Carlo Ellena/Druidism

Artorn a la tàula

---

L’influss ant ël temp ёd la cultura, le tradission e ij rit religios dël Druidism Seltich

Tuta la cultura, j’istitussion religiose e sociaj, ël simbolism ancreus ëd le liturgìe e la dutrin-a dla metempsicòsi dont a chërdìo j’antich Druid, ebin, tut sòn a l’é ‘ncora ‘n misteri stërmà ’nt la neuit dij temp; da secoj as fan vàire congeture, dcò le pì fantasiose, ma ‘d sicur pa nen.

Tutun, an sle pianà ‘d vàire ‘d coste chërdense ëd si potent prèive Seltich, i marcioma ‘ncora ancheuj pì ‘d lòn che noi i peusso ‘nmaginé. Comsissìa a son testimonianse moto bin amportante se costi rituaj a s’ero anreisasse ant le tradission popolar con tanta fòrsa che dòp vàire milen-e d’agn a sio ruvà fin-a a noi.

A j’ero stàit ij Gaj, che ant j’agn 280-278 a.C., a l’avìo portasse apress costa istitussion ant ёl mentre ch’a invadìo l’Asia. Tutun a bzògna ten-e bin cont, coma a n’arcòrda ‘l savant d’Arbois de Jubainville, che noi i conosoma pì ò meno mach 130 agn ёd la vita dёl Druidism, visadì: dal 53 a.C. fin-a al 77 d.C. E sempe conforma ‘l d’Arbois de Jubainville, ёl nòm dij Druid a ven fòra pròpì ant ёl 53 a.C., ant l’euvra ‘d Cesare ‘l “De Bello Gallico”.

Ma andoma con ordin sёrcand ёd capì, prima ‘d tut, da ‘ntè ch’a riva ‘l termo Druid; na ques-cion che gnanca jё studios pì savant a l’han pa savù dёsbrojé.

L’opinion pì comun-a a l’é che ‘s nòm a ven-a da l’union ёd doe paròle seltiche: “duir”, ch’a veul dì rol, la pianta e “vir”, che a veul dì saviёssa. Coste paròle a ni rivo da Plinio, che a pijava l’etimologìa dla paròla liand-la a la rèis greca dla paròla rol, me da ‘nt ёl lìber “Naturalis Historia”.

Ma n’àutr savant, Latour d’Auvergne, a l’avìa ‘nviscà ‘n debat an disand che ‘l grech a sarìa da lassé fòra da costa etimologìa; ma ‘nt le lenghe celtiche, rol as dis an na manera ch’a jё smija: “dervos”, ò “dervon”.

Nen mach Latour D’Auvergne, ma dcò d’àutri savant me d’Arbois de Jubainville e ‘l Frèret a tiravo fòra dcò d’àutre rason che magara a podìo esse giuste, ma ёl dёscors, pёr nojàutri, a vnirìa tròp angarbojà, a l’é pёr sòn che i pijoma pёr bon-a l’opinion pì comun-a, dcò pёrchè a sarìa na ques-cion mal fè per l’usage dij lengage grech, sanscrit, celtich, latin, ёd la Britannia, dla Gallia e d’àutri dialèt antich giumai sparì.

A l’é ‘nteressant capì ‘l pёrchè tute se vàrie lenghe a contribuìo a compon-e, second soa forma gramatical, la paròla: rol. Pёrchè an sa pianta a-i chёrsìa ‘l visch, che ij Druid, Druidёsse e ij Bard a consideravo “sublim erborin” e a l’era tnù sàcr pёrchè ij Selt a chёrdìo ch’a contnèis-sa na virtù divin-a, un cadò foravìa dla divinità ch’a l’avìa la ca ant la rol, la pianta sàcra ch’a lo logiava.

A la finitiva ‘d tute se congeture, l’arzultà a sarìa che la paròla Druid a vurerìa dì : antèrpret ёd le Deità.

Ant tuti ij perìod ёd la stòria, l’òm a l’ha praticà ‘d superstission e vàire cult primitiv, fin-a cand ant la Gallia antica e ‘nt ij Selt a l’é manifestasse ‘l Druidism.

