Adriano Cavallo/Cassador da Gaje

Cassador da Gaje

Che la «gaja» a fasa part ëd la famija dij «Phasianidae» e che sò nòm latin a sia «Alectoris saxatilis» o «Caccabis saxatilis» o che fassa part ëd la rassa «alectoris, ecc, ecc.» o coma ch’as ciama ’nt le diverse part dël mond o che le soe longhëssa e larghëssa a sio tant për tant o che sò mantel a sia colorà ’n na manera o ’nt n’àutra, a son nossion ch’a peulo ’nteressé tuti, ma meno che tuti ’l ver cassador da «gaje». Përtant se a-i é cheicadun anteressà a l’ha mach da rivolgisse a jë studios o ai clàssich dë «zoologia», mi a mia manera i sercherai ’d dé la definission ëd la «gaja» che pì a më smija adata a soa blëssa.

La «gaja» (përnis ëd montagna o bërtavela d’Aosta), ma ciamà ’d sòlit mach «përnis gaja», a l’é ’l selvàtich pì bel, ël pì rich, ël pì desiderà e la pì anciarmanta bestia ’d tute cole che a vivo an sle nòste montagne adorà.

An sj’Alp e Prealp piemontèise a la ciamo mach «gaja» përché a l’é gaj sò mantel, gaj sò cant, gajolà la montagna ’ndoa a viv e chërs e përchè an rend gaj ëdcò noi (N.d.R.cassador pì o meno pentì) quand ch’is la trovoma ’n man e a la logioma còtia ’nt la cassadora.

Le montagne a son soa ca, ij sò sit (tampe, palchèt, giass, cenge e canalon), ij sò ricòver, përchè mach an montagna la «gaja» a peul vive, lontan-a da l’arie malsan-e dla pian-a, përchè chila a veul vive an sij brich. Sposa fiamenga dij tramont d’òr e dle primalbe reusa, testimòni ’d tormente e tempeste, a s’adata a fesse massé mach da d’òmo fòrt, gorègn e san, fieuj coma chila dle montagne… specialment quandi che peul nen fene franch a meno.

Ël cassador da «gaje» a dev esse n’òmo dal cheur fòrt e con rognon d’assel, n’òmo con la gòj dl’aventura, e dël sens d’orientament, a dev esse testard e gorègn, a dev savèj j’arzigh che a-j va ’ncontra e le dificoltà ch’a peul trové ’n sël sò camin, a dev esse coragios, ma ’nt l’istess temp prudent, sensa deje tròpa confidensa a la montagna, përché chila a t’ambrassa volënté sùbit, decisa, tutun a venta fé atension a nen fete strompé. A l’é për lòn anvece che ’l ver cassador da «gaje», ël prim achit a dev felo con umiltà e finda con an pòch ëd gena, për podèj intré ’nt col santuari riservà a coj ch’a son dispòst a parte da zero e pass dòp pass, ròca për ròca, canalon për canalon, a pijé conossensa dël règn ancontrastà dl’argin-a dij crest e dij brich, dij valon e dij pressipissi ardì.

La montagna, për un cassador da «gaje» a dev esse considerà coma ’n sacrari da rispeté për tute le soe arlichie ch’a ten ës-ciass fra ij sò brass. La cassa a le «gaje», a peul nen esse fàita da ’d bërlacé basta ch’a sia, sensa sust e sensa gust, a l’é na cassa che, ch’a piasa o a piasa nen, a l’é riservà a pòchi, a coj pòchi che al di d’ancheuj, purtròp, a son tròpi. Peui, còsa motobin importanta, a son j’amis ch’a deuvo compagnesse sempe: ij nòsti mai dësmentià can. Sensa ’d lor a l’avrìa nen sens la cassa a le «gaje». As peul disse che la pì gròssa part dij cassador da «gaje», la cassa a la fan për j’emossion ch’a treuvo quand ij sò can a «ancontro» le «stàite dle gaje». A l’é tuta sì la poesìa ’d costa cassa, dal moment che taco a «sente» al moment spetacolar ëd la «fërma», moment che mentre i campo giù coste doe righe, am fan vene ij frisson gelà giù dël rastel ëd la schin-a. Emossion impagàbil e ch’as peul nen dësmentiesse!

