Gian dij Cordòla/La costumansa dël brenn

La costumansa dël brenn

Sta stòria a conta na costumansa dròla, ch’a smija a tante àutre dle nòstre montagne, ch’as dëslupa ‘nt ij prim ann dël neuvsent a Lajet, na borgià ch’a fasìa part ëd la comun-a ‘d Mòce ‘n Val ëd Susa.

Ant la borgià tuti as conossìo e a j’ero amparentà tra ‘d lor. Për ij giovo a l’era pa mal fé trové na fija për ancaminé n’amicissia; ëd sòlit a l’era ‘d sèira apress sinà danans la meison ò ‘nt le stale, ma sempe al càuss dij parentin: al baciass, anti j camp ò ‘n pastura.

Mach a la duminica, grop d’amis, as podìo vëddse ant la piassëtta dla Cesa, prima ò dòpo la mëssa. Se ‘n giovnòt e na matòta “as parlavo” a vorìa dì che tra ‘d lor a j’ero serie intension ëd buté sù famija.

Ël mariagi a l’era considerà ‘n fàit grandios pa mach për coj ch’a dovìo dì ël fatal “sì”, ma ‘dcò për ij parent e j’amis ch’a pijavo part con fërvor e argioissansa a sto moment.

Mino e Pina a j’ero doi giovo dla borgià. Ij sò euj a j’ero ancontrasse trames ij banch ëd la Cesa. Chila tant bela: un cotrion scur, un corpèt con sota la camisa ‘d tèila ‘d càuna, un folar an testa a coaté ij longh cavèj tënù a consà e un sal a coaté le spale. Chiel, an testa un capel ëd fèlter con l’ala e un fris a l’antorn, ël gilé botonà a n’àut, ël folar gropà dantorn al colèt ëd la camisa, e la giaca.

Belavans ëdcò Tòni, n’àutr giovo ‘n pò’ baravantan e blagheur, a l’avìa posà j’euj sla bela Pina e a fasìa ‘l cascamòrt con chila.

Cand Pina a l’ha pijà la decision ëd mariesse con Mino, Tòni, già pront a perde la passiensa, a dventa ancor pì scontros e ombros dal moment che, coma pretendent arfudà, a savìa che j’amis ëd la borgià a l’avrìo sercà d’ampiastré con ël brenn bagnà l’uss ëd soa ca e a l’avrìo pijalo an gir dëdnans a tuti. La veja costumansa dë spataré ò ampiastré con ël brenn l’uss ëd ca dël pretendent arfudà la neuit prima dle nòsse, a l’ha sò sust: ël brenn a l’é ‘l mangé dij polastr e al pòr tapin a-j ven për parèj arconossùa la midema sòrt.

Tòni già as sentìa mortificà dal nen esse stàit preferì da Pina e l’esse avzinà al polastr a lo fasìa andé feura ‘d testa; parèj, ant ij di prima dël mariagi Tòni, bèivend pì che ‘n bicer ëd vin ant la Cantin-a dël Sol, ambrancand lë s-ciòp për fé capì ch’a fasìa për dabon, a disìa a tuti ‘d pa prové a feje lë schers dël brenn, se a veulìo pa trovesse con j’òss rot.

J’amis a conossìo bin Tòni e a savìo che për la rabia e sota l’efet ëd quàich bicer ëd tròp a l’avrìa ‘rbatù mal, ma ‘nt l’istess temp a podìo pa lassé che costa costumansa a fussa nen rispetà.

Ël dòp-mesdì dla vigilia j’amis e lë spos, riunì ant la fenera, a savìo pa ‘nventé na manera nen arzigosa për deje ‘l brenn e a j’ero pront a ‘rnunsié a lë schers; a sta mira un dij present, tra ij pì ansian, Tista, a dis: “I-i penso mi: sai coma fé.”

