Giandoja

GIANDOJA

Ant ij temp passà, quand ch'a dominava l'abùs dël podèj, dl'autorità, dla maligna inquisission e 'd tirània contra la popolassion, as contavo nen ij nòm dij përsonagí artifissios anventà dal popolin crasà për manifesté serte vrità d’arvangia e tonificant che an quaich ëmzura a vnisìo tolerà da j'autorità basta mach ch'a fusso proclamà da la boca d'un përsonagi figurà tanme nen responsàbil, folitro, matòide o ambiavà dal vin ëd col tant da nen dovèisse giudiché chërdìbil.

Ël temp ëd carlevé a l'era ‘l moment particolar për fé dì a la "mascra" dël pòst (giusta anmascrà për nen fene conosse l'identità) serte, sia pura moderà, alusion e sàtire.

Diversament e fòra dël temp carnavalesch l'arvangia popolar as manifestava a travers dël ciararmlé dël buratin dominant (dle vire figurà mes cioch) dle comédie e còmiche dij teatrin ambulant.

"In vino veritas" a l'era la fòrmola che tansipòch a dëscolpava e a imunisava le dite malelenghe.

Tìpich përsonagi buratinesch an Piemont a l'é stàit GIOANN CRINÒIRA (malàbil ant ël fè "canté" la crin-a) creà a Calianèt d'Ast (1808) dai doi sòcio buratiné Gioann Batista Sales e Gioachin Belloni dla ruà Òja 'd Raconis, che, forsà da n'ordinansa 'd polissìa, a l'han trasformalo an GIOANN ËD L'ÒJA tut sùbit trasfigurasse an GIOANN ËD LA DOJA = GIANDOJA, për rendlo nen responsàbil an grassia dël contnù 'd soa inseparàbil doja 'd vin.

Dventà peui përsonagi da carlevé, ël piemontèis GIANDOJA, al contrari dj'àutre mascre consorele coma Brighela, Arlichin, Arlichin-a, Pantalon, e via fòrt, a l'ha mai portà na mascra për ëstermé soa facia, cariand-se, con ardiment e a la piemontèisa, soe responsabilità.

Costa-sì l'orìgin, tut àutr che pomposa, 'd Giandoja, rivà a figuré ‘l bel deuit dël pòpol piemontèis; bonari, na vira tìmid e n'àutra vira ardì, ma sempe giudissios e costumà.

Përsonagi bonoros ch'a l'é rivane vincidor visavì a j'àutri ch'a l'han precedulo, coma ‘l galup e cimpaire Giròni che ‘l buratiné Carlín Cuniberti - alias Gioanin ëd j'Osej - a l'ha creà dòp dël 1750 dasandje na fomna: Madlen-a Crinòira - nassùa Trantapèt - ciamà Giromëtta, ch'a recitavo a Turin da na baraca dij buratin sël canton ëd contrà 'd Pò con piassa Castel figuranda magistralment ij sentiment dël pòpol ëmnù.

Lussian Gibé