Giuseppe Sinchetto/Scarpe an guèra

Scarpe an guèra

A l’é ’n pò pì che n’ann che mama a l’ha lassane; i soma decidusse da quàich dì a vardé ’nt jë scatolon, ant j’armari. Mama a l’era n’artista a fé sté lì drinta la ròba: na vòlta, i l’avìo dovù dësvoidé coj ëd la sala a mangé. Quand ch’i l’oma torna ampinìe, i soma pì nen ëstàit bon: dódes bicer e quatr piat creus a son restà an cròta.

Stamatin i l’oma vardà drinta a në scatolon, che mama a l’avìa ardrissà tra le còse amportante. I l’oma trovà doi pàira dë scarpe, un da fomna, peul esse cole che mama a l’avìa butà quand ch’a l’era mariasse; j’àutre a j’ero le scarpe che papà a l’avìa dovrà an guèra. A l’avìo quasi stant’ani e sicura quàich aveniment da conté. Quand i l’oma duvertà sto scatolon i l’hai avù l’impression che le scarpe ’d papà a ancaminèisso a conté la stòria ’d soa vita. J’àutre, curiose coma la padron-a, a fasìo atension e a scotavo.

«Pen-a surtìe da la fàbrica, a l’han mandane da nòst padron, ch’a l’era al front: e lì i l’oma provà l’emossion ’d sente ij sò pé. Belavans an col moment a l’avìo tanta por che ’l nemis a-j fèissa n’amboscada, parèj a j’era gnun ch’a parlèissa: mach pì tard, a la sèira, i l’oma daje sfògh a nòstre emossion. Antratant i sentìo motobin càud e n’odor foravìa ch’i conossìo pa. Prima ’d rivé a la fin ëd la giornà, i l’oma ’dcò sentù un rumor ch’a n’arcordava la fàbrica, quand ch’an butavo ij ciò. A l’han dine ch’a l’era ’l rumor ëd j’arme, coj utiss che ij padron a dòvro për massesse. Noi i savìo gnente: còsa ch’a l’era la guèra, përchè ch’as fasìa, përchè ch’as massavo, còsa ch’as na fasìo dle scarpe dij padron mòrt. Tutun, i l’oma avù ocasion ’d capì che gnanca tuti ij padron a savìo risponde a ste domande, ma le guère as fasìo l’istess.

Cola sèira nòst padron a l’ha campane sota al let, andoa i l’oma trovà doe scarpe pì veje che noi, fruste, ch’a spussavo pì che noi. Ha l’han sùbit spiegane ch’a l’era l’odor dij pé dël padron, përchè soens la sèira, strach e stofi, a l’avìa gnun-e veuje ’d lavesse ij pé. Tutun i l’oma avù boneur: an guèra i soma andàite pòch, ël padron a l’avìa pì car dovrene quand ch’a s’arposava». I l’hai avù l’impression che a l’avèisso piantà lì ’d conté, miraco për vardé con atension le scarpe con ël garèt. Magara la forma a l’era nen rassional, ma sicura a j’ero anciarmante, motobin pì che cole dovrà da le fomne an col pais andoa a l’avìa fàit la guèra. Le scarpe con ël garèt, magara con na ponta ’d malissia, a l’han contà che soens scarpe da òm e scarpe con ij garèt a s’ancontro, a spassëgio un pòch ansema, peui a van a vive ’nt l’istessa ca. Le scarpe ’d papà a-j fan nen cas a lòn ch’a diso soe compagne dë «stansia». Lor a penso a j’ani passà an guèra, ai perìcoj, a la por ch’a l’han avù. A arpijo a conté parland dël viagi vers ca.

