Beppe Burzio/Valor dël Patan

ËL VALOR DËL "PATAN"

(Da "Assion Piemontèisa" ëd giugn 2001)

Noi, coma regola, cost giornal i lo scrivoma an "lenga piemontèisa"; e fin-a con tanta atension.

Ma sta vira, e mach për ësta vira, ant ël titol ëd cost articol i l'hai butaje na paròla an turinèis ëstreit e genit, ma nen gergon: "patan".

Giusta mach për fé comprende lòn ch'a j'ancapiterìa se, com'a në scriv quaidun, noi i feisso 's giornal an turinèis. Già, përchè minca tant a sauta fòra quaidun, ch'a l'ha d'anteresse a neghé, an malafé, l'esistensa dla lenga piemontèisa e ch'a diciara che noi (e Còsta, Motura, Olivero, Pacòt, Autelli e Brero) i scrivoma an turinèis.

Peui l'istess quaidun a diciara 'dcò che na lenga d'arferiment ëd le vàire parlade locaj a dovrà pro essje.

E cola ch'a sarala mai costa lenga d'arferiment? Un-a bele neuva ch'a dovrìa sauté fòra con ëd tratative, longhe i sai nen vàire, fra ij rapresentant dij vaire lengagi 'd cioché o cola ch'i l'avoma già da dosent e disdeut ani, cola codificà dal Pipin, an lassand fòra 'l lengagi 'd Turin, ch'a l'é staita spantià an tut ël Piemont a travers ëd fabriche e caserme e ch'a l'é stàita mostrà a scòla fin-a al 1929; cola ch'a l'é comprendùa e parlà an tut ël Piemont, comprèisa la Val d'Osta e ij teritòri 'd Bièla (e 'd sòn i l'hai tute le testimonianse ch'a fan damanca) da le përson-e an bon-a fé; cola ch'a dimostra soa vitalità con cost giornal (e pì nen con col ëd Brero, satì ancheuj da euvre ant jë svarià lengagi 'd cioché) e con ij sinch lìber ch'a son sortì ant j'ùltim ses meis, visadì un bel lìber ëd faule "Conta mama ... conta" 'd Michela Gròsso, la tradussion, motobin bin faita, ant un bel piemontèis dël "Cit Prinsi" ëd Saint Exupery che, an pì, a l'ha 'dcò na grafica anciarmanta e moderna, doi lìber dal contnù gramatical "Ël but" për le masnà e "Piemontèis d'amblé" për ij grand, e 'l nòst "Ai temp ëd Mare Granda" presentà 'l 25 ëd magg.

Coma ch'a ved, bin grassios monsù Moro, ël piemontèis a l'é viv e, 'dcò sta vira, i l'oma evità soe trapëtte; lòn ch'am dëspias a l'é ch'a l'àbia vorsù buté la question an sël pian ëd la contraposission, convint coma ch'i soma che tuti ij lengagi a son na richëssa e a debio esse guernà, studià e dovrà. Ma ch'a stago a sò pòst, përchè ëd "lenga piemontèisa" a-i na j'é un-a e un-a sola. Ch'a l'é nen ël turinèis.

E 'ndoma al detaj.

"Patan" donca.

Për ij turinèis "patan" a l'é 'n sostantiv (l'agetiv a l'é patanù) ch'a sta a indiché cola part dël còrp che tuti, fòra dij delinquent, a lasso sempe descoatà: la facia.

"Patan" a definiss la facia metafòrica, cola che, për n'òm, a l'é la reputassion e, për un pòpol, ël compless ëd cole carateristiche positive e particolar ch'a lo dësserno an mes a j'àutri.

Coma la lenga për esempi.

Cole carateristiche che ij resior ëd jë stat europengh a l'han sercà e a serco 'd fé dëscomparì. Pròpi su costa pagina l'amis Piòli av parla, con soa competensa 'd professor, ëd jë "stat nassion".

Mi i serco, da ignorant tera tera, dë spiegheve lòn ch'a son.

Jë stat a son ëd teritòri, squasi sempe gròss e pì che gròss, ch'a son contnù an termo frut squasi sempe ëd guere e ch'a son governà da 'n govern sol.

Le nassion, për contra, a son le popolassion omogenie për ëstòria, model ëd siviltà e coltura, pì che për etnìa, che an col ëstat a-i vivo.

A l'é bin ràir che ant në stat a-i sia na nassion sola; an gener a son ësvarià e diferente fra 'd lor. But prinsipal dij resior dë stat ant la prima mità dl'ùltim sécol dël second milani a l'é stàit col dë smasì le diferense fra na nassion e l'àutra ëd sò stat për rivé a avej na nassion sola an tut lë stat, nassion ël pì possibil omogenia: në "stat-nassion" giusta.

A l'han ancaminà a anpon-e për tuti ij sitadin na lenga sola, cola dla nassion pì numrosa, peui a l'han tacà con le diaspore, visadì con ël tramud forsà ëd pais antregh (ij meridionaj an sud Tiròl e ij venet tacà a Roma, tant për resté an Italia) an manera che popolassion ëd nassion diferente as cobieisso fra 'd lor e le diferense a së smasèisso. A l'é stàie quadun, ël resior alman Hitler, che an sustand che l'Almagna a fussa popolà mach da "j'arian" a l'avìa programà 'd massé o dë sbate fòra dai termo alman tuti coj ch'a j'ero nen arian, ma cost a l'é stàit un cas un pò particolar.

Peui a l'é staje la guera e, dòp la guera, a son spontaje 'dcò ij prim ràir argich ëd democrassìa e i neuv resior dë stat a son pì nen fidasse a operé për realisé lë "stat-nassion".

