Franco Antonel/Solitùdin

Solitùdin

Sinquant’ani ansema, na vita coma tante, na casòta catà con un mutuo da trant’ani, ël temp ëd laureé col fieul ch’a l’avìo nen avù. Dòp ëd la pension, a j’ero trovasse a vive ansema për dabon. Fin-a tròp: Iòle, ch’a l’era stàita la regin-a completa ’d coj sò sessanta méter quàder guernà coma na bombonera, as artrovava sempe tra ij pé col corpasson dondonant ëd sò òmo, ch’as bogiava con la flema e ’l deuit ëd n’ors quand ch’as dësvija da la durmìa bela longa dl’invern.

«I t’ausse, për piasì?», a-j ciamava chila, matinera incoregìbila, intrand d’ìmpit ant la stansia da let, a la primalba ’d neuv ore, armà dë strass e strassèt, bòmbole e bombolëtte, piumin, strass ciapa póer e minca diavlarìa ch’a-i fussa sautà fòra ’n sël mërcà. «Im ausso!» e Michel as tramudava an cusin-a, andoa che, an sla tàula già prontà për chiel, a trovava ’n cafè bujent e ’n doss pen-a surtì dal forn.

«It l’has finì?», a-j ciamava Iòle na mesora dòp. Chiel a l’avìa finì già da ’n tòch, ma a-j piasìa gòdse cola sospension particolar dël temp ch’as vivìa ’d matin, ancora càud dël let, ma frèsch ëd pensé e d’energìa, pront a scaté vers na giornà neuva. Un lusso che la fàbrica a l’avìa sempe negajlo. Vreman adess, con tant ëd col temp lìber, ma pijà dai malasi dij sessant’ani passà da pòch, dë scat a na fasìa bin pòchi. A lesìa da svagà la crònaca sitadin-a an sël giornal che ’l professor Patruno, l’inquilin dël quint pian, a-j concedìa con un di ’d ritard, ficandijlo ’nt la cassiëtta dle litre. Peui a ’nviscava la tele a l’ora dël telegiornal, për scoté le neuve dla polìtica con atension e pòca passion, ma sensa ’n gest ëd fot quand che soa fomna a spontava dal coridor, con tut sò armamentari da guèra, e a-j ciamava torna, sta vòlta con un fil d’ironìa ’nt la vos: «Alora, it l’has finì? Se at dëspias nen, i dovrìa pronté disné» e via parèj con ’d pèile e storcion, viscand ël gas e duvertand ël frigo.

«Ma nò, figurte!». «Contut it dovrìe spostete». E chiel a së spostava e, tnisend a fren la veuja dë sbufé con j’euj al cel, as tramudava ’n sël sofà dël salòt, vardand con un pòch ëd malinconìa cola sfilsa ’d volum mai duvertà dl’enciclopedìa che, vàire ani prima, a l’avìo catà a rate. Lese? Ma còsa? E për che motiv, dal moment che, dòp quarant’ani ’d fàbrica, Michel as trovava dësproprià ëd sò ròl e a savìa pì nen còsa fene ’d soa vita? Passà doi mèis a l’avìa finì tuti ij tentativ për intré ’nt la sità proibìa dij travaj ëd ca: «Ma còsa ch’it vorerìe fé? Suvé ij piat? It ses nen bon! I perdo pì ’d temp a corte dapress che a feme ij travaj daspërmì».

Michel a l’era rivà a la conclusion che Iòle a considerava ij sò tentativ ëd colaborassion coma n’atentà a soa padronansa esclusiva ’d soa fonsion doméstica e ’dcò a sò drit ëd lamentesse për la fatiga ch’a-j costava. A l’avìa sentula pì che na vòlta a confidesse con n’amisa: «Àh, sempe da sola a gumé. Mai n’agiut!». E da pòst che da l’àutra part a dovìa rivé ’l sugeriment a ’rviresse a l’indiferensa ’d sò òm, a la sentìa rëspond-je: «Ma còsa ch’i devo dite? Minca tant, chiel a-j preuva. Ma a riess mach a combiné ’d disastr».