Costa neuva chërdensa a lassava core j’àutri cult primitiv che ij Selt a l’avìo për la piante, le pere, l’eva, mostrand-se nen mach na religion ma na vera e pròpria istitussion social, particolar, aristocratica, n’isola ‘d pas che a unìa soa fòrsa inteletual e moral con ij vàire cult pantèistich dij Selt.

Ij Druid a j’ero nen mach dij prèive; a j’ero dcò filòsof, magìster, giùdes e consijé dёl re. As peul disse ch’a l’era na sòrt ёd potenta corporassion ch’a vnisìa sùbit dòp ij cap politich e a dominavo ‘l popol, stimand-se na casta a part.

A l’era afé dij Druid giudiché ij delit e ij sasin e ant sò cult a fasìo ‘d sacrifissi uman e la sernìa dle pёrson-e destinà a costa orìbil sirimònia fàita pёr punission e pёr pasié ij sò Dé.

Le arserche stòriche e archeològiche a smijo confermé che costi rit sacrificaj a j’ero dedicà al Dè seltich Teutates/Toutatis, ma dcò a l’ùnica divinità che as peussa dì tramandà da la sapiensa dij Druid: Dispater ò Dis Pater. Cost Dé, ij Selt, a lo chërdìo pare dij Gaj e ‘d tuta l’umanità, ma vist con tëmma dai roman me na sòrt ëd Caronte e ‘d demòni.

A propòsit dij Dé, a-i é un particolar anteressant: da scrite dedicatòrie dёl perìod romànich vnùe a la lus, as dёscheurvo bin pì che 370 deità Seltiche, ma ‘l termo “Druida” a ven mai fòra, a-i é pa. Tutun ij Druid a l’avìo ‘l podèj da coleghè i Selt con tuti ij sò vàire Dé .

An sò De Bello Gallico, Cesare a conta che ij Druid a curavo moto bin l’istrussion dij giovo e nen mach lor. A fasìo ‘nparé a ment a j’anlev, un gran numer ëd vers che për amprendje a j’andasìo vint’ani. Costi vers a duvìo conten-e tut lòn ch’a l’era util a savèj ant le siense, ant la litratura, ant l’astronomìa, ant la meisin-a, ant le mascarìe e ‘nt na moral rigorosa ch’a l’era la base dla soa dutrin-a e sapiensa ancreusa; tut sòn a duvìa esse tnù ‘n segret.

Tut a l’era ‘mparà a vos e tnù bin a ment për mai dësmentjé ‘s patrimòni ‘d cultura e ‘d conossense; përchè ij Druid a scrivìo manch na paròla për pa che gnun a robèissa cost savèj pressios.

La sorgiss ëd le tradission popolar

Tuta la vita ‘d costi nòsti antich as dёsvlupava aprèss ёl viré dël sol, an sij mòt scasi rituaj ëd la lun-a, an sël cambi dle stagion e a j’ero pròpi lor ij responsàbij dl’armanach lunar.

L’armanach seltich a l’era divis an quatr ёstagion con autёrtante feste ch’as selebravo al prin di dij mèis ёd fёrvé, maj, agost e novémber.

Cola dёl 1° fёrvé as ёsciamava Imbold ò festa dij falò. A la sèira as ёnviscava un gran feu ‘nté aranda andasìo dle fije vèrgin ch’a tnìo ‘n man ёd branch ёd ninsòla e tòrcie ‘d paja antёrsà ch’a posavo an sl’autar ёd la dea mare ò Matrona, dita Brigit.

As selebrava ‘n sa manera l’artorn ёd la lus, la fin ёd l’invèrn e l’arpijesse dla natura.

Brigit a l’era na divinità dont la ricorensa as festegiava ‘nt la neuit ch’a va dal prim al doi fёrvé.

Con la vnùa dёl cristianism se doe date a vnisìo cobià con ёl prim, a Santa Brigida e ‘l doi, la Candelora, a la benedission ёd le candèile.

