Fabrizio Pignatelli/Ij fintèt

Ij fintèt

Le masnà dle nòste vaj

Ancastonà tra mila bòsch ëd castagn e mila rochere a strapiomb, lassù 'nt la part pì àuta dla Val Lemina a ten-meison ël Taluch, famosa frassion ëd Pinareul (TO). La tranquilità an costi frangent naturaj a l'è vreman tanta e le ròche a strapiomb, mensionà prima a son-lì an bìlich, ch'at parlo con la vos ëd la grandëssa dël Dé. Leugh motobin anteressant, con un soàgn ch'a l'ha emossionà 'nt ël temp la gent ëd val, fortificand-la e ancorand an lor la veuja 'd vive con passion ij dur travaj che la montagna a spòrz.

Se peui të scarpise la stra ch'a monta rìpida su anvers la pian-a dël Crò, l'orisont ch'it treuve a l'è na blëssa. D'ambele-lì a fan bela mostra: la grandeur dël Freidour e le muraje drite 'd Ròca Sbarùa, ij Trè Dent, ij Doi Dent e la longa Val Chison arbiocà da l'àutra banda.

Ël Taluch a l'è na frassion arconossùa e rinomà 'nt j'anviron 'dcò për ij sò gran pòst da bolèj e ij sò arsërcà tomin, fàit con ël làit dij babèro locaj e preparà an doe manere: tomin frèsch e tomin elètrich. L'agetiv elètrich a specìfica cola variassion ëd tomin butà a madurè 'nt un-a ola 'd tèra cheuita, con na tombarlà 'd bon pèiver. (Ma peui che spussa! Ma peui che bon!). A-i nass na sòrta 'd formagg dal gust inimitàbil con un savor che minca un chiciarin ëd tomin it mange ansema na mica 'd pan.

Ant ël 1997, la Paròchia Taluchin-a 'd Santa Marìa Madlen-a a l'ha festegià 'l ters sentenari 'd vita (1697-1997) con na nòbil e inteligenta inissiativa. A l'ha publicà un lìber dal tìtol: TALUCCO memorie storiche e che a arpòrta an manera franca e paisan-a, le stòrie e le venture 'd costa frangia 'd tèra. An coj ëscrit as mes-cio memòrie famijar e arcòrd dur, misèrie e povertà, calamità naturaj, guère e dcò un pòch ëd legende, ch’a gropo s-ciass, ës-ciass ël ver ësclin popolar. Aveniment che 'l temp a l'ha nen podù sfràidé; come për col indimenticàbil prèive frussaschin, Rev. Ajmone Don Francesco, cav. dei SS. Maurizio e Lazzaro ch'a l'ha tnù an man la paròchia për sinquantessinch agn antregh! (dal 1830 al 1885). E quand, a la nòbil età 'd novantedoi agn a l'è ritirasse a Frussasch a l'ha pensà bin ëd fé l'ùltima imprèisa: salutà tuti ij sò parochian a ses e mesa 'd na matin d'avril a l'é partì a pé dal Taluch - an companìa dij sò anvod Ajmone Francesco e Domenico - peui, passand a travèrs al Còl ëd l'Infërnèt a l'è rivà giù a Frussasch a des ore, ancora bin arbiciolù!

A pàgina 46 dë sto lìber, a-i é mensionà na còsa pupin-a, pupin-a; un ver tesor a pendojon dël Grandios Patrimoni Lenghistich Piemontèis (Local). A-i è na canson popolar ch'a s'antitola: NA CANSON PËR ËL TALUCH, scrita ‘nt j'agn novanta dël secol ch’a fasìa disdeut. Sta grassiosa canson a l'era stàita scrita an ocasion ëd na calamità natural drocà al Taluch e cantà an sèguit da tuti ij cantastòrie dël temp. Son, për fé un pòch ëd sòld da regalé ai pòver malcapità Taluchin. Ancheuj, contacc-marìacatlin-a! Dë sta veja canson a l'é resta-ne mach pì la blëssa dle paròle (arcòrd d'un Taluchin ëd Còstagrand: data 'd nàssita 1904) sensa la musica e tute soe càndie emossion. Tutun, ant l'ùltim vers ëd la stròfa nùmer quatr, as fà riferiment a la paròla FINTÈT (che arportà 'nt la parlada dij nòsti paìs e dle nòste vaj a veul peui dì: MASNÀ, CITIN, FIOLIN, GNERO, GAGNO, MATÒT, GOGNIN, BÒCIA, FËRLINGÒT, MARAJÒT, etc. etc.). Ufissialment, ësta paròla a l'era mai stàita publicà o mensionà prima 'd cost lìber. O almeno, a l'era stàita probabilment cità su chèich ëscrit a man e pòch (o gnente) conossùa fòra da sì. A l’é riva-ne a noi, mach gràssie a la parlada local dij vej piemontèis.

Ciapà da la frivola ‘d savèj-ne na frisa ‘d pì i son dame da fé con në pcit sondage e con chèiche ciaciarada da-për-da-si e da-për-da-là, dij paìs. A l'é sauta-je fòra un lembo 'd teritòri ch'a lambiss la colin-a ‘d Pinareul, Riva ‘d Pinareul, San Pero Val Lemina, Cóstagrand e ‘l mensionà Taluch, Rolèj, Cantalùa, Frussasch, Cumian-a, Alivlor e peui giù sla pian-a, fin-a da mira dla Cumun-a ‘d Pëssin-a. Antrames a costi pòst, la paròla FINTÈT a l'ha avù le soe origin e ‘l sò svilup. Peui, ancrosiand-se ‘nt j’agn con ij mariage dle famije forèste a peul esse ch’a sìa spatarasse ‘dcò an d’àutre part. Ancheuj, specialment le veje generassion a son gropà an manera afetosa a costa paròla për ciamé le masnà, na grassiosa Mare Granda a l’ha arconta-me la filastròca che na soa veja Magna a-j disìa: Oh! Fintèt dël mè cheur - che i core an cassin-a - rabasté ‘nt la ramin-a - stè lontan dai maleur.

Alegher!

Glossari

leugh = luogo
Dé = Dio

(tratto da: Il Piccolo, mensile del pinerolese, 2001)