Sël calé dla sèira, Tista ariva a ca ‘d Tòni. Chiel, setà su’n taborèt danans l’uss ëd ca con lë s-ciòp an man e n’uciada da fé por, coma a l’ha sentù avzinesse quaidun a taca a brajassé: “Via da sì! son pa ‘n ven-a dë schersé e i l’hai ‘l dil an sël grilèt.”

“Son Tista, i veuj fé doe bërtavlade con ti; ëd pì i l’hai le man veuide e i pòrto pa nen.”

Parèj, antrames a na ciancia e n’àutra, Tista a sërcava ‘d pasié Toni, contandje d’àutre vire, cand tut a finìa con na bela rijada e na sbeivassada a la cantin-a. Ma Tòni arpetìa ‘d nen esse coma j’àutri e ch’a j piasìo nen jë schers.

Antant a j’era fasse scur e Tista a-j dis a l’amis: “A l’é l’ora ‘d torné a ca; ëdcò ti rantra; it l’has vist che gnun a l’é vnù a fé dle facessie?”

“As na parla pròpi nen! mi i stago sì tuta la neuit a ten-e d’euj l’intrada ‘d ca.”

“Va bin Tòni, coma ‘t veule ti! Im gropo jë scarpon e ‘m na vado.”

Tista as buta a armus-cé a lë scur dantorn a le liasse djë scarpon, peui a saluta e as na va vers ca.

A lë sponté dël sol Tòni a j’era ancora setà sël taborèt… ma në sbaruv a l’avrìa pijalo al vëdde la seuja ‘d ca e ‘l prim trat dël senté ampiastrà ‘d brenn.

Tista, la sèira prima, a l’avìa ampinì le gambe dle braje ‘d brenn, gropandje a la cavija con le liasse an manera ‘d nen lasselo scapé. Cand a l’é andàit via, a l’ha fàit finta ‘d gropesse jë scarpon, nopà a l’ha arlamà le liasse dle braje e a lë scur ël brenn a l’é spatarasse sensa che Tòni as n’ancorzèissa.

Parèj a l’é continuà la costumansa. Contut, a l’è pa finìa ‘nsì: Tòni, motobin anrabià a l’ha vursù vendichesse e, vëddù che tuta la borgià ancor a durmìa, ampiniss na cabassa ‘d drugia e dë scondion a s’avzin-a a la ca dlë spos, sbërlinfand la stra fin-a danans a l’uss, an manera ch’as n’anflèissa la vestimenta bon-a.

Cand Mino a duverta l’uss ëd ca, ant ël vëdde la drugia as fa na gran rijada e a dis: “A l’é stàit ëd sigur ël polastr; a l’ha mal digerì ‘l brenn e a l’ha pensà bin ëd feme andé an Cesa përfumà.”

Tuti coj ch’a sentìo a ghignavo e a s’ancaminavo, an cortegg, a ca dla sposa.

Apress la fonsion jë spos con tuti j’amis a van ant l’avzin-a cantin-a për fesse na bicerada ‘n companìa.

Ëdcò Tòni, che fin-a a sta mira a j’era restà da sol, a l’é stàit anvità e, giumai sbujentaje la rabia, a fa gaudineta con jë spos.

Classificà al pòst ch’a fa quatr al concors “Piemont ch’a scriv” edission 2017
Motivassion – L’Autor an pòrta drit an na costuma d’un pais, ël Lajet, borgià dla Comun-a ‘d Mòce ‘n Val Susa e an fa ‘rvive, con scritura pien-a ‘d verva, lòn ch’a-i capitava ai giovo annamorà ch’a j’ero arfudà da la fija. A lo fa ‘rcontand la stòria ‘d tre giovo del pais, un arfudà e lòn ch’a-j capita, ch’a l’é pròpi la storia dla “costuma dël brenn” val a dì d’amberlifeje la pòrta ‘d ca con ël brenn. Tut bin contà coma stòria e bin ëscrit ant un bel piemontèis.
Giuria: Marina Gallia, Bruno Giovetti, Albina Malerba, Per Carlo Musso, Sergio Notario e Gianfranco Pavesi.