Blëssa dle càuse perse

BLËSSA DLE CÀUSE PERSE

Pinin Pacòt, Poesìe e pàgine 'd pròsa, Ca dë Studi Piemontèis - Turin 1985

Che, cost ch'i vivoma, a sia 'n moment crìtich për tùit ij dialèt, comprèis ël piemontèis, a l'é nen na dëscuverta. Ij grand ëstat, surtì da le rivolussion romàntiche dl'Eutsent, a veulo, për fonsioné e për vive, l'adossion d'un sol e midem lengagi, drinta 'd confin sempe pi grand. Nen mach : le pi grande organisassion supernassionaj, che a son an cors ëd formassion, a finiran për ampon-e l'usagi dn'ùnica lenga (òh, seugn d'esperantista!) a 'd continent antregh, se nen a tut ël mond abità da j'òm, gropà anfin sota la santa bandiera d'Utopìa.

A sa mira a-i sarà pi nen ëd lenghe nì 'd dialèt ma 'n lengagi universal, ch'a sarà parlà, scrit e capì, da un pòlo a l'àutr, su tuta la facia 'd nòst bel pianeta. E cola a sarà l'età dl'òr che a torna, la sità dël sol realisà an sla tèra, l'éden dij seugn e dj'ideàj, covà për vàire d'agn ant la materna servela dij savant, realisà anfin an mes a j'òm, trasformà an vàire d'àngej dal progress e da la siensa, da la cibernética e da l'organisassion, da la fonsionalità rassional, da la conomìa butà an fòrmole, da la statistica elevà a méter ëd vita.

Basta pensé a lòn, për vëdde lòn che a peul ancora conté un pòvr dialèt, parlà da 'd paisan e d'ovrijé, dovrà da 'd poeta. Ròba da pcit borghèis, e an pension, che për passé 'l temp as amuso a conté an sij dij ëd vers piemontèis, o milanèis, o napolitan; l'istess coma che d'autri a gieugo con le paròle ancrosià, o as diverto a le trasmission ëd la TV. E dabon, che se la società ideal e perfeta, l'Arcadia dël 2000 (e subia!) a dovèissa esse lì lì për nasse, a varìa la pen-a 'd campé an sle fiame dl'autar tute le richësse e j'ilusion che a l'ha lassane 'l passà, e sacrificheje për la bin ëd tùit...

Mach che, belavans, a l'é nen fàcil che j'òm a peusso trasformesse an àngej (ò an furmìe?), s'a l'é vera che la lej dj'òm a l'é cola dla natura, e se costa a l'é la lòta e 'l combatiment, a l'é 'l frèid struggle of life sensa quarté, an costa giongla servaja an doa che - mors tua, vita mea - pietà l'é mòrta. E 'l bel (ò 'l brut) a l'é che dcò 'l progress, costa divinità dj'ànime sèmpie, a l'é un-a dle tante ilusion che, anganand a confòrto e a giuto a vive, ma che con lòn a chito nen d'esse d'ilusion. E 'l moviment sensa fin ch'a lo caraterisa, com tùit ij moviment naturaj, a treuva soa perfession (soa fin) mach al lìmit, coma ch'as dis ant ël càlcol infinitesimal lòn che a l'é impossìbil, vist che sò compiment a sarìa la negassion midema dël progress. Ma... divagoma nen tròp.

Contentomse 'd dì, che a-i é pa da avèj paura: dl'avnì e gnanca dël present. An tùit ij camp, comprèis, naturalment, col dël lengagi. A venta pijé le còse coma ch'a son, e vorèije bin al mond, coma ch'a l'é. E se 'j dialèt, e magara dcò le lenghe a son an crisi, se nòst piemontèis a l'é an prìvol, costa a sarà na rason ëd pi për soagnélo, coltivélo, difèndlo. Pr'ancheuj a l'é parèj doman i vëdroma. A sarìa dròlo che 'n malavi, mach përchè che tant a dovrà meuire l'istess, a dovèissa pi nen cudisse, a vorèissa pi nen varì. Fin che a-i é 'd fià, a-i é 'd vita, për le përson-e, coma pr'ij lengagi, e për tante autre còse.

D'acòrdi, la tèra a dventa sempe pi cita, le relassion tra 'j pòpoj a son ormai universaj, le distanse a son abolìe, tut a cor, tut as trasforma. E con lòn? An sël pian dla stòria, sota la përspetiva dl'universal, a sarà dcò vèra. Ma për l'òm, për la creatura concreta e andividoal, gnente a l'é cambià. A saran cambià j'aparense, ma sò mond, l'ùnich che a lo anteressa, a l'é peui sempe mach col che a bat col pugn ëd carn gonfi 'd sangh, che as ës-ciama cheur. E ant l'univers sensa confin, col infinitésim ëd vita a sarà për chiel ël sénter, ideal e real, geométrich e spiritual, ëd tuta la creassion.

Tut a peul spërfondé, ma se ant un cantonin ëd col cheur a-i sarà ancora un pcit pòst për ël lengagi ardità daj Vej, e bin, për chiel, ëdcò col lengagi, dialèt ò lenga, pòvr o glorios, a sarà al sénter dl'univers.

Parèj për noi ël piemontèis. Basta ch'a-i sia ancora un, un sol ch'a lo parla, ch'a lo scriva, ch'a lo deuvra, ch'a-j veul bin, e 'l piemontèis a sarà ancora viv, l'istess com s'a fùissa dovrà da 'd milion ëd përson-e. L'é nen la quantità, l'é la qualità ch'a conta, e costa, quand ch'a l'é fàita d'amor, a l'é sempe ràira e pressiosa. I soma ancora nen a sa mira, ma s'i lo fùisso, méj ancora përchè a l'é pròpi costa la blëssa dle càuse perse, cola d'esse përdùe an partensa, cola d'esse vagnà già prima 'd combatje.

(Ij Brandé, VIII - 1956)