Carlo Ellena/Renson dit Maciste

Renson, dit “Maciste”

Turin a cambia e la Bariera dl’Emme dcò, a venta vëdde ‘n Piassa Botesini; a-i son ëd tampe daspërtut. Bele lì a-i travajo j’ovrié dla società dël gas, ëd l’eva, dij telefoni, dla luce; filonghere ‘d tubo che ‘nsema ai baron ëd tera djë scav a ten-o mesa piassa, “Ampliamenti delle reti dei servizi per nuovi insediamenti”, a diso. Tacà a un ëd costi baron a-i é n’òm coacià ch’ampinis na tòla ‘d tera scavand con na palëtta. Ël tipo a l’é ‘n pòch mal ardris; a l’ha ij cavèj ràir e scarpentà, la barba longa, as drisa ‘n tribuland për colpa ‘d soe gambe rèide. Tutun da drit a peul esse àut 1,80 e ‘l fisich a l’é ‘ncora ‘d n’òm che da giovo a duvìa esse bin torcià. Ora ‘l sol a-j bat an soa facia splufrìa ch’a mostra strachëssa e maleur; squasi a së stanta a conòsse ‘n col òm...Renson, na person-a moto bin conossùa ‘nt ël Borgh. La tòla a l’é tòst pien-a, parèj chiel a l’ambranca con fòrsa portand-la anans për na desen-a ‘d meter, ma a l’é tròp greva, tant ch’a la cala ‘n tera ‘d bòt setand-se dzora bele sagrinà. Pòch distant, n’ovrié ch’a travaja con l’ëscavador a l’ha vist tuta la sen-a. Chiel-si a s’avzin-a a Renson ciamandje s’a veul d’agiut; chiel a resta lì bele ambajà për quaj second, peui a-j rëspond ëd si, antlora l’ovrié a caria ‘n sla cuciara dl’ëscavador la tòla mnand-la fin-a dnans al porton ëd ca ‘n Via Malon. La ca a l’é na veja costrussion popolar ëd tre pian dij primi agn dël ‘900, cole con ij pogieuj e ij ces an comun. Bele lì Renson a fita na stansia al pian teren, con l’intrada da ‘nt la cort, andova chiel a-i viv da pì ‘d vint agn, dal temp ëd cand a l’é stàit vidov.

A pòsa la tòla pien-a d’tera tacà a sò uss, a intra ‘nt la stansia e as campa ‘n sla sislonga strach e sensa fòrse. La stansia a l’é ‘d la padron-a ‘d tuta la ca e a l’ha dàila an afit a Renson për quat sòld, përchè a chiel, sa sgnora Esterina, a l’ha sèmper vorsuje bin. Andrinta a-i son ij mòbij ch’a servo a n’òm ch’a viv da sol, ma a l’é ròba veja, ancora cola ‘d cand a s’era mariasse con Angiolina ‘nt ël ’52. Chiel a l’avìa vintedoi agn, essend nà ‘nt ël ‘30 e chila d’agn a n’avìa mach disdeut; a j’ero pòch ëd pì che doe masnà, ma as vorìo bin e assé ‘d gòi ‘d fesse na ca soa dòp le tribulassion ëd la guèra. Angiolina a l’era peui mancà ‘nt l’85 për na grama maladìa e Renson dòp ës deul a l’é mai pì stàit me prima, dcò s’a lo mostra nen, tutun a l’ha peui lassà sò bel alògg an Cors Palermo për andé, me ‘n povrèt, ‘n cola stansia ‘n Via Malon.

A bsògna dì che ‘s local a l’é pòch ëd pì che ‘n përtus, ma chiel a l’ha faje sté tut an disand che: “A n’avìa da vende”. Da bon a l’ha pròpe tut sota man: a mancin-a a-i é ‘l lavandin, dacant un mobilèt për ij piat, bicer e posade con dzora ‘l fornel a gas, un bufé grand da quatr ante stil “Val Varàita”, la sislonga, un bel mobilèt ëd bòsch dovrà da portascarpe e ‘n sël fond, an contra a la muraja, ël comò con dzora na cita television e aranda a-i é ‘l let, ò mej, la bërlecia.