Ant la festa dёl prim ёd magg, Calendimaggio, ch’a l’é la pì cognossùa, as selebrava la vitòria dla Prima ‘n sl’Invèrn, cobiand-la a la veja festa seltica ‘d Beltine (dal nòm ёd la deità Bel ò Belenus).

Peuj an minca paìs as alvava na pianta poà da le rame doband-la con bindèj e fior e ‘n sla sima as pendìo a na roa vàire prodòt da mangié. Da sa veja tradission a l’ha pijà pé ‘l famos “erbo dla cucagna”, dit “ёl maj”, che ‘ncheuj as costuma ‘ncora ‘nt le feste popolar.

La mira ‘d costa serimònia a l’era d’angrassiesse lё “spìrit ёd l’erbo” me auguri ‘d bin pёr j’òmini, fecondità pёr le fomne e ‘n bon racòlt.

Ël 31 d’otòber, ant ёl moment precis dёl calé dёl sol, ancaminava la vijà ‘d Samhain ò ‘d Hallowen.

Cost vocàbol a l’é na contrassion ёd le paròle seltiche Hall Hallow’s Eve, vis-a-dì “La vigilia dёl di dij Sant”. Pёr ij Selt a l’era na data tradissional moto bin amportanta ‘d sò armanach anual: la festa dёl feu, dij mòrt e ‘d tute le Fòrse Potente dla Neuit. Di fatìdich pёr l’efet ёd la milenaria mascarìa ‘d cost popol, mostrà ‘n manera particolar anviscand ёd gran feu ‘n sle colin-e con ёd rit moto bin antёrtojà. Pёr maleur a son ёd véje tradission scasi pёrdùe.

Pёr j’antich Selt la vijà ‘d Samhain, vnùa Hallowen sota l’influss dёl Cristianism, a marcava l’inissi ёd l’ann neuv.

La giornà pёr j’antich a comensava cand ёl sol a calava; a l’era donca la sèira dёl 31 d’otòber ch’a l’avìa inissi la festa. An cola neuit, conforma la tradission, ij mòrt artornavo a visité soe veje ca ‘nsema ai sarvan (ij folèt) e j’àutri mèmber ёd l’ansidit “popol cit”, pёrchè l’uss ch’a butava ‘n contat nòst mond con col, moto bin pì antich ёd le faje (fate), as deurbèissa pёr pёrmёtte a j’ёspìrit ёd l’àutra part d’ancontres-se con j’uman.

Ai nòsti di sa festa a l’é vnùa pёr bon-a part un gieugh infantil, antè ij gnomèt, sarvan e faje a son rapresentà da ‘d cit che, con ёd mascre da fé sgiaj, a van a tambussé a j’uss ёd le ca pёr ciamé e arsèive, adess me ‘ntlora, ij cadò dj’uman, gent ёd taja pì àuta, vis-a-dì le person-e grande d’ancheuj.

A na sman-a giusta dòp l’inissi dl’ann, che pёr ij Selt ancaminava ёl prim ёd novèmber, as prontava n’amportanta ciambrea anual ch’as fasìa ant lё s-ciass ёd la boscaja.

Tuti ij Druid, le Druidёsse, ij Bard e j’Ovat ch’a formavo ‘l bondos clero secolar ёd le tribù a fasìo posté a sercc ёl popol e tuti ‘nsem a cantavo le làude a Uchel-far, ёl “sublim erborin”; vis-a-dì ёl visch. Finì ‘d canté l’Arcidruid, na sòrt ёd Papa ch’a vnisìa sernù tra ij mèmber ëd l’Òrdin dij Druid, a benedìa ‘d pan tajà a tòch e vàire bocaj d’eva, che a la fin ëd na grandiosa sirimònia a vnisìo ofert ai fedej sot-forma ‘d bocon ëd pan e eva.

Da costa anciarmanta fonsion i podoma arlevè ‘n manera ciàira che ij Selt, motoben prima dla vnùa dël Cristianism, a costumavo fé la cominion pì ò men me a fan ancheuj ij cristian.

Dcò la festa dij moros ëd San Valentin armonta al temp dij Druid.

