Dario Pasero/Pinin Pacòt

Artorn

PININ PACÒT

'Pinin Pacòt e «Ij Brandé»

Dël 1927 Pinin Pacòt a scrivìa a propòsit dij Brandé (la grafìa a l’era pa ancora normalisà): «L’è sòn lòn che noui i vorouma: salvè nòst parlè [...] Senssa blaga, a l’è coust ’l dover ch’i s’imponouma, sperand che l’aprovassioun e l’agiut ’d coui ch’an capisso, a peussa permëtne dë riesse an cousta nòstra fatiga» (da Ij Brandé, 1ª serie, III, 1927). E giust vint ani apress: «D’antorn al nòm d’Ij Brandé [...] a son strenzusse sùbit ij giovo ch’a sentìo an lor, prepotent, l’amor dla poesìa, e con l’amor ël rispet. E prima ancora d’esse un cenàcol ëd poeta, la Companìa dij Brandé a l’é stàita na scaràmpola d’amis, alégher e afessionà». (idem, 2ª serie, IX, 1947).

Second mia opinion a l’é pròpi an partend da coste doe sitassion ëd Pacòt ch’a venta che noi adess i arfletoma e i sërcoma ’d vëdde nòst travaj ant na prospetiva neuva, giusta e conform pr’ël ters milèis.

Salvé nòst parlé. Cost a dev esse ancora adess, doman, sempe, nòst prim (e i dirìa scasi: ùnich) dover. Tuta la resta a ven mach ëd conseguensa, se noi i l’oma cost obietiv bin ciàir ant la ment e anreisà ’nt la consiensa. E sòn (salvé nòsta lenga) a va fàit, conform a lòn ch’a dis Pacòt midem, sensa blaga, visadì sensa spatuss, sensa superbia, sensa flatesse; sensa pensé, ansoma, che un a peussa esse pì brav che n’àutr, pì piemontèis che n’àutr. E ansima a sòn i soma d’acòrde tuti, almanch i lo spero.

Prepotent, l’amor dla poesìa. E ansima a costa osservassion i dovoma ancaminé a fé chèiche distinsion. Pa che an noi a-i sia nen l’amor ëd la poesìa, tut àutr, ma cost amor a dev pì nen esse, second mi, ùnich e prepotent (ant sò sens etimològich: pì potent che j’àutri). Im ëspiego: la bataja për la poesìa an lenga minor a l’é giumai vagnà (e sòn a l’ha già dilo Tavo Burat ant ël prim nùmer ëd «La Slòira», dël mars ’95), da già che pì gnun ch’a l’abia ’mpò ’d sens as përmet d’arnié lë status ëd poesìa a tui j’efet a la poesìa ’nt nòsta lenga (la definission ëd poesìa dialetal ant ël sens ël pì bass e pcit dël termo a esist mach pì ant ël dissionari ’d chèich trombon italiòta).

Ansoma, la bataja dla poesìa a l’é vagnà: a l’é tuta da combate (e da vagné) cola nopà dla lenga. Dla nòsta lenga ch’a sia torna parlà da tanti, rëspetà, butà an sl’istess pian ëd l’italian. E costa bataja as fà ’dcò, as capiss, ma nen mach, con la poesìa.

Na scaràmpola d’amis. E ansima a sòn i soma pa pì vàire d’acòrde. Antendomse: pa ch’as arfuda l’amicissia, che a l’é ’l pì àut dij sentiment ëd l’òm (com a fortìa già Epicur ant soe Màssime Capitaj, XXVII), ma lòn ch’i vorerìa fortì mi a l’é che am ësmijo giumai finì coj temp che na partìa ’d përson-e ’d bon-a volontà a bastavo për cambié ’l mond (o tansipòch për sërché ’d cambielo). Adess a basto pì nen le companìe d’amis che minca un a peul essie andrinta o essie pì nen. Adess a l’é ’l temp che minca un ëd nojàutri as pija soe responsabilità ’d militant (e pa mach dë scritor) angagià ’nt ël travaj për la lenga piemontèisa e anquadrà ’nt na gerarchìa bin definìa, anté che mincaun a l’ha soa posission e sò travaj da fé, soe responsabilità e mincatant, përchè pa, ëdcò soe sodisfassion.

Ij Brandé dël sécol XX a resto un moment ùnich e fondamental ant la stòria ’d nòsta coltura, un moment (e un monument) che nòst dësvlup ëstòrich-coltural a peul pa fene sensa e che noi i vardoma con rispet, grinor e arconossensa, com a un termo d’arferiment ùnich, ma Ij Brandé neuv, coj dël sécol XXI, a l’han dë bzògn ëd n’àutra sèiva, ëd n’àutr giuss, ëd n’angage neuv e fosonant.

Na dësfida neuva visavì dle dësfide neuve.