An sël canton a drita a-i son; un vardaròba e doi mobilèt antich antarsià ‘d madreperla con ij tiroj (arcòrd d’Angiolina), peui ‘l pòst për la becana e tacà l’uss ‘n banchèt da travaj con la mòrsa.

An mes a tronegia na tàula massisa ‘d bòsch e quat cadreghe dcò stil “Val Varàita”. Dnans dël let, për stermelo e dividlo dal rest ëd la stansia, a-i é ‘n separé cinèis a sinch ante ch’a l’é na maravìa e për finì ‘n lampadari che ‘nviscà a smija ‘n lumin da mòrt. Tutun sa stansia a l’ha cheicòs ch’a la rend particolar, press che fòra dël temp; ël passà a l’é dominant, me intré ant n’àutra dimension. Tute le muraje a son quatà da quàder e quadrèt con foto ‘d famija, dësmentiand parèj ëd vëdde la tapiserìa ch’a perd ij tòch. Dcò ‘l bufé, ij mobilèt e ‘l comò a l’han ij ripian con vàire fòto ‘ncurnisà butà bin an ordin. Sensa tëmma da sbalié as podrìa ciamesse un : “musé fotografich ëd famija”. Fòto ‘d Renson da cit con pà, maman e ij nòno, dla scòla, dla prima cominion, vàire fòto ‘d cand a fasìa ‘l boxeur ant ij pèis màssim, peui da bajèt ant j’alpin con doe cane da feu ‘d morté da 107, tnue sota j’assëlle me ‘d fusëtte. N’àutra cand an n’esercitassion militar an montagna a l’avìa tirà sù da sol un mul drocà ‘nt un rivass, peui d’àutre fòto antant ch’a fà sò travaj da cap-mèistr dij murador e bin an fila tute cole fòto che chiel a dà preuva ‘d soa fòrsa àussand pèis tremend.

A l’é dcò stàit campion ëd “Brass ëd fer”, pa gnun a l’era bon a bat-lo; cand as piassava ‘sla tàula col ghëmmo, ‘l brass aussà e la man duvèrta bele pronta a tiré, a na batìa des, un dòp l’àutr. A arcordé se vitòrie a-i son tre fòto con mudaje butà ‘ndrinta a na bela curnis fàita a cassiëtta. Le fòto dël mariage con Angiolina a l’han na cita reusa sëcca ancolà ‘n sij bòrd, miraco a son j’arcòrd pì bej për chiel. Peui coj trist, val a dì ‘d Franca, la cita ch’a l’han avù ‘nt ël ’55 e mòrta ‘d pòlmonite a doi agn, un maleur gròss për lor doi, përchè a l’han pì nen podù avèj ëd cit. Vàire àutre fòto dla cobia a son pijà ant ij moment bej ëd la vita passà ansema. Dòp a-i é come ‘n veuid ant le imagi, scasi me s’a fussa fermasse ël temp ant l’esistensa ‘d cost òm ch’a l’é vagnasse ‘nt la Bariera lë stranòm ëd “Maciste”, sinonim ëd potensa fisica e pàu ‘d gnun. Tu sòn-sì a l’é lòn ch’a mostra dnans a la gent, ma ‘nt l’ancreus ëd chiel a l’é ‘n brav-òm ëd bon cheur. Magìster ant ël sò travaj, a l’ha daje n’agiut a tuti coi ch’a l’avìo da manca; generos fin-a a gionteje dël sò; peui, pòch dòp la pension, a l’ha ‘ncomensà a nen sté bin e la salute pian pianin a l’ha ciapà l’andi e me a càpita fin-a tròp soens, tuj, ò press che, a l’han voltaje le spale. A l’é rëstaje Vincens; un murador calabrèis che chiel a l’avìa salvà tirand-lo fòra da sota ij trav d’un tèit ch’a l’era crolaje a còl; trav grev ëd vàire quintaj, che Renson, sensa speté ij pompista, a l’avìa aussà da sol e rablà a la sosta ‘l pòr diav.

Un fàit che ij pompista a stantàvo a chërde, ma Vincens a l’avìa dijne ‘d tuti ij color an disandje che s’a j’era nen Renson a tirelo fòra a sarìa mòrt ësgnacà. A press ëd sòn-sì ël povròm a l’é stàit sòp e Renson a l’avìa dcò daje na man a pié la pension d’invalidità. D’antlora Vincens a-j veul bin me ‘n frel.

