Giovanni Teti/Testa rossa

Testa rossa

A smijrìa na conta su na vitura ’d F1, anvece a l’é na stòria d’un gal. Un gal da la crësta rossa, con le piume dla testa ancor pì rosse, për parèj as arconossìa da lògn. La nòna ’d mè amis, për felo sté an guardia, a-j disìa: «Stà atent Luis, përchè Testa Rossa, a l’é un gal motoben cativ». Pròpi parèj, a l’era un gal cativ che, quand meno un as lo spetava, chiel a-j rivava, sensa fé romor, a le spale, cujend le përson-e nen preparà, e a-j piantava na bëcca. Dësgrassià! D’un dësgrassià! A fasìa por a tuti. Luis, mincadì, a dovìa seurte da l’èira - che për fortun-a a l’era sarà con un mur ëd cinta e cancelada, con un pcit cancel - e traversé ’l cortil për andé a dé da mangé ai cunij e a le vache, e via parèj, ansoma a tuti ij sò amis animaj ëd la cassin-a.

Col furbacion ëd Testa Rossa, a l’era sèmper lì, dë ’dnans a l’intrada dl’èira. A smijava che a lo spetèissa, dasendse d’arie da padron dël cortil; un pass fàuss e chiel-lì a l’avrìa sautaje al col, për colpilo con ël bech. Luis, serte vire, a campava dle pcite pere për felo sposté da dë ’dnans a l’èira, ma coma na lòsna a arpijava sò pòst, a l’era lì, ferm dë ’dnans a l’uss ëd l’èira. Col gal, an posission, dë ’dnans a l’èira, con un aria dë sfida. Pòvr pcit che a l’era Luis. Coma a sarìa riessù a rivé da l’àutra part ëd l’èira? A l’era vnuje n’idèja… A l’avìa ciapà doe pugnà ’d giàira, tirandijne na crasà adòss, për parèj fasend ël gal, a l’era slontanasse, Luis a l’avìa finalment la stra libera, as duvertava na filura për rivé a la stala. Surtì da l’èira, a l’era montà an sla pilia dël bòsch, colocà arlongh a tut ël cortil, për parèj a sarìa rivà san e salv a l’ingress ëd la stala sensa esse colpì con ël bech ëd Testa Rossa. Tutun, na vira ch’a sarìa intrà ’nt la stala, coma a l’avrìa fàit për torné andaré? Trovandse an cola situassion, a l’era butasse a brajé: «Nòna, nòna, ven ambelessì a giuteme, Testa Rossa as bogia nen da dë ’dnans a la stala!»

La nòna, a l’era cola ch’a lo acudìa coma se a fussa soa mare, a lo salvava sèmper dai pastiss. Dòp tut ël gal, a soa nòna a-j fasìa gnente, përchè chila a l’era cola che a-j dasìa da mangé. Fòrse… a sarà stà për lòn che Luis as butava adòss? A l’avìa sèmper le mideme còse: na camisa a quadrèt bianca e nèira felpà, un pàira ’d braje dë vlu maròn, e ’nt ij pé, jë scarpon con le liasse giàune. A sarà pà stàita ’l giàun? Serte vire im lo domandavo; se Luis a l’avèjssa butasse jë stivaj, sensa cole liasse giàune, a sarìa stàita la midema còsa? A tocava esse lì a vëdlo; as fërmava an mes dël cortil; con tuta soa bòria. A fasìa finta ’d picoté la melia dë ’dnans a l’èira, pront a interven-e quand che Luis a fussa surtì fòra, traversand col pcit cancel. Luis a l’era ferm, impietrì che a lo osservava, ciamandse se a sarìa slontanasse da ambelelì! A l’avìa n’aria sicura, d’un che a detava lege, a l’era chiel ël padron dël cortil, gnente a bogiava sensa la gròssa vision ëd sò sguard ch’a rifletìa soa cativeria. Ëdcò quand ch’as vëddìa nen ant j’avsinanse, a bastava mach sfioré ’l crichèt dël pcit cancel ëd l’èira, e chiel as presentava sùbit lì dë ’dnans.

Luis as chërdìa d’esse pì furb dël gal, a lassava ’l pcit cancel duvert, pen-a pogià, sensa buteje ’l froj, për nen fé rumor al moment ëd duvertelo. Pian pianin a s’ancaminava vers ël grané, con la coa dj’euj a l’avìa già antravist-lo che a l’era an camin a rivé a l’atach. «Lest», as disìa fra ’d chiel. E ancora: «Scapa Luis, se at cuca! Lest, cor a gambe leste! Scapa via!». Cola vira a l’era andaje bin.

Luis a vëddìa nen l’ora ch’a rivèissa ’l di ‘d Natal, për parèj a lavrìo tiraje ’l còl, a col dësgrassià. Quand ch’i lo vëddìa, a më vnisìa ’l baticheur ëdcò a mi. Da un pòch ëd temp, testa rossa a l’era tranquil, për parèj gnun as preocupava ’d lòn ch’a fasìa col gal. Un di, antramentre che ’l pare ’d Luis a l’era an camin a massé un cunij për ël disné, a Testa Rossa, a l’era vnuje la bela idea ’d sauteje an sle spale për colpilo a ripetission con ël bech an sla caplin-a che, për miràcol, a l’avìa arparalo! Ël pare a l’era girasse d’arsàut, e a l’era butasse a corìe daré con na faussìa ’nt la man. La mare ’d Luis a l’avìa dovù fërmelo, a l’era ’l disné dël Natal ch’a sarìa vnù; la nòna a-j brajava daré, tuti a sercavo ’d difende ’l gal, për parèj, i l’avìo nen podù vëdde soa decapitassion. Quàiche vira pì an là, a l’era passà an cassin-a ’l barba ëd Luis con sò fieul, ël cusin vissià, che a stasìa a Turin. Ël cusin ëd Luis, a l’era tut elegant, con la spussa sota al nas, a-j fasìo scheur ij paisanòt. Testa Rossa, anciarmà dal vestì dël cusin ch’a sbalucava ij sò euj, a l’era rivaje da daré ’d soe spale e a l’avìa piantaje ’l bech su na gamba, fasendlo rotolé për tèra, sël paciòch. Già i l’avrìa imaginà che scontr a-i sarìa staje. Quant pior a l’avìa fàit ël cusin; Testa Rossa a l’avìa ofendulo, e lòn che pì a-j girava a l’era ch’a l’avèissa falo sporché. Luis as la ghignava sota ij barbis, a l’era capità a n’àutr lòn che ’d sòlit a sucedìa a chiel.