Pinin Pacòt e ’l teatro

Nen vàire a san che Pinin Pacòt, già da j’ani Tranta, a l’é dedicasse ’dcò al teatro. An cobia con Armando Mottura (ij «Garinei & Giovannini» del teatro an piemontèis, com a l’ha definije na vira, ciaciarand ansema mi, lë stòrich dël teatro Giovanni Moretti) a l’ha scrivù, sempe second Moretti, vàire test, ma ’d doi i l’oma notissie sicure: Viva la sposa e Quarantottenne bella presenza.

Dël prim test an në parla Mottura midem a la pàg. XII dl’Introduzione a soa cujìa poética Vita, stòria bela^[1], anté ch’i lesoma na lista dj’euvre ’d Mottura, dividùe an «Poesie di A. M. raccolte in volume» e in «Opere di teatro»:

Viva la sposa, commedia musicale in tre atti in collaborazione con Pinin Pacòt. Musiche di Edoardo Vercelletti. Rappresentata il 1° dicembre 1936 dalla Compagnia Casaleggio, al Teatro Rossini in Torino con l’attrice Dedé di Landa.

Ël test ëd costa comedia musical a l’é mai stàit publicà.

L’àutr travaj, visadì Quarantottenne bella presenza, a l’é restane e la stòria ’d cost test a l’é assè curiosa. Ël test a l’é mai stàit publicà fin-a a l’ann 2009 (ansema a scasi tut ël teatro ’d Mottura)², vnisend però conservà an doi document: un datiloscrit ëd 52 feuj, bastansa modern, con ël tìtol ëd Quarantottenne bella presenza. Commedia in tre atti di A. Mottura e G. Pacotto, sensa la division an sene (ma mach an at) e sensa gnun-a andicassion cronològica; un manuscrit original ëd Mottura (ëd 60 feuj), con la division ëdcò an sene e con, motobin amportant, la presensa d’un fojèt con ël tìtol e j’antërpret e pì ancora vàire feuj volant, con l’arfassiment ëd la sena 2^a ëd l’at II e na gionta con la nòta: «aggiunta voluta da M. Casaleggio». An pì, a la fin dël manuscrit, i trovoma la data, e fin-a l’ora, ’d conclusion ëd l’euvra (ore 23^[2] dell’8/11/1937-XVI). Ël test a l’é stàit ëscrivù, donca, për Mario Casaleggio^[3], ma i conossoma cò na soa rapresentassion pì davzin a noi: ël 26 magg dël 1978 a Turin (al «Cinema Teatro della Divina Provvidenza», an via Asinari ’d Bërness al canton con via Salbertrand) për ij soen dla «Compagnia del Teatro Piemontese» dël Grop Alpin ëd Borgà Parela (con Ernesto Ollino ’nt la part dël protagonista, oltrapì che regista dlë spetàcol)^[4].

Për lòn ch’a rësguarda peui la redassion dla comedia, da lòn che a l’ha dime Carlo, fieul ëd Mottura, ch’a goerna ’l test datiloscrit dël travaj^[5], a l’é stàita scrita a quatr man dai doi scritor, che a l’han travajà a soa scritura an manera i podoma dì «paritética».

P. S. Pacòt a l’é comsìa sempe un-a dle nòste mire d’arferiment, tant për lòn ch’a rësguarda la lenga e la coltura piemontèisa che për la poesìa. E pròpi për nen dësmentié soa poesìa, i veuj ambelessì smon-e na soa composission pa vàire conossùa, visadì la dédica autògrafa, che chiel a l’ha butaje anans dël volum Crosiere (dël 1955), a l’àutr grand poeta piemontèis Alfredo Nicola (Alfredino).

A Alfredo Nicola

Ant sa vita, che a scor via
su në sfond ’d malinconìa,
i-é mach pì ampò d’amicissia
che an consola, che an arfissia,
che lusend ant ël profond
an fà vëdde bel ël mond.

Costi vers, che i l’hai scrivù
ai bej temp ’d mia gioventù,
che at confido ant un soris
me boneur d’esse tò amis.

Turin, Prim di dl’ann 1955

Note

1. A l’é l’edission ëd le poesìe d’Armando Mottura, cudìa da Renzo Gandolfo, publicà a Turin dël 1973 dal Centro Studi Piemontesi/Ca dë studi piemontèis.
2. A. Mottura, Teatro; edizione critica delle commedie a cura di Dario Pasero; premessa di Giovanni Moretti; Torino/Ivrea, 2009. Chi ch’a vorèissa lese ij test teatraj ëd Mottura a peul troveje an costa edission.
3. E adonch a dovrìa esse stàit rapresentà al Teatro Rossini, mëraco dël 1938.
4. La comedia ant ël tilèt a ven ciamà «Tre atti brillanti in piemontese».
5. Ël test manuscrit original a l’é nopà goernà dal prof. Giovanni Moretti ant sò archivi.