«I l’oma marcià squasi sempe noi. Nòstre amise pì veje, partìe dal front ch’ancaminavo a rije, an pòchi di a son andàite a la fin. Nòstr padron a savìa che la stra a l’era ancor longa, parèj, magara dë stracheur, a l’ha campaje ’nt na mnisera për esse pì leger e fé meno fatiga a marcé. Noi i lo capìo, ma a venta ’dcò pensé al dëspiasì dle scarpe, ch’a l’avìo servilo an coj ani ëd guèra. Dzorpì, a esse franche, i l’avìo ’dcò por, përchè i savìo ch’a podìa capitene la midema fin. Parèj i l’oma sempe fàit atension a le pere, ai ciò, a le stra pien-e ’d pàuta. I l’oma butaje squasi doi mèis a rivé a ca. I passavo për ij senté ’d campagna, andoa a l’era pì difìcil ch’a podèisso vëd-ne. Anlora i capìo nen përchè nòstr padron a vorìa nen fesse vëdde. I l’oma ’dcò pensà ch’a lo serchèisso për quaicòs fàit an guèra. Rivà a ca, a l’avìa parlà dël viagi ’d ritorn, ëd la por d’esse vist dai tedesch, ma i l’oma pa capì bin la spiegassion ch’a l’avìa dàit. A smijava che j’amis a fusso dventà nemis. Ma gnun a l’avìa savù o vorsù spieghene coma as podèissa cambié an pressa parèj. Sicura i l’avìo fàit quaicòs ëd mal ëdcò noi, përchè la rason a sta mai tuta da na part. La neuit i stasìo ’nt ij pajé, ij pé dël padron sempe anfilà andrinta, për esse pront a scapé. Soens la sèira, a l’ora di sin-a, a-i rivavo doe patërle ch’a ’ndasìo via squasi sùbit. Quand, mincatant, is fërmavo 10-15 minute, i sentìo ’d vos e ’d moviment foravìa. Durant ël viagi ’d ritorn i l’oma vist tanti pajé e i l’oma ancontrà tante scarpe, ma mai gnun nemis. Un di, al fé dla neuit, i soma rivà ’nt l’èira ’d na cassin-a andoa a j’ero sinch pàira dë scarpe: i l’oma capì ch’a në spetavo, përchè un pàira con ij garèt e un pàira pi cite a l’han corun-e ’ncontra e a son fërmasse davzin a noi, j’àutre doe scarpe cite a son scapà lontan, ma peui ij doi pàira, ch’a j’ero stàit da part, a l’han convinciuje a vnine davzin. Noi i sentìo ’d rumor foravìa; le scarpe ch’a j’ero avsinasse për ùltime, a l’han spiegane ch’i j’ero rivà a ca e tuti a j’ero comòss e a pioravo: për lòn as sentìo sti rumor.

Doi di dòp a l’han portane ’nt na ca andoa ch’a-i era na gran confusion. La stansia a l’era pien-a dë scarpe, piassà a la bela mej; parèj i l’oma avù por d’esse finìe ’nt na mnisera. Nopà l’indoman doe man ch’a conossìo ’l mësté, con vàire utiss, a l’han fane vnì coma neuve. Ël padron a l’é vnuit a pijene, noi i speravo d’andé a spass e ’d blaghé, ma chiel a l’ha sarane ’nt na scàtola, andoa i soma restà quasi trant’ani. Mincatant a vnisìa a vëd-ne, a l’era sempe comòss. Un di as decidìa nen a saré la scàtola, a l’era magonà. A l’é stàita l’ùltima volta ch’i l’oma vist-lo. I stasìo an pensé për chiel, ma i pensavo ’dcò a noi. Chi sà còsa a sarìa capitane sensa ’l padron. A la fin dòp doi ani la fomna dël padron a l’ha portane ambelessì ansema a le braje, le camise e la giaca, ch’ i l’oma arconossù përchè ch’i l’avìo vistje an guèra».

La conta a l’era finìa, a j’ero pa ’ncalasse a parlé dla fomna dël padron ch’a vëddìo pì nen da tre ani. Le scarpe dël padron a l’avìo avù na vita dròla: quàich giornà ’d guèra, un viage ’d doi mèis a pé, peui pì gnente, mach un longh arpòs sarà ’nt na scàtola. Tutun a j’ero riussìe për la prima vòlta a feme capì tante còse. Papà a l’avìa fàit la guèra, a l’avìa arzigà la vita coma adess a fan an Afganistan. Quand ch’a contava lòn ch’a l’era capitaje an coj moment, i son pa sicur d’avèj-je dàit da ment, magara a l’é stàit ’n pò delus. Boneur a l’era salvasse e a l’era tornà a ca, ma a l’era strach. A pretendìa pa ’d midaje nì d’onor, ma na forma ’d arconossensa, quaidun ch’a lo ringrassièissa. Nopà a l’avìa dovù combate la bataja dla vita coma coj ch’a j’ero gnanca bogiasse da ca; nen mach ma con tre ani përdù. Mia mama a l’avìa conservà tut lòn ch’a l’era rivà dal front: scarpe, vestì e le litre ch’a portavo un messagi d’amor. Tut son a l’era stàit pì fòrt ëd tute le discussion, le ruse che pura, coma an tute le famije a-i ero staje tra ij mè. I son sicur ch’as vorìo bin. A j’ero riussì a fé ’ndé d’acòrdi, squasi sempe, la severità ’d mama con la veuja ’d vive, ëd divertisse ’d papà.

Mi i peudo dì che papà a l’ha sempe parlà bin ëd mama, e, specialment ant j’ùltim ani ’d vita, a l’ha racomandane dë steje davzin, ëd vorèj-je bin. La scàtola adess a l’é ’nt mè solé.