Ada Ruffinatti/Ij mè can
Ij mè can modifiché
A son sempe piasume tute le bestie, ma ij can a son coj ch’am son pì car. Cand ch’i j’era mach na masnà, a mia ca a l’é sempe staje un can: cit, gròss, bianch, nèir, ross, tuti tant afetuos bele ch’a fusso mach ëd bastardin pijà chissà andoa. Adess as ciamo «cani di razza fantasia!». Mi i l’hai sempe gieugaje ’nsema con alegrìa, lor a j’ero mè amusament, anlora a-i era nen tante dësmore. Ël cadò pì bel ch’a l’han fame cand ch’i son ësposame a l’é stàit un can: na fumela ’d pastor tedesch. A l’avìa ses mèis, a l’avìo già ciamala «Baffina», brava e ubidienta. Chèich vira a scapava për andé a trové ij nòsti avzin ch’a l’avìo n’anlevament ’d polastr. La cassinera a fasìa cheuse le galin-e veje e a-j na dasìa sempe ’n tòch, parèj chila a l’ha ’mparà, na vòta bujìa, a pijess-la da sola bele antrega. A l’han mai butala a la preuva ma, i chërdo, che, magara, a l’avrìa fin-a mangiaje da crue.
A l’é staje un moment che, an Italia, për la question dël petròlio, as podìa pì nen dovré la vitura e, a la dumìnica, nojàutri, con d’àutri amis i l’avìo organisà na coriera për andé a sghijé. I portavo ’dcò Baffina ansema e chila a fasìa amicissia con tuti coj ch’ancontrava sla fiòca, ma a-j j’era pì car dësmoresse con le masnà. Bele che nojàutri i fusso pì nen ëd cit, an piasìa gieugheje ’nsema e parèj i l’oma mostraje a monté dzora a na scala dobia. Tant për capisse cola ch’a deuvro j’imbianchin. La scala a l’era àuta tre méter, Baffina a montava jë scalin e as setava dzora al pògia-pé. Na vòlta là, an vardava con la testa un pòch da na part e a spetava atenta nòst comand. A bastava un nòst pcit moviment për feje capì ch’a l’era ora ’d sauté giù. I ’ndasìo anans a gieughe ansema për un bel moment, ma chila a sarìa mai fërmasse.
Coma për le përson-e, ëdcò për Baffina a l’é rivaje la veciaja, a gieugava pì nen, a durmìa sempe, ma a l’era con nojàutri. A l’é stàita a ca nòsta për dódes agn, ma ’nt nòst cheur a-i é ’ncora ancheuj. Cand che Baffina a l’ha sarà j’euj për sempe i l’oma pijà un gramissel ëd pluch con quaranta di. Torna un pastor tedesch e i l’oma ciamala «Ira». A l’é ambientasse sùbit e la presensa dël gat ant ëcà a l’ha nen dëstorbala për gnente: a l’ha fàit amicissia e l’é dventà sò prim somà. Chërsend a l’é vnùa na bela cagna, con un caraterin motoben decis, ombros e moschin: se a la matin, anans ëd seurte, i l’arprociavo për chèich motiv as ofendìa e, cand ch’i tornavo a ca a vnisìa nen a salutene. I dovìo sempe esse nojàutri a fé ’l prim pass e andé da chila a carëssela.
Cand ch’i l’avìo temp i la portavo ’nt ij pra dë ’dnans a ca nòsta për ch’a së sgambèissa. A bastava pijé ’l colarin an man che chila a l’avìa già capì, as butava a sauté coma ’n grì, contenta ’d seurte. A-i era gnanca damanca ’d gropela përchè chila a stasìa sempe davzin a mi ma, ant ël torné i la tacava con ël lass përchè i l’avìa tëmma ch’a-j tajèissa la stra a chèich vitura tant a l’era la gòj d’andé a ca. A l’era motoben brava da vardia, atenta a minca romor, tant che i-i fusso nojàutri ant ëcà e tant ch’a-i fussa gnun. I l’avìo un garas për rangé e vende le viture e chila a l’era nòst guardian dë ’d di e ’d neuit.
Belavans ël maleur a la spetava daré al canton. Ij sìngher, për sgrafignene na vitura a l’han tiraje sël pogieul un bocon ’nvelenà. Ël veterinari a l’ha fàit tut lòn ch’a l’ha podù fé ma, dòp quìndes di ’d soferensa, Ira a l’é dëstissasse. La vitura a l’era neuva e ’l dann a l’é stàit gròss, ma ’l sagrin ancreus d’avèj përdù nòsta cagnon-a përmalosa ma afetuosa, as peul nì conté nì dëscancelé. A sente ste stòrie a-i é cheicun ch’a së stampa sël moro ’n grignèt irònich ma…për boneur, i soma nen tuti l’istess e, cole përson-e lì a podran mai savèj tut l’amor ch’as perdo a nen tense na bestiolin-a davzin.