna l’aleà, ël sòcio che Nosgnor a l’ha daje për ël compiment ëd sò ròlo (Génesi 2:18-24). An ësto sens chila a l’é la glòria dl’òm, sò marì. Quand che Adam a l’ha vëddù Eva për la prima vira, a l’é “gloriasse” an chila: “Antlora l'òm a l'ha dit: ‘A la fin, sta-sì a l'é òss dij mè òss e carn ëd mia carn; sta-sì a sarà ciamà 'fomna' përchè ch'a l'é stàita ciapà dl'òm’” (Génesi 2:23). Gnun dë sti vers a sugeriss na sobordinassion dla fomna a l’òm, ma a soa origin.

(3) Argomentassion da la mira dj’àngej

11:10

“A l’é për lòn e an càusa dj’àngej, che la fomna a l’ha da porté an sla testa ma marca dl’autorità”.

Përchè Pàul a buta andrinta sì j’àngej? Còs ha-lo da fé la covertura dla fomna con j’àngej? Për Pàul j’angej a son d’oservator ëd lòn ch’a passa an sla tèra e a son al sërvissi fedel ëd Nosgnor, dzurtut an favor dël pòpol sant, ij chërdent: “Parèj j'angej a son mach dij sërvent - djë spirit ch'a son mandà a goerné coj ch'a l'han da ardité la salvëssa” (Ebreo 1:14). An 4:9 a l’avìa dit: “...j’apòstoj, Nosgnor a l’ha butaje an tra j’ultim dla graduatòria, coma s’i fusso dij condanà a mòrt; ëd nojàutri a l’ha fane coma në spetàcol për tut l’univers, tant për j’àngej che për la gent” (cfr. 1 Timòt 5:21). An tra d’interpretassion vàire, la pì probàbil a l’é che ‘d fomne arvirose a soa condission e ròlo (an cola situassion sensa na covertura) a sarìa stàit quaicòsa da fé anrabié, ofende e scandalisé d’àngej ch’a fan dla fidelità soa glòria ‘d lor.

“La fomna a l’ha da porté an sla testa ma marca dl’autorità” ant l’original a corispond a “la fomna a dovrìa avèj autorità an sla testa”. A-i é ‘d coj ch’a diso che “l’autorità” a l’é cola ‘d sò marì, e che për lòn cola marca a sia un segn ch’a l’é sogetà a sò marì, ch’a sta sota sua autorità. D’àutri a diso che “autorità” a sarìa na metonimìa për “coefa”, ma a sarìa pitòst dròlo e nen sòlit. Përchè nen dovré pitòst mach “coefa”? N’àutra propòsta a l’é che sossì a veurìa dì: “na marca d’autorità”, “un mojen për l’esercissi dl’autorità”, la libertà ‘d preghé e ‘d profetisé al midem livel che j’òm. Sossì a paress nen probàbil e an contradission con lòn che Pàul a disìa anans. Ancora n’àutra interpretassion a dis che la fomna a pòrta ‘l segn ch’a l’ha autorità dzura l’òm. I podrìo parèj di che la covertura a l’é ‘l simbol sia ‘s soa posission subordinà che la facoltà ch’a l’ha ‘d preghé e ‘d profetisé an pùblich.

11:11-12

“D’àutra banda, për Nosgnor, nì la fomna a l’é sensa l’òm, nì l’òm a l’é sensa fomna, përchè, combin che la fomna a sia seurtìa da l’òm, tùti j’àutri òm a seurto da na fomna, e tut a ven da Nosgnor”.

S’a l’é vera che la fomna a l’abia na fonsion complementaria e ‘d dipendensa da l’òm, a l’é ‘dcò vera che gnun dij doi a peul esse indipendent da l’àutr: òm e fomna a son interdipendent, a l’han da andé semper ansema. L’om a l’è nen complet sensa la fomna, a podrà mai dì ch’a peul fene a men-o dl’àutr. Gnun-a arogansa o presunsion a l’é possibil. Fin-a se la fomma a ven da l’òm, adess minca n’òm a ven da na fomna. Òm e fomne a l’han l’istess valor e dignità, tuti e doi a ven-o da Nosgnor e a l’han da ess-ne suborfinà.

