Guido Beolchi/Stòria dij Noasèt
Stòria dij Noasèt (Nocciolini di Chivasso) modifiché
Ël Piemont a l’é motobin ësgnor dë stòria e a l’é ’dcò tant ësgnor d’invension an tuti, ma pròpi tuti ij camp fra ij quaj col dij doss e mi i son amusame a fé n’arserca su un doss particolar, ch’a l’é tant piasume fin-a da masnà e visadì ij Noasèt o Ninsolin ëd Civass. Cit coma ’d boton, doss e crocant, dal savor ëd ninsòla piemontèisa, a nasso vers ël 1850 a euvra ’d Gioanin «Podio», magìster ëd pastissarìa.
An prinsipi as ciamavo «Noasetti», peui «Noisettes» (ninsòla a la fransèisa) o, an lenga piemontèisa, ij Noasèt. A l’era abandonasse ’l termo an italian për favorì col an fransèis mach përchè, ant ël sécol ch’a fà disneuv, la lenga parlà a Cort e da le famije sgnore piemontèise a l’era pròpi ’l fransèis e ’l menù a l’erà butà giù ’nt la lenga dij nòstri cusin. Gioanin Podio a nass a Civass ai 25 ëd magg dël 1812 e a l’é ’l fieul ëd Gioanin Dumini «Podio» ëd Caluso, as maria con Teresina Basso, ëd Montanar (TO), e da lor a nass na fija ciamà Candida Palmira Teresina, ai 16 ëd mars dël 1856.
Ël sécol ch’a fà disneuv a l’é stàit, për Turin e ’l Piemont, un sécol motobin dësvlupà, nen mach për la polìtica, ma ’dcò da la mira industrial e econòmica e, tant për resté ant ël tema, tut ël Piemont a l’é fasse noté për la produssion ëd la pastissarìa e confiturerìa, an particolar con le bignòle e le paste sëcche.
Coma esempi da arcordé a son ij basin ëd dama ’d Torton-a, le paste ëd melia dla Colin-a turinèisa, ij bëscotin al rum e coj ëd Noara, e ij crumiro ’d Casal. Coma a Turin, ëdcò a Civass dai prim ani dl’Eutsent, a-i son ëd confiturerìe e pastissarìe ch’a produvo ’dcò ’d licor, për e- sempi ’nt un local con l’ansëgna «Caffè Italia, casa fondata nel 1810».
Ant ël 1851 a Civass a-i ero eut cafeterìe e un-a a l’era pròpi ’l «Caffè Italia» ëd Gioanin Podio che, për la stòria, a l’é l’inventor dij Noasèt. Pa tuti a son d’acòrdi an sla data dl’inissi dla produssion, për esempi la «Confraternita Enogastronomica dël Sambajon e dij Noasèt» a arcòrda che la tradission a vos a dis che l’invension ëd costi doss a sia stàita motobin prima, visadì vers ël 1810 e pròpi al «Caffè Italia». Gioanin Podio a meuir ant ël 1816, ma chi ch’a l’ha rendù famos ij Noasèt a l’é stàit ël gënner, visadì ’l pastissé Ernesto Nazzaro, nà ’nt ël 1854. Soa pastissarìa a l’era a Civass, an via Turin e ij Noasèt a l’han fàit bela presensa ’dcò a l’Esposission Universal ëd Paris dël 1900 e a cola ’d Turin dël 1911, për finì con cola ’d Milan dël 2015.
Coj cit doss a piasìo pròpi tant e Nazzaro, ant ël 1904, a l’ha avù l’onor d’oten-e, da rè Vittorio Emanuele II, l’atribussion dël tìtol ëd «Fornitore della Real Casa» con ël përmess ëd buté l’ansëgna real ansema a cola dla botega e ’dcò an sle confession dij Noasèt, deposi- tand ël brevet al Ministeri dël Comersi dël Regn d’Italia.
Nazzaro a l’avìa ’dcò pensà a esporté ij Noasèt an Mérica, ma a l’avìa pa podù felo a càusa dlë s-ciopé dla Prima Guèra Mondial.
Nazzaro a meuir ant ël 1934. Naturalment d’àutri pastissé a l’han ancaminà la produssion dij Noasèt, për esempi Platti, Bonfante ch’a l’ha arvestìe con ël sùcher reusa, Bernhardt e Mario Bartolino che, ant ël 1980, a l’ha arlevà ’l brevet për la produssion dij «Nocciolini». Ant ël 2010 Mario Bertolino a l’ha peui fàit cadò dël brevet a la Comun-a ’d Civass ch’a l’ha la gestion ëd la marca ansema a la «Confraternita dël Sambajon e dij Noasèt» ch’a garantisso l’orìgin, la natura e la qualità dij «Nocciolini» d Civass.
Ant j’ani ’80 Fontana a dventa ’l fornitor esclusiv ëd le boteghe avosà ëd Turin, visadì Paissa, Ghigo, Stratta, Caval ëd Bronz e, mersì a la partessipassion a le fere, mërcà e via fòrt ëd tut ël Piemont, ij «Nocciolini» a son sèmper pì famos. Mach dòp dël 1908, l’Academia dël Brenn (Accademia della Crusca) a comensa a cambié ij termo dla gastronomìa scrit an fransèis con coj an italian. Parèj, ant ël 1917, ant la lista dle «Galuparìe» ëd le tère subalpin-e, Alberto Viriglio a dasìa ’l nòm ëd la specialità ’d Civass e visadì ij «Nocciolini di Chivasso». Peui, al temp dël fassism, ij sostantiv «Nocciolino» e «Nocciolini» a sostituisso, dal 1923, e pa mach lor, tuti ij nòm con ëd rèis forëstere.
Ant ël 1932, ëdcò la cusin-a futurista a sugeriss ëd paròle an italian coma, për esempi, ij «marrons glacès» a dvento le «castagne candite», ël menù a dventa «lista», «melange» a dventa «miscela» e via fòrt. Ma ’d còsa ch’a son fàit ij «Nocciolini»? Ëd ninsòle dël Piemont bin pistà, euv, sùcher ch’as buto ansema e peui, con la sacòcia, as depòsita la paciarin-a an ëstisse an sël papé da forn, apress costi cit boton a ven-o butà a cheuse an forn.
Costa a l’é l’arseta original ëd Gioanin Podio ch’a dis parèj: «Si prendan due libbre (kg 0,91 apopré) e 6 oncie (kg 0,17 ap.) di nocciole caffettate (tostà), si pestino fine e si inumidiscono con chiari d’uova acciò non facciano l’olio. Qui si deve fare ben attenzione perché le nocciole troppo caffettate fan perdere l’aroma e quindi la fragranza dei nocciolini, indi si sbattono a parte dei chiari tanto da fare la fiocca e si mescolino alla pasta, in si aggiungano libbre sei (kg 2,7 ap.) di zucchero impalpabile e circa venti chiari. Procurate che la pasta sia tenera e non troppo molle affinchè i nocciolini siano un po’ sostenuti e non perdano la forma. Cottura a forno dolcissimo».
A-i é ’dcò na bëscotinerìa a Civass ch’as ciama «Il dolce canavese» ch’a confession-a ij Ninsolin e ch’a ven-o butà andrinta a dë scàtole orìginaj. Për esempi a-i é cola con rè Tòjo, cola con Cavour, con le Face ’d Tòla (j’abitant ëd Civass), con Bastian Contrari, con le mzure piemontèise e via fòrt. Na bela colession... E parèj i l’avrìa finì, a tuti: bon Ninsolin ëd Civass!
Guido Beolchi da l’UNI3 ëd Turin