Busiarda! Përchè Michel, nen mach a l’avìa mai s-ciapà cheicòs, nì interompù un-a ’d cole fase ch’a regolavo ij ritm ëd la ca, ma Iòle, an manera sempia, a-j përmëttìa nen ëd bogé gnanca ’n dil. «Lassa sté la lavatris. It peule nen buté ansema ij bianch con ij colorà. It rende nen cont dël pastiss ch’it j’ere an camin a fé? It veule coloré ’d reusa tute le camise?». Ma... ël bel a l’era che Jòle a chërdìa che chiel a dovèissa ess-je arconossent për col fé gnente. «Èh... vojàutri mas-ciòt, servì e riverì, gnanca dovèj fé cheuse.

Gnente ’d gnente, gnanca ’ndé a fé spèisa...». La spèisa. Coma ’n viagiator ampërzonà ’nt un tùnel che a l’improvista a s-cèira ’n fond na lus débola, Michel a l’avìa antërvëddù an cola paròla màgica, la fin ’d soe pen-e. «I podrìa ’ndé al mërcà», a l’avìa proponuje a soa fomna, na vòlta che chila a l’era lamentasse ch’a l’avìa damanca d’euv e ’d patate. Chila a l’era stupisse e con na ponta d’iritassion ant la vos: «Ti al mërcà? Pròpi ti, cap servissi bin apressià dla società Lambruschin e frej, it andarìe al mërcà?».

«E përchè nò?» a l’avìa obietà chiel, ch’a beicava nen l’ora ’d trové un pretest acetàbil për gavesse da cola situassion dròla dont a l’era robatà. «It peule feme la lista dle còse dont it l’has da manca e t’ëm jë scrive an s’un bijèt. Mi i calo giù e i-i vado». «Ma ti ’t conòsse nen ij banch giust!», a l’avìa protestà chila, ch’a vëddìa svanì un-a dle pòche ocasion për socialisé an soa giornà. «It ëm dise andoa ch’i devo ’ndé e mi i-i vado».

Ël prim di a-j ero butasse d’acòrdi an sël përcors da fé e an sle compre: euv e patate ’nt ël banch dij campagnin, ël prim a mancin-a, im arcomando, përchè a l’han dij prodòt biològich e a son onest, peui cola formaggëtta artisanal ch’a vend mach Pinòto ’l marghé, ters banch a drita, aranda a col ch’a vend j’ulive e ’l mërluss sota sal. Quand ch’a l’era tornà, chila a l’avìa faje le pùles a lòn ch’a l’avìa catà. «Le patate a son cite, na vòlta ch’i l’avrai plaje a saran mach pì la metà coma pèis. J’euv a son nen ëd galin-e anlevà a tèra. A rivo da coj cabanon arnos andoa che cole pòvre bes-ce a son ampërzonà e obligà a prodùve sensa la pì cita distrassion, angosà ’d mangim e d’antibiòtich».

Ëdcò se a l’avìa nen superà l’esam, a l’avìa decidù ’d ten-e dur. La sconda vòlta as tratava d’afronté ’n supermërcà bel gròss: a-i era damanca ’d carn e ’d vërdure an ëscàtola. «Cole?». «Fà ’n pò ti», a l’avìa conceduje Iòle, sbrigativa, përchè a l’era ’n camin a passé la lucidatris an sij paviment già lucid daspërlor. «It mange nen ambelessì? Pija lòn ch’i mangioma ’d sòlit». Na paròla! Quand ch’a l’era trovasse an mes a cole stagere andoa ch’a girolavo fomne ’d minca età, ch’a slumavo già da lontan lòn ch’a sërcavo e, con la velocità d’un falchèt, as lo contendìo un-a con l’àutra, Michel a l’avìa constatà, squasi con disperassion, tuta cola sòrt ëd propòste. Pòis? Fin, strafin, novej, cit, gròss. Tonn? Con j’ulive e sensa, con ël povronin e sensa, ant l’euli d’uliva, dë smens, natural e... a l’avìa chità ’d lese e a l’avìa pijà ’l prim ch’a l’era capitaje a tir. Faseuj? A-j piasìa da mat lë mnestron ëd patate e faseuj. Conserva ’d tomàtiche? Nen avend l’idèja la pì spalia ’d cola da pijé, a l’avìa butà ant ël carel cola ch’a costava ’d meno. A l’era tornà a ca con l’impression d’esse stàit an guèra.