Ël matin dòp, ël cusin ëd Luis a l’era aussasse bonora, e a l’era andàit daré dla cassin-a, surtend da lë scond cancel e a l’era anfilasse ’nt la vigna, fasendse nen vëdde për un pòch. Quand a l’era artornà, Luis a riessìa nen a chërde ai sò euj! Ël cusin ëd Turin, a l’era costruisse n’arch con un branch ëd sàles, tacandje na còrda dij balòt da an ponta al fons. A l’avìa peui arcuperà, ant la catasta dël bòsch, dij branch drit e scursaje a mzura, a l’era fasse ’d flece. Luis a l’era incantà a vardé còsa a stèissa an fasend ël cusin. A l’era gnanca ancorsusse che Testa Rossa a l’era an camin ch’a s’avsinava a lor coma na mnassa. An col precis istant ël cusin ëd Turin a pijava la mira e a tirava na flecià. Luis nen savend còs ch’a l’era an camin ëd fé, a l’era nen riessulo a fërmé. Oh mama mia, a l’era capitaje l’inevitàbil, la flecia a l’era piantasse ’nt lë stòmi dël gal, fasendje tiré feura un mes braj antramentre ch’a cascava a tèra. Sò cusin content a esultava, a l’era riessù a vendichesse. Luis tutun, a savìa pì nen còs fé! E adess chi a l’avrìa dijlo a la nòna, e al nòno a sarìa vnuje un colp. E sicur ëdcò Luis a l’avrìa ciapane un passaman ëd bote. Tutun, al cusin ëd Turin a l’era vnuje n’idèja! Ël di prima a j’ero passaje an cassin-a ’d sìngher: «I dovoma mach fé sparì ’l gal e peui dì ch’a son ëstàit ij sìngher a portesse via ’l gal».

Për parèj a j’ero sautà ’nt la tampa dla drugia, e ciapà un trent a l’avìo dësbogia un pòch dë liam fasend un përtus, a l’avìo peui campaje andrinta ’l malcapità Testa Rossa, dòp ch’a l’avìo gavaje la flecia da la cassia dlë stòmi, campandje d’àutra drugia dzora për quatelo, tant da nen felo artrové. Testa Rossa a l’era motoben gram, ma a Luis a l’era assè dëspiasù për lòn ch’a l’era suceduje. A l’era quasi vnuje an ment ëd conté tut, për sò sens ëd colpa. Ël di dòp la nòna as n’ancorsìa che a mancava ’l gal: «Pìo, pìo», tute le galin-e e j’àutri galucio a j’ero andàit a mangé a l’arciam ëd la nòna, ma ’d Testa Rossa gnanca l’ombra.

La nòna ’d Luis ciapà da la paùra a l’era butasse a brajé: «A-i é pì nen ël gal! Che fin a l’ha fàit?». E ’l cusin ëd Luis, con na busiardarìa ’nt la miola a-j rëspondìa: «Jer i l’hai vist intré ’nt ël cortil na sìngria, a sarà pà cola-lì che a l’avrà portaslo via?». Për parèj tuti a chërdìo a cola stòria, antratant ël Natal a s’avsinava e n’àutr gal a l’era ’l predestinà a finì ’nt la pèila, giumai gnun a-i pensava pì nen a Testa Rossa. Fin-a a na matin, quand ël pare ’d Luis a l’era butasse a trasporté un pòch ëd drugia ’nt la vigna. Concim ideal. Carià ’l chèr na vira, carià ’l chèr n’àutra vira, ël livel ëd la drugia a l’era bassasse, e rivà al ters pien dël chèr, a l’era anfilasse an sò trent na mesa carcassa ’d polastr, vardand-la a l’era sùbit ancorsusne che as tratava ’d Testa Rossa, da la crësta rossa tacà a la carcassa. Un braj coma na lòsna a l’era passà për tuta la cassin-a, e peui ’l silensi. A j’ero corù tuti an cortil, e avsinasse a la tampa dla drugia, a l’avìo ancorsusne che cola carcassa, che ’l pare ’d Luis, a tenìa anfilsà an sò trent, a l’avìa na crësta rossa. A vardavo cola carcassa ch’a galegiava antorn al trent, sensa rendse cont ëd coma a l’era finìa ambelelì, tuti a j’ero restà a boca duverta. Àutr che sìngher, a l’avìo capì che a j’era suceduje quaicòsa al gal! Magara quaidun a lo savìa!

Tuti a l’avrìo vorsù gaveslo dantorn, ma nen an cola manera lì. Për parej ël gal anvece d’andé a finì ’nt na cassaròla, a l’era trovasse ancor prima andoa a van ij pì bon travaj ëd la cusin-a. Tuti ij travaj dël cusiné a van a finì për là daré, ant la tampa a spussé.