Për ij Selt a j’era la chërdensa che tra ‘l 12 e ‘l 14 ëd fërvé a vnèissa la cobiura dij osej e ‘nt ёl mentre as ёtnisìo ‘d feste ‘nté a pijavo part tuti ij fieuj e le fije an età ‘d mariagi.

Anvers sèira as anviscavo ‘d gran feu ‘d paja e as tiravo a sòrt le cobie. Ij giovo, che ‘l destin a l’avìa sërnù, a fasìo conossensa e ‘l fieul a dasìa ‘n mas ëd fior me cadò a la fija a la presensa dël Druid.

Ant l’antich lengagi seltich le paròle valet, vales, valez a vorìo dì: “òm giovo nen marià an età puberal”. La costuma ‘d ciamé Valentin ò Valentin-a ij giovo an età ‘d mariagi a l’era restà e armandà ant ël temp an tuti ij teritòri seltich Europèng. Con ёl cristianism la gesia a l’ha sercà ‘d dé ‘n sens religios a l’antich rit pagan arcordand an cost di ‘l martiri ‘d doi sant con nòm Valentin.

La tradission ‘d l’euv ёd Pasca a l’é dcò na chёrdensa ‘d rèis Seltica.

Ant l’arcorensa dla festa ch’a corispond a la Pasca d’ancheuj e da lor dita Ostera, as costumava fé ‘d cadò a la divinità mare: un branch con ij but, na levr e n’euv piturà ‘d ross, ch’a l’é ‘l color simbòlich dёl Sol fin-a dai temp pì leugn. Cost euv a figurava me un cit Sol e a fasìo ‘d cadò a coj ch’a-j vorìo bin, con l’auguri che pёr lor a podèjssa sèmper scaudè e luse. Ancora ‘ncheuj ‘n vàire leugh Europèngh as peul trovesse l’euv ёd Pasca lià a la levr, che pёr ij Selt a l’era la rapresentassion simbòlica dla lun-a dla Prima.

Lё stranòm Osterhas as dòvra bele adess an Alsasia pёr denominé la levr ёd Pasca, dita ‘n manera sbalià “lapin Pascal”. Osterhas arciama a la ment Ostern, vis-a-dì la Pasca, conforma chèich popolassion Nòrd-Europènga ‘d rèis Selta.

Fra le vàire costume popolar lià a ‘d veje tradission rivà a noi dai Selt, travers ёl Druidism, as arleva ‘n manera sclinta cola dita dij “ feu ‘d San Gioann” dёl 24 ёd giugn.

La festa seltica dël solstissi d’istà a l’era formà da vàire manifestassion ch’a ‘ncaminavo ‘nt la neuit prima, vis-a-dì ël 23, për finì ël 29, ancheuj arcorensa dij Sant Pero e Paolo. Na costuma particolar ëd costa festa a j’ero ij falò, survivensa arcaica dël cult dël feu o dël Sol, liturgìa dita dai Selt “festa dla lus”. Ij feu a s‘anviscavo ‘n sle colin-e travers ёd rit da le noanse màgiche.

Cost rit a l’era ‘d caràter màgich pёrchè as artnìa che coj feu particolar (alimentà con ij branch ёd set erbo sàcr: rol, frasso, pin, fò, biola, orm e tёrmo), a feuisso purificant e dёstrutor ёd tut lòn ch’a l’era maléfich pёr la vita dj’om, dle bes-cie e dj’erbo.

Dcò ‘ncheuj la neuit ёd San Gioann a l’é ‘mportanta ‘n manera particolar pёr soe noanse anmascà, an efet, a van archeuite j’erbe ch’a servo pёr la preparassion ёd fìlter e possion.

Fin-a la meisin-a popolar a l’ha ‘rmandà costa chёrdensa e la neuit tra ‘l 23 e ‘l 24 ёd giugn a l’é la pì giusta pёr fé provista dij vàire erbagi curativ.

La midema costuma ‘d l’erbo ‘d Natal a l’é ‘d sorgiss Seltica e a l’é pa d’àutr che l‘arcàica costuma ‘d soagné ‘n “sempeverd”, pin ò sapin, con ёd lumin ch’a vorìa simbolisé la fòrsa dël Sol ch’a arnass al solstissi d’invern.

