Guiu Sobiela Caanitz/J'erbo ch'a van përfond

J'erbo ch'a van përfond...

La lenga ebràica a scriv mach le consonant e le vocaj consonàntiche. Imaginoma che 'l piemontèis për bòsch a scrivèissa mach bsch: costa paròla a podrìa disse basch, bisca, busch e vìa fòrt. Col ch'a les un test an ebràich as treuva dnans al midem problema. Tutun, a-i é na gran diferensa. Le paròle piemontèise basch, bisca e bòsch a l'han gnun-a relassion tra 'd lor (tut al pì busca con bòsch). An ebràich, nopà, minca na paròla a ven da 'n tema 'd tre consonant. Lòn ch'a së scriv slm për esempi, as peul lese scialòm (pas) o scilom (riparassion, restitussion): indenisé o risarcì o artorné e dà la pas.

N'àutr tema ebràich a anteressa tuti coj ch'as bato për soa siviltà. Chi 'd noi a l'é mai sentisse dì che sa bataja a l'era fòla përché a andasìa contra 'l progress? La lenga ebràica an mostra ch'i l'oma rason noi. Lòn ch'a scriv chdm as peul lese chidmà (progress) o codem (passà). Ël progress a l'ha da manca del passà. As peul pa andé anans sensa basesse sla tradission, sensa interpretela scond le situassion neuve, sensa anrichila e anrichisse con chila. Un pòpol sensa memòria 'd comunità a meuir. A l'é për lòn che për fé progredì na lenga a venta 'dcò, an serti cas, torné a dle paròle pì veje e genite, arnonsiand a cole che inutilmente a la dësnatur e a la fan pì greva: eva, litra, nopà a son pì piemontèise che "aqua", "létera", e "invece". Peui minca 'n pòpol a l'ha un passà 'd vàire sécoj: a farà dij progress an coj ch'a ven mach an sla base 'd soa përsonalità stòrica, goernand soa lenga, dò deuit, sò drapò e vìa fòrt. A lo disìa Mistral, ël restaurator genial ëd la lenga provensal:

Counservèn dóu passat li gràndi fondamento:
Lis aubre que van founs soun li que mounton aut;
Mai tenèn l'iue dubert autant que la memento;
Vers lou libre avenì, lus que toujour aumento,
Caminèn fisançous, sènso pòu ni ressaut.

(Goernoma dël passà ij gran fondament: / j'erbo con le rèis përfonde a son coj ch'a van pì àut; / ma tnoma l'euj dovert tant coma la memòria; / vers ël liber avnì, lus che sempe a chërs, / marcioma pien ëd fiusa, sensa paura ni arsàut.).