A le «gaje», la montagna a l’ha cariaje ’l badò da fé da dësvijarin! A la matin con ij sò ràucc cërlich: cececècch-cececècch, cececècch, cececècch, autorisandla a soagné sò piumagi con dij color fra ij pì viv e pì dlicà possìbil, ancrosiand ël bianch sënner dël sò pì bel fior, ch’a l’é la stèila alpin-a, con ël ross sangh dj’artesin. Peui chila për cont sò a l’ha ’nco giontaje, dasendse ’d sagna, coj bej gambalèt ross për angané la vipra sle ròche! E se la soa vos a smija al son ëd le ròche crasà dal gel, a l’é nen colpa soa, përchè fra le ròche a l’é nà e da lor a l’ha ’mparà ij prim vers ëd la canson ëd la vita, ma da le ròche a l’ha ’dcò pijà, anciarmà, l’afet për ij sò sit e ij sò cit.

Costa-sì a l’é la «gaja» coma chi la vëddo mi, coma chi l’hai conossula, coma continuo a sugnela, se pur dalògn da cole montagne, quand ch’i-i penso ,con nostalgìa e magon, ij mè euj a colo…

A chila i devo le mie emossion pì ancreuse, a la soa arserca la mia educassion a la fatiga e a la costansa, e a la soa cassa, l’anciarmanta volontà dël cassador alpin. I l’hai ciapane tante, ma coma fé a conté tute cole sbalià ’nt la mia pì che quarantenala cariera ’d cassa, che i sai nen precisé se ’ncheuj i devo esse pì arconossent a cole ciapà o a cole che son volà vìa ,për l’emossion che l’han fame prové.

Sèmpe, sia con la cassadora veuida o pien-a, i tornavo da la cassa a le «gaje» con mè cheur samblà ’d gòj, bele se sfinì e sbors da cole estenuante scarpinade ch’a l’avìo fame fé a corie dadaré a lor e con un grand desideri d’artorné a sërcheje al pì prest possìbil.

Na vira i caminavo ore ’ntreghe an pien-a neuit, su për cole mulatere e coj senté da crave, për portesse anans ëd la primalba ai sit su da le ròche piturà ’d reusa, da podèj sente le nòste «gaje» a cërliché, nen coma al di d’ancheuj ch’a-j rivo adòss setà comodament a la guida dij fòra-stra. Cassador dël pento!

Sossì, a l’é l’incantésim ëd la cassa a le «gaje» e i seve përchè? Përchè la cassa a la «gaja» an montagna a l’é coma trové na fomna, nen mach bela, ma onesta e seria, che, prima ’d podèjla avsiné a venta fé ij sàut mortaj e che a ’rfuda sùbit, lì sij doi pé ij fanfaron e ij mufì A l’é tut dit !

A l’é për sòn che cole emossion ch’i l’hai provà e passà, i veuj tenimje bin ës-ciasse, e bin an creus ant ël mè cheur e i spero fin quand chi l’avrai ’n pòch ëd vita e che i podrai beiché, bele se da dalògn, cole mie montagne ’ncantà.

I lo sai che cheicadun am troverà da dì për costa mia esaltassion ëd la cassa a la «gaja», ma a mi am na fà gnanca na frisa, përchè «col ch’a sà nen, siche a sà» e mi ’nvece i lo sai còsa ch’a veulo dì cole emossion che ’m portrai sèmpe con mi, drinta ’d mi, fin-a ch’i vivo!

ai 29 ëd Fërvé dël 2004

Driano ’d Caval