As limito a apogé coj ch'a tento 'd realiselo a sò pòst, visadì ij podèj fòrt e sentralista che, an Italia, a son quat: ël "podèj ëd lë spirit" con la Cesa catòlica che, con la scusa 'd na solidarietà 'd faciada a n'ampiniss sità e ca con ëd gent rivà dai quat canton dël mond; ël "podèj dij sòld" che con la globalisassion dël comersi e dël travaj a pòrta 'l travaj a lë strangé lontan, ma che, contut, a da na bela man a satì nòste contrà con ëd miserabij dispòst a travajé për pòch o gnente: ani andarera a l'avìa satì Turin ëd meridionaj e adess an ampiniss tut lë stat d'estracomunitari.

L'istessa ròba ch'a fa 'l ters podèj fòrt (?): la mancin-a italian-a, cola ch'a dis d'arciamesse al sossialism ëd Turati antramentre ch'a s'arciama al comunism statalista 'd Lenin e ch'a serca d'arcostituisse n'eletorà an sostituend j'eletor ch'a l'é pì nen ariessùa a trocioné con marochin, magrebin, albanèis, curd e via fòrt.

Ël quart podèj fòrt, la mafia, a l'é col ch'a organisa 'l traspòrt dij dësperà, an fasand an manera che ij but ëd j'àutri tre podèj a peusso esse realisà.

Naturalment la gent ëmnùa a-i na sta nen e, andoa e dòp che ij potent govern sentraj a l'han marcà quaich segn ëd debolëssa, a l'ha sercà an tute le manere d'arpijesse soa identità.

Mai com'an cost moment ëstòrich tanti imper a son dësblasse e a son nassùje tanti cit ëstat ch'a arpresento ògnidun na nassion.

Pì nen në "stat nassion" donca, ma na "nassion ëstat".

E andoa ch'a son nen ariessù a nasse as bato për cost but con tuti ij mojen a disposission.

E costa a l'é la contraposission dj'ani a vnì: ij podèj fòrt a veulo lë "stat-nassion" e la gent la "nassion-ëstat"

Ij piemontèis nò; lor, ij piemontèis, a smija ch'a stago bin an soa condission d'italian ëd serie B, a pioro ansima a n'identità perdùa ma a fan gnente për arcuperela; ël govern sentralista roman a l'ha crasaje soa lenga e lor a son tuti lì, pasi e sodisfàit ch'a j' consento 'd ciamé, piemontèis, sò bielèis, sò langhet o sò lengagi d'Omegna. Ant na paròla a l'han perdù sò "patan" ëd piemontèis e a son sodisfàit d'avèjlo perdù.

A diso ch'a l'é për "bon sens"; ma la viliacarìa éla bonsens? Ant la lista ëd jë stat che an sò interior a l'han ëd nassion che, an avend n'identità ciàira e diferenta, a fërmiolo për avèj soa autonomìa, na lista longa che Piòli a l'ha butà an sò articol, l'Almagna a-i é nen. Com'é-lo? Përchè l'Almagna dòp ëd la derota dl'ùltima guera a l'é arnassùa coma stat federal; na federassion dë stat cit, ij Lander, ògnidun con soa dignità dë stat e soa ministrassion indipendenta, unì a j'àutri ant la Republica Federal Alman-a.

Studios ëd tanti pais, università e fondassion (coma la Fondassion Agnelli për esempi) ch'a studio an manera creusa e seria j'ordinament sossiaj da la mira econòmica e fonsional a l'han determinà, da 'd bej ani, che l'ordinament pì lògich e vajant che në stat a peussa avèj al di d'ancheuj a l'é col federal; visadì në stat componù da 'd nassion cite, federà fra 'd lor, ch'a delego al govern sentral la gestion ëd na part (cita neh!) ëd soa ministrassion econòmica e sossial.

I l'hai parlà 'd "nassion cite" a rason vëddùa përchè le mideme fondassion, studios e università a l'han definì an manera ciàira che na nassion për avèj un govern da la gestion onesta, vajanta e trasparenta a dev nen esse tròp numrosa: sinch milion apopré 'd përson-e che, an cas d'omogenità particolar ëd la popolassion, a peulo rivé fin-a a des.

E nòsti resior, da quand ch'a l'é anandiase a parlé 'd federalism, a l'han anventà tanti tipo diferent ëd federalism: un pì fantasios che l'àutr.

Ël federalism da secession, ël federalism da devolussion e, ël pì baravantan ëd tuti, ël federalism solidal.

Ch'a sarìa coma dì che 'dcò ant në stat federal le nassion dël nòrd a dovrìo avèj l'òbligh ëd manten-e cole dël sud e soe mafie.

A l'é ciàir a tuti che le mafie dël meridion a vivo e a foson-o dzortut an adressand anvers ij sò anteresse ij capitaj che lë stat sentral, o la gròssa finansa, a investo ant ël sud. Se le nassion meridionaj a duvèisso fé feu 'd sò bòsch le mafie, tute le mafie, a dëscomparirìo ant ël vir ëd sinch ani. Ël "federalism solidal" vorsù da nòsti resior, a l'é gnente 'd pì che 'n mojen për manten-e an vita le mafie che, a soa vira, a son cole ch'a manten-o lor al podèj.

Ël sol federalism genit a l'é col formà da l'union ëd tante nassion libere: ëd tante autonomìe. Për prima còsa antlora minca na nassion a dovrìa pretende soa autonomìa. E për pretende soa autonomìa ël pòpol ëd minca nassion a dovrìa arcuperé soa dignità.

Sò "patan".

Operassion motobin malfé për ij piemontèis.

Lor, sò "patan", a san gnanca pì lòn ch'a sia.

A l'han baratalo, ani andarera, con le sovension pùbliche.

Ardì piemontèis.

Beppe Burzio