Irma Bertagna/Vigio 'l cioch

Vigio 'l cioch

A l’era la matin giusta e chiel a l’avìa marcala con ël crajon bleu sl’armanach pendù daré dl’uss, ansema a lë specc.
L’avìa pijà da drinta ’l comò ’l pachèt anvlupà ’nt un giornal oit, calà la scala, dasiòt, sensa guardé travers cola pòrta ambajà përchè a savìa a memòria lòn ch’a j’era drinta!
Tre let ëd fer e, pendù a tre ciò dla muraja na chitara, un clarin e na fisa. Tre let, tre ciò, tre strument! Tre come ij sò fieuj!
D’istà, ant le sèire ’d festa, a sonavo ’nt la cort e a l’era n’alegrìa scoteje. Chiel a dëstopava na bota ’d col bianch ch’a mossava, e soa fomna as fasìa ’n sl’uss, con j’euj lusent a scotava e a guardava coj fieuj come a fusso un miràco!... Pòvra dòna! Sempre a sbate biancherìa ’nt ël rì, a giré polenta ’n sël feu... A speté... a preghé!
Adess chiel, con ël pachèt oit an sacòcia, a l’era ’ncaminasse vers ël pais. Che dròlo! L’ùltima vòlta as ricordava pì nen come a l’avìa fàit a vnì a ca dòp la sbòrgna!... Antant da antlora a j’ero già passaje doi mèis!
A l’era rivà a le prime ca. da j’uss ambajà a fasìo babòja euj rijent ëd masnà che, come a lo vëddìo a tornavo drinta bërbojand con vos misteriosa: «A l’é passaje Vigio... Vigio ’l cioch!».
Ma Vigio, chiel, a vëddìa gnun. a guardava mach soe scarpe che adess a traversavo la piassa për andé vers l’ufissi postal.
la madama, lì darera ’l véder, con lë stòmi bondos ch’a së slargava a ventajìn-a ’sël ripian dlë sportel, a spetava ch’a dësfèissa ’l pachèt, peui, slargand ël librèt bisoit, a jë sgnacava ansima ’l tìmber con tre colp sèch ch’arsonavo sota la vòlta. Peui, duvertand ël cassiòt, a-j contava bijèt dòp bijèt e na brancà ’d moneda che chiel as ficava ’n sacòcia con man tramolanta!
Tre fieuj, tre librèt, na manà ’d sòld!... Chiel ai vorìa nen sti sòld!... Chiel a vorìa ij sò fieuj! E sò dolor, adess che la sacòcia a-j peisava, a dventava grand, velenos come ’l rancor mentre a traversava la stra për rivé a l’osterìa.
Andrinta a-i era ’ncora gnun e chiel, come j’àutre vòlte, a l’era setasse ’nt ël canton al fond ëd la salëtta. L’òsto sensa ciamé, a l’avìa portaje la sòlita bota e ’l bicer andandësne për ij sò afé.
Vigio a l’avìa nen sèj, ma a comensava a bèive, prima dasiòt, peui sempre pì an pressa un bicer dòp l’àutr. A jë vnisìa fin-a veuja ’d dëscore e, se gnun a-j dasìa rispòsta, chiel a parlava e a beivìa, a parlava e a pagava për tuti: basta che coj sòld andèisso prest a la fin!
Pì tard a l’era intraje ’l maressial con doi carabigné giovo e chiel a l’avìa chità ’d parlé bassanda j’euj an sël bicer.
Na vòlta sò fieul pì vej a l’era vnù ’n licensa vestì parèj, ëd bleu e soa mare a l’era butasse a polidé le cadreghe përchè setand-se a sporchèissa nen na divisa tant bela!... Peui a l’era partì.
Antlora a j’era la guèra e ’dcò j’àutri doi fieuj a j’ero partì... Adess chiel a podìa pì nen guardé ij carabigné!
Tre vòlte an doi ani a j’ero vnù su ’n cola cassin-a sperdùa... e sempre le mideme paròle: «Feve corage... sentive fier! Ij vòstri fieuj a son fasse onor!». A un a l’avìo fin-a daje la midaja al valor! Ma a j’ero pì nen tornà!... Gnun!
D’antlora d’ani a j’ero passajne tanti e chiel a l’era restà sol. Sol, con tre pension, ël sò dolor e... ’l vin! Ël vin ch’a jë scorìa giù ’nt lë stòmi scaudandje le ven-e e fasandje fin-a ven-e veuja ’d canté... Ma l’òsto, già con n’anta an man e pront për saré, a l’avìa tocaje na spala con passiensa.
A l’era aussasse strabucand e, apress d’avèj campà tuti ij sòld an sël bancon, a l’era surtì.
Fòra la neuit a l’era vnuje ancontra ciàira. Na neuit d’istà pien-a dë stèile e chiel a l’avìa sempre veuja ’d canté.
A l’avìa rabastà na spala contra la pòrta, sbatù contra na muraja e a l’era fërmasse a dëscore con col can nèir ch’a a ndasìa ’n pressa vers la piassa.
Ël can a l’era fërmasse a scoté avsinandse për arpijé ’nsema la stra: chiel cantand e parland e ’l can scotand e marciand a testa bassa fin-a ’n sla lèja dël simiteri.
Lì ’l can a l’era fërmasse. Chiel nò! Chiel, al ciairor d’un brichèt visch, a l’avìa sercà cole tre piante anvlupà ’nt ël fil ëspinà, con le piastrin-e, le cocarde tricolor e ij tre nòm... Ij sò fieuj... Tre piante!
Da quant ai basava pì nen?... un, doi, tre basin e ’l fil ëspinà a l’avìa sgrafignaje làver e facia!... Chiel adess a l’avìa pì nen veuja ’d canté... ma a jë smijava ’d sente un lontan arcòrd ’d chitara, n’acut ëd clarin e l’alegrìa dle nòte dla fisa!
Che bela mùsica!... Adess forse a sarìa fasse ’n sl’uss soa fomna!... Darmage che chiel a l’avèissa tanta seugn!...
E, lassandse andé lì për tèra, tra na pianta e n’àutra, a l’era andurmisse për l’ùltima vòlta, mentre le stèile a piuvìo òr trames ij branch e ij grij a cantavo canson mineuje ’n j’orije dl’erba.

Da «Andoa l’arcancel a svanis» editor Alzani – Pinareul, 1994