La fomna a l’ha për sò drit n’autorità e ròlo, coj ch’a son ëstaje conferì a la creassion. A l’é nen necessari ch’a l’abia l’aspirassion d’avèj lòn ch’a apartniss a l’òm. A l’ha da valorisé ij ròlo ch’a l’ha arseivù chila. Sto prinsipi a val ëdcò për ël culto. Ëd pì, chila a dovrìa esprime soa sotmission a cost aspet dël volèj ëd Nosgnor an na manera ch’a sia acetabil a la cultura dl’ambient anté ch’a stà (për motiv ëd dé na bon-a testimoniansa). Ant l’istess temp, chila a l’ha da apressié lòn ch’a aparten a l’àutr sess, pròpi com a l’ha da fé l’òm.

(4) Argomentassion da la mira dle conveniense

11:13

"Giudichene tra ‘d vojàutri medésim: é-lo fòrsi na conveniensa che la fomna a prega con la testa dësquatà?".

Pàul a torna a soa argomentassion prinsipal (vv. 4-6), ma adess a fa n’apel al bon sens dij corintian ch’a l’han da vardé la question da la mira dle conveniense, dle nòrme ‘d condòta dla società anté ch’i vivìo. Pàul a fà d’àutre doe domande retòriche. A la prima (v, 13 b) a së speta na rispòsta negativa, a la sconda un-a positiva. L’apòstol a fà n’apel a la natura dle còse. A l’é “la natura” ch’a fà ‘d distinsion an tra ij sess e che, ëd natura, ij cavèj pì longh ëd na foma a susten-o l’ideja midema dla conveniensa (an cola coltura) ëd quatesse la testa.

Ant la coltura ‘d Pàul a l’era nen adat che na fomna a servissa coma pòrta-vos dël pòpol dëdnans a Nosgnor e ch’a preghèissa an pùblich con la testa dësquatà. Felo a sarìa stàit coma pretende d’avèj la posission dl’òm ant l’ordinament ëd Nosgnor. L’apòstol a pensa ch’a l’era nen da savi për le fomne cristian-e l’esercissi ‘d soa libertà ‘d lor ant na manera ch’a sarìa andàita contra le conveniense acetà da la società, bele se a l’ero ‘d fomne an volontaria sotmission. Ancheuj, lòn ch’a l’é adat a l’é divers, ma ‘l contegn a l’é ancora d’amportansa crosial.

11:14-15

“Ë-lo nen vera che la natura istessa a mostra ch’a l’é ‘n disonor për l’òm d’avèj ij cavej longh? A l’opòst, a son un motiv d’onor për la fomna: la caviera a-j j’é dàita përchà ch’a serva da coefa”.

Quand che Pàul a parla ‘d “natura” a intend nen “ël mond natural” o “Mare natura”, ma ant ël sens ëd “coma ch’a stan le còse” për motiv ëd coma Nosgnor a l’ha stabilije. Ij cavèj dle fomne a chërso pì longh ëd coj dj’òm. A l’é për lòn che Pàul a dis che Nosgnor a l’ha stabilì che le fomne a l’abio da pì ‘d covertura che j’òm e che lolì a sìa soa “glòria” ‘d lor. Ëd sòlit la gent a considera ‘n disonor lòn ch’a l’é an oposission a la natura. Ant ël cas ëd l’òm un disonor për l’òm a sarìa d’avèj ij cavèj longh e la fomna ij cavèj curt. Sta sì a l’é n’oservassion general. Tutun, dë stil ëd cavèj pì lungh da part ëd mas-cc a veul nen dì che lolì a sia na përversion dl’òrdin dla natura. L’autëssa dj’òm ëd sòlit a l’é da pì ‘d cola dle fomne, ma lolì aveul nen dì che dj’òm pcit o ‘d fomne pì àute a sìa quaicòsa ‘d disonorèivol.

11:16

“Se quaidun a-j pias ëd fé ‘d polémiche a sto riguard, ch’a sapia che nojàutri i l’oma nen sto costum, e gnanca a l’é ‘l costum dj’àutre cese”.

Se quaidun dij letor ëd Pàul a sent nen l’inclinassion d’aceté sò rasonament, chiel a lo informa che j’àutre cese a séguito lòn che chiel a l’ha dëspiegà sì. La conformità a l’usagi dle cese për Pàul a l’é amportant (cfr. 3:18; 8:2; 14:37). An tùit ij cas, Pàul a veul nen ambrojesse an ëd polémiche ch’a porterìo lontan anté ch’a l’é nen convenient d’andé.