«Tut cost temp për quatr ròbe?». A l’avìa campaje lì Iòle, coma për cas, che ant l’antërtemp a l’avìa già fàit cheuse ’l disné, prontà tàula e lavà le ramin-e dovrà për cheuse. A l’avìo mangià sensa parlé ma peui, pen-a finì ’d disné, a l’era rivà l’ora ëd controlé le compre. «Faseuj an ëscàtola?», a l’avìa ’rbëccà Jòle. «Për lë mnestron, i chërdìo ch’at piasèisso», a l’avìa rësponduje chiel sorprèis. «A son sinquant’ani ch’i lo mangioma e an tut cost temp it ses mai ancorzut-ne ch’i dovroma ij faseuj sèch che peui it cusin-o mi?». Chiel a l’era sentusse pijà ’n castagna e sensa në strass ëd giustifica, coma quand che, da cit, a vnisìa cucà con le man ant la marmlada. Për fela curta: bocià.

«Se at dëspias nen, i andrai mi a fé la spèisa», a l’avìa dije Iòle ’l di dòp, «a-i é da giré për negossi e a-i sarìa da sgheiré tròp temp a spieghete tut». «Se at dëspias nen, i vado ’dcò mi a fé ’n gir. Is beicoma për disné». Calà ’n sla stra pen-a dòp ëd chila, a l’avìa pensà: «Drita o mancin-a? Foma an mes». A l’era sempe stàit un moderà e për sòn a l’era butasse a girolé coma se a fussa ’n disocupà. «Dòp quarant’ani ’d fàbrica, i son dventà pròpi parèj», a l’avìa concludù e, për la prima vòlta, a l’era vnuje da pioré pensand a soa situassion.

«I l’avrìa dovù troveme ’n passatemp, nen mach: ca e travaj». «Còsa ch’i na sai: gieughe a carte? O a bòce?». Ma perde temp a l’era mai piasuje. Për la prima vòlta a l’avìa pensà che giumaj a l’era tard, a l’era svariasse n’àtim e soa vita a l’era passà. Mentre ch’a rasonava parèj, a l’era ’ncorzusse che, a l’àngol ëd la stra, pen-a dòp l’Inps, a j’ero a camin a tiré giù na ca veja. A l’era fërmasse a beiché. «Còsa ch’a fan?» a l’avìa ciamaje a un ch’a l’era fërmasse coma chiel con ël nas an aria a vëdde ij travaj. «A tiro giù cola ca e l’àutra davzin, a l’han dime ch’a veulo fé ’n postegg». «Èh, tut a cambia!», a l’avìa ringretà Michel. «Sì, ma an pes!», a l’avìa dije l’àutr. A l’avìo ciaciarà ’n pòch e a l’avìo dëscurvì d’avèj an comun tante còse: na vita ’d travaj, na ca andoa che, a l’improvista, as sentìo coma dë strangé, ël ringret për nen avèj savù, o podù, a disìo: gòdse la vita. A j’ero dasse l’apontament për ël di dòp. «A l’é bel ësté a vardé ij cantié», a l’avìa dije Michel, pijand congé e, mentre ch’a lo disìa, a l’era ’rcordasse dle faribolade ch’a l’avìa sentù e arpetù vàire ani prima, quand ch’as pijava an gir quàich ansian ch’a l’era an camin a lassé ’l travaj për andé an pension. Mach un pòch, a l’era vërgognasse e a l’avrìa vorsù coregg-se, ma: «A l’é vèra!», a l’avìa rësponduje l’àutr mentre ch’as n’andasìa. «A l’é mej che stess-ne dnans a la tele, se nen për d’àutr, costa a l’é la vita vera... E peui as rëscontra sempe quaidun, as creo d’amicis- sie...». E, varda ’n pò, costa a l’era pròpi nen na batùa.

Conta d’E. Tuberga, virà ’n piemontèis, da Franco Antonel