Candida Rabbia/Luis Ricardo Piovan
Luis Ricardo Piovan e soa tradussion ëd Dante ën tersa rima modifiché
An tra le tante tradussion ëd la Comedia ’d Dante butà ’n coalera ant l’artìcol dël mèis passà, a venta ’ncò rendi n’onor particolar a cole ’nt le lenghe regionaj, përchè a son pròpi coste che ’d pì a-j rendo omage a Dante, da già che ’nt soa carzà ’dcò lor a l’han vorsù dovré soa farin-a ’d ca, visadì chël «volgar eloquio» che an nòst Piemont a l’ha vist chërsi tanti scritor fiamengh: i veuj arcordé an particolar Barba Tòni Bodrìe (përchè pròpi st’ann a dròca sò sentenari da la nassita) con ij sò anlev Cichin Paschëtta (ch’a-j dròco ij 10 agn da la mòrt) e Tònio Tavela (a sinch agn da la dëspartìa), për finì con ël Grand Don Michel Fusé (che st’ann an manca da 15 agn) che an piemontèis a disìa fin-a la Santa Mëssa, traduvùa da Chiel con j’imn e ij sarm.
Tornand adess a pijé ’l bòcc ëd la Comedia dël Piovan, la notissia dla soa euvra compìa a fasìa sò spatuss an sla prima pàgina dla Gasëtta dël Pòpol dij 7 ëd luj 1974: costa «fatiga literaria» a-j meritava a l’autor l’anseriment ënt la Storia della Letteratura Piemontese ’d Camillo Brero (vòl. 3, pàg.369). Ël poeta Luigi Riccardo Piovano (1891-1989), con n’ ampegn nen da pòch, a l’era riussì a completela ’n tre agn! Sto përsonage a l’avìa milen-e d’anteressi, e soe passion as dësdavanavo dal restàur d’euvre antiche (a l’avìa fin-a dëscuvert na famosa crucifission piturà da Michelangelo, ant j’anviron ëd Salusse, ch’a l’era proprietà ’d na Badëssa dël Casà dij Marchèis e che chiel a l’avìa peui butà an mostra a Sanremo), a l’art médica e al ciclism (tant a l’é ch’a l’avìa pedalà squasi fin-a al corm ëd la torna, rivà a 98 agn!). Eroe-bërsalié dla prima guèra mondial, pluridecorà, a l’era dventà ’n sìmbol dij Bërsalié, ant soa livrea ch’a lo fasìa smijé a Garibaldi.
Tornand a soa euvra ’d tradussion, gnanca da dì che, për traduvi ij vers ant n’àutra lenga ’d dificoltà a-i na j’é ’n baron, da già ch’a venta manten-i nen mach ël sens ëd l’euvra orìginala, ma ’dcò (cangiand frasi e vers) la métrica e le rime.
An tut cost ambaradan ël Piovan a l’é stèit brav dabon, ëtnisand cont ëd lòn ch’a l’é disse pì anans (visadì ’l rendi pì sempi ij concet e le paròle ’d Dante, sërcand tutun ëd nen dësperdi la potensa dl’espression dij vers dël Divin Poeta). Ënsoma, për rend-la da sùbit con chèich esempi, i vardoma coma ch’a son traduvù ij vers avosà ch’a antroduvo al règn ënfërnal (Infern, 3s cant): Per me si va nella città dolente, / Per me si va nell’eterno dolore, / Per me si va tra la perduta gente / ... Virà an piemontèis: «Da costa pòrta as va s’na bruta stra, / da costa pòrta as va ’nt l’etern dolor, / da costa pòrta as va fra gent danà, / ...» E seguitand: Queste parole di colore oscuro / Vid’io scritte al sommo d’una porta / Perch’io: Maestro, il senso lor m’é duro. Traduvù parèj dal Piovan: «Coste paròle brute për dabon / l’hai vistje scrite là dzora dla pòrta. / E mi: Maestro am ciapo ij tramolon». Për finì: E poiché la sua mano alla mia pose, / Con lieto volto, ond’io mi confortai, / Mi mise dentro alle segrete cose. Parèj ël Piovan: «L’ha piame për la man e con creansa / l’ha soridume e peui l’ha fame / intré là ’ndova ij pecator balo la dansa».
Ëdcò për ël Purgateuri e ’l Paradis as treuvo, a la stessa manera, d’espression ch’a ven-o talment a taj da portene a pensé che ’l piemontèis a sia, ën vèire cas, anco’ pì adat che l’italian! Për nen dì dle definission arfilà a Caron demòni (Caronte): da fabiòch për fé rima con paciòch, al sò rësté «lì mut coma ’n faseul» an rima con barcareul, ciapand peui l’andi ’nt l’arbutoné ij danà «pì ’ndurmì» con ëd le «remà ’n sël cul» bin dësgagià. Tant ëdlicà a s’arvela ’n pò ’nt ël cant ëd Paolo e Francesca, cand che Dante a scota da sta fija tuta la stòria, fin-a ch’a riva a sentisse «le gambe mòle» e a sven.
Ënsoma, dë sti vers fòravìa i l’hai già lesune ’dcò vèire òte an pùblich, ant le seirà dedicà a Dante, cand ch’i l’hai presentà l’amisa e colega Sissi Bedodi, che con n’andi bin dësgagià a ressita, second l’arcesta dël moment, qualsissìa dij cant ëd l’antrega Comedia a memòria (ën costi di a-i surtirà ’dcò sò ùltim dij 3 volum sla vita ’d Dante, Nostra Maggior Musa).
Për porté a conossensa dël pùblich l’euvra an piemontèis dël Piovan (ch’a l’avìa ’dcò scrivù «Drolerìe ’d Ricardo Piovan, për vivi an pess an bon-a salute e dësmentié ij crussi ’d tuti ij di»), an venrà ’dcò a taj TeleGranda, che ’nt la trasmission «Parloma e cantoma an piemontèis» am troverà për dontrè vire con la Bedodi ’nt l’arbëchesse «për le rime» da an sèt an quatr.
Për finì, costa Divin-a Comedia ’n piemontèis as treuva torna ’n comersi (ch’a l’é stèita stampà tra ël 2001 e ’l 2002, belavans mach ant ij doi volum ëd l’Infern e dël Purgateuri); damantré, le tre cantiche stampà për sò cont dal Piovan, as peulo trovesse... con un colp ëd boneur, an sij mërcadin dle ciaparìe (andoa ch’a son finìe ij lìber ëd tute le biblioteche privà, schivià coma ch’a son da nòsta era informatica e salvà parèj, almeno an part, da la mnisera).
Mi ’n paga, mersì a chël diavleri ’d mè òm, che ’n si mercàdin a sà nufié mej d’un trifolau, i l’hai ’nt ëca tuta la colan-a, con firma dl’autor e dédica a un General ëd Còrp d’Armada!
(a continua)
Candida Rabia