Dij rit Druidich a l’é goernasse për vàire temp memòria, survivend dcò dòp la fin dël Druidism.

Ël cult ёd la rol a s’era mantnìsse e bele ch’a fussa na chёrdensa pagan-a, an vàire ocasion a l’era stàit “cristianisà”. Con ёl passé dёl temp e la dura batàja dla gesia, ёl cristianism afortìa ij rest dёl paganism, spantiànd ant ёl popol la betisa ch’a fussa gnentemeno che ‘n simbol dёl demòni.

Tutun cheicòs a duvìa esse restà, se ‘ntant ch’a flambava la Rivolussion Fransèisa, ‘n vansroj ёd l’antica chёrdensa a survivìa drissand “ j’erbo dla libertà”, antè, ai sò pè, a fasìo giurament i magistrà dij neuv tribunaj ёd la Rivolussion.

La sorgiss midema dla chёrdensa ‘nt le streghe a ni riva da le Druidёsse, prèive fomne dij Selt che, conforma la veja tradission, as artrovavo ‘n ciambrea ‘d neuit ant ёl bòsch e formand un sercc as prostravo n’adorassion ёd la lun-a, segn visìbil ёd l’immortalità e pёr propissié ij temp ёd le sёmne, mёsson e le feste. Lor a l’avìo pì car avèj ca ‘nt la balme, ‘nté a dёsfendìo e guernavo ‘l “feu sacr”.

Chitoma sì ‘s lumin an sla stòria dёl Druidism, ch’a sìa religion, filosofìa, siensa, siensa meisinòira, astronomìa, mascarìa e chi sa vàire d’àutr ancora stёrmà ‘nt j’anchёrne mascheugne dёl temp che ij Selt a son portasse apress e che Druid e Druidёsse a l’han lassà meuire ‘nt la memòria e ‘n paròle mai scrite pёrdue ‘nt la poer dij secoj.

A sarìa bel andé anans e sgaté ant l’ancreus ёd l’arcan ch’anvlupa si prèive , ant la fiusa che chèich savant a fasa ‘n manera che ‘l lumin a ven-a na lus pien-a e sclinta.

I l’oma da manca ‘d conossensa dij nòsti antich, ëd soe culture ant na vision total, për dësmentié l’orda materialua ch’a përvad l’òm d’ancheuj e cheuje torna ‘l “sublim erborin”, chi sa ch’a ni fasa marcé pì pian, magara fërmesse e sté ‘n contemplassion dnans a na rol viagiand con la fantasìa ‘n col mond anciarmant ëd maravìe ch’a-i è pì nen.

Poirin, 31 gené 2015

Carlo Ellena

Bibliografìa (e tradussion an piemontèis)

• “Il Druidismo nell’antica Gallia” di G. V. Callegari - Ristampa - Editore CLYPEUS 1983.
• “I Druidi”- Spiritualità e saggezza dell’antica Europa- Jean De Galibier- Keltia Editrice.
• “Il cerchio di fuoco”-Leggende, folclore e magia dei Celti- Devon Scott- Ed. L’Età dell’Acquario.
• “Il vischio e la quercia”–Spiritualità celtica nell’Europa druidica, di Riccardo Taraglio, Ediz. L’Età dell’Acquario – Nuova edizione giugno 2014
• “La grande storia dei Celti - La nascita, l’affermazione e la decadenza” - Di Venceslas Kruta. Edizioni Mondolibri 2003.
• “Cesare - Le guerre in Gallia – De Bello Gallico” - Edizioni Oscar Mondadori 1987.
• “Leggende e racconti popolari del Piemonte” – Di Tersilla Gatto Chanu – Editore Newton Compton
• Ottobre 1989.
• “L’Uomo Selvaggio – Antropologia di un mito della montagna” di Massimo Centini – Priuli & Verlucca, editori – Settembre 2000.
• “L’origine e la confusione delle lingue” di Dominique Tassot , del 15 novembre 2010- Pagine 35 – (Tratto da internet)
• Arserche stòriche da l’archivi Ellena C.