J’ùltime fòto a son cole d’Esterina fàite ‘nsema a chiel tut sorijent, me a l’avèissa arpià l’gir ëd la vita, peui ‘n mal gram a l’ha gavàje le fòrse e la veuja ‘d vive, tutun, me as dis, a tira anans. Esterina, ch’a stà al prim pian, a va a trovelo soens për passé ‘nsema ‘n pàira d’ore e a deje n’ardrissà a la ca e minca tant a mnèje dcò ‘l deul ëd chèich amis ch’a l’ha tirà ij caussèt. Costi-sì a son j’amis che ‘nt la vita a l’han tirà tròp la còrda, visadì, a pijé ‘d sumie da sté cioch për tre di e peui torna ancaminé. D’àutri, nopà, a son modernisasse e a l’han fin-a ‘mparà a dovré ‘l computer; sti-si, tutun, a son coj che a Renson, nostàlgich dël temp passà, a-j piaso pa vàire, përchè a sò dì: “As dan an mugg ëd sagna”. Comsëssìa, tra na gàbola e l’àutra ch’a treuva, gavand Vincens, a-i é mach pì Esterina ch’a ven a vëddlo regolarment; na fomnin-a ch’a-j veul bin, ma dzortut a lo capis e a sà ‘d soa maladìa. A l’era stàita Esterina, che ‘n ciaciarand dël pì e dël meno con Renson, a l’avìa dit ch’a-j sërvìa na frisa ‘d tera për ij sò vas ëd fior e chiel, ch’a-j vorìa dcò bin, a l’era ‘ndàit a ‘mpini-ne na tòla për feje piasì.

Renson a l’é cogià ‘n sla sislonga bele nèch, a sara j’euj e as arlassa; antant la ment a-j arcòrda che sò còrp, a stà mira, a l’é tòst a la fin ëd sò travaj. Mai me ‘n cost moment a l’é sentusse n’òm inutil, finì. L’ovrié dl’escavador a l’ha butaje dnans a-j euj na vrità che chiel fin-a a ora a l’avìa arnegà: col òm a l’ha s-ciairà ‘n chiel mach un vej tribulà ch’a l’ha da manca d’agiut. “Ma antlora la gent an ved parèj?” a l’ha pensà.

E a pensa, a gàbola, madurand l’idèja che sò temp a l’é giumai finì e soa strà a l’ha pa nen artorn... antratant, dosman, s’andeurm. Ora la strachëssa a l’é passà e as sent torna fòrt; as seta ‘n sla sislonga, as drisa e vardand-se ‘nt lë specc a s-ciaira n’òm giovo bin torcià con dacant Angiolina, pròpi chila ch’a lo ten s-ciass e a rij con gòj, peui j’amis ch’a l’ha giutà e ch’a-i son pì nen e vàire d’àutri tuti ‘ntorn a chiel ch’a lo ciamo sorijent...

A l’é lun-es e vers des ore ‘d matin Esterina a va da Renson për ciameje s’a l’ha dabzògn ëd cheicòs, me a fà sèmper, ma a treuva l’uss sarà; a l’é foravìa për chiel ch’a s’àusa sèmper bonora. La fomna a tambusa, ma gnun a deurb e chila, ch’a l’ha le ciav, a duverta l’uss. A-i é la luce ‘nvisca e Renson a l’é lì cogià ‘n sla sislonga tut vestì, ‘nt la midema posission ëd la sèira, con la gamba drita piegà col pé ch’a toca ‘n tera, le man con ij dij ‘ncrosià ‘n slë stòmi e la facia con n’espression pasia e sorijenta.

Renson a l’era già ‘ndasne la sèira prima ‘nsema a soa Angiolina ch’a l’era vnùa a pielo. A l’é stàit chiel ch’a l’ha pì nen vorsù dësvijesse, sò mond a j’era pì nen e la tecnologìa con ij sò computer a l’avìa conquistà tut e tuti, peui chiel malavi a sërvìa pa pì. A l’é partì për sò ultim viagi con gòj, sghijand dosman dal seugn a sò mond sempi, fàit ëd bin, col ch’a l’han sèmper vorsù chiel e soa sposa.

Carlo Ellena

30 ëd giugn 2012